Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરગાથા-અટ્ઠકથા • Theragāthā-aṭṭhakathā |
૬. કુમાપુત્તત્થેરગાથાવણ્ણના
6. Kumāputtattheragāthāvaṇṇanā
સાધુ સુતન્તિ આયસ્મતો કુમાપુત્તત્થેરસ્સ ગાથા. કા ઉપ્પતિ? સો કિર પુરિમબુદ્ધેસુ કતાધિકારો ઇતો એકનવુતે કપ્પે અજિનચમ્મવસનો તાપસો હુત્વા બન્ધુમતીનગરે રાજુય્યાને વસન્તો વિપસ્સિં ભગવન્તં પસ્સિત્વા પસન્નમાનસો પાદબ્ભઞ્જનતેલં અદાસિ. સો તેન પુઞ્ઞકમ્મેન દેવલોકે નિબ્બત્તો. તતો પટ્ઠાય સુગતીસુયેવ સંસરન્તો ઇમસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે અવન્તિરટ્ઠે વેળુકણ્ટકનગરે ગહપતિકુલે નિબ્બત્તો. ‘‘નન્દો’’તિસ્સ નામં અકંસુ. માતા પનસ્સ કુમા નામ, તેન કુમાપુત્તોતિ પઞ્ઞાયિત્થ. સો આયસ્મતો સારિપુત્તસ્સ સન્તિકે ધમ્મં સુત્વા લદ્ધપ્પસાદો પબ્બજિત્વા કતપુબ્બકિચ્ચો પરિયન્તપબ્બતપસ્સે સમણધમ્મં કરોન્તો વિસેસં નિબ્બત્તેતું અસક્કોન્તો ભગવન્તં ઉપસઙ્કમિત્વા ધમ્મં સુત્વા કમ્મટ્ઠાનં સોધેત્વા સપ્પાયટ્ઠાને વસન્તો વિપસ્સનં વડ્ઢેત્વા અરહત્તં સચ્છાકાસિ. તેન વુત્તં અપદાને (અપ॰ થેર ૨.૫૩.૨૪-૩૦) –
Sādhusutanti āyasmato kumāputtattherassa gāthā. Kā uppati? So kira purimabuddhesu katādhikāro ito ekanavute kappe ajinacammavasano tāpaso hutvā bandhumatīnagare rājuyyāne vasanto vipassiṃ bhagavantaṃ passitvā pasannamānaso pādabbhañjanatelaṃ adāsi. So tena puññakammena devaloke nibbatto. Tato paṭṭhāya sugatīsuyeva saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde avantiraṭṭhe veḷukaṇṭakanagare gahapatikule nibbatto. ‘‘Nando’’tissa nāmaṃ akaṃsu. Mātā panassa kumā nāma, tena kumāputtoti paññāyittha. So āyasmato sāriputtassa santike dhammaṃ sutvā laddhappasādo pabbajitvā katapubbakicco pariyantapabbatapasse samaṇadhammaṃ karonto visesaṃ nibbattetuṃ asakkonto bhagavantaṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ sutvā kammaṭṭhānaṃ sodhetvā sappāyaṭṭhāne vasanto vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ sacchākāsi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.53.24-30) –
‘‘નગરે બન્ધુમતિયા, રાજુય્યાને વસામહં;
‘‘Nagare bandhumatiyā, rājuyyāne vasāmahaṃ;
ચમ્મવાસી તદા આસિં, કમણ્ડલુધરો અહં.
Cammavāsī tadā āsiṃ, kamaṇḍaludharo ahaṃ.
‘‘અદ્દસં વિમલં બુદ્ધં, સયમ્ભું અપરાજિતં;
‘‘Addasaṃ vimalaṃ buddhaṃ, sayambhuṃ aparājitaṃ;
પધાનં પહિતત્તં તં, ઝાયિં ઝાનરતં વસિં.
Padhānaṃ pahitattaṃ taṃ, jhāyiṃ jhānarataṃ vasiṃ.
‘‘સબ્બકામસમિદ્ધઞ્ચ, ઓઘતિણ્ણમનાસવં;
‘‘Sabbakāmasamiddhañca, oghatiṇṇamanāsavaṃ;
દિસ્વા પસન્નસુમનો, અબ્ભઞ્જનમદાસહં.
Disvā pasannasumano, abbhañjanamadāsahaṃ.
‘‘એકનવુતિતો કપ્પે, અબ્ભઞ્જનમદાસહં;
‘‘Ekanavutito kappe, abbhañjanamadāsahaṃ;
દુગ્ગતિં નાભિજાનામિ, અબ્ભઞ્જનસ્સિદં ફલં.
Duggatiṃ nābhijānāmi, abbhañjanassidaṃ phalaṃ.
‘‘કિલેસા ઝાપિતા મય્હં…પે॰… કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
અરહત્તં પન પત્વા અરઞ્ઞે કાયદળ્હિબહુલે ભિક્ખૂ, દિસ્વા તે ઓવદન્તો સાસનસ્સ નિય્યાનિકભાવં પકાસેન્તો ‘‘સાધુ સુતં સાધુ ચરિતક’’ન્તિ ગાથં અભાસિ.
Arahattaṃ pana patvā araññe kāyadaḷhibahule bhikkhū, disvā te ovadanto sāsanassa niyyānikabhāvaṃ pakāsento ‘‘sādhu sutaṃ sādhu caritaka’’nti gāthaṃ abhāsi.
૩૬. તત્થ સાધૂતિ સુન્દરં. સુતન્તિ સવનં. તઞ્ચ ખો વિવટ્ટૂપનિસ્સિતં વિસેસતો અપ્પિચ્છતાદિપટિસંયુત્તં દસકથાવત્થુસવનં ઇધાધિપ્પેતં. સાધુ ચરિતકન્તિ તદેવ અપ્પિચ્છતાદિચરિતં ચિણ્ણં, સાધુચરિતમેવ હિ ‘‘ચરિતક’’ન્તિ વુત્તં. પદદ્વયેનાપિ બાહુસચ્ચં તદનુરૂપં પટિપત્તિઞ્ચ ‘‘સુન્દર’’ન્તિ દસ્સેતિ. સદાતિ સબ્બકાલે નવકમજ્ઝિમથેરકાલે, સબ્બેસુ વા ઇરિયાપથક્ખણેસુ. અનિકેતવિહારોતિ કિલેસાનં નિવાસનટ્ઠાનટ્ઠેન પઞ્ચકામગુણા નિકેતા નામ, લોકિયા વા છળારમ્મણધમ્મા. યથાહ – ‘‘રૂપનિમિત્તનિકેતવિસારવિનિબન્ધા ખો, ગહપતિ, ‘નિકેતસારી’તિ વુચ્ચતી’’તિઆદિ (સં॰ નિ॰ ૩.૩). તેસં નિકેતાનં પહાનત્થાય પટિપદા અનિકેતવિહારો. અત્થપુચ્છનન્તિ તં આજાનિતુકામસ્સ કલ્યાણમિત્તં ઉપસઙ્કમિત્વા દિટ્ઠધમ્મિકસમ્પરાયિકપરમત્થપભેદસ્સ પુચ્છનં, કુસલાદિભેદસ્સ વા અત્થસ્સ સભાવધમ્મસ્સ ‘‘કિં, ભન્તે, કુસલં, કિં અકુસલં, કિં સાવજ્જં, કિં અનવજ્જ’’ન્તિઆદિના (મ॰ નિ॰ ૩.૨૯૬) પુચ્છનં અત્થપુચ્છનં. પદક્ખિણકમ્મન્તિ તં પન પુચ્છિત્વા પદક્ખિણગ્ગાહિભાવેન તસ્સ ઓવાદે અધિટ્ઠાનં સમ્માપટિપત્તિ. ઇધાપિ ‘‘સાધૂ’’તિ પદં આનેત્વા યોજેતબ્બં. એતં સામઞ્ઞન્તિ ‘‘સાધુ સુત’’ન્તિઆદિના વુત્તં યં સુતં, યઞ્ચ ચરિતં, યો ચ અનિકેતવિહારો , યઞ્ચ અત્થપુચ્છનં, યઞ્ચ પદક્ખિણકમ્મં, એતં સામઞ્ઞં એસો સમણભાવો. યસ્મા ઇમાય એવ પટિપદાય સમણભાવો, ન અઞ્ઞથા, તસ્મા ‘‘સામઞ્ઞ’’ન્તિ નિપ્પરિયાયતો મગ્ગફલસ્સ અધિવચનં. તસ્સ વા પન અયં અપણ્ણકપટિપદા, તં પનેતં સામઞ્ઞં યાદિસસ્સ સમ્ભવાતિ, તં દસ્સેતું ‘‘અકિઞ્ચનસ્સા’’તિ વુત્તં. અપરિગ્ગાહકસ્સ, ખેત્તવત્થુહિરઞ્ઞસુવણ્ણદાસિદાસાદિપરિગ્ગહપટિગ્ગહણરહિતસ્સાતિ અત્થો.
36. Tattha sādhūti sundaraṃ. Sutanti savanaṃ. Tañca kho vivaṭṭūpanissitaṃ visesato appicchatādipaṭisaṃyuttaṃ dasakathāvatthusavanaṃ idhādhippetaṃ. Sādhu caritakanti tadeva appicchatādicaritaṃ ciṇṇaṃ, sādhucaritameva hi ‘‘caritaka’’nti vuttaṃ. Padadvayenāpi bāhusaccaṃ tadanurūpaṃ paṭipattiñca ‘‘sundara’’nti dasseti. Sadāti sabbakāle navakamajjhimatherakāle, sabbesu vā iriyāpathakkhaṇesu. Aniketavihāroti kilesānaṃ nivāsanaṭṭhānaṭṭhena pañcakāmaguṇā niketā nāma, lokiyā vā chaḷārammaṇadhammā. Yathāha – ‘‘rūpanimittaniketavisāravinibandhā kho, gahapati, ‘niketasārī’ti vuccatī’’tiādi (saṃ. ni. 3.3). Tesaṃ niketānaṃ pahānatthāya paṭipadā aniketavihāro. Atthapucchananti taṃ ājānitukāmassa kalyāṇamittaṃ upasaṅkamitvā diṭṭhadhammikasamparāyikaparamatthapabhedassa pucchanaṃ, kusalādibhedassa vā atthassa sabhāvadhammassa ‘‘kiṃ, bhante, kusalaṃ, kiṃ akusalaṃ, kiṃ sāvajjaṃ, kiṃ anavajja’’ntiādinā (ma. ni. 3.296) pucchanaṃ atthapucchanaṃ. Padakkhiṇakammanti taṃ pana pucchitvā padakkhiṇaggāhibhāvena tassa ovāde adhiṭṭhānaṃ sammāpaṭipatti. Idhāpi ‘‘sādhū’’ti padaṃ ānetvā yojetabbaṃ. Etaṃ sāmaññanti ‘‘sādhu suta’’ntiādinā vuttaṃ yaṃ sutaṃ, yañca caritaṃ, yo ca aniketavihāro , yañca atthapucchanaṃ, yañca padakkhiṇakammaṃ, etaṃ sāmaññaṃ eso samaṇabhāvo. Yasmā imāya eva paṭipadāya samaṇabhāvo, na aññathā, tasmā ‘‘sāmañña’’nti nippariyāyato maggaphalassa adhivacanaṃ. Tassa vā pana ayaṃ apaṇṇakapaṭipadā, taṃ panetaṃ sāmaññaṃ yādisassa sambhavāti, taṃ dassetuṃ ‘‘akiñcanassā’’ti vuttaṃ. Apariggāhakassa, khettavatthuhiraññasuvaṇṇadāsidāsādipariggahapaṭiggahaṇarahitassāti attho.
કુમાપુત્તત્થેરગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Kumāputtattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરગાથાપાળિ • Theragāthāpāḷi / ૬. કુમાપુત્તત્થેરગાથા • 6. Kumāputtattheragāthā