Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરગાથા-અટ્ઠકથા • Theragāthā-aṭṭhakathā

    ૬. ખણ્ડસુમનત્થેરગાથાવણ્ણના

    6. Khaṇḍasumanattheragāthāvaṇṇanā

    એકપુપ્ફં ચજિત્વાનાતિ આયસ્મતો ખણ્ડસુમનત્થેરસ્સ ગાથા. કા ઉપ્પત્તિ? સો કિર પદુમુત્તરસ્સ ભગવતો કાલે કુલગેહે નિબ્બત્તિત્વા વિઞ્ઞુતં પત્તો સત્થરિ પરિનિબ્બુતે તસ્સ થૂપસ્સ સમન્તતો ચન્દનવેદિકાય પરિક્ખિપિત્વા મહન્તં પૂજં અકાસિ. સો તેન પુઞ્ઞકમ્મેન દેવમનુસ્સેસુ ઉળારં સમ્પત્તિં અનુભવન્તો કસ્સપસ્સ ભગવતો કાલે કુટુમ્બિકકુલે નિબ્બત્તો સત્થરિ પરિનિબ્બુતે કનકથૂપં ઉદ્દિસ્સ રઞ્ઞા પુપ્ફપૂજાય કયિરમાનાય પુપ્ફાનિ અલભન્તો એકં ખણ્ડસુમનપુપ્ફં દિસ્વા મહતા મૂલેન તં કિણિત્વા ગણ્હન્તો ચેતિયે પૂજં કરોન્તો ઉળારં પીતિસોમનસ્સં ઉપ્પાદેસિ. સો તેન પુઞ્ઞકમ્મેન દેવલોકે નિબ્બત્તિત્વા અસીતિ વસ્સકોટિયો સગ્ગસુખં અનુભવિત્વા ઇમસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે પાવાયં મલ્લરાજકુલે નિબ્બત્તિ. તસ્સ જાતકાલે ગેહે ખણ્ડસક્ખરા સુમનપુપ્ફાનિ ચ ઉપ્પન્નાનિ અહેસું. તેનસ્સ ખણ્ડસુમનોતિ નામમકંસુ. સો વિઞ્ઞુતં પત્તો ભગવતિ પાવાયં ચુન્દસ્સ અમ્બવને વિહરન્તે ઉપસઙ્કમિત્વા ધમ્મં સુત્વા પટિલદ્ધસદ્ધો પબ્બજિત્વા વિપસ્સનાય કમ્મં કરોન્તો નચિરસ્સેવ છળભિઞ્ઞો અહોસિ. તેન વુત્તં અપદાને (અપ॰ થેર ૧.૧૫.૧૫-૨૦) –

    Ekapupphaṃcajitvānāti āyasmato khaṇḍasumanattherassa gāthā. Kā uppatti? So kira padumuttarassa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto satthari parinibbute tassa thūpassa samantato candanavedikāya parikkhipitvā mahantaṃ pūjaṃ akāsi. So tena puññakammena devamanussesu uḷāraṃ sampattiṃ anubhavanto kassapassa bhagavato kāle kuṭumbikakule nibbatto satthari parinibbute kanakathūpaṃ uddissa raññā pupphapūjāya kayiramānāya pupphāni alabhanto ekaṃ khaṇḍasumanapupphaṃ disvā mahatā mūlena taṃ kiṇitvā gaṇhanto cetiye pūjaṃ karonto uḷāraṃ pītisomanassaṃ uppādesi. So tena puññakammena devaloke nibbattitvā asīti vassakoṭiyo saggasukhaṃ anubhavitvā imasmiṃ buddhuppāde pāvāyaṃ mallarājakule nibbatti. Tassa jātakāle gehe khaṇḍasakkharā sumanapupphāni ca uppannāni ahesuṃ. Tenassa khaṇḍasumanoti nāmamakaṃsu. So viññutaṃ patto bhagavati pāvāyaṃ cundassa ambavane viharante upasaṅkamitvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karonto nacirasseva chaḷabhiñño ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.15.15-20) –

    ‘‘પદુમુત્તરો નામ જિનો, લોકજેટ્ઠો નરાસભો;

    ‘‘Padumuttaro nāma jino, lokajeṭṭho narāsabho;

    જલિત્વા અગ્ગિક્ખન્ધોવ, સમ્બુદ્ધો પરિનિબ્બુતો.

    Jalitvā aggikkhandhova, sambuddho parinibbuto.

    ‘‘નિબ્બુતે ચ મહાવીરે, થૂપો વિત્થારિકો અહુ;

    ‘‘Nibbute ca mahāvīre, thūpo vitthāriko ahu;

    દૂરતોવ ઉપટ્ઠેન્તિ, ધાતુગેહવરુત્તમે.

    Dūratova upaṭṭhenti, dhātugehavaruttame.

    ‘‘પસન્નચિત્તો, સુમનો, અકં ચન્દનવેદિકં;

    ‘‘Pasannacitto, sumano, akaṃ candanavedikaṃ;

    દિસ્સતિ થૂપખન્ધો ચ, થૂપાનુચ્છવિકો તદા.

    Dissati thūpakhandho ca, thūpānucchaviko tadā.

    ‘‘ભવે નિબ્બત્તમાનમ્હિ, દેવત્તે અથ માનુસે;

    ‘‘Bhave nibbattamānamhi, devatte atha mānuse;

    ઓમત્તં મે ન પસ્સામિ, પુબ્બકમ્મસ્સિદં ફલં.

    Omattaṃ me na passāmi, pubbakammassidaṃ phalaṃ.

    ‘‘પઞ્ચદસકપ્પસતે, ઇતો અટ્ઠ જના અહું;

    ‘‘Pañcadasakappasate, ito aṭṭha janā ahuṃ;

    સબ્બે સમત્તનામા તે ચક્કવત્તી મહબ્બલા.

    Sabbe samattanāmā te cakkavattī mahabbalā.

    ‘‘કિલેસા ઝાપિતા મય્હં…પે॰… કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.

    ‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.

    અરહત્તં પન પત્વા અત્તનો પુરિમજાતિં અનુસ્સરન્તો તત્થ અત્તનો સુમનપુપ્ફપરિચ્ચાગસ્સ સગ્ગસમ્પત્તિનિમિત્તકં નિબ્બાનૂપનિસ્સયતઞ્ચ દિસ્વા ઉદાનવસેન તમત્થં પકાસેન્તો –

    Arahattaṃ pana patvā attano purimajātiṃ anussaranto tattha attano sumanapupphapariccāgassa saggasampattinimittakaṃ nibbānūpanissayatañca disvā udānavasena tamatthaṃ pakāsento –

    ૯૬.

    96.

    ‘‘એકપુપ્ફં ચજિત્વાન, અસીતિ વસ્સકોટિયો;

    ‘‘Ekapupphaṃ cajitvāna, asīti vassakoṭiyo;

    સગ્ગેસુ પરિચારેત્વા, સેસકેનમ્હિ નિબ્બુતો’’તિ. – ગાથં અભાસિ;

    Saggesu paricāretvā, sesakenamhi nibbuto’’ti. – gāthaṃ abhāsi;

