Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરગાથા-અટ્ઠકથા • Theragāthā-aṭṭhakathā

    ૨. ખદિરવનિયત્થેરગાથાવણ્ણના

    2. Khadiravaniyattheragāthāvaṇṇanā

    ચાલે ઉપચાલેતિ આયસ્મતો ખદિરવનિયરેવતત્થેરસ્સ ગાથા. કા ઉપ્પતિ? અયં કિર પદુમુત્તરસ્સ ભગવતો કાલે હંસવતીનગરે તિત્થનાવિકકુલે નિબ્બત્તિત્વા મહાગઙ્ગાય પયાગતિત્થે તિત્થનાવાકમ્મં કરોન્તો એકદિવસં સસાવકસઙ્ઘં ભગવન્તં ગઙ્ગાતીરં ઉપગતં દિસ્વા પસન્નમાનસો નાવાસઙ્ઘાટં યોજેત્વા મહન્તેન પૂજાસક્કારેન પરતીરં પાપેત્વા અઞ્ઞતરં ભિક્ખું સત્થારા આરઞ્ઞકાનં અગ્ગટ્ઠાને ઠપિયમાનં દિસ્વા તદત્થં પત્થનં પટ્ઠપેત્વા ભગવતો ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ ચ મહાદાનં પવત્તેસિ. ભગવા ચ તસ્સ પત્થનાય અવજ્ઝભાવં બ્યાકાસિ. સો તતો પટ્ઠાય તત્થ તત્થ વિવટ્ટૂપનિસ્સયં કુસલં કત્વા દેવમનુસ્સેસુ સંસરન્તો ઇમસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે મગધરટ્ઠે નાલકગામે રૂપસારિયા બ્રાહ્મણિયા કુચ્છિસ્મિં નિબ્બત્તિ. તં વયપ્પત્તં માતાપિતરો ઘરબન્ધનેન બન્ધિતુકામા જાતા. સો સારિપુત્તત્થેરસ્સ પબ્બજિતભાવં સુત્વા ‘‘મય્હં જેટ્ઠભાતા અય્યો ઉપતિસ્સો ઇમં વિભવં છડ્ડેત્વા પબ્બજિતો, તેન વન્તં ખેળપિણ્ડં કથાહં પચ્છા ગિલિસ્સામી’’તિ જાતસંવેગો પાસં અનુપગચ્છનકમિગો વિય ઞાતકે વઞ્ચેત્વા હેતુસમ્પત્તિયા ચોદિયમાનો ભિક્ખૂનં સન્તિકં ગન્ત્વા ધમ્મસેનાપતિનો કનિટ્ઠભાવં નિવેદેત્વા અત્તનો પબ્બજ્જાય છન્દં આરોચેસિ. ભિક્ખૂ તં પબ્બાજેત્વા પરિપુણ્ણવીસતિવસ્સં ઉપસમ્પાદેત્વા કમ્મટ્ઠાને નિયોજેસું. સો કમ્મટ્ઠાનં ગહેત્વા ખદિરવનં પવિસિત્વા, ‘‘અરહત્તં પત્વા ભગવન્તં ધમ્મસેનાપતિઞ્ચ પસ્સિસ્સામી’’તિ ઘટેન્તો વાયમન્તો ઞાણસ્સ પરિપાકગતત્તા નચિરસ્સેવ છળભિઞ્ઞો અહોસિ. તેન વુત્તં અપદાને (અપ॰ થેર ૧.૧.૬૨૮-૬૪૩) –

    Cāle upacāleti āyasmato khadiravaniyarevatattherassa gāthā. Kā uppati? Ayaṃ kira padumuttarassa bhagavato kāle haṃsavatīnagare titthanāvikakule nibbattitvā mahāgaṅgāya payāgatitthe titthanāvākammaṃ karonto ekadivasaṃ sasāvakasaṅghaṃ bhagavantaṃ gaṅgātīraṃ upagataṃ disvā pasannamānaso nāvāsaṅghāṭaṃ yojetvā mahantena pūjāsakkārena paratīraṃ pāpetvā aññataraṃ bhikkhuṃ satthārā āraññakānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapiyamānaṃ disvā tadatthaṃ patthanaṃ paṭṭhapetvā bhagavato bhikkhusaṅghassa ca mahādānaṃ pavattesi. Bhagavā ca tassa patthanāya avajjhabhāvaṃ byākāsi. So tato paṭṭhāya tattha tattha vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde magadharaṭṭhe nālakagāme rūpasāriyā brāhmaṇiyā kucchismiṃ nibbatti. Taṃ vayappattaṃ mātāpitaro gharabandhanena bandhitukāmā jātā. So sāriputtattherassa pabbajitabhāvaṃ sutvā ‘‘mayhaṃ jeṭṭhabhātā ayyo upatisso imaṃ vibhavaṃ chaḍḍetvā pabbajito, tena vantaṃ kheḷapiṇḍaṃ kathāhaṃ pacchā gilissāmī’’ti jātasaṃvego pāsaṃ anupagacchanakamigo viya ñātake vañcetvā hetusampattiyā codiyamāno bhikkhūnaṃ santikaṃ gantvā dhammasenāpatino kaniṭṭhabhāvaṃ nivedetvā attano pabbajjāya chandaṃ ārocesi. Bhikkhū taṃ pabbājetvā paripuṇṇavīsativassaṃ upasampādetvā kammaṭṭhāne niyojesuṃ. So kammaṭṭhānaṃ gahetvā khadiravanaṃ pavisitvā, ‘‘arahattaṃ patvā bhagavantaṃ dhammasenāpatiñca passissāmī’’ti ghaṭento vāyamanto ñāṇassa paripākagatattā nacirasseva chaḷabhiñño ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.1.628-643) –

    ‘‘ગઙ્ગા ભાગીરથી નામ, હિમવન્તા પભાવિતા;

    ‘‘Gaṅgā bhāgīrathī nāma, himavantā pabhāvitā;

    કુતિત્થે નાવિકો આસિં, ઓરિમે ચ તરિં અહં.

    Kutitthe nāviko āsiṃ, orime ca tariṃ ahaṃ.

    ‘‘પદુમુત્તરો નાયકો, સમ્બુદ્ધો દ્વિપદુત્તમો;

    ‘‘Padumuttaro nāyako, sambuddho dvipaduttamo;

    વસીસતસહસ્સેહિ, ગઙ્ગાતીરમુપાગતો.

    Vasīsatasahassehi, gaṅgātīramupāgato.

    ‘‘બહૂ નાવા સમાનેત્વા, વડ્ઢકીહિ સુસઙ્ખતં;

    ‘‘Bahū nāvā samānetvā, vaḍḍhakīhi susaṅkhataṃ;

    નાવાય છદનં કત્વા, પટિમાનિં નરાસભં.

    Nāvāya chadanaṃ katvā, paṭimāniṃ narāsabhaṃ.

    ‘‘આગન્ત્વાન ચ સમ્બુદ્ધો, આરૂહિ તઞ્ચ નાવકં;

    ‘‘Āgantvāna ca sambuddho, ārūhi tañca nāvakaṃ;

    વારિમજ્ઝે ઠિતો સત્થા, ઇમા ગાથા અભાસથ.

    Vārimajjhe ṭhito satthā, imā gāthā abhāsatha.

    ‘‘યો સો તારેસિ સમ્બુદ્ધં, સઙ્ઘઞ્ચાપિ અનાસવં;

    ‘‘Yo so tāresi sambuddhaṃ, saṅghañcāpi anāsavaṃ;

    તેન ચિત્તપ્પસાદેન, દેવલોકે રમિસ્સતિ.

    Tena cittappasādena, devaloke ramissati.

    ‘‘નિબ્બત્તિસ્સતિ તે બ્યમ્હં, સુકતં નાવસણ્ઠિતં;

    ‘‘Nibbattissati te byamhaṃ, sukataṃ nāvasaṇṭhitaṃ;

    આકાસે પુપ્ફછદનં, ધારયિસ્સતિ સબ્બદા.

    Ākāse pupphachadanaṃ, dhārayissati sabbadā.

    ‘‘અટ્ઠપઞ્ઞાસકપ્પમ્હિ, તારકો નામ ખત્તિયો;

    ‘‘Aṭṭhapaññāsakappamhi, tārako nāma khattiyo;

    ચાતુરન્તો વિજિતાવી, ચક્કવત્તી ભવિસ્સતિ.

    Cāturanto vijitāvī, cakkavattī bhavissati.

    ‘‘સત્તપઞ્ઞાસકપ્પમ્હિ , ચમ્મકો નામ ખત્તિયો;

    ‘‘Sattapaññāsakappamhi , cammako nāma khattiyo;

    ઉગ્ગચ્છન્તોવ સૂરિયો, જોતિસ્સતિ મહબ્બલો.

    Uggacchantova sūriyo, jotissati mahabbalo.

    ‘‘કપ્પસતસહસ્સમ્હિ, ઓક્કાકકુલસમ્ભવો;

    ‘‘Kappasatasahassamhi, okkākakulasambhavo;

    ગોતમો નામ ગોત્તેન, સત્થા લોકે ભવિસ્સતિ.

    Gotamo nāma gottena, satthā loke bhavissati.

    ‘‘તિદસા સો ચવિત્વાન, મનુસ્સત્તં ગમિસ્સતિ;

    ‘‘Tidasā so cavitvāna, manussattaṃ gamissati;

    રેવતો નામ નામેન, બ્રહ્મબન્ધુ ભવિસ્સતિ.

    Revato nāma nāmena, brahmabandhu bhavissati.

    ‘‘અગારા નિક્ખમિત્વાન, સુક્કમૂલેન ચોદિતો;

    ‘‘Agārā nikkhamitvāna, sukkamūlena codito;

    ગોતમસ્સ ભગવતો, સાસને પબ્બજિસ્સતિ.

    Gotamassa bhagavato, sāsane pabbajissati.

    ‘‘સો પચ્છા પબ્બજિત્વાન, યુત્તયોગો વિપસ્સકો;

    ‘‘So pacchā pabbajitvāna, yuttayogo vipassako;

    સબ્બાસવે પરિઞ્ઞાય, નિબ્બાયિસ્સતિનાસવો.

    Sabbāsave pariññāya, nibbāyissatināsavo.

    ‘‘વીરિયં મે ધુરધોરય્હં, યોગક્ખેમાધિવાહનં;

    ‘‘Vīriyaṃ me dhuradhorayhaṃ, yogakkhemādhivāhanaṃ;

    ધારેમિ અન્તિમં દેહં, સમ્માસમ્બુદ્ધસાસને.

    Dhāremi antimaṃ dehaṃ, sammāsambuddhasāsane.

    ‘‘સતસહસ્સે કતં કમ્મં, ફલં દસ્સેસિ મે ઇધ;

    ‘‘Satasahasse kataṃ kammaṃ, phalaṃ dassesi me idha;

    સુમુત્તો સરવેગોવ, કિલેસે ઝાપયી મમ.

    Sumutto saravegova, kilese jhāpayī mama.

    ‘‘તતો મં વનનિરતં, દિસ્વા લોકન્તગૂ મુનિ;

    ‘‘Tato maṃ vananirataṃ, disvā lokantagū muni;

    વનવાસિભિક્ખૂનગ્ગં, પઞ્ઞપેસિ મહામતિ.

    Vanavāsibhikkhūnaggaṃ, paññapesi mahāmati.

    ‘‘કિલેસા ઝાપિતા મય્હં…પે॰… કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.

    ‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.

    છળભિઞ્ઞો પન હુત્વા થેરો સત્થારં ધમ્મસેનાપતિઞ્ચ વન્દિતું સેનાસનં સંસામેત્વા પત્તચીવરમાદાય અનુપુબ્બેન સાવત્થિં પત્વા જેતવનં પવિસિત્વા સત્થારં ધમ્મસેનાપતિઞ્ચ વન્દિત્વા કતિપાહં જેતવને વિહાસિ . અથ નં સત્થા અરિયગણમજ્ઝે નિસિન્નો આરઞ્ઞકાનં ભિક્ખૂનં અગ્ગટ્ઠાને ઠપેસિ – ‘‘એતદગ્ગં, ભિક્ખવે, મમ સાવકાનં ભિક્ખૂનં આરઞ્ઞકાનં યદિદં રેવતો ખદિરવનિયો’’તિ (અ॰ નિ॰ ૧.૧૯૮, ૨૦૩). સો અપરભાગે અત્તનો જાતગામં ગન્ત્વા ‘‘ચાલા, ઉપચાલા, સીસૂપચાલા’’તિ તિસ્સન્નં ભગિનીનં પુત્તે ‘‘ચાલા, ઉપચાલા, સીસૂપચાલા’’તિ તયો ભાગિનેય્યે આનેત્વા પબ્બાજેત્વા કમ્મટ્ઠાને નિયોજેસિ. તે કમ્મટ્ઠાનં અનુયુત્તા વિહરન્તિ. તસ્મિઞ્ચ સમયે થેરસ્સ કોચિદેવ આબાધો ઉપ્પન્નો. તં સુત્વા સારિપુત્તત્થેરો રેવતં ‘‘ગિલાનપુચ્છનં અધિગમપુચ્છનઞ્ચ કરિસ્સામી’’તિ ઉપગચ્છિ. રેવતત્થેરો ધમ્મસેનાપતિં દૂરતોવ આગચ્છન્તં દિસ્વા તેસં સામણેરાનં સતુપ્પાદનવસેન ઓવદન્તો ‘‘ચાલે ઉપચાલે’’તિ ગાથં અભાસિ.

    Chaḷabhiñño pana hutvā thero satthāraṃ dhammasenāpatiñca vandituṃ senāsanaṃ saṃsāmetvā pattacīvaramādāya anupubbena sāvatthiṃ patvā jetavanaṃ pavisitvā satthāraṃ dhammasenāpatiñca vanditvā katipāhaṃ jetavane vihāsi . Atha naṃ satthā ariyagaṇamajjhe nisinno āraññakānaṃ bhikkhūnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesi – ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ āraññakānaṃ yadidaṃ revato khadiravaniyo’’ti (a. ni. 1.198, 203). So aparabhāge attano jātagāmaṃ gantvā ‘‘cālā, upacālā, sīsūpacālā’’ti tissannaṃ bhaginīnaṃ putte ‘‘cālā, upacālā, sīsūpacālā’’ti tayo bhāgineyye ānetvā pabbājetvā kammaṭṭhāne niyojesi. Te kammaṭṭhānaṃ anuyuttā viharanti. Tasmiñca samaye therassa kocideva ābādho uppanno. Taṃ sutvā sāriputtatthero revataṃ ‘‘gilānapucchanaṃ adhigamapucchanañca karissāmī’’ti upagacchi. Revatatthero dhammasenāpatiṃ dūratova āgacchantaṃ disvā tesaṃ sāmaṇerānaṃ satuppādanavasena ovadanto ‘‘cāle upacāle’’ti gāthaṃ abhāsi.

    ૪૨. તત્થ ચાલે ઉપચાલે સીસૂપચાલેતિ તેસં આલપનં. ‘‘ચાલા, ઉપચાલા, સીસૂપચાલા’’તિ હિ ઇત્થિલિઙ્ગવસેન લદ્ધનામા તે તયો દારકા પબ્બજિતાપિ તથા વોહરીયન્તિ. ‘‘‘ચાલી, ઉપચાલી, સીસૂપચાલી’તિ તેસં નામ’’ન્તિ ચ વદન્તિ. યદત્થં ‘‘ચાલા’’તિઆદિના આમન્તનં કતં, તં દસ્સેન્તો ‘‘પતિસ્સતા નુ ખો વિહરથા’’તિ વત્વા તત્થ કારણમાહ ‘‘આગતો વો વાલં વિય વેધી’’તિ. પતિસ્સતાતિ પતિસ્સતિકા. ખોતિ અવધારણે. આગતોતિ આગચ્છિ. વોતિ તુમ્હાકં. વાલં વિય વેધીતિ વાલવેધી વિય, અયઞ્હેત્થ સઙ્ખેપત્થો – તિક્ખજવનનિબ્બેધિકપઞ્ઞતાય વાલવેધિરૂપો સત્થુકપ્પો તુમ્હાકં માતુલત્થેરો આગતો, તસ્મા સમણસઞ્ઞં ઉપટ્ઠપેત્વા સતિસમ્પજઞ્ઞયુત્તા એવ હુત્વા વિહરથ, ‘‘યથાધિગતે વિહારે અપ્પમત્તા ભવથા’’તિ.

    42. Tattha cāle upacāle sīsūpacāleti tesaṃ ālapanaṃ. ‘‘Cālā, upacālā, sīsūpacālā’’ti hi itthiliṅgavasena laddhanāmā te tayo dārakā pabbajitāpi tathā voharīyanti. ‘‘‘Cālī, upacālī, sīsūpacālī’ti tesaṃ nāma’’nti ca vadanti. Yadatthaṃ ‘‘cālā’’tiādinā āmantanaṃ kataṃ, taṃ dassento ‘‘patissatā nu kho viharathā’’ti vatvā tattha kāraṇamāha ‘‘āgato vo vālaṃ viya vedhī’’ti. Patissatāti patissatikā. Khoti avadhāraṇe. Āgatoti āgacchi. Voti tumhākaṃ. Vālaṃ viya vedhīti vālavedhī viya, ayañhettha saṅkhepattho – tikkhajavananibbedhikapaññatāya vālavedhirūpo satthukappo tumhākaṃ mātulatthero āgato, tasmā samaṇasaññaṃ upaṭṭhapetvā satisampajaññayuttā eva hutvā viharatha, ‘‘yathādhigate vihāre appamattā bhavathā’’ti.

    તં સુત્વા તે સામણેરા ધમ્મસેનાપતિસ્સ પચ્ચુગ્ગમનાદિવત્તં કત્વા ઉભિન્નં માતુલત્થેરાનં પટિસન્થારવેલાયં નાતિદૂરે સમાધિં સમાપજ્જિત્વા નિસીદિંસુ. ધમ્મસેનાપતિ રેવતત્થેરેન સદ્ધિં પટિસન્થારં કત્વા ઉટ્ઠાયાસના તે સામણેરે ઉપસઙ્કમિ, તે તથાકાલપરિચ્છેદસ્સ કતત્તા થેરે ઉપસઙ્કમન્તે એવ ઉટ્ઠહિત્વા વન્દિત્વા અટ્ઠંસુ. થેરો ‘‘કતરકતરવિહારેન વિહરથા’’તિ પુચ્છિત્વા તેહિ ‘‘ઇમાય ઇમાયા’’તિ વુત્તે ‘‘દારકેપિ નામ એવં વિનેન્તો મય્હં ભાતિકો પચ્ચપાદિ વત ધમ્મસ્સ અનુધમ્મ’’ન્તિ થેરં પસંસન્તો પક્કામિ.

    Taṃ sutvā te sāmaṇerā dhammasenāpatissa paccuggamanādivattaṃ katvā ubhinnaṃ mātulattherānaṃ paṭisanthāravelāyaṃ nātidūre samādhiṃ samāpajjitvā nisīdiṃsu. Dhammasenāpati revatattherena saddhiṃ paṭisanthāraṃ katvā uṭṭhāyāsanā te sāmaṇere upasaṅkami, te tathākālaparicchedassa katattā there upasaṅkamante eva uṭṭhahitvā vanditvā aṭṭhaṃsu. Thero ‘‘katarakataravihārena viharathā’’ti pucchitvā tehi ‘‘imāya imāyā’’ti vutte ‘‘dārakepi nāma evaṃ vinento mayhaṃ bhātiko paccapādi vata dhammassa anudhamma’’nti theraṃ pasaṃsanto pakkāmi.

    ખદિરવનિયત્થેરગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Khadiravaniyattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરગાથાપાળિ • Theragāthāpāḷi / ૨. ખદિરવનિયત્થેરગાથા • 2. Khadiravaniyattheragāthā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact