Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / જાતક-અટ્ઠકથા • Jātaka-aṭṭhakathā |
[૩૧૩] ૩. ખન્તિવાદીજાતકવણ્ણના
[313] 3. Khantivādījātakavaṇṇanā
યો તે હત્થે ચ પાદે ચાતિ ઇદં સત્થા જેતવને વિહરન્તો એકં કોધનભિક્ખું આરબ્ભ કથેસિ. વત્થુ હેટ્ઠા કથિતમેવ. સત્થા પન તં ભિક્ખું ‘‘કસ્મા, ત્વં ભિક્ખુ, અક્કોધનસ્સ બુદ્ધસ્સ સાસને પબ્બજિત્વા કોધં કરોસિ, પોરાણકપણ્ડિતા સરીરે પહારસહસ્સે પતન્તે હત્થપાદકણ્ણનાસાસુ છિજ્જમાનાસુ પરસ્સ કોધં ન કરિંસૂ’’તિ વત્વા અતીતં આહરિ.
Yo te hatthe ca pāde cāti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ kodhanabhikkhuṃ ārabbha kathesi. Vatthu heṭṭhā kathitameva. Satthā pana taṃ bhikkhuṃ ‘‘kasmā, tvaṃ bhikkhu, akkodhanassa buddhassa sāsane pabbajitvā kodhaṃ karosi, porāṇakapaṇḍitā sarīre pahārasahasse patante hatthapādakaṇṇanāsāsu chijjamānāsu parassa kodhaṃ na kariṃsū’’ti vatvā atītaṃ āhari.
અતીતે બારાણસિયં કલાબુ નામ રાજા રજ્જં કારેસિ. તદા બોધિસત્તો અસીતિકોટિવિભવે બ્રાહ્મણકુલે નિબ્બત્તિત્વા કુણ્ડલકુમારો નામ માણવો હુત્વા વયપ્પત્તો તક્કસિલં ગન્ત્વા સબ્બસિપ્પાનિ ઉગ્ગણ્હિત્વા કુટુમ્બં સણ્ઠપેત્વા માતાપિતૂનં અચ્ચયેન ધનરાસિં ઓલોકેત્વા ‘‘ઇમં ધનં ઉપ્પાદેત્વા મમ ઞાતકા અગ્ગહેત્વાવ ગતા, મયા પનેતં ગહેત્વા ગન્તું વટ્ટતી’’તિ સબ્બં ધનં વિચેય્યદાનવસેન યો યં આહરતિ, તસ્સ તં દત્વા હિમવન્તં પવિસિત્વા પબ્બજિત્વા ફલાફલેન યાપેન્તો ચિરં વસિત્વા લોણમ્બિલસેવનત્થાય મનુસ્સપથં આગન્ત્વા અનુપુબ્બેન બારાણસિં પત્વા રાજુય્યાને વસિત્વા પુનદિવસે નગરે ભિક્ખાય ચરન્તો સેનાપતિસ્સ નિવાસનદ્વારં સમ્પાપુણિ. સેનાપતિ તસ્સ ઇરિયાપથેસુ પસીદિત્વા ઘરં પવેસેત્વા અત્તનો પટિયાદિતભોજનં ભોજેત્વા પટિઞ્ઞં ગહેત્વા તત્થેવ રાજુય્યાને વસાપેસિ.
Atīte bārāṇasiyaṃ kalābu nāma rājā rajjaṃ kāresi. Tadā bodhisatto asītikoṭivibhave brāhmaṇakule nibbattitvā kuṇḍalakumāro nāma māṇavo hutvā vayappatto takkasilaṃ gantvā sabbasippāni uggaṇhitvā kuṭumbaṃ saṇṭhapetvā mātāpitūnaṃ accayena dhanarāsiṃ oloketvā ‘‘imaṃ dhanaṃ uppādetvā mama ñātakā aggahetvāva gatā, mayā panetaṃ gahetvā gantuṃ vaṭṭatī’’ti sabbaṃ dhanaṃ viceyyadānavasena yo yaṃ āharati, tassa taṃ datvā himavantaṃ pavisitvā pabbajitvā phalāphalena yāpento ciraṃ vasitvā loṇambilasevanatthāya manussapathaṃ āgantvā anupubbena bārāṇasiṃ patvā rājuyyāne vasitvā punadivase nagare bhikkhāya caranto senāpatissa nivāsanadvāraṃ sampāpuṇi. Senāpati tassa iriyāpathesu pasīditvā gharaṃ pavesetvā attano paṭiyāditabhojanaṃ bhojetvā paṭiññaṃ gahetvā tattheva rājuyyāne vasāpesi.
અથેકદિવસં કલાબુરાજા સુરામદમત્તો છેકનાટકપરિવુતો મહન્તેન યસેન ઉય્યાનં ગન્ત્વા મઙ્ગલસિલાપટ્ટે સયનં અત્થરાપેત્વા એકિસ્સા પિયમનાપાય ઇત્થિયા અઙ્કે સયિ. ગીતવાદિતનચ્ચેસુ છેકા નાટકિત્થિયો ગીતાદીનિ પયોજેસું, સક્કસ્સ દેવરઞ્ઞો વિય મહાસમ્પત્તિ અહોસિ, રાજા નિદ્દં ઓક્કમિ. અથ તા ઇત્થિયો ‘‘યસ્સત્થાય મયં ગીતાદીનિ પયોજયામ, સો નિદ્દં ઉપગતો, કિં નો ગીતાદીહી’’તિ વીણાદીનિ તૂરિયાનિ તત્થ તત્થેવ છડ્ડેત્વા ઉય્યાનં પક્કન્તા પુપ્ફફલપલ્લવાદીહિ પલોભિયમાના ઉય્યાને અભિરમિંસુ. તદા બોધિસત્તો તસ્મિં ઉય્યાને સુપુપ્ફિતસાલમૂલે પબ્બજ્જાસુખેન વીતિનામેન્તો મત્તવરવારણો વિય નિસિન્નો હોતિ. અથ તા ઇત્થિયો ઉય્યાને ચરમાના તં દિસ્વા ‘‘એથ, અય્યાયો, એતસ્મિં રુક્ખમૂલે પબ્બજિતો નિસિન્નો, યાવ રાજા ન પબુજ્ઝતિ, તાવસ્સ સન્તિકે કિઞ્ચિ સુણમાના નિસીદિસ્સામા’’તિ ગન્ત્વા વન્દિત્વા પરિવારેત્વા નિસિન્ના ‘‘અમ્હાકં કથેતબ્બયુત્તકં કિઞ્ચિ કથેથા’’તિ વદિંસુ. બોધિસત્તો તાસં ધમ્મં કથેસિ. અથ સા ઇત્થી અઙ્કં ચાલેત્વા રાજાનં પબોધેસિ. રાજા પબુદ્ધો તા અપસ્સન્તો ‘‘કહં ગતા વસલિયો’’તિ આહ. એતા, મહારાજ, ગન્ત્વા એકં તાપસં પરિવારેત્વા નિસીદિંસૂતિ. રાજા કુપિતો ખગ્ગં ગહેત્વા ‘‘સિક્ખાપેસ્સામિ નં કૂટજટિલ’’ન્તિ વેગેન અગમાસિ.
Athekadivasaṃ kalāburājā surāmadamatto chekanāṭakaparivuto mahantena yasena uyyānaṃ gantvā maṅgalasilāpaṭṭe sayanaṃ attharāpetvā ekissā piyamanāpāya itthiyā aṅke sayi. Gītavāditanaccesu chekā nāṭakitthiyo gītādīni payojesuṃ, sakkassa devarañño viya mahāsampatti ahosi, rājā niddaṃ okkami. Atha tā itthiyo ‘‘yassatthāya mayaṃ gītādīni payojayāma, so niddaṃ upagato, kiṃ no gītādīhī’’ti vīṇādīni tūriyāni tattha tattheva chaḍḍetvā uyyānaṃ pakkantā pupphaphalapallavādīhi palobhiyamānā uyyāne abhiramiṃsu. Tadā bodhisatto tasmiṃ uyyāne supupphitasālamūle pabbajjāsukhena vītināmento mattavaravāraṇo viya nisinno hoti. Atha tā itthiyo uyyāne caramānā taṃ disvā ‘‘etha, ayyāyo, etasmiṃ rukkhamūle pabbajito nisinno, yāva rājā na pabujjhati, tāvassa santike kiñci suṇamānā nisīdissāmā’’ti gantvā vanditvā parivāretvā nisinnā ‘‘amhākaṃ kathetabbayuttakaṃ kiñci kathethā’’ti vadiṃsu. Bodhisatto tāsaṃ dhammaṃ kathesi. Atha sā itthī aṅkaṃ cāletvā rājānaṃ pabodhesi. Rājā pabuddho tā apassanto ‘‘kahaṃ gatā vasaliyo’’ti āha. Etā, mahārāja, gantvā ekaṃ tāpasaṃ parivāretvā nisīdiṃsūti. Rājā kupito khaggaṃ gahetvā ‘‘sikkhāpessāmi naṃ kūṭajaṭila’’nti vegena agamāsi.
અથ તા ઇત્થિયો રાજાનં કુદ્ધં આગચ્છન્તં દિસ્વા તાસુ વલ્લભતરા ગન્ત્વા રઞ્ઞો હત્થા અસિં ગહેત્વા રાજાનં વૂપસમેસું. સો આગન્ત્વા બોધિસત્તસ્સ સન્તિકે ઠત્વા ‘‘કિંવાદી ત્વં, સમણા’’તિ પુચ્છિ. ‘‘ખન્તિવાદી, મહારાજા’’તિ. ‘‘કા એસા ખન્તિ નામા’’તિ? ‘‘અક્કોસન્તેસુ પરિભાસન્તેસુ પહરન્તેસુ અકુજ્ઝનભાવો’’તિ. રાજા ‘‘પસ્સિસ્સામિ દાનિ તે ખન્તિયા અત્થિભાવ’’ન્તિ ચોરઘાતકં પક્કોસાપેસિ. સો અત્તનો ચારિત્તેન ફરસુઞ્ચ કણ્ટકકસઞ્ચ આદાય કાસાયનિવસનો રત્તમાલાધરો આગન્ત્વા રાજાનં વન્દિત્વા ‘‘કિં કરોમિ, દેવા’’તિ આહ. ઇમં ચોરં દુટ્ઠતાપસં ગહેત્વા આકડ્ઢિત્વા ભૂમિયં પાતેત્વા કણ્ટકકસં ગહેત્વા પુરતો ચ પચ્છતો ચ ઉભોસુ પસ્સેસુ ચાતિ ચતૂસુપિ પસ્સેસુ દ્વેપહારસહસ્સમસ્સ દેહીતિ. સો તથા અકાસિ . બોધિસત્તસ્સ છવિ ભિજ્જિ. ચમ્મં ભિજ્જિ, મંસં છિજ્જિ, લોહિતં પગ્ઘરતિ.
Atha tā itthiyo rājānaṃ kuddhaṃ āgacchantaṃ disvā tāsu vallabhatarā gantvā rañño hatthā asiṃ gahetvā rājānaṃ vūpasamesuṃ. So āgantvā bodhisattassa santike ṭhatvā ‘‘kiṃvādī tvaṃ, samaṇā’’ti pucchi. ‘‘Khantivādī, mahārājā’’ti. ‘‘Kā esā khanti nāmā’’ti? ‘‘Akkosantesu paribhāsantesu paharantesu akujjhanabhāvo’’ti. Rājā ‘‘passissāmi dāni te khantiyā atthibhāva’’nti coraghātakaṃ pakkosāpesi. So attano cārittena pharasuñca kaṇṭakakasañca ādāya kāsāyanivasano rattamālādharo āgantvā rājānaṃ vanditvā ‘‘kiṃ karomi, devā’’ti āha. Imaṃ coraṃ duṭṭhatāpasaṃ gahetvā ākaḍḍhitvā bhūmiyaṃ pātetvā kaṇṭakakasaṃ gahetvā purato ca pacchato ca ubhosu passesu cāti catūsupi passesu dvepahārasahassamassa dehīti. So tathā akāsi . Bodhisattassa chavi bhijji. Cammaṃ bhijji, maṃsaṃ chijji, lohitaṃ paggharati.
પુન રાજા ‘‘કિંવાદી ત્વં ભિક્ખૂ’’તિ આહ. ‘‘ખન્તિવાદી, મહારાજ’’. ‘‘ત્વં પન મય્હં ચમ્મન્તરે ખન્તી’’તિ મઞ્ઞસિ, નત્થિ મય્હં ચમ્મન્તરે ખન્તિ, તયા પન દટ્ઠું અસક્કુણેય્યે હદયબ્ભન્તરે મમ ખન્તિ પતિટ્ઠિતા. ‘‘મહારાજા’’તિ. પુન ચોરઘાતકો ‘‘કિં કરોમી’’તિ પુચ્છિ. ‘‘ઇમસ્સ કૂટજટિલસ્સ ઉભો હત્થે છિન્દા’’તિ. સો ફરસું ગહેત્વા ગણ્ડિયં ઠપેત્વા હત્થે છિન્દિ. અથ નં ‘‘પાદે છિન્દા’’તિ આહ, પાદેપિ છિન્દિ. હત્થપાદકોટીહિ ઘટછિદ્દેહિ લાખારસો વિય લોહિતં પગ્ઘરતિ. પુન રાજા ‘‘કિંવાદીસી’’તિ પુચ્છિ. ‘‘ખન્તિવાદી, મહારાજ’’. ‘‘ત્વં પન મય્હં હત્થપાદકોટીસુ ‘ખન્તિ અત્થી’તિ મઞ્ઞસિ, નત્થેસા એત્થ, મય્હં ખન્તિ ગમ્ભીરટ્ઠાને પતિટ્ઠિતા’’તિ. સો ‘‘કણ્ણનાસમસ્સ છિન્દા’’તિ આહ. ઇતરો કણ્ણનાસં છિન્દિ, સકલસરીરે લોહિતં અહોસિ. પુન નં ‘‘કિંવાદી નામ ત્વ’’ન્તિ પુચ્છિ. ‘‘મહારાજ, ખન્તિવાદી નામ’’. ‘‘મા ખો પન ત્વં ‘કણ્ણનાસિકકોટીસુ પતિટ્ઠિતા ખન્તી’તિ મઞ્ઞસિ, મમ ખન્તિ ગમ્ભીરે હદયબ્ભન્તરે પતિટ્ઠિતા’’તિ. રાજા ‘‘કૂટજટિલ તવ ખન્તિં ત્વમેવ ઉક્ખિપિત્વા નિસીદા’’તિ બોધિસત્તસ્સ હદયં પાદેન પહરિત્વા પક્કામિ.
Puna rājā ‘‘kiṃvādī tvaṃ bhikkhū’’ti āha. ‘‘Khantivādī, mahārāja’’. ‘‘Tvaṃ pana mayhaṃ cammantare khantī’’ti maññasi, natthi mayhaṃ cammantare khanti, tayā pana daṭṭhuṃ asakkuṇeyye hadayabbhantare mama khanti patiṭṭhitā. ‘‘Mahārājā’’ti. Puna coraghātako ‘‘kiṃ karomī’’ti pucchi. ‘‘Imassa kūṭajaṭilassa ubho hatthe chindā’’ti. So pharasuṃ gahetvā gaṇḍiyaṃ ṭhapetvā hatthe chindi. Atha naṃ ‘‘pāde chindā’’ti āha, pādepi chindi. Hatthapādakoṭīhi ghaṭachiddehi lākhāraso viya lohitaṃ paggharati. Puna rājā ‘‘kiṃvādīsī’’ti pucchi. ‘‘Khantivādī, mahārāja’’. ‘‘Tvaṃ pana mayhaṃ hatthapādakoṭīsu ‘khanti atthī’ti maññasi, natthesā ettha, mayhaṃ khanti gambhīraṭṭhāne patiṭṭhitā’’ti. So ‘‘kaṇṇanāsamassa chindā’’ti āha. Itaro kaṇṇanāsaṃ chindi, sakalasarīre lohitaṃ ahosi. Puna naṃ ‘‘kiṃvādī nāma tva’’nti pucchi. ‘‘Mahārāja, khantivādī nāma’’. ‘‘Mā kho pana tvaṃ ‘kaṇṇanāsikakoṭīsu patiṭṭhitā khantī’ti maññasi, mama khanti gambhīre hadayabbhantare patiṭṭhitā’’ti. Rājā ‘‘kūṭajaṭila tava khantiṃ tvameva ukkhipitvā nisīdā’’ti bodhisattassa hadayaṃ pādena paharitvā pakkāmi.
તસ્મિં ગતે સેનાપતિ બોધિસત્તસ્સ સરીરતો લોહિતં પુઞ્છિત્વા હત્થપાદકણ્ણનાસકોટિયો સાટકકણ્ણે કત્વા બોધિસત્તં સણિકં નિસીદાપેત્વા વન્દિત્વા એકમન્તં નિસીદિત્વા ‘‘સચે, ભન્તે, તુમ્હે કુજ્ઝિતુકામા, તુમ્હેસુ કતાપરાધસ્સ રઞ્ઞોવ કુજ્ઝેય્યાથ, મા અઞ્ઞેસ’’ન્તિ યાચન્તો પઠમં ગાથમાહ –
Tasmiṃ gate senāpati bodhisattassa sarīrato lohitaṃ puñchitvā hatthapādakaṇṇanāsakoṭiyo sāṭakakaṇṇe katvā bodhisattaṃ saṇikaṃ nisīdāpetvā vanditvā ekamantaṃ nisīditvā ‘‘sace, bhante, tumhe kujjhitukāmā, tumhesu katāparādhassa raññova kujjheyyātha, mā aññesa’’nti yācanto paṭhamaṃ gāthamāha –
૪૯.
49.
‘‘યો તે હત્થે ચ પાદે ચ, કણ્ણનાસઞ્ચ છેદયિ;
‘‘Yo te hatthe ca pāde ca, kaṇṇanāsañca chedayi;
તસ્સ કુજ્ઝ મહાવીર, મા રટ્ઠં વિનસા ઇદ’’ન્તિ.
Tassa kujjha mahāvīra, mā raṭṭhaṃ vinasā ida’’nti.
તત્થ મહાવીરાતિ મહાવીરિય. મા રટ્ઠં વિનસા ઇદન્તિ ઇદં નિરપરાધં કાસિરટ્ઠં મા વિનાસેહિ.
Tattha mahāvīrāti mahāvīriya. Mā raṭṭhaṃ vinasā idanti idaṃ niraparādhaṃ kāsiraṭṭhaṃ mā vināsehi.
તં સુત્વા બોધિસત્તો દુતિયં ગાથમાહ –
Taṃ sutvā bodhisatto dutiyaṃ gāthamāha –
૫૦.
50.
‘‘યો મે હત્થે ચ પાદે ચ, કણ્ણનાસઞ્ચ છેદયિ;
‘‘Yo me hatthe ca pāde ca, kaṇṇanāsañca chedayi;
ચિરં જીવતુ સો રાજા, ન હિ કુજ્ઝન્તિ માદિસા’’તિ.
Ciraṃ jīvatu so rājā, na hi kujjhanti mādisā’’ti.
તત્થ માદિસાતિ મમ સદિસા ખન્તિબલેન સમન્નાગતા પણ્ડિતા ‘‘અયં મં અક્કોસિ પરિભાસિ પહરિ, છિન્દિ ભિન્દી’’તિ તં ન કુજ્ઝન્તિ.
Tattha mādisāti mama sadisā khantibalena samannāgatā paṇḍitā ‘‘ayaṃ maṃ akkosi paribhāsi pahari, chindi bhindī’’ti taṃ na kujjhanti.
રઞ્ઞો ઉય્યાના નિક્ખમન્તસ્સ બોધિસત્તસ્સ ચક્ખુપથં વિજહનકાલેયેવ અયં ચતુનહુતાધિકા દ્વિયોજનસતસહસ્સબહલા મહાપથવી ખલિબદ્ધસાટકો વિય ફલિતા, અવીચિતો જાલા નિક્ખમિત્વા રાજાનં કુલદત્તિયેન રત્તકમ્બલેન પારુપન્તી વિય ગણ્હિ. સો ઉય્યાનદ્વારેયેવ પથવિં પવિસિત્વા અવીચિમહાનિરયે પતિટ્ઠહિ. બોધિસત્તોપિ તં દિવસમેવ કાલમકાસિ. રાજપરિસા ચ નાગરા ચ ગન્ધમાલાધૂમહત્થા આગન્ત્વા બોધિસત્તસ્સ સરીરકિચ્ચં અકંસુ. કેચિ પનાહુ ‘‘બોધિસત્તો પુન હિમવન્તમેવ ગતો’’તિ, તં અભૂતં.
Rañño uyyānā nikkhamantassa bodhisattassa cakkhupathaṃ vijahanakāleyeva ayaṃ catunahutādhikā dviyojanasatasahassabahalā mahāpathavī khalibaddhasāṭako viya phalitā, avīcito jālā nikkhamitvā rājānaṃ kuladattiyena rattakambalena pārupantī viya gaṇhi. So uyyānadvāreyeva pathaviṃ pavisitvā avīcimahāniraye patiṭṭhahi. Bodhisattopi taṃ divasameva kālamakāsi. Rājaparisā ca nāgarā ca gandhamālādhūmahatthā āgantvā bodhisattassa sarīrakiccaṃ akaṃsu. Keci panāhu ‘‘bodhisatto puna himavantameva gato’’ti, taṃ abhūtaṃ.
૫૧.
51.
‘‘અહૂ અતીતમદ્ધાનં, સમણો ખન્તિદીપનો;
‘‘Ahū atītamaddhānaṃ, samaṇo khantidīpano;
તં ખન્તિયાયેવ ઠિતં, કાસિરાજા અછેદયિ.
Taṃ khantiyāyeva ṭhitaṃ, kāsirājā achedayi.
૫૨.
52.
‘‘તસ્સ કમ્મફરુસસ્સ, વિપાકો કટુકો અહુ;
‘‘Tassa kammapharusassa, vipāko kaṭuko ahu;
યં કાસિરાજા વેદેસિ, નિરયમ્હિ સમપ્પિતો’’તિ. –
Yaṃ kāsirājā vedesi, nirayamhi samappito’’ti. –
ઇમા દ્વે અભિસમ્બુદ્ધગાથા.
Imā dve abhisambuddhagāthā.
તત્થ અતીતમદ્ધાનન્તિ અતીતે અદ્ધાને. ખન્તિદીપનોતિ અધિવાસનખન્તિસંવણ્ણનો. અછેદયીતિ મારાપેસિ. એકચ્ચે પન ‘‘બોધિસત્તસ્સ પુન હત્થપાદકણ્ણનાસા ઘટિતા’’તિ વદન્તિ, તમ્પિ અભૂતમેવ. સમપ્પિતોતિ પતિટ્ઠિતો.
Tattha atītamaddhānanti atīte addhāne. Khantidīpanoti adhivāsanakhantisaṃvaṇṇano. Achedayīti mārāpesi. Ekacce pana ‘‘bodhisattassa puna hatthapādakaṇṇanāsā ghaṭitā’’ti vadanti, tampi abhūtameva. Samappitoti patiṭṭhito.
સત્થા ઇમં ધમ્મદેસનં આહરિત્વા સચ્ચાનિ પકાસેત્વા જાતકં સમોધાનેસિ, સચ્ચપરિયોસાને કોધનો ભિક્ખુ અનાગામિફલે પતિટ્ઠહિ, અઞ્ઞે બહૂ સોતાપત્તિફલાદીનિ પાપુણિંસુ.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne kodhano bhikkhu anāgāmiphale patiṭṭhahi, aññe bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsu.
તદા કલાબુરાજા દેવદત્તો અહોસિ, સેનાપતિ સારિપુત્તો, ખન્તિવાદી તાપસો પન અહમેવ અહોસિન્તિ.
Tadā kalāburājā devadatto ahosi, senāpati sāriputto, khantivādī tāpaso pana ahameva ahosinti.
ખન્તિવાદીજાતકવણ્ણના તતિયા.
Khantivādījātakavaṇṇanā tatiyā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / જાતકપાળિ • Jātakapāḷi / ૩૧૩. ખન્તીવાદીજાતકં • 313. Khantīvādījātakaṃ