| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / વજિરબુદ્ધિ-ટીકા • Vajirabuddhi-ṭīkā |
૭. કથિનક્ખન્ધકવણ્ણના
7. Kathinakkhandhakavaṇṇanā
કથિનાનુજાનનકથાવણ્ણના
Kathinānujānanakathāvaṇṇanā
૩૦૬. ‘‘કથિનન્તિ પઞ્ચાનિસંસે અન્તોકરણસમત્થતાય થિરન્તિ અત્થો’’તિ લિખિતં. ‘‘પઞ્ચ કપ્પન્તી’’તિ અવત્વા ‘‘કપ્પિસ્સન્તી’’તિ અનાગતવચનં ‘‘વો’’તિ ઇમસ્સ સામિવચનપક્ખે યુજ્જતિ તેસં તસ્મિં ખણે અનત્થતકથિનત્તા. દ્વીસુ પનેતેસુ અત્થવિકપ્પેસુ પચ્છિમો યુત્તો સબ્બેસમ્પિ તેસં પાવેય્યકાનં સબ્બધુતઙ્ગધરત્તા. નિમન્તનં સાદિયન્તસ્સેવ હિ અનામન્તચારો પઞ્ઞત્તો, તથા ગણભોજનં. અસમાદાનચારો અનધિટ્ઠિતતિચીવરસ્સ નત્થિ અતેચીવરિકસ્સ યાવદત્થચીવરચતુત્થાદિચીવરગ્ગહણસમ્ભવતો. ઇતરસ્સાપિ અનધિટ્ઠાનમુખેન લબ્ભતિ. ચીવરુપ્પાદો અપંસુકૂલિકસ્સેવ. ‘‘કથિનત્થતસીમાય’’ન્તિ ઉપચારસીમં સન્ધાય વુત્તં. ઉપચારસીમટ્ઠસ્સ મતકચીવરાદિભાગિયતાય બદ્ધસીમાય તત્રુપ્પાદાભાવતો વિઞ્ઞેય્યમેતં ઉપચારસીમાવેત્થ અધિપ્પેતાતિ. કથિનત્થારં કે લભન્તીતિ કે સાધેન્તીતિ અત્થો. પઞ્ચ જના સાધેન્તિ. કથિનદુસ્સસ્સ હિ દાયકા પચ્છિમકોટિયા ચત્તારો હોન્તિ. એકો પટિગ્ગાહકોતિ. ‘‘તત્ર ચે, ભિક્ખવે, ય્વાયં ચતુવગ્ગો ભિક્ખુસઙ્ઘો ઠપેત્વા તીણિ કમ્માનિ ઉપસમ્પદં પવારણં અબ્ભાન’’ન્તિ (મહાવ॰ ૩૮૮) ચમ્પેય્યક્ખન્ધકે વુત્તત્તા ‘‘ન પઞ્ચવગ્ગકરણીય’’ન્તિ ગહેતબ્બં. ‘‘યસ્સ સઙ્ઘો કથિનદુસ્સં દેતિ, તં હત્થપાસે અકત્વાપિ બહિસીમાય ઠિતસ્સપિ દાતું વટ્ટતી’’તિ વદન્તિ, તં હત્થપાસે કત્વા એવ દાતબ્બં. કસ્મા? ‘‘તસ્સ કમ્મપ્પત્તત્તા’’તિ વુત્તં. ‘‘તત્રુપ્પાદેન તણ્ડુલાદિના વત્થેસુ ચેતાપિતેસુ અત્થતકથિનાનમેવ તાનિ વત્થાનિ પાપુણન્તિ. વત્થેહિ પન તણ્ડુલાદીસુ ચેતાપિતેસુ સબ્બેસં તાનિ પાપુણન્તી’’તિ વુત્તં. પઠમપવારણાય પવારિતા લભન્તીતિ ઇદં ઉક્કટ્ઠકોટિયા વુત્તં. અન્તરાયેન અપ્પવારિતાનમ્પિ વુત્થવસ્સાનં કથિનત્થારસમ્ભવતો ઇતરે ગણપૂરકે કત્વા કથિનં અત્થરિતબ્બન્તિ કથં પઞ્ઞાયતીતિ ચે? ‘‘દ્વિન્નં પુગ્ગલાનં અત્થતં હોતિ કથિનં અત્થારકસ્સ ચ અનુમોદકસ્સ ચા’’તિ (પરિ॰ ૪૦૩) પરિવારે એકવચનકરણતો, તત્થેવ ‘‘સઙ્ઘસ્સ અત્થતં હોતિ કથિનં, ગણસ્સ પુગ્ગલસ્સ અત્થતં હોતિ કથિન’’ન્તિ (પરિ॰ ૪૧૪) વચનતો ચ.
306.‘‘Kathinanti pañcānisaṃse antokaraṇasamatthatāya thiranti attho’’ti likhitaṃ. ‘‘Pañca kappantī’’ti avatvā ‘‘kappissantī’’ti anāgatavacanaṃ ‘‘vo’’ti imassa sāmivacanapakkhe yujjati tesaṃ tasmiṃ khaṇe anatthatakathinattā. Dvīsu panetesu atthavikappesu pacchimo yutto sabbesampi tesaṃ pāveyyakānaṃ sabbadhutaṅgadharattā. Nimantanaṃ sādiyantasseva hi anāmantacāro paññatto, tathā gaṇabhojanaṃ. Asamādānacāro anadhiṭṭhitaticīvarassa natthi atecīvarikassa yāvadatthacīvaracatutthādicīvaraggahaṇasambhavato. Itarassāpi anadhiṭṭhānamukhena labbhati. Cīvaruppādo apaṃsukūlikasseva. ‘‘Kathinatthatasīmāya’’nti upacārasīmaṃ sandhāya vuttaṃ. Upacārasīmaṭṭhassa matakacīvarādibhāgiyatāya baddhasīmāya tatruppādābhāvato viññeyyametaṃ upacārasīmāvettha adhippetāti. Kathinatthāraṃ ke labhantīti ke sādhentīti attho. Pañca janā sādhenti. Kathinadussassa hi dāyakā pacchimakoṭiyā cattāro honti. Eko paṭiggāhakoti. ‘‘Tatra ce, bhikkhave, yvāyaṃ catuvaggo bhikkhusaṅgho ṭhapetvā tīṇi kammāni upasampadaṃ pavāraṇaṃ abbhāna’’nti (mahāva. 388) campeyyakkhandhake vuttattā ‘‘na pañcavaggakaraṇīya’’nti gahetabbaṃ. ‘‘Yassa saṅgho kathinadussaṃ deti, taṃ hatthapāse akatvāpi bahisīmāya ṭhitassapi dātuṃ vaṭṭatī’’ti vadanti, taṃ hatthapāse katvā eva dātabbaṃ. Kasmā? ‘‘Tassa kammappattattā’’ti vuttaṃ. ‘‘Tatruppādena taṇḍulādinā vatthesu cetāpitesu atthatakathinānameva tāni vatthāni pāpuṇanti. Vatthehi pana taṇḍulādīsu cetāpitesu sabbesaṃ tāni pāpuṇantī’’ti vuttaṃ. Paṭhamapavāraṇāya pavāritā labhantīti idaṃ ukkaṭṭhakoṭiyā vuttaṃ. Antarāyena appavāritānampi vutthavassānaṃ kathinatthārasambhavato itare gaṇapūrake katvā kathinaṃ attharitabbanti kathaṃ paññāyatīti ce? ‘‘Dvinnaṃ puggalānaṃ atthataṃ hoti kathinaṃ atthārakassa ca anumodakassa cā’’ti (pari. 403) parivāre ekavacanakaraṇato, tattheva ‘‘saṅghassa atthataṃ hoti kathinaṃ, gaṇassa puggalassa atthataṃ hoti kathina’’nti (pari. 414) vacanato ca.
અઞ્ઞસ્મિં વિહારે વુત્થવસ્સાપિ ન લભન્તીતિ ઇદં કિં એકસીમસ્મિં, ઉદાહુ નાનાસીમસ્મિન્તિ? કિઞ્ચેત્થ – યદિ તાવ એકસીમસ્મિં, પરતો ‘‘સચે પન એકસીમાય બહૂ વિહારા હોન્તિ, સબ્બે ભિક્ખૂ સન્નિપાતેત્વા એકત્થ કથિનં અત્થરિતબ્બં, વિસું વિસું અત્થરિતું ન વટ્ટતી’’તિ ઇમિના અટ્ઠકથાવચનેન વિરુજ્ઝતિ. ઇદઞ્હિ વચનં સબ્બેસંયેવ એકો કથિનત્થારોતિ દીપેતિ. અથ નાનાસીમસ્મિં, ઉપનન્દસ્સ એકાધિપ્પાયદાનાનુમતિયા વિરુજ્ઝતિ. વુત્તઞ્હેતં ‘‘દેથ, ભિક્ખવે, મોઘપુરિસસ્સ એકાધિપ્પાય’’ન્તિ (મહાવ॰ ૩૬૪). ઇદઞ્હિ વચનં દ્વીસુપિ આવાસેસુ તસ્સ કથિનત્થારસિદ્ધિં દીપેતીતિ. અવિરોધોવ ઇચ્છિતબ્બો અપ્પટિસિદ્ધત્તા, તસ્મા એકસીમસ્મિં વા નાનાસીમસ્મિં વા નાનૂપચારે અઞ્ઞસ્મિં વિહારે વુત્થવસ્સાપિ ન લભન્તીતિ અધિપ્પાયો વેદિતબ્બો. ‘‘પચ્છિમિકાય ઉપસમ્પન્નો પઠમપવારણાય પવારેતુમ્પિ લભતિ, વસ્સિકો ચ હોતિ આનિસંસઞ્ચ લભતીતિ સામણેરાનં વસ્સૂપગમનં અનુઞ્ઞાતં હોતિ, સામણેરા કથિનાનિસંસં લભન્તી’’તિ વદન્તિ.
Aññasmiṃvihāre vutthavassāpi na labhantīti idaṃ kiṃ ekasīmasmiṃ, udāhu nānāsīmasminti? Kiñcettha – yadi tāva ekasīmasmiṃ, parato ‘‘sace pana ekasīmāya bahū vihārā honti, sabbe bhikkhū sannipātetvā ekattha kathinaṃ attharitabbaṃ, visuṃ visuṃ attharituṃ na vaṭṭatī’’ti iminā aṭṭhakathāvacanena virujjhati. Idañhi vacanaṃ sabbesaṃyeva eko kathinatthāroti dīpeti. Atha nānāsīmasmiṃ, upanandassa ekādhippāyadānānumatiyā virujjhati. Vuttañhetaṃ ‘‘detha, bhikkhave, moghapurisassa ekādhippāya’’nti (mahāva. 364). Idañhi vacanaṃ dvīsupi āvāsesu tassa kathinatthārasiddhiṃ dīpetīti. Avirodhova icchitabbo appaṭisiddhattā, tasmā ekasīmasmiṃ vā nānāsīmasmiṃ vā nānūpacāre aññasmiṃ vihāre vutthavassāpi na labhantīti adhippāyo veditabbo. ‘‘Pacchimikāya upasampanno paṭhamapavāraṇāya pavāretumpi labhati, vassiko ca hoti ānisaṃsañca labhatīti sāmaṇerānaṃ vassūpagamanaṃ anuññātaṃ hoti, sāmaṇerā kathinānisaṃsaṃ labhantī’’ti vadanti.
તિણ્ણં ચીવરાનં અઞ્ઞતરપ્પહોનકન્તિ ઇદં ‘‘ન અઞ્ઞત્ર સઙ્ઘાટિયા ઉત્તરાસઙ્ગેન અન્તરવાસકેન અત્થતં હોતિ કથિન’’ન્તિ ઇમાય પાળિયા વિરુજ્ઝનં વિય દિસ્સતિ. અયઞ્હિ પાળિ તિણ્ણં ચીવરાનં અઞ્ઞતરવિરહેનાપિ ન અત્થતં હોતિ કથિનન્તિ દીપેતીતિ ચે? ન, તદત્થજાનનતો, ન તિણ્ણં ચીવરાનં અઞ્ઞતરવિરહેન ન અત્થતં હોતિ કથિનન્તિ હિ દીપેતુકામો ભગવા તં પાળિમાહ. યદિ એવં ‘‘અઞ્ઞત્ર સઙ્ઘાટિયા ઉત્તરાસઙ્ગેન અન્તરવાસકેના’’તિ ન વત્તબ્બા સિયાતિ ચે? ન, અધિપ્પાયજાનનતોવ. યો સઙ્ઘાટિયા અત્થરિતુકામો, તસ્સ અઞ્ઞત્ર સઙ્ઘાટિયા ન અત્થતં હોતિ. એસ નયો ઇતરત્થાપીતિ અયમેત્થ અધિપ્પાયો. તેનેવ સુક્કપક્ખે ‘‘સઙ્ઘાટિયા અત્થતં હોતી’’તિઆદિના નયેન એકમેવ ચીવરં વુત્તં, એવં સન્તે ‘‘ચતુવીસતિયા આકારેહિ અનત્થતં હોતિ કથિનં, સત્તરસહિ આકારેહિ અત્થતં હોતિ કથિન’’ન્તિ યથારહં ઉક્કટ્ઠકોટિયા વુત્તન્તિ વેદિતબ્બં, તસ્મા કણ્હપક્ખે ઉલ્લિખિત…પે॰… નિસ્સીમટ્ઠાનુમોદનાનં ચતુવીસતિયા આકારાનં સમ્ભવન્તાનં સબ્બેન સબ્બં અભાવેનપિ નિમિત્તકતાદીનં અસમ્ભવન્તાનં અઞ્ઞતરભાવેનપિ ન અત્થતં હોતિ કથિનન્તિ એવમધિપ્પાયો વેદિતબ્બો. સુક્કપક્ખેપિ અહતાહતકપ્પ…પે॰… સીમટ્ઠાનુમોદનાનં સત્તરસન્નં આકારાનં સમ્ભવન્તાનં અઞ્ઞતરભાવેનપિ ઇતરેસં સબ્બેન સબ્બં અભાવેનપિ અત્થતં હોતિ કથિનન્તિ એવમધિપ્પાયો વેદિતબ્બો. અઞ્ઞથા અઞ્ઞમઞ્ઞવિરોધો, યથાસમ્ભવં યોજેત્વા વેદિતબ્બો.
Tiṇṇaṃ cīvarānaṃ aññatarappahonakanti idaṃ ‘‘na aññatra saṅghāṭiyā uttarāsaṅgena antaravāsakena atthataṃ hoti kathina’’nti imāya pāḷiyā virujjhanaṃ viya dissati. Ayañhi pāḷi tiṇṇaṃ cīvarānaṃ aññataravirahenāpi na atthataṃ hoti kathinanti dīpetīti ce? Na, tadatthajānanato, na tiṇṇaṃ cīvarānaṃ aññataravirahena na atthataṃ hoti kathinanti hi dīpetukāmo bhagavā taṃ pāḷimāha. Yadi evaṃ ‘‘aññatra saṅghāṭiyā uttarāsaṅgena antaravāsakenā’’ti na vattabbā siyāti ce? Na, adhippāyajānanatova. Yo saṅghāṭiyā attharitukāmo, tassa aññatra saṅghāṭiyā na atthataṃ hoti. Esa nayo itaratthāpīti ayamettha adhippāyo. Teneva sukkapakkhe ‘‘saṅghāṭiyā atthataṃ hotī’’tiādinā nayena ekameva cīvaraṃ vuttaṃ, evaṃ sante ‘‘catuvīsatiyā ākārehi anatthataṃ hoti kathinaṃ, sattarasahi ākārehi atthataṃ hoti kathina’’nti yathārahaṃ ukkaṭṭhakoṭiyā vuttanti veditabbaṃ, tasmā kaṇhapakkhe ullikhita…pe… nissīmaṭṭhānumodanānaṃ catuvīsatiyā ākārānaṃ sambhavantānaṃ sabbena sabbaṃ abhāvenapi nimittakatādīnaṃ asambhavantānaṃ aññatarabhāvenapi na atthataṃ hoti kathinanti evamadhippāyo veditabbo. Sukkapakkhepi ahatāhatakappa…pe… sīmaṭṭhānumodanānaṃ sattarasannaṃ ākārānaṃ sambhavantānaṃ aññatarabhāvenapi itaresaṃ sabbena sabbaṃ abhāvenapi atthataṃ hoti kathinanti evamadhippāyo veditabbo. Aññathā aññamaññavirodho, yathāsambhavaṃ yojetvā veditabbo.
તત્રિદં મુખમત્તનિદસ્સનં – કણ્હપક્ખે ‘‘ઉત્તરાસઙ્ગેન અત્થતે કથિને ન અઞ્ઞત્ર સઙ્ઘાટિયા ન અઞ્ઞત્ર અન્તરવાસકેન અત્થતં હોતિ કથિન’’ન્તિ વચનપ્પમાણતો તં કથિનં અનત્થતં સિયા. સુક્કપક્ખે ચ ‘‘અનિમિત્તકતેન અત્થતં હોતિ કથિન’’ન્તિ વચનપ્પમાણતો અનિમિત્તકતેન કથિને અત્થતે તઞ્ચે પરિકથા કતં, તથાપિ અત્થતમેવ કથિનં હોતીતિ અયં દુવિધોપિ વિરોધો. યથાવુત્તનયેન અધિપ્પાયે ગહિતે પરિહારો હોતીતિ વેદિતબ્બં.
Tatridaṃ mukhamattanidassanaṃ – kaṇhapakkhe ‘‘uttarāsaṅgena atthate kathine na aññatra saṅghāṭiyā na aññatra antaravāsakena atthataṃ hoti kathina’’nti vacanappamāṇato taṃ kathinaṃ anatthataṃ siyā. Sukkapakkhe ca ‘‘animittakatena atthataṃ hoti kathina’’nti vacanappamāṇato animittakatena kathine atthate tañce parikathā kataṃ, tathāpi atthatameva kathinaṃ hotīti ayaṃ duvidhopi virodho. Yathāvuttanayena adhippāye gahite parihāro hotīti veditabbaṃ.
યો આનિસંસં બહું દેતીતિ ઇમિના પચ્ચયલોલભાવં વિય દીપેતિ, તથાપિ ભગવતા યાવદત્થચીવરપરિયેસનપઞ્ઞાપનમુખેન દ્વારં દિન્નન્તિ કત્વા સઙ્ઘાનુગ્ગહત્થં હોતિ. ‘‘અકાતું ન હોતીતિ અનાદરિયેન અકરોન્તસ્સ દુક્કટ’’ન્તિ લિખિતં. અનુમોદામાતિ એત્થ સબ્બસઙ્ગાહિકવસેન એવં વુત્તં. ‘‘અનુમોદામી’’તિ એકકેન વત્તબ્બં, ઇતરથા ‘‘ન વટ્ટતી’’તિ મહાઅટ્ઠકથાયં કિર વુત્તં. કથિનચીવરં અધિટ્ઠહિત્વા ‘‘ઇમાય સઙ્ઘાટિયા કથિનં અત્થરામી’’તિ વાચાય ભિન્નમત્તાય પુગ્ગલસ્સ અત્થતં હોતિ. ‘‘કમ્મવાચા પન એકાયેવ વટ્ટતીતિ કથિનદુસ્સસ્સ એવ કમ્મવાચા, સેસચીવરદાને અપલોકનમેવાતિ અત્થો’’તિ લિખિતં. એકસીમાયાતિ એકઉપચારસીમાયાતિ અત્થો યુજ્જતિ. કેચિ પન ‘‘બદ્ધસીમા અધિપ્પેતા એકસીમાય એકટ્ઠાને અત્થરિતે સબ્બત્થ અત્થરિતં હોતિ ‘સબ્બે ભિક્ખૂ સન્નિપતિત્વા’તિ વુત્તત્તા, તેહિપિ અનુમોદન્તેહિ અત્થરિતમેવ હોતિ, ઉપચારપરિચ્છિન્ને તત્થ તત્થ લદ્ધં તેહિ તેહિ લદ્ધબ્બં હોતિ. તત્થ પવિટ્ઠેહિપિ લભિતબ્બં સબ્બેહિપિ અત્થરિતત્તા, અયં વિસેસો. મહાઅટ્ઠકથાયમ્પિ એવમેવ વુત્ત’’ન્તિ વદન્તિ, વીમંસિતબ્બં.
Yo ānisaṃsaṃ bahuṃ detīti iminā paccayalolabhāvaṃ viya dīpeti, tathāpi bhagavatā yāvadatthacīvarapariyesanapaññāpanamukhena dvāraṃ dinnanti katvā saṅghānuggahatthaṃ hoti. ‘‘Akātuṃ na hotīti anādariyena akarontassa dukkaṭa’’nti likhitaṃ. Anumodāmāti ettha sabbasaṅgāhikavasena evaṃ vuttaṃ. ‘‘Anumodāmī’’ti ekakena vattabbaṃ, itarathā ‘‘na vaṭṭatī’’ti mahāaṭṭhakathāyaṃ kira vuttaṃ. Kathinacīvaraṃ adhiṭṭhahitvā ‘‘imāya saṅghāṭiyā kathinaṃ attharāmī’’ti vācāya bhinnamattāya puggalassa atthataṃ hoti. ‘‘Kammavācā pana ekāyeva vaṭṭatīti kathinadussassa eva kammavācā, sesacīvaradāne apalokanamevāti attho’’ti likhitaṃ. Ekasīmāyāti ekaupacārasīmāyāti attho yujjati. Keci pana ‘‘baddhasīmā adhippetā ekasīmāya ekaṭṭhāne attharite sabbattha attharitaṃ hoti ‘sabbe bhikkhū sannipatitvā’ti vuttattā, tehipi anumodantehi attharitameva hoti, upacāraparicchinne tattha tattha laddhaṃ tehi tehi laddhabbaṃ hoti. Tattha paviṭṭhehipi labhitabbaṃ sabbehipi attharitattā, ayaṃ viseso. Mahāaṭṭhakathāyampi evameva vutta’’nti vadanti, vīmaṃsitabbaṃ.
૩૦૮. ચતુવીસતિ આકારવન્તતાય મહાભૂમિકં. ‘‘દીઘસિબ્બિતન્તિ પચ્છાકતસિબ્બનં, ઓવટ્ટિત્વા સિબ્બનં વા’’તિ લિખિતં. કણ્ડુસં નામ પુબ્બબન્ધનં. પઠમચિમિલિકા ઘટેત્વા ઠપિતા હોતીતિ કથિનદુસ્સં દુબ્બલં દિસ્વા તં બલવતા અત્તનો પકતિદુસ્સેન સદ્ધિં ઘટેત્વા દુપટ્ટં કત્વા સિબ્બિતુકામેહિ કથિનદુસ્સતો પકતિદુસ્સસ્સ મહન્તતાય પઠમં તપ્પમાણાનુરૂપં બન્ધકણ્ડુસે ઘટેત્વા રજ્જુકેહિ બન્ધિત્વા કતં હોતીતિ અધિપ્પાયો. કથિનચીવરસ્સ અપ્પતાય પઠમં બદ્ધદુસ્સં કુચ્છિચિમિલિકા હોતિ, મહાપચ્ચરિયં, કુરુન્દિયઞ્ચ વુત્તવચનનિદસ્સનં, બ્યઞ્જને એવ ભેદો, અત્થે નત્થીતિ દસ્સનત્થં કતન્તિ વેદિતબ્બં. ‘‘ઇમિના કિં દીપેતીતિ ચે? તથાકતં દુપટ્ટચીવરં પકતિચીવરસ્સ મહન્તતાય પકતિચીવરસઙ્ખ્યમેવ ગચ્છતિ, ન કથિનચીવરસઙ્ખ્યન્તિ કસ્સચિ સિયા, નેવં દટ્ઠબ્બં. એવં કુચ્છિચિમિલિકભાવેન ઠિતમ્પિ કથિનચીવરં. મહન્તમ્પિ તં પકતિચીવરં અત્તનો કથિનચીવરમેવાતિ. હેટ્ઠિમકોટિયા પઞ્ચકસ્સ ઇચ્છિતબ્બત્તા કથિનદુસ્સં ખણ્ડાખણ્ડં બહુધા છિન્દિત્વા સિબ્બિતુકામો કથિનચીવરતો પટ્ટં ગહેત્વા અઞ્ઞસ્મિં અકથિનચીવરે પટ્ટમારોપેતી’’તિ લિખિતં. અથ વા બહૂનિ કથિનદુસ્સાનિ પંસુકૂલાનિ ખુદ્દકખુદ્દકાનિ એકચીવરત્થાય, મહન્તાનિ ચ ઊનત્થાય દિન્નાનિ હોન્તિ. કથિનચીવરતોતિ ભિક્ખુ એકચ્ચતો કથિનચીવરતો પટ્ટં ગહેત્વા અઞ્ઞસ્મિં આરોપેતિ. એત્થાહ – કિં પંસુકૂલાનિ કથિનદુસ્સાનિ વિકપ્પનુપગપચ્છિમાનિ દાતબ્બાનિ, ઉદાહુ ખુદ્દકાનિપીતિ? એત્થ અચીવરસઙ્ખ્યત્તા ખુદ્દકાનિ દાતું ન વટ્ટતિ. કમ્મવાચા તત્થ ન રુહતીતિ એકે. ‘‘પંસુકૂલેન અત્થતં હોતી’’તિ પાળિયં નયદાનતો કુચ્છિચિમિલિકભાવેન ઠિતસ્સ કથિનદુસ્સસ્સ અત્તનો સભાવેન અનધિટ્ઠાનુપગસ્સ પુરાણચીવરભાવેનેવ અધિટ્ઠાનારહસ્સપિ કથિનચીવરભાવાનુમતિમુખેન અટ્ઠકથાયં પદાનતો ચ ખુદ્દકાનિપિ દાતું વટ્ટતિ. તઞ્હિ કથિનત્થારકો ઘટેત્વા કથિનચીવરં કરિસ્સતીતિ કત્વા કપ્પતીતિ એકે, યુત્તતરં ગહેતબ્બં.
308. Catuvīsati ākāravantatāya mahābhūmikaṃ. ‘‘Dīghasibbitanti pacchākatasibbanaṃ, ovaṭṭitvā sibbanaṃ vā’’ti likhitaṃ. Kaṇḍusaṃ nāma pubbabandhanaṃ. Paṭhamacimilikā ghaṭetvā ṭhapitā hotīti kathinadussaṃ dubbalaṃ disvā taṃ balavatā attano pakatidussena saddhiṃ ghaṭetvā dupaṭṭaṃ katvā sibbitukāmehi kathinadussato pakatidussassa mahantatāya paṭhamaṃ tappamāṇānurūpaṃ bandhakaṇḍuse ghaṭetvā rajjukehi bandhitvā kataṃ hotīti adhippāyo. Kathinacīvarassa appatāya paṭhamaṃ baddhadussaṃ kucchicimilikā hoti, mahāpaccariyaṃ, kurundiyañca vuttavacananidassanaṃ, byañjane eva bhedo, atthe natthīti dassanatthaṃ katanti veditabbaṃ. ‘‘Iminā kiṃ dīpetīti ce? Tathākataṃ dupaṭṭacīvaraṃ pakaticīvarassa mahantatāya pakaticīvarasaṅkhyameva gacchati, na kathinacīvarasaṅkhyanti kassaci siyā, nevaṃ daṭṭhabbaṃ. Evaṃ kucchicimilikabhāvena ṭhitampi kathinacīvaraṃ. Mahantampi taṃ pakaticīvaraṃ attano kathinacīvaramevāti. Heṭṭhimakoṭiyā pañcakassa icchitabbattā kathinadussaṃ khaṇḍākhaṇḍaṃ bahudhā chinditvā sibbitukāmo kathinacīvarato paṭṭaṃ gahetvā aññasmiṃ akathinacīvare paṭṭamāropetī’’ti likhitaṃ. Atha vā bahūni kathinadussāni paṃsukūlāni khuddakakhuddakāni ekacīvaratthāya, mahantāni ca ūnatthāya dinnāni honti. Kathinacīvaratoti bhikkhu ekaccato kathinacīvarato paṭṭaṃ gahetvā aññasmiṃ āropeti. Etthāha – kiṃ paṃsukūlāni kathinadussāni vikappanupagapacchimāni dātabbāni, udāhu khuddakānipīti? Ettha acīvarasaṅkhyattā khuddakāni dātuṃ na vaṭṭati. Kammavācā tattha na ruhatīti eke. ‘‘Paṃsukūlena atthataṃ hotī’’ti pāḷiyaṃ nayadānato kucchicimilikabhāvena ṭhitassa kathinadussassa attano sabhāvena anadhiṭṭhānupagassa purāṇacīvarabhāveneva adhiṭṭhānārahassapi kathinacīvarabhāvānumatimukhena aṭṭhakathāyaṃ padānato ca khuddakānipi dātuṃ vaṭṭati. Tañhi kathinatthārako ghaṭetvā kathinacīvaraṃ karissatīti katvā kappatīti eke, yuttataraṃ gahetabbaṃ.
નિચયસન્નિધિ સઙ્ઘાયત્તા સઙ્ઘેન કતત્તા. રત્તાતિક્કન્તં નિસ્સજ્જિતબ્બત્તા ‘‘નિસ્સગ્ગિય’’ન્તિ વુચ્ચતિ. પઞ્ચ ખણ્ડાનિ પટ્ટાનિ પમાણં અસ્સાતિ પઞ્ચકં. તેન વા અતિરિત્તેન વાતિ અત્થો. તદહેવ સઞ્છિન્નેનાતિ સઙ્ઘેન કથિનત્થારકસ્સ કમ્મવાચં વત્વા દિન્નેનેવ તદહેવ સઞ્છિન્નેન સમણ્ડલિકતેન ભવિતબ્બં. એવં દિન્નંયેવ હિ પરિવારે ‘‘પુબ્બકરણં સત્તહિ ધમ્મેહિ સઙ્ગહિત’’ન્તિ વુત્તં, ન દાયકેન દિય્યમાનં, તસ્મા પરિનિટ્ઠિતપુબ્બકરણમેવ ચે દાયકો સઙ્ઘસ્સ દેતિ, સમ્પટિચ્છિત્વા કમ્મવાચાય દાતબ્બં. તેન ચ તસ્મિંયેવ સીમામણ્ડલે અધિટ્ઠહિત્વા અત્થરિત્વા સઙ્ઘો અનુમોદાપેતબ્બો કતપુબ્બકરણસ્સ પુન કત્તબ્બાભાવતો. અત્થારકસ્સ હત્થગતમેવ હિ સન્ધાય ‘‘ન ઉલ્લિખિતમત્તેના’’તિઆદિ વુત્તં. પરિનિટ્ઠિતપુબ્બકરણમ્પિ પુન ધોવિત્વા વિસિબ્બિત્વા કાતબ્બમેવ વચનપમાણતોતિ ચે? ન, છિન્નસ્સ પુન છેદાસમ્ભવતો. અઞ્ઞસ્મિં ઠાને છિન્દિતબ્બમેવાતિ ચે? ન, પબ્બજ્જાધિકારે ‘‘કેસમસ્સું ઓહારાપેત્વા’’તિ વચનપ્પમાણતો મુણ્ડિકસ્સ છિન્નેપિ કેસે પરિયેસિત્વા સિરસ્મિં ઠપેત્વા પુન ઓહારાપેત્વા પબ્બાજેતબ્બપ્પસઙ્ગતો, ન ઇધ ન-કારેન પટિસિદ્ધત્તાતિ ચે? ન, ‘‘ન અઞ્ઞત્ર સઙ્ઘાટિયા’’તિ ન-કારેન પટિસિદ્ધત્તા ઉત્તરાસઙ્ગેન અત્થતે અનત્થતં હોતીતિ અનિટ્ઠપ્પસઙ્ગતો, તસ્મા અભિનિવેસો ન કાતબ્બો. ‘‘બહિઉપચારસીમાય ઠિતો’’તિ વુત્તત્તાપિ પુબ્બે વુત્તવિનિચ્છયોવ ગહેતબ્બો.
Nicayasannidhi saṅghāyattā saṅghena katattā. Rattātikkantaṃ nissajjitabbattā ‘‘nissaggiya’’nti vuccati. Pañca khaṇḍāni paṭṭāni pamāṇaṃ assāti pañcakaṃ. Tena vā atirittena vāti attho. Tadaheva sañchinnenāti saṅghena kathinatthārakassa kammavācaṃ vatvā dinneneva tadaheva sañchinnena samaṇḍalikatena bhavitabbaṃ. Evaṃ dinnaṃyeva hi parivāre ‘‘pubbakaraṇaṃ sattahi dhammehi saṅgahita’’nti vuttaṃ, na dāyakena diyyamānaṃ, tasmā pariniṭṭhitapubbakaraṇameva ce dāyako saṅghassa deti, sampaṭicchitvā kammavācāya dātabbaṃ. Tena ca tasmiṃyeva sīmāmaṇḍale adhiṭṭhahitvā attharitvā saṅgho anumodāpetabbo katapubbakaraṇassa puna kattabbābhāvato. Atthārakassa hatthagatameva hi sandhāya ‘‘na ullikhitamattenā’’tiādi vuttaṃ. Pariniṭṭhitapubbakaraṇampi puna dhovitvā visibbitvā kātabbameva vacanapamāṇatoti ce? Na, chinnassa puna chedāsambhavato. Aññasmiṃ ṭhāne chinditabbamevāti ce? Na, pabbajjādhikāre ‘‘kesamassuṃ ohārāpetvā’’ti vacanappamāṇato muṇḍikassa chinnepi kese pariyesitvā sirasmiṃ ṭhapetvā puna ohārāpetvā pabbājetabbappasaṅgato, na idha na-kārena paṭisiddhattāti ce? Na, ‘‘na aññatra saṅghāṭiyā’’ti na-kārena paṭisiddhattā uttarāsaṅgena atthate anatthataṃ hotīti aniṭṭhappasaṅgato, tasmā abhiniveso na kātabbo. ‘‘Bahiupacārasīmāya ṭhito’’ti vuttattāpi pubbe vuttavinicchayova gahetabbo.
૩૦૯. અસન્નિધિકતેન અત્થતં હોતિ કથિનન્તિ એત્થ કિં કથિનત્થારમાસેયેવ દુવિધોપિ સન્નિધિ અધિપ્પેતો, ઉદાહુ તતો પુબ્બેપિ, દાયકેન વા કદા દાતબ્બં, કિં કથિનત્થારમાસેયેવ, ઉદાહુ તતો પુબ્બેપિ, કથિનત્થારમાસેપિ અસુકસ્મિં દિવસેયેવ અત્થારત્થાય દમ્મીતિ દાતું વટ્ટતિ ન વટ્ટતીતિ ઇદં વિચારેતબ્બં. કથિનત્થારમાસે એવ દુવિધોપિ સન્નિધિ. દાયકેનાપિ વસ્સાવાસિકં વિય કથિનચીવરં ઉદ્દિસ્સ દિન્નં ન વટ્ટતિ. કસ્મા? ‘‘કથિનદાયકસ્સ વત્તં અત્થી’’તિઆદિના (મહાવ॰ અટ્ઠ॰ ૩૦૬) નયેન અટ્ઠકથાયં વુત્તત્તા. ઉક્કટ્ઠમત્તમેતન્તિ ચે? ન, ‘‘કથિનં નામ અતિઉક્કટ્ઠં વટ્ટતી’’તિ (મહાવ॰ અટ્ઠ॰ ૩૦૮) વુત્તત્તા. ન આગમનં સન્ધાય વુત્તન્તિ ચે? ન, ઇદમ્પિ આગમનમેવ સન્ધાય વુત્તં, પુબ્બે દિન્નં ન વટ્ટતીતિ.
309.Asannidhikatena atthataṃ hoti kathinanti ettha kiṃ kathinatthāramāseyeva duvidhopi sannidhi adhippeto, udāhu tato pubbepi, dāyakena vā kadā dātabbaṃ, kiṃ kathinatthāramāseyeva, udāhu tato pubbepi, kathinatthāramāsepi asukasmiṃ divaseyeva atthāratthāya dammīti dātuṃ vaṭṭati na vaṭṭatīti idaṃ vicāretabbaṃ. Kathinatthāramāse eva duvidhopi sannidhi. Dāyakenāpi vassāvāsikaṃ viya kathinacīvaraṃ uddissa dinnaṃ na vaṭṭati. Kasmā? ‘‘Kathinadāyakassa vattaṃ atthī’’tiādinā (mahāva. aṭṭha. 306) nayena aṭṭhakathāyaṃ vuttattā. Ukkaṭṭhamattametanti ce? Na, ‘‘kathinaṃ nāma atiukkaṭṭhaṃ vaṭṭatī’’ti (mahāva. aṭṭha. 308) vuttattā. Na āgamanaṃ sandhāya vuttanti ce? Na, idampi āgamanameva sandhāya vuttaṃ, pubbe dinnaṃ na vaṭṭatīti.
૩૧૦. કથિનસ્સાતિ કથિનત્થારસ્સ. ઉબ્ભારાયાતિ વૂપસમાય, અપ્પવત્તિયાતિ અત્થો. કિમત્થિયં ઉબ્ભારનિદસ્સનન્તિ ચે? પઞ્ચહિ અનાપત્તિકાલપરિયન્તદસ્સનેન તેસુ સંવરુપ્પાદનત્થં. અઞ્ઞથા ‘‘ચીવરકાલસમયો નામ અનત્થતે કથિને વસ્સાનસ્સ પચ્છિમો માસો, અત્થતે કથિને પઞ્ચ માસા’’તિ (પારા॰ ૬૪૯) વિભઙ્ગે વુત્તત્તા અન્તરાપક્કમનન્તિકાદિઉબ્ભારાભાવેપિ પઞ્ચહિ પઞ્ચસુ માસેસુ અનાપત્તિયેવાતિ મિચ્છાગાહો સિયા . તતો આપત્તિખેત્તે અનાપત્તિખેત્તસઞ્ઞાય તં તં આપત્તિં આપજ્જતિ, ઇતરેસઞ્ચ ભિક્ખૂનં લાભન્તરાયં કરોતીતિ વેદિતબ્બં.
310.Kathinassāti kathinatthārassa. Ubbhārāyāti vūpasamāya, appavattiyāti attho. Kimatthiyaṃ ubbhāranidassananti ce? Pañcahi anāpattikālapariyantadassanena tesu saṃvaruppādanatthaṃ. Aññathā ‘‘cīvarakālasamayo nāma anatthate kathine vassānassa pacchimo māso, atthate kathine pañca māsā’’ti (pārā. 649) vibhaṅge vuttattā antarāpakkamanantikādiubbhārābhāvepi pañcahi pañcasu māsesu anāpattiyevāti micchāgāho siyā . Tato āpattikhette anāpattikhettasaññāya taṃ taṃ āpattiṃ āpajjati, itaresañca bhikkhūnaṃ lābhantarāyaṃ karotīti veditabbaṃ.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / વિનયપિટક • Vinayapiṭaka / મહાવગ્ગપાળિ • Mahāvaggapāḷi / ૧૮૭. કથિનાનુજાનના • 187. Kathinānujānanā
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / વિનયપિટક (અટ્ઠકથા) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / મહાવગ્ગ-અટ્ઠકથા • Mahāvagga-aṭṭhakathā / કથિનાનુજાનનકથા • Kathinānujānanakathā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / સારત્થદીપની-ટીકા • Sāratthadīpanī-ṭīkā / કથિનાનુજાનનકથાવણ્ણના • Kathinānujānanakathāvaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વિમતિવિનોદની-ટીકા • Vimativinodanī-ṭīkā / કથિનાનુજાનનકથાવણ્ણના • Kathinānujānanakathāvaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / પાચિત્યાદિયોજનાપાળિ • Pācityādiyojanāpāḷi / ૧૮૭. કથિનાનુજાનનકથા • 187. Kathinānujānanakathā