    તત્થ એકપુપ્ફન્તિ એકં કુસુમં, તં પન ઇધ સુમનપુપ્ફં અધિપ્પેતં. ચજિત્વાનાતિ સત્થુ થૂપપૂજાકરણવસેન પરિચ્ચજિત્વા પરિચ્ચાગહેતુ. અસીતિ વસ્સકોટિયોતિ મનુસ્સગણનાય વસ્સાનં અસીતિ કોટિયો, અચ્ચન્તસંયોગે ચેતં ઉપયોગવચનં, ઇદઞ્ચ છસુ કામસગ્ગેસુ દુતિયે અપરાપરુપ્પત્તિવસેન વુત્તન્તિ વેદિતબ્બં. તસ્મા સગ્ગેસૂતિ તાવતિંસસઙ્ખાતે સગ્ગલોકે, પુનપ્પુનં ઉપ્પજ્જનવસેન હેત્થ બહુવચનં. પરિચારેત્વાતિ રૂપાદીસુ આરમ્મણેસુ ઇન્દ્રિયાનિ પરિચારેત્વા સુખં અનુભવિત્વા, દેવચ્છરાહિ વા અત્તાનં પરિચારેત્વા ઉપટ્ઠાપેત્વા. સેસકેનમ્હિ નિબ્બુતોતિ પુપ્ફપૂજાય વસેન પવત્તકુસલચેતનાસુ ભવસમ્પત્તિ દાયકકમ્મતો સેસેન યં તત્થ વિવટ્ટૂપનિસ્સયભૂતં, તં સન્ધાય વદતિ. બહૂ હિ તત્થ પુબ્બાપરવસેન પવત્તા ચેતના. સેસકેનાતિ વા તસ્સેવ કમ્મસ્સ વિપાકાવસેસેન અપરિક્ખીણેયેવ તસ્મિં કમ્મવિપાકે નિબ્બુતો અમ્હિ, કિલેસપરિનિબ્બાનેન પરિનિબ્બુતોસ્મિ. એતેન યસ્મિં અત્તભાવે ઠત્વા અત્તના અરહત્તં સચ્છિકતં, સોપિ ચરિમત્તભાવો તસ્સ કમ્મવિપાકોતિ દસ્સેતિ. યાદિસં સન્ધાય અઞ્ઞત્થાપિ ‘‘તસ્સેવ કમ્મસ્સ વિપાકાવસેસેના’’તિ (પારા॰ ૨૨૮; સં॰ નિ॰ ૧.૧૩૧) વુત્તં.

    Tattha ekapupphanti ekaṃ kusumaṃ, taṃ pana idha sumanapupphaṃ adhippetaṃ. Cajitvānāti satthu thūpapūjākaraṇavasena pariccajitvā pariccāgahetu. Asīti vassakoṭiyoti manussagaṇanāya vassānaṃ asīti koṭiyo, accantasaṃyoge cetaṃ upayogavacanaṃ, idañca chasu kāmasaggesu dutiye aparāparuppattivasena vuttanti veditabbaṃ. Tasmā saggesūti tāvatiṃsasaṅkhāte saggaloke, punappunaṃ uppajjanavasena hettha bahuvacanaṃ. Paricāretvāti rūpādīsu ārammaṇesu indriyāni paricāretvā sukhaṃ anubhavitvā, devaccharāhi vā attānaṃ paricāretvā upaṭṭhāpetvā. Sesakenamhi nibbutoti pupphapūjāya vasena pavattakusalacetanāsu bhavasampatti dāyakakammato sesena yaṃ tattha vivaṭṭūpanissayabhūtaṃ, taṃ sandhāya vadati. Bahū hi tattha pubbāparavasena pavattā cetanā. Sesakenāti vā tasseva kammassa vipākāvasesena aparikkhīṇeyeva tasmiṃ kammavipāke nibbuto amhi, kilesaparinibbānena parinibbutosmi. Etena yasmiṃ attabhāve ṭhatvā attanā arahattaṃ sacchikataṃ, sopi carimattabhāvo tassa kammavipākoti dasseti. Yādisaṃ sandhāya aññatthāpi ‘‘tasseva kammassa vipākāvasesenā’’ti (pārā. 228; saṃ. ni. 1.131) vuttaṃ.

    ખણ્ડસુમનત્થેરગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Khaṇḍasumanattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરગાથાપાળિ • Theragāthāpāḷi / ૬. ખણ્ડસુમનત્થેરગાથા • 6. Khaṇḍasumanattheragāthā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact