Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરગાથા-અટ્ઠકથા • Theragāthā-aṭṭhakathā |
૬. ખુજ્જસોભિતત્થેરગાથાવણ્ણના
6. Khujjasobhitattheragāthāvaṇṇanā
યે ચિત્તકથી બહુસ્સુતાતિ આયસ્મતો ખુજ્જસોભિતત્થેરસ્સ ગાથા. કા ઉપ્પત્તિ? અયં કિર પદુમુત્તરસ્સ ભગવતો કાલે કુલગેહે નિબ્બત્તિત્વા વિઞ્ઞુતં પત્તો એકદિવસં ભગવન્તં મહતા ભિક્ખુસઙ્ઘેન સદ્ધિં ગચ્છન્તં દિસ્વા પસન્નમાનસો દસહિ ગાથાહિ અભિત્થવિ. સો તેન પુઞ્ઞકમ્મેન દેવમનુસ્સેસુ સંસરન્તો ઇમસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે પાટલિપુત્તનગરે બ્રાહ્મણકુલે નિબ્બત્તિ, ‘‘સોભિતો’’તિસ્સ નામં અહોસિ. થોકં ખુજ્જધાતુકતાય પન ખુજ્જસોભિતોત્વેવ પઞ્ઞાયિત્થ. સો વયપ્પત્તો સત્થરિ પરિનિબ્બુતે આનન્દત્થેરસ્સ સન્તિકે પબ્બજિત્વા છળભિઞ્ઞો અહોસિ. તેન વુત્તં અપદાને (અપ॰ થેર ૨.૪૭.૪૯-૫૮) –
Ye cittakathī bahussutāti āyasmato khujjasobhitattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayaṃ kira padumuttarassa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ bhagavantaṃ mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ gacchantaṃ disvā pasannamānaso dasahi gāthāhi abhitthavi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde pāṭaliputtanagare brāhmaṇakule nibbatti, ‘‘sobhito’’tissa nāmaṃ ahosi. Thokaṃ khujjadhātukatāya pana khujjasobhitotveva paññāyittha. So vayappatto satthari parinibbute ānandattherassa santike pabbajitvā chaḷabhiñño ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.47.49-58) –
‘‘કકુધં વિલસન્તંવ, દેવદેવં નરાસભં;
‘‘Kakudhaṃ vilasantaṃva, devadevaṃ narāsabhaṃ;
રથિયં પટિપજ્જન્તં, કો દિસ્વા ન પસીદતિ.
Rathiyaṃ paṭipajjantaṃ, ko disvā na pasīdati.
‘‘તમન્ધકારં નાસેત્વા, સન્તારેત્વા બહું જનં;
‘‘Tamandhakāraṃ nāsetvā, santāretvā bahuṃ janaṃ;
ઞાણાલોકેન જોતન્તં, કો દિસ્વા ન પસીદતિ.
Ñāṇālokena jotantaṃ, ko disvā na pasīdati.
‘‘વસીસતસહસ્સેહિ, નીયન્તં લોકનાયકં;
‘‘Vasīsatasahassehi, nīyantaṃ lokanāyakaṃ;
ઉદ્ધરન્તં બહૂ સત્તે, કો દિસ્વા ન પસીદતિ.
Uddharantaṃ bahū satte, ko disvā na pasīdati.
‘‘આહનન્તં ધમ્મભેરિં, મદ્દન્તં તિત્થિયે ગણે;
‘‘Āhanantaṃ dhammabheriṃ, maddantaṃ titthiye gaṇe;
સીહનાદં વિનદન્તં, કો દિસ્વા ન પસીદતિ.
Sīhanādaṃ vinadantaṃ, ko disvā na pasīdati.
‘‘યાવતા બ્રહ્મલોકતો, આગન્ત્વાન સબ્રહ્મકા;
‘‘Yāvatā brahmalokato, āgantvāna sabrahmakā;
પુચ્છન્તિ નિપુણે પઞ્હે, કો દિસ્વા ન પસીદતિ.
Pucchanti nipuṇe pañhe, ko disvā na pasīdati.
‘‘યસ્સઞ્જલિં કરિત્વાન, આયાચન્તિ સદેવકા;
‘‘Yassañjaliṃ karitvāna, āyācanti sadevakā;
તેન પુઞ્ઞં અનુભોન્તિ, કો દિસ્વા ન પસીદતિ.
Tena puññaṃ anubhonti, ko disvā na pasīdati.
‘‘સબ્બે જના સમાગન્ત્વા, સમ્પવારેન્તિ ચક્ખુમં;
‘‘Sabbe janā samāgantvā, sampavārenti cakkhumaṃ;
ન વિકમ્પતિ અજ્ઝિટ્ઠો, કો દિસ્વા ન પસીદતિ.
Na vikampati ajjhiṭṭho, ko disvā na pasīdati.
‘‘નગરં પવિસતો યસ્સ, રવન્તિ ભેરિયો બહૂ;
‘‘Nagaraṃ pavisato yassa, ravanti bheriyo bahū;
વિનદન્તિ ગજા મત્તા, કો દિસ્વા ન પસીદતિ.
Vinadanti gajā mattā, ko disvā na pasīdati.
‘‘વીથિયા ગચ્છતો યસ્સ, સબ્બાભા જોતતે સદા;
‘‘Vīthiyā gacchato yassa, sabbābhā jotate sadā;
અબ્ભુન્નતા સમા હોન્તિ, કો દિસ્વા ન પસીદતિ.
Abbhunnatā samā honti, ko disvā na pasīdati.
‘‘બ્યાહરન્તસ્સ બુદ્ધસ્સ, ચક્કવાળમ્પિ સુય્યતિ;
‘‘Byāharantassa buddhassa, cakkavāḷampi suyyati;
સબ્બે સત્તે વિઞ્ઞાપેતિ, કો દિસ્વા ન પસીદતિ.
Sabbe satte viññāpeti, ko disvā na pasīdati.
‘‘સતસહસ્સિતો કપ્પે, યં બુદ્ધમભિકિત્તયિં;
‘‘Satasahassito kappe, yaṃ buddhamabhikittayiṃ;
દુગ્ગતિં નાભિજાનામિ, કિત્તનાય ઇદં ફલં.
Duggatiṃ nābhijānāmi, kittanāya idaṃ phalaṃ.
‘‘કિલેસા ઝાપિતા મય્હં…પે॰… કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
છળભિઞ્ઞો પન હુત્વા પઠમમહાસઙ્ગીતિકાલે રાજગહે સત્તપણ્ણિગુહાયં સન્નિપતિતેન સઙ્ઘેન ‘‘આયસ્મન્તં આનન્દં આમન્તેહી’’તિ આણત્તો પથવિયં નિમુજ્જિત્વા થેરસ્સ પુરતો ઉટ્ઠહિત્વા સઙ્ઘસ્સ સાસનં આરોચેત્વા સયં પુરેતરં આકાસેન ગન્ત્વા સત્તપણ્ણિગુહાદ્વારં સમ્પાપુણિ. તેન ચ સમયેન મારસ્સ મારકાયિકાનઞ્ચ પટિસેધનત્થં દેવસઙ્ઘેન પેસિતા અઞ્ઞતરા દેવતા સત્તપણ્ણિગુહાદ્વારે ઠિતા હોતિ, તસ્સા ખુજ્જસોભિતો થેરો અત્તનો આગમનં કથેન્તો –
Chaḷabhiñño pana hutvā paṭhamamahāsaṅgītikāle rājagahe sattapaṇṇiguhāyaṃ sannipatitena saṅghena ‘‘āyasmantaṃ ānandaṃ āmantehī’’ti āṇatto pathaviyaṃ nimujjitvā therassa purato uṭṭhahitvā saṅghassa sāsanaṃ ārocetvā sayaṃ puretaraṃ ākāsena gantvā sattapaṇṇiguhādvāraṃ sampāpuṇi. Tena ca samayena mārassa mārakāyikānañca paṭisedhanatthaṃ devasaṅghena pesitā aññatarā devatā sattapaṇṇiguhādvāre ṭhitā hoti, tassā khujjasobhito thero attano āgamanaṃ kathento –
૨૩૪.
234.
‘‘યે ચિત્તકથી બહુસ્સુતા, સમણા પાટલિપુત્તવાસિનો;
‘‘Ye cittakathī bahussutā, samaṇā pāṭaliputtavāsino;
તેસઞ્ઞતરોયમાયુવા, દ્વારે તિટ્ઠતિ ખુજ્જસોભિતો’’તિ. – પઠમં ગાથમાહ;
Tesaññataroyamāyuvā, dvāre tiṭṭhati khujjasobhito’’ti. – paṭhamaṃ gāthamāha;
તત્થ ચિત્તકથીતિ વિચિત્તધમ્મકથિકા, સઙ્ખિપનં, વિત્થારણં ગમ્ભીરકરણં ઉત્તાનીકરણં કઙ્ખાવિનોદનં ધમ્મપતિટ્ઠાપનન્તિ એવમાદીહિ નાનાનયેહિ પરેસં અજ્ઝાસયાનુરૂપં ધમ્મસ્સ કથનસીલાતિ અત્થો. બહુસ્સુતાતિ પરિયત્તિપટિવેધબાહુસચ્ચપારિપૂરિયા બહુસ્સુતા. સબ્બસો સમિતપાપતાય સમણા. પાટલિપુત્તવાસિનો, તેસઞ્ઞતરોતિ પાટલિપુત્તનગરવાસિતાય પાટલિપુત્તવાસિનો, તેસં અઞ્ઞતરો, અયં આયુવા દીઘાયુ આયસ્મા. દ્વારે તિટ્ઠતીતિ સત્તપણ્ણિગુહાય દ્વારે તિટ્ઠતિ, સઙ્ઘસ્સ અનુમતિયા પવિસિતુન્તિ અત્થો. તં સુત્વા સા દેવતા થેરસ્સ આગમનં સઙ્ઘસ્સ નિવેદેન્તી –
Tattha cittakathīti vicittadhammakathikā, saṅkhipanaṃ, vitthāraṇaṃ gambhīrakaraṇaṃ uttānīkaraṇaṃ kaṅkhāvinodanaṃ dhammapatiṭṭhāpananti evamādīhi nānānayehi paresaṃ ajjhāsayānurūpaṃ dhammassa kathanasīlāti attho. Bahussutāti pariyattipaṭivedhabāhusaccapāripūriyā bahussutā. Sabbaso samitapāpatāya samaṇā. Pāṭaliputtavāsino, tesaññataroti pāṭaliputtanagaravāsitāya pāṭaliputtavāsino, tesaṃ aññataro, ayaṃ āyuvā dīghāyu āyasmā. Dvāre tiṭṭhatīti sattapaṇṇiguhāya dvāre tiṭṭhati, saṅghassa anumatiyā pavisitunti attho. Taṃ sutvā sā devatā therassa āgamanaṃ saṅghassa nivedentī –
૨૩૫.
235.
‘‘યે ચિત્તકથી…પે॰… દ્વારે તિટ્ઠતિ માલુતેરિતો’’તિ. – દુતિયં ગાથમાહ;
‘‘Ye cittakathī…pe… dvāre tiṭṭhati māluterito’’ti. – dutiyaṃ gāthamāha;
તત્થ માલુતેરિતોતિ ઇદ્ધિચિત્તજનિતેન વાયુના એરિતો, ઇદ્ધિબલેન આગતોતિ અત્થો.
Tattha māluteritoti iddhicittajanitena vāyunā erito, iddhibalena āgatoti attho.
એવં તાય દેવતાય નિવેદિતેન સઙ્ઘેન કતોકાસો થેરો સઙ્ઘસ્સ સન્તિકં ગચ્છન્તો –
Evaṃ tāya devatāya niveditena saṅghena katokāso thero saṅghassa santikaṃ gacchanto –
૨૩૬.
236.
‘‘સુયુદ્ધેન સુયિટ્ઠેન, સઙ્ગામવિજયેન ચ;
‘‘Suyuddhena suyiṭṭhena, saṅgāmavijayena ca;
બ્રહ્મચરિયાનુચિણ્ણેન, એવાયં સુખમેધતી’’તિ. –
Brahmacariyānuciṇṇena, evāyaṃ sukhamedhatī’’ti. –
ઇમાય તતિયગાથાય અઞ્ઞં બ્યાકાસિ.
Imāya tatiyagāthāya aññaṃ byākāsi.
તત્થ સુયુદ્ધેનાતિ પુબ્બભાગે તદઙ્ગવિક્ખમ્ભનપ્પહાનવસેન કિલેસેહિ સુટ્ઠુ યુજ્ઝનેન. સુયિટ્ઠેનાતિ અન્તરન્તરા કલ્યાણમિત્તેહિ દિન્નસપ્પાયધમ્મદાનેન. સઙ્ગામવિજયેન ચાતિ સમુચ્છેદપ્પહાનવસેન સબ્બસો કિલેસાભિસઙ્ખારનિમ્મથનેન લદ્ધસઙ્ગામવિજયેન ચ. બ્રહ્મચરિયાનુચિણ્ણેનાતિ અનુચિણ્ણેન અગ્ગમગ્ગબ્રહ્મચરિયેન. એવાયં સુખમેધતીતિ એવં વુત્તપ્પકારેન અયં ખુજ્જસોભિતો નિબ્બાનસુખં ફલસમાપત્તિસુખઞ્ચ એધતિ, અનુભવતીતિ અત્થો.
Tattha suyuddhenāti pubbabhāge tadaṅgavikkhambhanappahānavasena kilesehi suṭṭhu yujjhanena. Suyiṭṭhenāti antarantarā kalyāṇamittehi dinnasappāyadhammadānena. Saṅgāmavijayena cāti samucchedappahānavasena sabbaso kilesābhisaṅkhāranimmathanena laddhasaṅgāmavijayena ca. Brahmacariyānuciṇṇenāti anuciṇṇena aggamaggabrahmacariyena. Evāyaṃ sukhamedhatīti evaṃ vuttappakārena ayaṃ khujjasobhito nibbānasukhaṃ phalasamāpattisukhañca edhati, anubhavatīti attho.
ખુજ્જસોભિતત્થેરગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Khujjasobhitattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરગાથાપાળિ • Theragāthāpāḷi / ૬. ખુજ્જસોભિતત્થેરગાથા • 6. Khujjasobhitattheragāthā