Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / જાતક-અટ્ઠકથા • Jātaka-aṭṭhakathā

    ૭. સત્તકનિપાતો

    7. Sattakanipāto

    ૧. કુક્કુવગ્ગો

    1. Kukkuvaggo

    [૩૯૬] ૧. કુક્કુજાતકવણ્ણના

    [396] 1. Kukkujātakavaṇṇanā

    દિયડ્ઢકુક્કૂતિ ઇદં સત્થા જેતવને વિહરન્તો રાજોવાદં આરબ્ભ કથેસિ. પચ્ચુપ્પન્નવત્થુ તેસકુણજાતકે (જા॰ ૨.૧૭.૧ આદયો) આવિ ભવિસ્સતિ.

    Diyaḍḍhakukkūti idaṃ satthā jetavane viharanto rājovādaṃ ārabbha kathesi. Paccuppannavatthu tesakuṇajātake (jā. 2.17.1 ādayo) āvi bhavissati.

    અતીતે બારાણસિયં બ્રહ્મદત્તે રજ્જં કારેન્તે બોધિસત્તો તસ્સ અત્થધમ્માનુસાસકો અમચ્ચો અહોસિ. રાજા અગતિગમને પતિટ્ઠાય અધમ્મેન રજ્જં કારેસિ, જનપદં પીળેત્વા ધનમેવ સંહરિ. બોધિસત્તો રાજાનં ઓવદિતુકામો એકં ઉપમં ઉપધારેન્તો વિચરતિ, રઞ્ઞો ઉય્યાને વાસાગારં વિપ્પકતં હોતિ અનિટ્ઠિતચ્છદનં, દારુકણ્ણિકં આરોપેત્વા ગોપાનસિયો પવેસિતમત્તા હોન્તિ. રાજા કીળનત્થાય ઉય્યાનં ગન્ત્વા તત્થ વિચરિત્વા તં ગેહં પવિસિત્વા ઉલ્લોકેન્તો કણ્ણિકમણ્ડલં દિસ્વા અત્તનો ઉપરિપતનભયેન નિક્ખમિત્વા બહિ ઠિતો પુન ઓલોકેત્વા ‘‘કિં નુ ખો નિસ્સાય કણ્ણિકા ઠિતા, કિં નિસ્સાય ગોપાનસિયો’’તિ ચિન્તેત્વા બોધિસત્તં પુચ્છન્તો પઠમં ગાથમાહ –

    Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto tassa atthadhammānusāsako amacco ahosi. Rājā agatigamane patiṭṭhāya adhammena rajjaṃ kāresi, janapadaṃ pīḷetvā dhanameva saṃhari. Bodhisatto rājānaṃ ovaditukāmo ekaṃ upamaṃ upadhārento vicarati, rañño uyyāne vāsāgāraṃ vippakataṃ hoti aniṭṭhitacchadanaṃ, dārukaṇṇikaṃ āropetvā gopānasiyo pavesitamattā honti. Rājā kīḷanatthāya uyyānaṃ gantvā tattha vicaritvā taṃ gehaṃ pavisitvā ullokento kaṇṇikamaṇḍalaṃ disvā attano uparipatanabhayena nikkhamitvā bahi ṭhito puna oloketvā ‘‘kiṃ nu kho nissāya kaṇṇikā ṭhitā, kiṃ nissāya gopānasiyo’’ti cintetvā bodhisattaṃ pucchanto paṭhamaṃ gāthamāha –

    .

    1.

    ‘‘દિયડ્ઢકુક્કૂ ઉદયેન કણ્ણિકા, વિદત્થિયો અટ્ઠ પરિક્ખિપન્તિ નં;

    ‘‘Diyaḍḍhakukkū udayena kaṇṇikā, vidatthiyo aṭṭha parikkhipanti naṃ;

    સા સિંસપા, સારમયા અફેગ્ગુકા, કુહિં ઠિતા ઉપ્પરિતો ન ધંસતી’’તિ.

    Sā siṃsapā, sāramayā apheggukā, kuhiṃ ṭhitā upparito na dhaṃsatī’’ti.

    તત્થ દિયડ્ઢકુક્કૂતિ દિયડ્ઢરતના. ઉદયેનાતિ ઉચ્ચત્તેન. પરિક્ખિપન્તિ નન્તિ તં પનેતં અટ્ઠ વિદત્થિયો પરિક્ખિપન્તિ, પરિક્ખેપતો અટ્ઠવિદત્થિપમાણાતિ વુત્તં હોતિ. કુહિં ઠિતાતિ કત્થ પતિટ્ઠિતા હુત્વા. ન ધંસતીતિ ન પતતિ.

    Tattha diyaḍḍhakukkūti diyaḍḍharatanā. Udayenāti uccattena. Parikkhipanti nanti taṃ panetaṃ aṭṭha vidatthiyo parikkhipanti, parikkhepato aṭṭhavidatthipamāṇāti vuttaṃ hoti. Kuhiṃ ṭhitāti kattha patiṭṭhitā hutvā. Na dhaṃsatīti na patati.

    તં સુત્વા બોધિસત્તો ‘‘લદ્ધા દાનિ મે રઞ્ઞો ઓવાદત્થાય ઉપમા’’તિ ચિન્તેત્વા ઇમા ગાથા આહ –

    Taṃ sutvā bodhisatto ‘‘laddhā dāni me rañño ovādatthāya upamā’’ti cintetvā imā gāthā āha –

    .

    2.

    ‘‘યા તિંસતિ સારમયા અનુજ્જુકા, પરિકિરિય ગોપાનસિયો સમં ઠિતા;

    ‘‘Yā tiṃsati sāramayā anujjukā, parikiriya gopānasiyo samaṃ ṭhitā;

    તાહિ સુસઙ્ગહિતા બલસા પીળિતા, સમં ઠિતા ઉપ્પરિતો ન ધંસતિ.

    Tāhi susaṅgahitā balasā pīḷitā, samaṃ ṭhitā upparito na dhaṃsati.

    .

    3.

    ‘‘એવમ્પિ મિત્તેહિ દળ્હેહિ પણ્ડિતો, અભેજ્જરૂપેહિ સુચીહિ મન્તિભિ;

    ‘‘Evampi mittehi daḷhehi paṇḍito, abhejjarūpehi sucīhi mantibhi;

    સુસઙ્ગહીતો સિરિયા ન ધંસતિ, ગોપાનસીભારવહાવ કણ્ણિકા’’તિ.

    Susaṅgahīto siriyā na dhaṃsati, gopānasībhāravahāva kaṇṇikā’’ti.

    તત્થ યા તિંસતિ સારમયાતિ યા એતા સારરુક્ખમયા તિંસતિ ગોપાનસિયો. પરિકિરિયાતિ પરિવારેત્વા. સમં ઠિતાતિ સમભાગેન ઠિતા. બલસા પીળિતાતિ તાહિ તાહિ ગોપાનસીહિ બલેન પીળિતા સુટ્ઠુ સઙ્ગહિતા એકાબદ્ધા હુત્વા. પણ્ડિતોતિ ઞાણસમ્પન્નો રાજા. સુચીહીતિ સુચિસમાચારેહિ કલ્યાણમિત્તેહિ. મન્તિભીતિ મન્તકુસલેહિ. ગોપાનસીભારવહાવ કણ્ણિકાતિ યથા ગોપાનસીનં ભારં વહમાના કણ્ણિકા ન ધંસતિ ન પતતિ, એવં રાજાપિ વુત્તપ્પકારેહિ મન્તીહિ અભિજ્જહદયેહિ સુસઙ્ગહિતો સિરિતો ન ધંસતિ ન પતતિ ન પરિહાયતિ.

    Tattha yā tiṃsati sāramayāti yā etā sārarukkhamayā tiṃsati gopānasiyo. Parikiriyāti parivāretvā. Samaṃ ṭhitāti samabhāgena ṭhitā. Balasā pīḷitāti tāhi tāhi gopānasīhi balena pīḷitā suṭṭhu saṅgahitā ekābaddhā hutvā. Paṇḍitoti ñāṇasampanno rājā. Sucīhīti sucisamācārehi kalyāṇamittehi. Mantibhīti mantakusalehi. Gopānasībhāravahāva kaṇṇikāti yathā gopānasīnaṃ bhāraṃ vahamānā kaṇṇikā na dhaṃsati na patati, evaṃ rājāpi vuttappakārehi mantīhi abhijjahadayehi susaṅgahito sirito na dhaṃsati na patati na parihāyati.

    રાજા બોધિસત્તે કથેન્તેયેવ અત્તનો કિરિયં સલ્લક્ખેત્વા કણ્ણિકાય અસતિ ગોપાનસિયો ન તિટ્ઠન્તિ, ગોપાનસીહિ અસઙ્ગહિતા કણ્ણિકા ન તિટ્ઠતિ, ગોપાનસીસુ ભિજ્જન્તીસુ કણ્ણિકા પતતિ, એવમેવ અધમ્મિકો રાજા અત્તનો મિત્તામચ્ચે ચ બલકાયે ચ બ્રાહ્મણગહપતિકે ચ અસઙ્ગણ્હન્તો તેસુ ભિજ્જન્તેસુ તેહિ અસઙ્ગહિતો ઇસ્સરિયા ધંસતિ, રઞ્ઞા નામ ધમ્મિકેન ભવિતબ્બન્તિ. અથસ્સ તસ્મિં ખણે પણ્ણાકારત્થાય માતુલુઙ્ગં આહરિંસુ. રાજા ‘‘સહાય, ઇમં માતુલુઙ્ગં ખાદા’’તિ બોધિસત્તં આહ. બોધિસત્તો તં ગહેત્વા ‘‘મહારાજ, ઇમં ખાદિતું અજાનન્તા તિત્તકં વા કરોન્તિ અમ્બિલં વા, જાનન્તા પન પણ્ડિતા તિત્તકં હારેત્વા અમ્બિલં અનીહરિત્વા માતુલુઙ્ગરસં અનાસેત્વાવ ખાદન્તી’’તિ રઞ્ઞો ઇમાય ઉપમાય ધનસઙ્ઘરણૂપાયં દસ્સેન્તો દ્વે ગાથા અભાસિ –

    Rājā bodhisatte kathenteyeva attano kiriyaṃ sallakkhetvā kaṇṇikāya asati gopānasiyo na tiṭṭhanti, gopānasīhi asaṅgahitā kaṇṇikā na tiṭṭhati, gopānasīsu bhijjantīsu kaṇṇikā patati, evameva adhammiko rājā attano mittāmacce ca balakāye ca brāhmaṇagahapatike ca asaṅgaṇhanto tesu bhijjantesu tehi asaṅgahito issariyā dhaṃsati, raññā nāma dhammikena bhavitabbanti. Athassa tasmiṃ khaṇe paṇṇākāratthāya mātuluṅgaṃ āhariṃsu. Rājā ‘‘sahāya, imaṃ mātuluṅgaṃ khādā’’ti bodhisattaṃ āha. Bodhisatto taṃ gahetvā ‘‘mahārāja, imaṃ khādituṃ ajānantā tittakaṃ vā karonti ambilaṃ vā, jānantā pana paṇḍitā tittakaṃ hāretvā ambilaṃ anīharitvā mātuluṅgarasaṃ anāsetvāva khādantī’’ti rañño imāya upamāya dhanasaṅgharaṇūpāyaṃ dassento dve gāthā abhāsi –

    .

    4.

