Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / સંયુત્તનિકાય (અટ્ઠકથા) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
૨. કાયસુત્તવણ્ણના
2. Kāyasuttavaṇṇanā
૧૮૩. દુતિયે આહારટ્ઠિતિકોતિ પચ્ચયટ્ઠિતિકો. આહારં પટિચ્ચાતિ પચ્ચયં પટિચ્ચ. સુભનિમિત્તન્તિ સુભમ્પિ સુભનિમિત્તં, સુભસ્સ આરમ્મણમ્પિ સુભનિમિત્તં. અયોનિસોમનસિકારોતિ અનુપાયમનસિકારો ઉપ્પથમનસિકારો અનિચ્ચે ‘‘નિચ્ચ’’ન્તિ વા, દુક્ખે ‘‘સુખ’’ન્તિ, અનત્તનિ ‘‘અત્તા’’તિ વા, અસુભે ‘‘સુભ’’ન્તિ વા, મનસિકારો. તં તસ્મિં સુભારમ્મણે બહુલં પવત્તયતો કામચ્છન્દો ઉપ્પજ્જતિ. તેન વુત્તં ‘‘અત્થિ, ભિક્ખવે, સુભનિમિત્ત’’ન્તિઆદિ. એવં સબ્બનીવરણેસુ યોજના વેદિતબ્બા.
183. Dutiye āhāraṭṭhitikoti paccayaṭṭhitiko. Āhāraṃ paṭiccāti paccayaṃ paṭicca. Subhanimittanti subhampi subhanimittaṃ, subhassa ārammaṇampi subhanimittaṃ. Ayonisomanasikāroti anupāyamanasikāro uppathamanasikāro anicce ‘‘nicca’’nti vā, dukkhe ‘‘sukha’’nti, anattani ‘‘attā’’ti vā, asubhe ‘‘subha’’nti vā, manasikāro. Taṃ tasmiṃ subhārammaṇe bahulaṃ pavattayato kāmacchando uppajjati. Tena vuttaṃ ‘‘atthi, bhikkhave, subhanimitta’’ntiādi. Evaṃ sabbanīvaraṇesu yojanā veditabbā.
પટિઘનિમિત્તન્તિઆદીસુ પન પટિઘોપિ પટિઘનિમિત્તં પટિઘારમ્મણમ્પિ. અરતીતિ ઉક્કણ્ઠિતા. યં સન્ધાય વુત્તં – ‘‘તત્થ કતમા અરતિ? પન્તેસુ વા સેનાસનેસુ અઞ્ઞતરઞ્ઞતરેસુ વા અધિકુસલેસુ ધમ્મેસુ અરતિ અરતિતા અનભિરતિ અનભિરમના ઉક્કણ્ઠિતા પરિતસ્સિતા, અયં વુચ્ચતિ અરતી’’તિ (વિભ॰ ૮૫૬).
Paṭighanimittantiādīsu pana paṭighopi paṭighanimittaṃ paṭighārammaṇampi. Aratīti ukkaṇṭhitā. Yaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘tattha katamā arati? Pantesu vā senāsanesu aññataraññataresu vā adhikusalesu dhammesu arati aratitā anabhirati anabhiramanā ukkaṇṭhitā paritassitā, ayaṃ vuccati aratī’’ti (vibha. 856).
તન્દીતિ અતિસીતાદિપચ્ચયા ઉપ્પન્નં આગન્તુકકાયાલસિયં. યસ્મિં ઉપ્પન્ને ‘‘અતિસીતં અતિઉણ્હં અતિચ્છાતોસ્મિ અતિધાતોસ્મિ અતિદૂરમગ્ગં ગતોસ્મી’’તિ વદતિ, યં સન્ધાય વુત્તં ‘‘તત્થ કતમા તન્દિ , યા તન્દી તન્દિયના તન્દિમનકતા આલસ્યં આલસ્યાયના આલસ્યાયિતત્તં, અયં વુચ્ચતિ તન્દી’’તિ (વિભ॰ ૮૫૭).
Tandīti atisītādipaccayā uppannaṃ āgantukakāyālasiyaṃ. Yasmiṃ uppanne ‘‘atisītaṃ atiuṇhaṃ aticchātosmi atidhātosmi atidūramaggaṃ gatosmī’’ti vadati, yaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘tattha katamā tandi , yā tandī tandiyanā tandimanakatā ālasyaṃ ālasyāyanā ālasyāyitattaṃ, ayaṃ vuccati tandī’’ti (vibha. 857).
વિજમ્ભિતાતિ કિલેસવસેન કાયવિનમના. યં સન્ધાય વુત્તં – ‘‘તત્થ કતમા વિજમ્ભિતા? યા કાયસ્સ જમ્ભના વિજમ્ભના આનમના વિનમના સન્નમના પણમના બ્યાધિયકં, અયં વુચ્ચતિ વિજમ્ભિતા’’તિ (વિભ॰ ૮૫૮).
Vijambhitāti kilesavasena kāyavinamanā. Yaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘tattha katamā vijambhitā? Yā kāyassa jambhanā vijambhanā ānamanā vinamanā sannamanā paṇamanā byādhiyakaṃ, ayaṃ vuccati vijambhitā’’ti (vibha. 858).
ભત્તસમ્મદોતિ ભત્તપરિળાહો. યં સન્ધાય વુત્તં – ‘‘તત્થ કતમો ભત્તસમ્મદો? યા ભુત્તાવિસ્સ ભત્તમુચ્છા ભત્તકિલમથો ભત્તપરિળાહો કાયદુટ્ઠુલ્લં, અયં વુચ્ચતિ ભત્તસમ્મદો’’તિ (વિભ॰ ૮૫૯).
Bhattasammadoti bhattapariḷāho. Yaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘tattha katamo bhattasammado? Yā bhuttāvissa bhattamucchā bhattakilamatho bhattapariḷāho kāyaduṭṭhullaṃ, ayaṃ vuccati bhattasammado’’ti (vibha. 859).
ચેતસો ચ લીનત્તન્તિ ચિત્તસ્સ લીયનાકારો, યં સન્ધાય વુત્તં – ‘‘તત્થ કતમં ચેતસો લીનત્તં? યા ચિત્તસ્સ અકલ્યતા અકમ્મઞ્ઞતા ઓલીયના સલ્લીયના લીનં લીયના લીયિતત્તં થિનં થિયના થિયિતત્તં ચિત્તસ્સ, ઇદં વુચ્ચતિ ચેતસો લીનત્ત’’ન્તિ (વિભ॰ ૮૬૦).
Cetaso ca līnattanti cittassa līyanākāro, yaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘tattha katamaṃ cetaso līnattaṃ? Yā cittassa akalyatā akammaññatā olīyanā sallīyanā līnaṃ līyanā līyitattaṃ thinaṃ thiyanā thiyitattaṃ cittassa, idaṃ vuccati cetaso līnatta’’nti (vibha. 860).
ચેતસો અવૂપસમોતિ યથા નામ વીતચ્ચિકોપિ અઙ્ગારો નેવ તાવ સન્નિસીદતિ પતાપં કરોતિયેવ, યથા ચ પત્તપચનટ્ઠાને નેવ તાવ સન્નિસીદતિ પતાપં કરોતિયેવ, એવં ચિત્તસ્સ અવૂપસન્તાકારો, અત્થતો પનેતં ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચમેવ હોતિ.
Cetaso avūpasamoti yathā nāma vītaccikopi aṅgāro neva tāva sannisīdati patāpaṃ karotiyeva, yathā ca pattapacanaṭṭhāne neva tāva sannisīdati patāpaṃ karotiyeva, evaṃ cittassa avūpasantākāro, atthato panetaṃ uddhaccakukkuccameva hoti.
વિચિકિચ્છટ્ઠાનીયા ધમ્માતિ વિચિકિચ્છાય આરમ્મણધમ્મા. અયોનિસોમનસિકારો સબ્બત્થ વુત્તનયોવ. એવમેત્થ કામચ્છન્દો વિચિકિચ્છાતિ ઇમે દ્વે ધમ્મા આરમ્મણેન કથિતા, બ્યાપાદો આરમ્મણેન ચ ઉપનિસ્સયેન ચ, સેસા સહજાતેન ચ ઉપનિસ્સયેન ચાતિ.
Vicikicchaṭṭhānīyā dhammāti vicikicchāya ārammaṇadhammā. Ayonisomanasikāro sabbattha vuttanayova. Evamettha kāmacchando vicikicchāti ime dve dhammā ārammaṇena kathitā, byāpādo ārammaṇena ca upanissayena ca, sesā sahajātena ca upanissayena cāti.
સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગટ્ઠાનીયા ધમ્માતિ સતિયા આરમ્મણધમ્મા સત્તતિંસ બોધિપક્ખિયા ચ નવ લોકુત્તરધમ્મા ચ. તત્થ યોનિસોમનસિકારબહુલીકારોતિ તત્થ ઉપાયમનસિકારસ્સ પુનપ્પુનં કરણં.
Satisambojjhaṅgaṭṭhānīyā dhammāti satiyā ārammaṇadhammā sattatiṃsa bodhipakkhiyā ca nava lokuttaradhammā ca. Tattha yonisomanasikārabahulīkāroti tattha upāyamanasikārassa punappunaṃ karaṇaṃ.
કુસલાકુસલા ધમ્માતિઆદીસુ કુસલાતિ કોસલ્લસમ્ભૂતા અનવજ્જસુખવિપાકા. અકુસલાતિ અકોસલ્લસમ્ભૂતા સાવજ્જદુક્ખવિપાકા. સાવજ્જાતિ અકુસલા. અનવજ્જાતિ કુસલા. હીનપણીતકણ્હસુક્કેસુપિ એસેવ નયો. સપ્પટિભાગાતિ કણ્હસુક્કાયેવ. કણ્હા હિ કણ્હવિપાકદાનતો , સુક્કા ચ સુક્કવિપાકદાનતો સપ્પટિભાગા નામ, સદિસવિપાકકોટ્ઠાસાતિ અત્થો. પટિપક્ખભૂતસ્સ વા ભાગસ્સ અત્થિતાય સપ્પટિભાગા. કણ્હાનઞ્હિ સુક્કા પટિપક્ખભાગા, સુક્કાનઞ્ચ કણ્હા પટિપક્ખભાગાતિ એવમ્પિ સપ્પટિભાગા. સપ્પટિબાહિતટ્ઠેન વા સપ્પટિભાગા. અકુસલઞ્હિ કુસલં પટિબાહિત્વા અત્તનો વિપાકં દેતિ, કુસલઞ્ચ અકુસલં પટિબાહિત્વાતિ એવમ્પિ કણ્હસુક્કા સપ્પટિભાગા.
Kusalākusalā dhammātiādīsu kusalāti kosallasambhūtā anavajjasukhavipākā. Akusalāti akosallasambhūtā sāvajjadukkhavipākā. Sāvajjāti akusalā. Anavajjāti kusalā. Hīnapaṇītakaṇhasukkesupi eseva nayo. Sappaṭibhāgāti kaṇhasukkāyeva. Kaṇhā hi kaṇhavipākadānato , sukkā ca sukkavipākadānato sappaṭibhāgā nāma, sadisavipākakoṭṭhāsāti attho. Paṭipakkhabhūtassa vā bhāgassa atthitāya sappaṭibhāgā. Kaṇhānañhi sukkā paṭipakkhabhāgā, sukkānañca kaṇhā paṭipakkhabhāgāti evampi sappaṭibhāgā. Sappaṭibāhitaṭṭhena vā sappaṭibhāgā. Akusalañhi kusalaṃ paṭibāhitvā attano vipākaṃ deti, kusalañca akusalaṃ paṭibāhitvāti evampi kaṇhasukkā sappaṭibhāgā.
આરમ્ભધાતૂતિ પઠમારમ્ભવીરિયં. નિક્કમધાતૂતિ કોસજ્જતો નિક્ખન્તત્તા તતો બલવતરં. પરક્કમધાતૂતિ પરં પરં ઠાનં અક્કમનતાય તતોપિ બલવતરન્તિ તીહિપિ પદેહિ વીરિયમેવ કથિતં.
Ārambhadhātūti paṭhamārambhavīriyaṃ. Nikkamadhātūti kosajjato nikkhantattā tato balavataraṃ. Parakkamadhātūti paraṃ paraṃ ṭhānaṃ akkamanatāya tatopi balavataranti tīhipi padehi vīriyameva kathitaṃ.
પીતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગટ્ઠાનીયાતિ પીતિયા આરમ્મણધમ્મા. કાયપસ્સદ્ધીતિ તિણ્ણં ખન્ધાનં દરથપસ્સદ્ધિ. ચિત્તપસ્સદ્ધીતિ વિઞ્ઞાણક્ખન્ધસ્સ દરથપસ્સદ્ધિ. સમથનિમિત્તન્તિ સમથોપિ સમથનિમિત્તં, આરમ્મણમ્પિ. અબ્યગ્ગનિમિત્તન્તિ તસ્સેવ વેવચનં.
Pītisambojjhaṅgaṭṭhānīyāti pītiyā ārammaṇadhammā. Kāyapassaddhīti tiṇṇaṃ khandhānaṃ darathapassaddhi. Cittapassaddhīti viññāṇakkhandhassa darathapassaddhi. Samathanimittanti samathopi samathanimittaṃ, ārammaṇampi. Abyagganimittanti tasseva vevacanaṃ.
ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગટ્ઠાનીયાતિ ઉપેક્ખાય આરમ્મણધમ્મા, અત્થતો પન મજ્ઝત્તાકારો ઉપેક્ખાટ્ઠાનીયા ધમ્મોતિ વેદિતબ્બો. એવમેત્થ સતિધમ્મવિચયઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગા આરમ્મણેન કથિતા, સેસા આરમ્મણેનપિ ઉપનિસ્સયેનપિ.
Upekkhāsambojjhaṅgaṭṭhānīyāti upekkhāya ārammaṇadhammā, atthato pana majjhattākāro upekkhāṭṭhānīyā dhammoti veditabbo. Evamettha satidhammavicayaupekkhāsambojjhaṅgā ārammaṇena kathitā, sesā ārammaṇenapi upanissayenapi.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / સંયુત્તનિકાય • Saṃyuttanikāya / ૨. કાયસુત્તં • 2. Kāyasuttaṃ
ટીકા • Tīkā / સુત્તપિટક (ટીકા) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / સંયુત્તનિકાય (ટીકા) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / ૨. કાયસુત્તવણ્ણના • 2. Kāyasuttavaṇṇanā