Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરગાથા-અટ્ઠકથા • Theragāthā-aṭṭhakathā |
૧૪. ચુદ્દસકનિપાતો
14. Cuddasakanipāto
૧. ખદિરવનિયરેવતત્થેરગાથાવણ્ણના
1. Khadiravaniyarevatattheragāthāvaṇṇanā
ચુદ્દસકનિપાતે યદા અહન્તિઆદિકા આયસ્મતો ખદિરવનિયરેવતત્થેરસ્સ ગાથા. કા ઉપ્પત્તિ? કામઞ્ચિમસ્સ થેરસ્સ ગાથા હેટ્ઠા એકકનિપાતે (થેરગા॰ અટ્ઠ॰ ૧. ખદિરવનિયત્થેરગાથાવણ્ણના) આગતા. તત્થ પનસ્સ અત્તનો ભાગિનેય્યેસુ સતિજનનમત્તં દસ્સિતન્તિ તસ્સા એકકનિપાતે સઙ્ગહો કતો. ઇમા પન થેરસ્સ પબ્બજિતકાલતો પટ્ઠાય યાવ પરિનિબ્બાના પટિપત્તિપકાસિતા ગાથા ઇમસ્મિં ચુદ્દસકનિપાતે સઙ્ગહં આરોપિતા. તત્થ અટ્ઠુપ્પત્તિ હેટ્ઠા વુત્તાયેવ. અયં પન વિસેસો – થેરો કિર અરહત્તં પત્વા કાલેન કાલં સત્થુ ધમ્મસેનાપતિપ્પભૂતીનં મહાથેરાનઞ્ચ ઉપટ્ઠાનં ગન્ત્વા કતિપાહમેવ તત્થ વસિત્વા ખદિરવનમેવ પચ્ચાગન્ત્વા ફલસમાપત્તિસુખેન બ્રહ્મવિહારેહિ ચ વીતિનામેતિ. એવં ગચ્છન્તે કાલે જિણ્ણો વુડ્ઢો વયો અનુપ્પત્તો અહોસિ. સો એકદિવસં બુદ્ધુપટ્ઠાનં ગચ્છન્તો અન્તરામગ્ગે સાવત્થિયા અવિદૂરે અરઞ્ઞે વસિ. તેન ચ સમયેન ચોરા નગરે કતકમ્મા આરક્ખમનુસ્સેહિ અનુબન્ધા પલાયન્તા થેરસ્સ સમીપે ગહિતભણ્ડં છડ્ડેત્વા પલાયિંસુ. મનુસ્સા અનુધાવન્તા થેરસ્સ સમીપે ભણ્ડં દિસ્વા થેરં બન્ધિત્વા ‘‘ચોરો’’તિ સઞ્ઞાય ગહેત્વા રઞ્ઞો દસ્સેસું, ‘‘અયં, દેવ, ચોરો’’તિ. રાજા થેરં મુઞ્ચાપેત્વા, ‘‘કિં, ભન્તે, તુમ્હેહિ ઇદં ચોરિકકમ્મં કતં વા, નો વા’’તિ પુચ્છિ. થેરો કિઞ્ચાપિ જાતિતો પટ્ઠાય અત્તના તાદિસં ન કતપુબ્બં, તં પબ્બજિતતો પટ્ઠાય પન અકતભાવસ્સ, સબ્બસો કિલેસાનં સમુચ્છિન્નત્તા તાદિસસ્સ કરણે અભબ્બતાય પકાસનત્થં સમીપે ઠિતાનં ભિક્ખૂનં રઞ્ઞો ચ ધમ્મં દેસેન્તો –
Cuddasakanipāte yadā ahantiādikā āyasmato khadiravaniyarevatattherassa gāthā. Kā uppatti? Kāmañcimassa therassa gāthā heṭṭhā ekakanipāte (theragā. aṭṭha. 1. khadiravaniyattheragāthāvaṇṇanā) āgatā. Tattha panassa attano bhāgineyyesu satijananamattaṃ dassitanti tassā ekakanipāte saṅgaho kato. Imā pana therassa pabbajitakālato paṭṭhāya yāva parinibbānā paṭipattipakāsitā gāthā imasmiṃ cuddasakanipāte saṅgahaṃ āropitā. Tattha aṭṭhuppatti heṭṭhā vuttāyeva. Ayaṃ pana viseso – thero kira arahattaṃ patvā kālena kālaṃ satthu dhammasenāpatippabhūtīnaṃ mahātherānañca upaṭṭhānaṃ gantvā katipāhameva tattha vasitvā khadiravanameva paccāgantvā phalasamāpattisukhena brahmavihārehi ca vītināmeti. Evaṃ gacchante kāle jiṇṇo vuḍḍho vayo anuppatto ahosi. So ekadivasaṃ buddhupaṭṭhānaṃ gacchanto antarāmagge sāvatthiyā avidūre araññe vasi. Tena ca samayena corā nagare katakammā ārakkhamanussehi anubandhā palāyantā therassa samīpe gahitabhaṇḍaṃ chaḍḍetvā palāyiṃsu. Manussā anudhāvantā therassa samīpe bhaṇḍaṃ disvā theraṃ bandhitvā ‘‘coro’’ti saññāya gahetvā rañño dassesuṃ, ‘‘ayaṃ, deva, coro’’ti. Rājā theraṃ muñcāpetvā, ‘‘kiṃ, bhante, tumhehi idaṃ corikakammaṃ kataṃ vā, no vā’’ti pucchi. Thero kiñcāpi jātito paṭṭhāya attanā tādisaṃ na katapubbaṃ, taṃ pabbajitato paṭṭhāya pana akatabhāvassa, sabbaso kilesānaṃ samucchinnattā tādisassa karaṇe abhabbatāya pakāsanatthaṃ samīpe ṭhitānaṃ bhikkhūnaṃ rañño ca dhammaṃ desento –
૬૪૫.
645.
‘‘યદા અહં પબ્બજિતો, અગારસ્માનગારિયં;
‘‘Yadā ahaṃ pabbajito, agārasmānagāriyaṃ;
નાભિજાનામિ સઙ્કપ્પં, અનરિયં દોસસંહિતં.
Nābhijānāmi saṅkappaṃ, anariyaṃ dosasaṃhitaṃ.
૬૪૬.
646.
‘‘‘ઇમે હઞ્ઞન્તુ વજ્ઝન્તુ, દુક્ખં પપ્પોન્તુ પાણિનો’;
‘‘‘Ime haññantu vajjhantu, dukkhaṃ pappontu pāṇino’;
સઙ્કપ્પં નાભિજાનામિ, ઇમસ્મિં દીઘમન્તરે.
Saṅkappaṃ nābhijānāmi, imasmiṃ dīghamantare.
૬૪૭.
647.
‘‘મેત્તઞ્ચ અભિજાનામિ, અપ્પમાણં સુભાવિતં;
‘‘Mettañca abhijānāmi, appamāṇaṃ subhāvitaṃ;
અનુપુબ્બં પરિચિતં, યથા બુદ્ધેન દેસિતં.
Anupubbaṃ paricitaṃ, yathā buddhena desitaṃ.
૬૪૮.
648.
‘‘સબ્બમિત્તો સબ્બસખો, સબ્બભૂતાનુકમ્પકો;
‘‘Sabbamitto sabbasakho, sabbabhūtānukampako;
મેત્તચિત્તઞ્ચ ભાવેમિ, અબ્યાપજ્જરતો સદા.
Mettacittañca bhāvemi, abyāpajjarato sadā.
૬૪૯.
649.
‘‘અસંહીરં અસંકુપ્પં, ચિત્તં આમોદયામહં;
‘‘Asaṃhīraṃ asaṃkuppaṃ, cittaṃ āmodayāmahaṃ;
બ્રહ્મવિહારં ભાવેમિ, અકાપુરિસસેવિતં.
Brahmavihāraṃ bhāvemi, akāpurisasevitaṃ.
૬૫૦.
650.
‘‘અવિતક્કં સમાપન્નો, સમ્માસમ્બુદ્ધસાવકો;
‘‘Avitakkaṃ samāpanno, sammāsambuddhasāvako;
અરિયેન તુણ્હીભાવેન, ઉપેતો હોતિ તાવદે.
Ariyena tuṇhībhāvena, upeto hoti tāvade.
૬૫૧.
651.
‘‘યથાપિ પબ્બતો સેલો, અચલો સુપ્પતિટ્ઠિતો;
‘‘Yathāpi pabbato selo, acalo suppatiṭṭhito;
એવં મોહક્ખયા ભિક્ખુ, પબ્બતોવ ન વેધતિ.
Evaṃ mohakkhayā bhikkhu, pabbatova na vedhati.
૬૫૨.
652.
‘‘અનઙ્ગણસ્સ પોસસ્સ, નિચ્ચં સુચિગવેસિનો;
‘‘Anaṅgaṇassa posassa, niccaṃ sucigavesino;
વાલગ્ગમત્તં પાપસ્સ, અબ્ભમત્તંવ ખાયતિ.
Vālaggamattaṃ pāpassa, abbhamattaṃva khāyati.
૬૫૩.
653.
‘‘નગરં યથા પચ્ચન્તં, ગુત્તં સન્તરબાહિરં;
‘‘Nagaraṃ yathā paccantaṃ, guttaṃ santarabāhiraṃ;
એવં ગોપેથ અત્તાનં, ખણો વો મા ઉપચ્ચગા.
Evaṃ gopetha attānaṃ, khaṇo vo mā upaccagā.
૬૫૪.
654.
‘‘નાભિનન્દામિ મરણં, નાભિનન્દામિ જીવિતં;
‘‘Nābhinandāmi maraṇaṃ, nābhinandāmi jīvitaṃ;
કાલઞ્ચ પટિકઙ્ખામિ, નિબ્બિસં ભતકો યથા.
Kālañca paṭikaṅkhāmi, nibbisaṃ bhatako yathā.
૬૫૫.
655.
‘‘નાભિનન્દામિ મરણં, નાભિનન્દામિ જીવિતં;
‘‘Nābhinandāmi maraṇaṃ, nābhinandāmi jīvitaṃ;
કાલઞ્ચ પટિકઙ્ખામિ, સમ્પજાનો પતિસ્સતો.
Kālañca paṭikaṅkhāmi, sampajāno patissato.
૬૫૬.
656.
‘‘પરિચિણ્ણો મયા સત્થા, કતં બુદ્ધસ્સ સાસનં;
‘‘Pariciṇṇo mayā satthā, kataṃ buddhassa sāsanaṃ;
ઓહિતો ગરુકો ભારો, ભવનેત્તિ સમૂહતા.
Ohito garuko bhāro, bhavanetti samūhatā.
૬૫૭.
657.
‘‘યસ્સ ચત્થાય પબ્બજિતો, અગારસ્માનગારિયં;
‘‘Yassa catthāya pabbajito, agārasmānagāriyaṃ;
સો મે અત્થો અનુપ્પત્તો, સબ્બસંયોજનક્ખયો.
So me attho anuppatto, sabbasaṃyojanakkhayo.
૬૫૮.
658.
‘‘સમ્પાદેથપ્પમાદેન, એસા મે અનુસાસની;
‘‘Sampādethappamādena, esā me anusāsanī;
હન્દાહં પરિનિબ્બિસ્સં વિપ્પમુત્તોમ્હિ સબ્બધી’’તિ. – ઇમા ગાથા અભાસિ;
Handāhaṃ parinibbissaṃ vippamuttomhi sabbadhī’’ti. – imā gāthā abhāsi;
તત્થાયં અપુબ્બપદવણ્ણના ઇમસ્મિં દીઘમન્તરેતિ, યદા અહં પબ્બજિતોમ્હિ, તતો પટ્ઠાય અયઞ્ચ મે ચરિમકાલો, એતસ્મિં દીઘમન્તરે કાલે ‘‘ઇદં મય્હં હોતૂ’’તિ અભિજ્ઝાવસેન વા, ‘‘ઇમે સત્તા હઞ્ઞન્તૂ’’તિઆદિના બ્યાપાદવસેન વા અનરિયં દોસસંહિતં સઙ્કપ્પં નાભિજાનામીતિ યોજના.
Tatthāyaṃ apubbapadavaṇṇanā imasmiṃ dīghamantareti, yadā ahaṃ pabbajitomhi, tato paṭṭhāya ayañca me carimakālo, etasmiṃ dīghamantare kāle ‘‘idaṃ mayhaṃ hotū’’ti abhijjhāvasena vā, ‘‘ime sattā haññantū’’tiādinā byāpādavasena vā anariyaṃ dosasaṃhitaṃ saṅkappaṃ nābhijānāmīti yojanā.
મેત્તઞ્ચ અભિજાનામીતિ, મિજ્જતિ સિનિય્હતિ એતાયાતિ મેત્તા, અબ્યાપાદો. મેત્તા એતિસ્સા અત્થીતિ મેત્તા, મેત્તાભાવના મેત્તાબ્રહ્મવિહારો, તં મેત્તં. ચ-સદ્દેન કરુણં મુદિતં ઉપેક્ખઞ્ચાતિ ઇતરબ્રહ્મવિહારે સઙ્ગણ્હાતિ. અભિજાનામીતિ, અભિમુખતો જાનામિ. અધિગતઞ્હિ ઝાનં પચ્ચવેક્ખતો પચ્ચવેક્ખણઞાણસ્સ અભિમુખં હોતિ. કીદિસન્તિ આહ ‘‘અપ્પમાણ’’ન્તિઆદિ. તઞ્હિ યથા બુદ્ધેન ભગવતા દેસિતં, તથા અનોદિસ્સકફરણવસેન અપરિમાણસત્તારમ્મણતાય અપ્પમાણં. પગુણબલવભાવાપાદનેન સુટ્ઠુ ભાવિતત્તા સુભાવિતં. પઠમં મેત્તા, તતો કરુણા, તતો મુદિતા, પચ્છા ઉપેક્ખાતિ એવં અનુપુબ્બં અનુક્કમેન પરિચિતં આસેવિતં, બહુલીકતં અભિજાનામીતિ યોજના.
Mettañcaabhijānāmīti, mijjati siniyhati etāyāti mettā, abyāpādo. Mettā etissā atthīti mettā, mettābhāvanā mettābrahmavihāro, taṃ mettaṃ. Ca-saddena karuṇaṃ muditaṃ upekkhañcāti itarabrahmavihāre saṅgaṇhāti. Abhijānāmīti, abhimukhato jānāmi. Adhigatañhi jhānaṃ paccavekkhato paccavekkhaṇañāṇassa abhimukhaṃ hoti. Kīdisanti āha ‘‘appamāṇa’’ntiādi. Tañhi yathā buddhena bhagavatā desitaṃ, tathā anodissakapharaṇavasena aparimāṇasattārammaṇatāya appamāṇaṃ. Paguṇabalavabhāvāpādanena suṭṭhu bhāvitattā subhāvitaṃ. Paṭhamaṃ mettā, tato karuṇā, tato muditā, pacchā upekkhāti evaṃ anupubbaṃ anukkamena paricitaṃ āsevitaṃ, bahulīkataṃ abhijānāmīti yojanā.
સબ્બેસં સત્તાનં મિત્તો, સબ્બે વા તે મય્હં મિત્તાતિ સબ્બમિત્તો. મેત્તઞ્હિ ભાવેન્તો સત્તાનં પિયો હોતિ. સબ્બસખોતિ, એત્થાપિ એસેવ નયો. સબ્બભૂતાનુકમ્પકોતિ, સબ્બસત્તાનં અનુગ્ગણ્હનકો. મેત્તચિત્તઞ્ચ ભાવેમીતિ, મેત્તાય સહિતં સમ્પયુત્તં ચિત્તં વિસેસતો ભાવેમિ, વડ્ઢેમિ, પકાસેમિ વા અકથેન્તેપિ ભાવનાય ઉક્કંસગતભાવતો. ‘‘મેત્તં ચિત્તઞ્ચ ભાવેમી’’તિ વા પાઠો. તસ્સત્થો હેટ્ઠા વુત્તનયોવ. અબ્યાપજ્જરતોતિ, અબ્યાપજ્જે સત્તાનં હિતૂપસંહારે અભિરતો. સદાતિ, સબ્બકાલં, તેન તત્થ સાતચ્ચકિરિયં દસ્સેતિ.
Sabbesaṃ sattānaṃ mitto, sabbe vā te mayhaṃ mittāti sabbamitto. Mettañhi bhāvento sattānaṃ piyo hoti. Sabbasakhoti, etthāpi eseva nayo. Sabbabhūtānukampakoti, sabbasattānaṃ anuggaṇhanako. Mettacittañca bhāvemīti, mettāya sahitaṃ sampayuttaṃ cittaṃ visesato bhāvemi, vaḍḍhemi, pakāsemi vā akathentepi bhāvanāya ukkaṃsagatabhāvato. ‘‘Mettaṃ cittañca bhāvemī’’ti vā pāṭho. Tassattho heṭṭhā vuttanayova. Abyāpajjaratoti, abyāpajje sattānaṃ hitūpasaṃhāre abhirato. Sadāti, sabbakālaṃ, tena tattha sātaccakiriyaṃ dasseti.
અસંહીરન્તિ ન સંહીરં, આસન્નપચ્ચત્થિકેન રાગેન અનાકડ્ઢનિયં. અસંકુપ્પન્તિ ન કુપ્પં, દૂરપચ્ચત્થિકેન બ્યાપાદેન અકોપિયં, એવંભૂતં કત્વા મમ મેત્તચિત્તં આમોદયામિ અભિપ્પમોદયામિ બ્રહ્મવિહારં ભાવેમિ. અકાપુરિસસેવિતન્તિ, કાપુરિસેહિ નીચજનેહિ અસેવિતં, અકાપુરિસેહિ વા અરિયેહિ બુદ્ધાદીહિ સેવિતં બ્રહ્મં સેટ્ઠં નિદ્દોસં મેત્તાદિવિહારં ભાવેમિ વડ્ઢેમીતિ અત્થો.
Asaṃhīranti na saṃhīraṃ, āsannapaccatthikena rāgena anākaḍḍhaniyaṃ. Asaṃkuppanti na kuppaṃ, dūrapaccatthikena byāpādena akopiyaṃ, evaṃbhūtaṃ katvā mama mettacittaṃ āmodayāmi abhippamodayāmi brahmavihāraṃ bhāvemi. Akāpurisasevitanti, kāpurisehi nīcajanehi asevitaṃ, akāpurisehi vā ariyehi buddhādīhi sevitaṃ brahmaṃ seṭṭhaṃ niddosaṃ mettādivihāraṃ bhāvemi vaḍḍhemīti attho.
એવં અત્તુદ્દેસવસેન પઞ્ચહિ ગાથાહિ અત્તનો પટિપત્તિં દસ્સેત્વા ઇદાનિ તં અઞ્ઞાપદેસેન દસ્સેન્તો ‘‘અવિતક્ક’’ન્તિઆદિના ચતસ્સો ગાથા અભાસિ. તત્થ અવિતક્કં સમાપન્નોતિ, વિતક્કવિરહિતં દુતિયાદિઝાનં સમાપન્નો, એતેન થેરો બ્રહ્મવિહારભાવનાય અઞ્ઞાપદેસેન અત્તના દુતિયાદિઝાનાધિગમમાહ. યસ્મા પનાયં થેરો તમેવ ઝાનં પાદકં કત્વા વિપસ્સનં વડ્ઢેત્વા એકાસનેનેવ અરહત્તં ગણ્હિ, તસ્મા તમત્થં અઞ્ઞાપદેસેનેવ દસ્સેન્તો ‘‘અવિતક્કં સમાપન્નો’’તિ વત્વા ‘‘સમ્માસમ્બુદ્ધસાવકો. અરિયેન તુણ્હીભાવેન, ઉપેતો હોતિ તાવદે’’તિ આહ. તત્થ વચીસઙ્ખારાભાવતો અવિતક્કાવિચારા સમાપત્તિ ‘‘અરિયો તુણ્હીભાવો’’તિ વદન્તિ. ‘‘સન્નિપતિતાનં વો, ભિક્ખવે, દ્વયં કરણીયં ધમ્મી વા કથા અરિયો વા તુણ્હીભાવો’’તિ (મ॰ નિ॰ ૧.૨૭૩) પન વચનતો યા કાચિ સમાપત્તિ અરિયો તુણ્હીભાવો નામ. ઇધ પન ચતુત્થજ્ઝાનિકા અગ્ગફલસમાપત્તિ અધિપ્પેતા.
Evaṃ attuddesavasena pañcahi gāthāhi attano paṭipattiṃ dassetvā idāni taṃ aññāpadesena dassento ‘‘avitakka’’ntiādinā catasso gāthā abhāsi. Tattha avitakkaṃ samāpannoti, vitakkavirahitaṃ dutiyādijhānaṃ samāpanno, etena thero brahmavihārabhāvanāya aññāpadesena attanā dutiyādijhānādhigamamāha. Yasmā panāyaṃ thero tameva jhānaṃ pādakaṃ katvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā ekāsaneneva arahattaṃ gaṇhi, tasmā tamatthaṃ aññāpadeseneva dassento ‘‘avitakkaṃ samāpanno’’ti vatvā ‘‘sammāsambuddhasāvako. Ariyena tuṇhībhāvena, upeto hoti tāvade’’ti āha. Tattha vacīsaṅkhārābhāvato avitakkāvicārā samāpatti ‘‘ariyo tuṇhībhāvo’’ti vadanti. ‘‘Sannipatitānaṃ vo, bhikkhave, dvayaṃ karaṇīyaṃ dhammī vā kathā ariyo vā tuṇhībhāvo’’ti (ma. ni. 1.273) pana vacanato yā kāci samāpatti ariyo tuṇhībhāvo nāma. Idha pana catutthajjhānikā aggaphalasamāpatti adhippetā.
ઇદાનિ તસ્સાધિગતત્તા લોકધમ્મેહિ અકમ્પનીયતં ઉપમાય પકાસેન્તો ‘‘યથાપિ પબ્બતો’’તિ ગાથમાહ. તત્થ યથાપિ પબ્બતો સેલોતિ, યથા સિલામયો એકઘનસેલો પબ્બતો, ન પંસુપબ્બતો ન મિસ્સકપબ્બતોતિ અત્થો. અચલો સુપ્પતિટ્ઠિતોતિ, સુટ્ઠુ પતિટ્ઠિતમૂલો પકતિવાતેહિ અચલો અકમ્પનીયો હોતિ, તસ્મા અરહત્તં નિબ્બાનઞ્ચ એવં મોહક્ખયા ભિક્ખુ, પબ્બતોવ ન વેધતીતિ મોહસ્સ અનવસેસપ્પહાના, મોહમૂલકત્તા ચ સબ્બાકુસલાનં પહીનસબ્બાકુસલો ભિક્ખુ યથા સો પબ્બતો પકતિવાતેહિ, એવં લોકધમ્મેહિ ન વેધતિ ન કમ્પતિ, મોહક્ખયોતિ વા યસ્મા અરહત્તં નિબ્બાનઞ્ચ વુચ્ચતિ , તસ્મા મોહક્ખયાતિ મોહક્ખયસ્સ હેતુ નિબ્બાનસ્સ અરહત્તસ્સ ચ અધિગતત્તા ચતૂસુ અરિયસચ્ચેસુ સુપ્પતિટ્ઠિતો અસમાપન્નકાલેપિ પબ્બતો વિય ન વેધતિ, પગેવ સમાપન્નકાલેતિ અધિપ્પાયો.
Idāni tassādhigatattā lokadhammehi akampanīyataṃ upamāya pakāsento ‘‘yathāpi pabbato’’ti gāthamāha. Tattha yathāpi pabbato seloti, yathā silāmayo ekaghanaselo pabbato, na paṃsupabbato na missakapabbatoti attho. Acalo suppatiṭṭhitoti, suṭṭhu patiṭṭhitamūlo pakativātehi acalo akampanīyo hoti, tasmā arahattaṃ nibbānañca evaṃ mohakkhayā bhikkhu, pabbatova na vedhatīti mohassa anavasesappahānā, mohamūlakattā ca sabbākusalānaṃ pahīnasabbākusalo bhikkhu yathā so pabbato pakativātehi, evaṃ lokadhammehi na vedhati na kampati, mohakkhayoti vā yasmā arahattaṃ nibbānañca vuccati , tasmā mohakkhayāti mohakkhayassa hetu nibbānassa arahattassa ca adhigatattā catūsu ariyasaccesu suppatiṭṭhito asamāpannakālepi pabbato viya na vedhati, pageva samāpannakāleti adhippāyo.
ઇદાનિ પાપં નામેતં અસુચિસીલો એવ સમાચરતિ, ન ચ સુચિસીલો, સુચિસીલસ્સ પન તં અણુમત્તમ્પિ ભારિયં હુત્વા ઉપટ્ઠાતીતિ દસ્સેન્તો ‘‘અનઙ્ગણસ્સા’’તિઆદિગાથમાહ . તસ્સત્થો – રાગાદિઅઙ્ગણાભાવતો અનઙ્ગણસ્સ સબ્બકાલં સુચિઅનવજ્જધમ્મે એવ ગવેસન્તસ્સ સપ્પુરિસસ્સ વાલગ્ગમત્તં કેસગ્ગમત્તં પાપસ્સ લેસમત્તમ્પિ સકલં લોકધાતું ફરિત્વા ઠિતં અબ્ભમત્તં હુત્વા ઉપટ્ઠાતિ, તસ્મા ન એવરૂપે કમ્મે માદિસા આસઙ્કિતબ્બાતિ અધિપ્પાયો.
Idāni pāpaṃ nāmetaṃ asucisīlo eva samācarati, na ca sucisīlo, sucisīlassa pana taṃ aṇumattampi bhāriyaṃ hutvā upaṭṭhātīti dassento ‘‘anaṅgaṇassā’’tiādigāthamāha . Tassattho – rāgādiaṅgaṇābhāvato anaṅgaṇassa sabbakālaṃ sucianavajjadhamme eva gavesantassa sappurisassa vālaggamattaṃ kesaggamattaṃ pāpassa lesamattampi sakalaṃ lokadhātuṃ pharitvā ṭhitaṃ abbhamattaṃ hutvā upaṭṭhāti, tasmā na evarūpe kamme mādisā āsaṅkitabbāti adhippāyo.
યસ્મા નિક્કિલેસેસુપિ અન્ધબાલા એવરૂપે અપવાદે સમુટ્ઠાપેન્તિ, તસ્મા અત્થકામેહિ સક્કચ્ચં અત્તા રક્ખિતબ્બોતિ ઓવાદં દેન્તો ‘‘નગરં યથા’’તિઆદિગાથમાહ. તસ્સત્થો – યથા પન પચ્ચન્તનગરવાસીહિ મનુસ્સેહિ પચ્ચન્તં નગરં દ્વારપાકારાદીનિ થિરાનિ કરોન્તેહિ સઅન્તરં, ઉદ્દાપપરિખાદીનિ થિરાનિ કરોન્તેહિ સબાહિરન્તિ સન્તરબાહિરં ગુત્તં કરીયતિ, એવં તુમ્હેહિપિ સતિં ઉપટ્ઠપેત્વા અજ્ઝત્તિકાનિ છ દ્વારાનિ પિદહિત્વા દ્વારરક્ખિતં સતિં અવિસ્સજ્જેત્વા યથા ગય્હમાનાનિ બાહિરાનિ છ આયતનાનિ અજ્ઝત્તિકાનિ ઉપઘાતાય સંવત્તન્તિ, તથા અગ્ગહણેન તાનિપિ થિરાનિ કત્વા તેસં અપ્પવેસાય દ્વારરક્ખિતં સતિં અપ્પહાય વિચરન્તા અત્તાનં ગોપેથ. કસ્મા? ખણો વો મા ઉપચ્ચગા. યો હિ એવં અત્તાનં ન ગોપેતિ, તં પુગ્ગલં બુદ્ધુપ્પાદક્ખણો, મનુસ્સત્તભાવક્ખણો, મજ્ઝિમદેસે ઉપ્પત્તિક્ખણો, સમ્માદિટ્ઠિયા પટિલદ્ધક્ખણો, છન્નં આયતનાનં અવેકલ્લક્ખણોતિ સબ્બોપિ અયં ખણો અતિક્કમતિ, સો ખણો તુમ્હે મા અતિક્કમતૂતિ.
Yasmā nikkilesesupi andhabālā evarūpe apavāde samuṭṭhāpenti, tasmā atthakāmehi sakkaccaṃ attā rakkhitabboti ovādaṃ dento ‘‘nagaraṃ yathā’’tiādigāthamāha. Tassattho – yathā pana paccantanagaravāsīhi manussehi paccantaṃ nagaraṃ dvārapākārādīni thirāni karontehi saantaraṃ, uddāpaparikhādīni thirāni karontehi sabāhiranti santarabāhiraṃ guttaṃ karīyati, evaṃ tumhehipi satiṃ upaṭṭhapetvā ajjhattikāni cha dvārāni pidahitvā dvārarakkhitaṃ satiṃ avissajjetvā yathā gayhamānāni bāhirāni cha āyatanāni ajjhattikāni upaghātāya saṃvattanti, tathā aggahaṇena tānipi thirāni katvā tesaṃ appavesāya dvārarakkhitaṃ satiṃ appahāya vicarantā attānaṃ gopetha. Kasmā? Khaṇo vo mā upaccagā. Yo hi evaṃ attānaṃ na gopeti, taṃ puggalaṃ buddhuppādakkhaṇo, manussattabhāvakkhaṇo, majjhimadese uppattikkhaṇo, sammādiṭṭhiyā paṭiladdhakkhaṇo, channaṃ āyatanānaṃ avekallakkhaṇoti sabbopi ayaṃ khaṇo atikkamati, so khaṇo tumhe mā atikkamatūti.
એવં થેરો ઇમાય ગાથાય સરાજિકં પરિસં ભિક્ખૂ ચ ઓવદિત્વા પુન મરણે જીવિતે ચ અત્તનો સમચિત્તતં કતકિચ્ચતઞ્ચ પકાસેન્તો ‘‘નાભિનન્દામિ મરણ’’ન્તિઆદિમાહ. તં હેટ્ઠા વુત્તત્થમેવ (થેરગા॰ અટ્ઠ॰ ૨.૬૦૭).
Evaṃ thero imāya gāthāya sarājikaṃ parisaṃ bhikkhū ca ovaditvā puna maraṇe jīvite ca attano samacittataṃ katakiccatañca pakāsento ‘‘nābhinandāmi maraṇa’’ntiādimāha. Taṃ heṭṭhā vuttatthameva (theragā. aṭṭha. 2.607).
એવં પન વત્વા અત્તનો પરિનિબ્બાનકાલં ઉપટ્ઠિતં દિસ્વા સઙ્ખેપેનેવ નેસં ઓવાદં દત્વા પરિનિબ્બાનં પવેદેન્તો ઓસાનગાથમાહ. તત્થ સમ્પાદેથપ્પમાદેનાતિ સમ્પાદેતબ્બં દાનસીલાદિં અપ્પમાદેન સમ્પાદેથ, દિટ્ઠધમ્મિકસમ્પરાયિકપભેદે ગહટ્ઠવત્તે સીલાનુરક્ખણે સમથઅનુયોગે વિપસ્સનાભાવનાય ચ અપ્પમત્તા હોથ. એસા મે અનુસાસનીતિ દાનસીલાદીસુ ન પમજ્જથાતિ એસા મમ અનુસિટ્ઠિ ઓવાદો.
Evaṃ pana vatvā attano parinibbānakālaṃ upaṭṭhitaṃ disvā saṅkhepeneva nesaṃ ovādaṃ datvā parinibbānaṃ pavedento osānagāthamāha. Tattha sampādethappamādenāti sampādetabbaṃ dānasīlādiṃ appamādena sampādetha, diṭṭhadhammikasamparāyikapabhede gahaṭṭhavatte sīlānurakkhaṇe samathaanuyoge vipassanābhāvanāya ca appamattā hotha. Esā me anusāsanīti dānasīlādīsu na pamajjathāti esā mama anusiṭṭhi ovādo.
એવં સિખાપત્તં પરહિતપટિપત્તિં દીપેત્વા અત્તહિતપટિપત્તિયાપિ મત્થકં ગણ્હન્તો ‘‘હન્દાહં પરિનિબ્બિસ્સં, વિપ્પમુત્તોમ્હિ સબ્બધી’’તિ આહ. તત્થ વિપ્પમુત્તોમ્હિ સબ્બધીતિ સબ્બસો કિલેસેહિ ભવેહિ ચ વિપ્પમુત્તો અમ્હિ, તસ્મા એકંસેન પરિનિબ્બાયિસ્સામીતિ.
Evaṃ sikhāpattaṃ parahitapaṭipattiṃ dīpetvā attahitapaṭipattiyāpi matthakaṃ gaṇhanto ‘‘handāhaṃ parinibbissaṃ, vippamuttomhi sabbadhī’’ti āha. Tattha vippamuttomhi sabbadhīti sabbaso kilesehi bhavehi ca vippamutto amhi, tasmā ekaṃsena parinibbāyissāmīti.
એવં પન વત્વા આકાસે પલ્લઙ્કેન નિસિન્નો તેજોધાતું સમાપજ્જિત્વા પજ્જલન્તો અનુપાદિસેસાય નિબ્બાનધાતુયા પરિનિબ્બાયિ.
Evaṃ pana vatvā ākāse pallaṅkena nisinno tejodhātuṃ samāpajjitvā pajjalanto anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyi.
ખદિરવનિયરેવતત્થેરગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Khadiravaniyarevatattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરગાથાપાળિ • Theragāthāpāḷi / ૧. ખદિરવનિયરેવતત્થેરગાથા • 1. Khadiravaniyarevatattheragāthā