    ‘‘ખરત્તચં બેલ્લં યથાપિ સત્થવા, અનામસન્તોપિ કરોતિ તિત્તકં;

    ‘‘Kharattacaṃ bellaṃ yathāpi satthavā, anāmasantopi karoti tittakaṃ;

    સમાહરં સાદું કરોતિ પત્થિવ, અસાદું કયિરા તનુબન્ધમુદ્ધરં.

    Samāharaṃ sāduṃ karoti patthiva, asāduṃ kayirā tanubandhamuddharaṃ.

    .

    5.

    ‘‘એવમ્પિ ગામનિગમેસુ પણ્ડિતો, અસાહસં રાજધનાનિ સઙ્ઘરં;

    ‘‘Evampi gāmanigamesu paṇḍito, asāhasaṃ rājadhanāni saṅgharaṃ;

    ધમ્માનુવત્તી પટિપજ્જમાનો, સ ફાતિ કયિરા અવિહેઠયં પર’’ન્તિ.

    Dhammānuvattī paṭipajjamāno, sa phāti kayirā aviheṭhayaṃ para’’nti.

    તત્થ ખરત્તચન્તિ થદ્ધતચં. બેલ્લન્તિ માતુલુઙ્ગં. ‘બેલ’’ન્તિપિ પાઠો, અયમેવત્થો. સત્થવાતિ સત્થકહત્થો. અનામસન્તોતિ બહિતચં તનુકમ્પિ અતચ્છન્તો ઇદં ફલં તિત્તકં કરોતિ. સમાહરન્તિ સમાહરન્તો બહિતચં તચ્છન્તો અન્તો ચ અમ્બિલં અનીહરન્તો તં સાદું કરોતિ. પત્થિવાતિ રાજાનં આલપતિ. તનુબન્ધમુદ્ધરન્તિ તનુકં પન તચં ઉદ્ધરન્તો સબ્બસો તિત્તકસ્સ અનપનીતત્તા તં અસાદુમેવ કયિરા. એવન્તિ એવં પણ્ડિતો રાજાપિ અસાહસં સાહસિયા તણ્હાય વસં અગચ્છન્તો અગતિગમનં પહાય રટ્ઠં અપીળેત્વા ઉપચિકાનં વમ્મિકવડ્ઢનનિયામેન મધુકરાનં રેણું ગહેત્વા મધુકરણનિયામેન ચ ધનં સઙ્ઘરન્તો –

    Tattha kharattacanti thaddhatacaṃ. Bellanti mātuluṅgaṃ. ‘Bela’’ntipi pāṭho, ayamevattho. Satthavāti satthakahattho. Anāmasantoti bahitacaṃ tanukampi atacchanto idaṃ phalaṃ tittakaṃ karoti. Samāharanti samāharanto bahitacaṃ tacchanto anto ca ambilaṃ anīharanto taṃ sāduṃ karoti. Patthivāti rājānaṃ ālapati. Tanubandhamuddharanti tanukaṃ pana tacaṃ uddharanto sabbaso tittakassa anapanītattā taṃ asādumeva kayirā. Evanti evaṃ paṇḍito rājāpi asāhasaṃ sāhasiyā taṇhāya vasaṃ agacchanto agatigamanaṃ pahāya raṭṭhaṃ apīḷetvā upacikānaṃ vammikavaḍḍhananiyāmena madhukarānaṃ reṇuṃ gahetvā madhukaraṇaniyāmena ca dhanaṃ saṅgharanto –

    ‘‘દાનં સીલં પરિચ્ચાગં, અજ્જવં મદ્દવં તપં;

    ‘‘Dānaṃ sīlaṃ pariccāgaṃ, ajjavaṃ maddavaṃ tapaṃ;

    અક્કોધં અવિહિંસઞ્ચ, ખન્તિઞ્ચ અવિરોધન’’ન્તિ. –

    Akkodhaṃ avihiṃsañca, khantiñca avirodhana’’nti. –

    ઇતિ ઇમેસં દસન્નં રાજધમ્માનં અનુવત્તનેન ધમ્માનુવત્તી હુત્વા પટિપજ્જમાનો સો અત્તનો ચ પરેસઞ્ચ ફાતિં વડ્ઢિં કરેય્ય પરં અવિહેઠેન્તોયેવાતિ.

    Iti imesaṃ dasannaṃ rājadhammānaṃ anuvattanena dhammānuvattī hutvā paṭipajjamāno so attano ca paresañca phātiṃ vaḍḍhiṃ kareyya paraṃ aviheṭhentoyevāti.

    રાજા બોધિસત્તેન સદ્ધિં મન્તેન્તો પોક્ખરણીતીરં ગન્ત્વા સુપુપ્ફિતં બાલસૂરિયવણ્ણં ઉદકેન અનુપલિત્તં પદુમં દિસ્વા આહ – ‘‘સહાય, ઇમં પદુમં ઉદકે સઞ્જાતમેવ ઉદકેન અલિમ્પમાનં ઠિત’’ન્તિ. અથ નં બોધિસત્તો ‘‘મહારાજ, રઞ્ઞા નામ એવરૂપેન ભવિતબ્બ’’ન્તિ ઓવદન્તો ઇમા ગાથા આહ –

    Rājā bodhisattena saddhiṃ mantento pokkharaṇītīraṃ gantvā supupphitaṃ bālasūriyavaṇṇaṃ udakena anupalittaṃ padumaṃ disvā āha – ‘‘sahāya, imaṃ padumaṃ udake sañjātameva udakena alimpamānaṃ ṭhita’’nti. Atha naṃ bodhisatto ‘‘mahārāja, raññā nāma evarūpena bhavitabba’’nti ovadanto imā gāthā āha –

    .

    6.

    ‘‘ઓદાતમૂલં સુચિવારિસમ્ભવં, જાતં યથા પોક્ખરણીસુ અમ્બુજં;

    ‘‘Odātamūlaṃ sucivārisambhavaṃ, jātaṃ yathā pokkharaṇīsu ambujaṃ;

    પદુમં યથા અગ્ગિનિકાસિફાલિમં, ન કદ્દમો ન રજો ન વારિ લિમ્પતિ.

    Padumaṃ yathā agginikāsiphālimaṃ, na kaddamo na rajo na vāri limpati.

    .

    7.

    ‘‘એવમ્પિ વોહારસુચિં અસાહસં, વિસુદ્ધકમ્મન્તમપેતપાપકં;

    ‘‘Evampi vohārasuciṃ asāhasaṃ, visuddhakammantamapetapāpakaṃ;

    ન લિમ્પતિ કમ્મકિલેસ તાદિસો, જાતં યથા પોક્ખરણીસુ અમ્બુજ’’ન્તિ.

    Na limpati kammakilesa tādiso, jātaṃ yathā pokkharaṇīsu ambuja’’nti.

    તત્થ ઓદાતમૂલન્તિ પણ્ડરમૂલં. અમ્બુજન્તિ પદુમસ્સેવ વેવચનં. અગ્ગિનિકાસિફાલિમન્તિ અગ્ગિનિકાસિના સૂરિયેન ફાલિતં વિકસિતન્તિ અત્થો. ન કદ્દમો ન રજો ન વારિ લિમ્પતીતિ નેવ કદ્દમો ન રજો ન ઉદકં લિમ્પતિ, ન મક્ખેતીતિ અત્થો. ‘‘લિપ્પતિ’’ચ્ચેવ વા પાઠો, ભુમ્મત્થે વા એતાનિ પચ્ચત્તવચનાનિ, એતેસુ કદ્દમાદીસુ ન લિપ્પતિ, ન અલ્લીયતીતિ અત્થો. વોહારસુચિન્તિ પોરાણકેહિ ધમ્મિકરાજૂહિ લિખાપેત્વા ઠપિતવિનિચ્છયવોહારે સુચિં, અગતિગમનં પહાય ધમ્મેન વિનિચ્છયકારકન્તિ અત્થો. અસાહસન્તિ ધમ્મિકવિનિચ્છયે ઠિતત્તાયેવ સાહસિકકિરિયાય વિરહિતં. વિસુદ્ધકમ્મન્તન્તિ તેનેવ અસાહસિકટ્ઠેન વિસુદ્ધકમ્મન્તં સચ્ચવાદિં નિક્કોધં મજ્ઝત્તં તુલાભૂતં લોકસ્સ. અપેતપાપકન્તિ અપગતપાપકમ્મં. ન લિમ્પતિ કમ્મકિલેસ તાદિસોતિ તં રાજાનં પાણાતિપાતો અદિન્નાદાનં કામેસુમિચ્છાચારો મુસાવાદોતિ અયં કમ્મકિલેસો ન અલ્લીયતિ. કિંકારણા? તાદિસો જાતં યથા પોક્ખરણીસુ અમ્બુજં. તાદિસો હિ રાજા યથા પોક્ખરણીસુ જાતં પદુમં અનુપલિત્તં, એવં અનુપલિત્તો નામ હોતિ.

    Tattha odātamūlanti paṇḍaramūlaṃ. Ambujanti padumasseva vevacanaṃ. Agginikāsiphālimanti agginikāsinā sūriyena phālitaṃ vikasitanti attho. Na kaddamo narajo na vāri limpatīti neva kaddamo na rajo na udakaṃ limpati, na makkhetīti attho. ‘‘Lippati’’cceva vā pāṭho, bhummatthe vā etāni paccattavacanāni, etesu kaddamādīsu na lippati, na allīyatīti attho. Vohārasucinti porāṇakehi dhammikarājūhi likhāpetvā ṭhapitavinicchayavohāre suciṃ, agatigamanaṃ pahāya dhammena vinicchayakārakanti attho. Asāhasanti dhammikavinicchaye ṭhitattāyeva sāhasikakiriyāya virahitaṃ. Visuddhakammantanti teneva asāhasikaṭṭhena visuddhakammantaṃ saccavādiṃ nikkodhaṃ majjhattaṃ tulābhūtaṃ lokassa. Apetapāpakanti apagatapāpakammaṃ. Na limpati kammakilesa tādisoti taṃ rājānaṃ pāṇātipāto adinnādānaṃ kāmesumicchācāro musāvādoti ayaṃ kammakileso na allīyati. Kiṃkāraṇā? Tādiso jātaṃ yathā pokkharaṇīsu ambujaṃ. Tādiso hi rājā yathā pokkharaṇīsu jātaṃ padumaṃ anupalittaṃ, evaṃ anupalitto nāma hoti.

    રાજા બોધિસત્તસ્સ ઓવાદં સુત્વા તતો પટ્ઠાય ધમ્મેન રજ્જં કારેન્તો દાનાદીનિ પુઞ્ઞાનિ કત્વા સગ્ગપરાયણો અહોસિ.

    Rājā bodhisattassa ovādaṃ sutvā tato paṭṭhāya dhammena rajjaṃ kārento dānādīni puññāni katvā saggaparāyaṇo ahosi.

    સત્થા ઇમં ધમ્મદેસનં આહરિત્વા જાતકં સમોધાનેસિ – ‘‘તદા રાજા આનન્દો અહોસિ, પણ્ડિતામચ્ચો પન અહમેવ અહોસિ’’ન્તિ.

    Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā rājā ānando ahosi, paṇḍitāmacco pana ahameva ahosi’’nti.

    કુક્કુજાતકવણ્ણના પઠમા.

    Kukkujātakavaṇṇanā paṭhamā.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / જાતકપાળિ • Jātakapāḷi / ૩૯૬. કુક્કુજાતકં • 396. Kukkujātakaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact