Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / જાતક-અટ્ઠકથા • Jātaka-aṭṭhakathā |
[૫૧૨] ૨. કુમ્ભજાતકવણ્ણના
[512] 2. Kumbhajātakavaṇṇanā
કો પાતુરાસીતિ ઇદં સત્થા જેતવને વિહરન્તો વિસાખાય સહાયિકા સુરાપીતા પઞ્ચસતા ઇત્થિયો આરબ્ભ કથેસિ. સાવત્થિયં કિર સુરાછણે સઙ્ઘુટ્ઠે તા પઞ્ચસતા ઇત્થિયો સામિકાનં છણે કીળમાનાનં તિક્ખસુરં પટિયાદેત્વા ‘‘છણં કીળિસ્સામા’’તિ સબ્બાપિ વિસાખાય સન્તિકં ગન્ત્વા ‘‘સહાયિકે છણં કીળિસ્સામા’’તિ વત્વા ‘‘અયં સુરાછણો, ન અહં સુરં પિવિસ્સામી’’તિ વુત્તે – ‘‘તુમ્હે સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ દાનં દેથ, મયં છણં કરિસ્સામા’’તિ આહંસુ. સા ‘‘સાધૂ’’તિ સમ્પટિચ્છિત્વા તા ઉય્યોજેત્વા સત્થારં નિમન્તાપેત્વા મહાદાનં પવત્તેત્વા બહું ગન્ધમાલં આદાય સાયન્હસમયે ધમ્મકથં સોતું તાહિ પરિવુતા જેતવનં અગમાસિ. તા પનિત્થિયો સુરં પિવમાનાવ તાય સદ્ધિં ગન્ત્વા દ્વારકોટ્ઠકે ઠત્વા સુરં પિવિત્વાવ તાય સદ્ધિં સત્થુ સન્તિકં અગમંસુ. વિસાખા સત્થારં વન્દિત્વા એકમન્તં નિસીદિ, ઇતરાસુ એકચ્ચા સત્થુ સન્તિકેયેવ નચ્ચિંસુ, એકચ્ચા ગાયિંસુ, એકચ્ચા હત્થકુક્કુચ્ચપાદકુક્કુચ્ચાનિ, એકચ્ચા કલહં અકંસુ.
Kopāturāsīti idaṃ satthā jetavane viharanto visākhāya sahāyikā surāpītā pañcasatā itthiyo ārabbha kathesi. Sāvatthiyaṃ kira surāchaṇe saṅghuṭṭhe tā pañcasatā itthiyo sāmikānaṃ chaṇe kīḷamānānaṃ tikkhasuraṃ paṭiyādetvā ‘‘chaṇaṃ kīḷissāmā’’ti sabbāpi visākhāya santikaṃ gantvā ‘‘sahāyike chaṇaṃ kīḷissāmā’’ti vatvā ‘‘ayaṃ surāchaṇo, na ahaṃ suraṃ pivissāmī’’ti vutte – ‘‘tumhe sammāsambuddhassa dānaṃ detha, mayaṃ chaṇaṃ karissāmā’’ti āhaṃsu. Sā ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā tā uyyojetvā satthāraṃ nimantāpetvā mahādānaṃ pavattetvā bahuṃ gandhamālaṃ ādāya sāyanhasamaye dhammakathaṃ sotuṃ tāhi parivutā jetavanaṃ agamāsi. Tā panitthiyo suraṃ pivamānāva tāya saddhiṃ gantvā dvārakoṭṭhake ṭhatvā suraṃ pivitvāva tāya saddhiṃ satthu santikaṃ agamaṃsu. Visākhā satthāraṃ vanditvā ekamantaṃ nisīdi, itarāsu ekaccā satthu santikeyeva nacciṃsu, ekaccā gāyiṃsu, ekaccā hatthakukkuccapādakukkuccāni, ekaccā kalahaṃ akaṃsu.
સત્થા તાસં સંવેગજનનત્થાય ભમુકલોમતો રંસી વિસ્સજ્જેસિ, અન્ધકારતિમિસા અહોસિ. તા ભીતા અહેસું મરણભયતજ્જિતા, તેન તાસં સુરા જીરિ. સત્થા નિસિન્નપલ્લઙ્કે અન્તરહિતો સિનેરુમુદ્ધનિ ઠત્વા ઉણ્ણલોમતો રંસી વિસ્સજ્જેસિ, ચન્દસૂરિયસહસ્સુગ્ગમનં વિય અહોસિ. સત્થા તત્થ ઠિતોવ તાસં સંવેગજનનત્થાય –
Satthā tāsaṃ saṃvegajananatthāya bhamukalomato raṃsī vissajjesi, andhakāratimisā ahosi. Tā bhītā ahesuṃ maraṇabhayatajjitā, tena tāsaṃ surā jīri. Satthā nisinnapallaṅke antarahito sinerumuddhani ṭhatvā uṇṇalomato raṃsī vissajjesi, candasūriyasahassuggamanaṃ viya ahosi. Satthā tattha ṭhitova tāsaṃ saṃvegajananatthāya –
‘‘કો નુ હાસો કિમાનન્દો, નિચ્ચં પજ્જલિતે સતિ;
‘‘Ko nu hāso kimānando, niccaṃ pajjalite sati;
અન્ધકારેન ઓનદ્ધા, પદીપં ન ગવેસથા’’તિ. (ધ॰ પ॰ ૧૪૬) –
Andhakārena onaddhā, padīpaṃ na gavesathā’’ti. (dha. pa. 146) –
ઇમં ગાથમાહ. ગાથાપરિયોસાને તા પઞ્ચસતાપિ સોતાપત્તિફલે પતિટ્ઠહિંસુ. સત્થા આગન્ત્વા ગન્ધકુટિછાયાય બુદ્ધાસને નિસીદિ. અથ નં વિસાખા વન્દિત્વા, ‘‘ભન્તે, ઇદં હિરોત્તપ્પભેદકં સુરાપાનં નામ કદા ઉપ્પન્ન’’ન્તિ પુચ્છિ. સો તસ્સા આચિક્ખન્તો અતીતં આહરિ.
Imaṃ gāthamāha. Gāthāpariyosāne tā pañcasatāpi sotāpattiphale patiṭṭhahiṃsu. Satthā āgantvā gandhakuṭichāyāya buddhāsane nisīdi. Atha naṃ visākhā vanditvā, ‘‘bhante, idaṃ hirottappabhedakaṃ surāpānaṃ nāma kadā uppanna’’nti pucchi. So tassā ācikkhanto atītaṃ āhari.
અતીતે બારાણસિયં બ્રહ્મદત્તે રજ્જં કારેન્તે એકો કાસિરટ્ઠવાસી સુરો નામ વનચરકો ભણ્ડપરિયેસનત્થાય હિમવન્તં અગમાસિ. તત્થેકો રુક્ખો ઉગ્ગન્ત્વા પોરિસમત્તે ઠાને તિધાકપ્પો અહોસિ. તસ્સ તિણ્ણં કપ્પાનં અન્તરે ચાટિપ્પમાણો આવાટો અહોસિ. સો દેવે વસ્સન્તે ઉદકેન પૂરિતો, તં પરિવારેત્વા હરીતકી આમલકી મરિચગચ્છો ચ અહોસિ , તેસં પક્કાનિ ફલાનિ છિજ્જિત્વા તત્થ પતન્તિ. તસ્સાવિદૂરે સયંજાતસાલિ જાતો, તતો સુવકા સાલિસીસાનિ આહરિત્વા તસ્મિં રુક્ખે નિસીદિત્વા ખાદન્તિ. તેસં ખાદમાનાનં સાલીપિ તણ્ડુલાપિ તત્થ પતન્તિ. ઇતિ તં ઉદકં સૂરિયસન્તાપેન પચ્ચમાનં રસં લોહિતવણ્ણં અહોસિ. નિદાઘસમયે પિપાસિતા સકુણગણા આગન્ત્વા તં પિવિત્વા મત્તા પરિવત્તિત્વા રુક્ખમૂલે પતિંસુ, તસ્મિં થોકં નિદ્દાયિત્વા વિકૂજમાના પક્કમન્તિ. રુક્ખસુનખમક્કટાદીસુપિ એસેવ નયો. વનચરકો તં દિસ્વા ‘‘સચે ઇદં વિસં ભવેય્ય, ઇમે મરેય્યું, ઇમે પન થોકં નિદ્દાયિત્વા યથાસુખં ગચ્છન્તિ, નયિદં વિસ’’ન્તિ સયં પિવિત્વા મત્તો હુત્વા મંસં ખાદિતુકામો અહોસિ. તતો અગ્ગિં કત્વા રુક્ખમૂલે પતિતે તિત્તિરકુક્કુટાદયો મારેત્વા મંસં અઙ્ગારે પચિત્વા એકેન હત્થેન નચ્ચન્તો એકેન મંસં ખાદન્તો એકાહદ્વીહં તત્થેવ અહોસિ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente eko kāsiraṭṭhavāsī suro nāma vanacarako bhaṇḍapariyesanatthāya himavantaṃ agamāsi. Tattheko rukkho uggantvā porisamatte ṭhāne tidhākappo ahosi. Tassa tiṇṇaṃ kappānaṃ antare cāṭippamāṇo āvāṭo ahosi. So deve vassante udakena pūrito, taṃ parivāretvā harītakī āmalakī maricagaccho ca ahosi , tesaṃ pakkāni phalāni chijjitvā tattha patanti. Tassāvidūre sayaṃjātasāli jāto, tato suvakā sālisīsāni āharitvā tasmiṃ rukkhe nisīditvā khādanti. Tesaṃ khādamānānaṃ sālīpi taṇḍulāpi tattha patanti. Iti taṃ udakaṃ sūriyasantāpena paccamānaṃ rasaṃ lohitavaṇṇaṃ ahosi. Nidāghasamaye pipāsitā sakuṇagaṇā āgantvā taṃ pivitvā mattā parivattitvā rukkhamūle patiṃsu, tasmiṃ thokaṃ niddāyitvā vikūjamānā pakkamanti. Rukkhasunakhamakkaṭādīsupi eseva nayo. Vanacarako taṃ disvā ‘‘sace idaṃ visaṃ bhaveyya, ime mareyyuṃ, ime pana thokaṃ niddāyitvā yathāsukhaṃ gacchanti, nayidaṃ visa’’nti sayaṃ pivitvā matto hutvā maṃsaṃ khāditukāmo ahosi. Tato aggiṃ katvā rukkhamūle patite tittirakukkuṭādayo māretvā maṃsaṃ aṅgāre pacitvā ekena hatthena naccanto ekena maṃsaṃ khādanto ekāhadvīhaṃ tattheva ahosi.
તતો પન અવિદૂરે એકો વરુણો નામ તાપસો વસતિ. વનચરકો અઞ્ઞદાપિ તસ્સ સન્તિકં ગચ્છતિ. અથસ્સ એતદહોસિ – ‘‘ઇદં પાનં તાપસેન સદ્ધિં પિવિસ્સામી’’તિ. સો એકં વેળુનાળિકં પૂરેત્વા પક્કમંસેન સદ્ધિં આહરિત્વા પણ્ણસાલં ગન્ત્વા, ‘‘ભન્તે, ઇમં પિવથા’’તિ વત્વા ઉભોપિ મંસં ખાદન્તા પિવિંસુ. ઇતિ સુરેન ચ વરુણેન ચ દિટ્ઠત્તા તસ્સ પાનસ્સ ‘‘સુરા’’તિ ચ ‘‘વરુણા’’તિ ચ નામં જાતં. તે ઉભોપિ ‘‘અત્થેસો ઉપાયો’’તિ વેળુનાળિયો પૂરેત્વા કાજેનાદાય પચ્ચન્તનગરં ગન્ત્વા ‘‘પાનકારકા નામ આગતા’’તિ રઞ્ઞો આરોચાપેસું. રાજા ને પક્કોસાપેસિ, તે તસ્સ પાનં ઉપનેસું. રાજા દ્વે તયો વારે પિવિત્વા મજ્જિ, તસ્સ તં એકાહદ્વીહમત્તમેવ અહોસિ. અથ ને ‘‘અઞ્ઞમ્પિ અત્થી’’તિ પુચ્છિ. ‘‘અત્થિ, દેવા’’તિ. ‘‘કુહિ’’ન્તિ? ‘‘હિમવન્તે દેવા’’તિ. ‘‘તેન હિ આનેથા’’તિ. તે ગન્ત્વા એકદ્વે વારે આનેત્વા ‘‘નિબદ્ધં ગન્તું ન સક્ખિસ્સામા’’તિ સમ્ભારે સલ્લક્ખેત્વા તસ્સ રુક્ખસ્સ તચં આદિં કત્વા સબ્બસમ્ભારે પક્ખિપિત્વા નગરે સુરં કરિંસુ. નાગરા સુરં પિવિત્વા પમાદં આપન્ના દુગ્ગતા અહેસું, નગરં સુઞ્ઞં વિય અહોસિ, તેન પાનકારકા તતો પલાયિત્વા બારાણસિં ગન્ત્વા ‘‘પાનકારકા આગતા’’તિ રઞ્ઞો આરોચાપેસું. રાજા ને પક્કોસાપેત્વા પરિબ્બયં અદાસિ. તે તત્થાપિ સુરં અકંસુ, તમ્પિ નગરં તથેવ વિનસ્સિ, તતો પલાયિત્વા સાકેતં, સાકેતતો સાવત્થિં અગમંસુ.
Tato pana avidūre eko varuṇo nāma tāpaso vasati. Vanacarako aññadāpi tassa santikaṃ gacchati. Athassa etadahosi – ‘‘idaṃ pānaṃ tāpasena saddhiṃ pivissāmī’’ti. So ekaṃ veḷunāḷikaṃ pūretvā pakkamaṃsena saddhiṃ āharitvā paṇṇasālaṃ gantvā, ‘‘bhante, imaṃ pivathā’’ti vatvā ubhopi maṃsaṃ khādantā piviṃsu. Iti surena ca varuṇena ca diṭṭhattā tassa pānassa ‘‘surā’’ti ca ‘‘varuṇā’’ti ca nāmaṃ jātaṃ. Te ubhopi ‘‘attheso upāyo’’ti veḷunāḷiyo pūretvā kājenādāya paccantanagaraṃ gantvā ‘‘pānakārakā nāma āgatā’’ti rañño ārocāpesuṃ. Rājā ne pakkosāpesi, te tassa pānaṃ upanesuṃ. Rājā dve tayo vāre pivitvā majji, tassa taṃ ekāhadvīhamattameva ahosi. Atha ne ‘‘aññampi atthī’’ti pucchi. ‘‘Atthi, devā’’ti. ‘‘Kuhi’’nti? ‘‘Himavante devā’’ti. ‘‘Tena hi ānethā’’ti. Te gantvā ekadve vāre ānetvā ‘‘nibaddhaṃ gantuṃ na sakkhissāmā’’ti sambhāre sallakkhetvā tassa rukkhassa tacaṃ ādiṃ katvā sabbasambhāre pakkhipitvā nagare suraṃ kariṃsu. Nāgarā suraṃ pivitvā pamādaṃ āpannā duggatā ahesuṃ, nagaraṃ suññaṃ viya ahosi, tena pānakārakā tato palāyitvā bārāṇasiṃ gantvā ‘‘pānakārakā āgatā’’ti rañño ārocāpesuṃ. Rājā ne pakkosāpetvā paribbayaṃ adāsi. Te tatthāpi suraṃ akaṃsu, tampi nagaraṃ tatheva vinassi, tato palāyitvā sāketaṃ, sāketato sāvatthiṃ agamaṃsu.
તદા સાવત્થિયં સબ્બમિત્તો નામ રાજા અહોસિ. સો તેસં સઙ્ગહં કત્વા ‘‘કેન વો અત્થો’’તિ પુચ્છિત્વા ‘‘સમ્ભારમૂલેન ચેવ સાલિપિટ્ઠેન ચ પઞ્ચહિ ચાટિસતેહિ ચા’’તિ વુત્તે સબ્બં દાપેસિ. તે પઞ્ચસુ ચાટિસતેસુ સુરં સણ્ઠાપેત્વા મૂસિકભયેન ચાટિરક્ખણત્થાય એકેકાય ચાટિયા સન્તિકે એકેકં બિળારં બન્ધિંસુ. તે પચ્ચિત્વા ઉત્તરણકાલે ચાટિકુચ્છીસુ પગ્ઘરન્તં સુરં પિવિત્વા મત્તા નિદ્દાયિંસુ. મૂસિકા આગન્ત્વા તેસં કણ્ણનાસિકદાઠિકનઙ્ગુટ્ઠે ખાદિત્વા અગમંસુ. ‘‘બિળારા સુરં પિવિત્વા મતા’’તિ આયુત્તકપુરિસા રઞ્ઞો આરોચેસું. રાજા ‘‘વિસકારકા એતે ભવિસ્સન્તી’’તિ તેસં દ્વિન્નમ્પિ જનાનં સીસાનિ છિન્દાપેસિ. તે ‘‘સુરં દેવ, મધુરં દેવા’’તિ વિરવન્તાવ મરિંસુ. રાજા તે મારાપેત્વા ‘‘ચાટિયો ભિન્દથા’’તિ આણાપેસિ. બિળારાપિ સુરાય જિણ્ણાય ઉટ્ઠહિત્વા કીળન્તા વિચરિંસુ, તે દિસ્વા રઞ્ઞો આરોચેસું. રાજા ‘‘સચે વિસં અસ્સ, એતે મરેય્યું, મધુરેનેવ ભવિતબ્બં, પિવિસ્સામિ ન’’ન્તિ નગરં અલઙ્કારાપેત્વા રાજઙ્ગણે મણ્ડપં કારાપેત્વા અલઙ્કતમણ્ડપે સમુસ્સિતસેતચ્છત્તે રાજપલ્લઙ્કે નિસીદિત્વા અમચ્ચગણપરિવુતો સુરં પાતું આરભિ.
Tadā sāvatthiyaṃ sabbamitto nāma rājā ahosi. So tesaṃ saṅgahaṃ katvā ‘‘kena vo attho’’ti pucchitvā ‘‘sambhāramūlena ceva sālipiṭṭhena ca pañcahi cāṭisatehi cā’’ti vutte sabbaṃ dāpesi. Te pañcasu cāṭisatesu suraṃ saṇṭhāpetvā mūsikabhayena cāṭirakkhaṇatthāya ekekāya cāṭiyā santike ekekaṃ biḷāraṃ bandhiṃsu. Te paccitvā uttaraṇakāle cāṭikucchīsu paggharantaṃ suraṃ pivitvā mattā niddāyiṃsu. Mūsikā āgantvā tesaṃ kaṇṇanāsikadāṭhikanaṅguṭṭhe khāditvā agamaṃsu. ‘‘Biḷārā suraṃ pivitvā matā’’ti āyuttakapurisā rañño ārocesuṃ. Rājā ‘‘visakārakā ete bhavissantī’’ti tesaṃ dvinnampi janānaṃ sīsāni chindāpesi. Te ‘‘suraṃ deva, madhuraṃ devā’’ti viravantāva mariṃsu. Rājā te mārāpetvā ‘‘cāṭiyo bhindathā’’ti āṇāpesi. Biḷārāpi surāya jiṇṇāya uṭṭhahitvā kīḷantā vicariṃsu, te disvā rañño ārocesuṃ. Rājā ‘‘sace visaṃ assa, ete mareyyuṃ, madhureneva bhavitabbaṃ, pivissāmi na’’nti nagaraṃ alaṅkārāpetvā rājaṅgaṇe maṇḍapaṃ kārāpetvā alaṅkatamaṇḍape samussitasetacchatte rājapallaṅke nisīditvā amaccagaṇaparivuto suraṃ pātuṃ ārabhi.
તદા સક્કો દેવરાજા ‘‘કે નુ ખો માતુપટ્ઠાનાદીસુ અપ્પમત્તા તીણિ સુચરિતાનિ પૂરેન્તી’’તિ લોકં વોલોકેન્તો તં રાજાનં સુરં પાતું નિસિન્નં દિસ્વા ‘‘સચાયં સુરં પિવિસ્સતિ, સકલજમ્બુદીપો નસ્સિસ્સતિ. યથા ન પિવિસ્સતિ, તથા નં કરિસ્સામી’’તિ એકં સુરાપુણ્ણં કુમ્ભં હત્થતલે ઠપેત્વા બ્રાહ્મણવેસેનાગન્ત્વા રઞ્ઞો સમ્મુખટ્ઠાને આકાસે ઠત્વા ‘‘ઇમં કુમ્ભં કિણાથ, ઇમં કુમ્ભં કિણાથા’’તિ આહ. સબ્બમિત્તરાજા તં તથા વદન્તં આકાસે ઠિતં દિસ્વા ‘‘કુતો નુ ખો બ્રાહ્મણો આગચ્છતી’’તિ તેન સદ્ધિં સલ્લપન્તો તિસ્સો ગાથા અભાસિ –
Tadā sakko devarājā ‘‘ke nu kho mātupaṭṭhānādīsu appamattā tīṇi sucaritāni pūrentī’’ti lokaṃ volokento taṃ rājānaṃ suraṃ pātuṃ nisinnaṃ disvā ‘‘sacāyaṃ suraṃ pivissati, sakalajambudīpo nassissati. Yathā na pivissati, tathā naṃ karissāmī’’ti ekaṃ surāpuṇṇaṃ kumbhaṃ hatthatale ṭhapetvā brāhmaṇavesenāgantvā rañño sammukhaṭṭhāne ākāse ṭhatvā ‘‘imaṃ kumbhaṃ kiṇātha, imaṃ kumbhaṃ kiṇāthā’’ti āha. Sabbamittarājā taṃ tathā vadantaṃ ākāse ṭhitaṃ disvā ‘‘kuto nu kho brāhmaṇo āgacchatī’’ti tena saddhiṃ sallapanto tisso gāthā abhāsi –
૩૩.
33.
‘‘કો પાતુરાસી તિદિવા નભમ્હિ, ઓભાસયં સંવરિં ચન્દિમાવ;
‘‘Ko pāturāsī tidivā nabhamhi, obhāsayaṃ saṃvariṃ candimāva;
ગત્તેહિ તે રસ્મિયો નિચ્છરન્તિ, સતેરતા વિજ્જુરિવન્તલિક્ખે.
Gattehi te rasmiyo niccharanti, sateratā vijjurivantalikkhe.
૩૪.
34.
‘‘સો છિન્નવાતં કમસી અઘમ્હિ, વેહાયસં ગચ્છસિ તિટ્ઠસી ચ;
‘‘So chinnavātaṃ kamasī aghamhi, vehāyasaṃ gacchasi tiṭṭhasī ca;
ઇદ્ધી નુ તે વત્થુકતા સુભાવિતા, અનદ્ધગૂનં અપિ દેવતાનં.
Iddhī nu te vatthukatā subhāvitā, anaddhagūnaṃ api devatānaṃ.
૩૫.
35.
‘‘વેહાયસં ગમ્મમાગમ્મ તિટ્ઠસિ, કુમ્ભં કિણાથાતિ યમેતમત્થં;
‘‘Vehāyasaṃ gammamāgamma tiṭṭhasi, kumbhaṃ kiṇāthāti yametamatthaṃ;
કો વા તુવં કિસ્સ વા તાય કુમ્ભો, અક્ખાહિ મે બ્રાહ્મણ એતમત્થ’’ન્તિ.
Ko vā tuvaṃ kissa vā tāya kumbho, akkhāhi me brāhmaṇa etamattha’’nti.
તત્થ કો પાતુરાસીતિ કુતો પાતુભૂતોસિ, કુતો આગતોસીતિ અત્થો. તિદિવા નભમ્હીતિ કિં તાવતિંસભવના આગન્ત્વા ઇધ નભમ્હિ આકાસે પાકટો જાતોસીતિ પુચ્છતિ. સંવરિન્તિ રત્તિં. સતેરતાતિ એવંનામિકા. સોતિ સો ત્વં. છિન્નવાતન્તિ વલાહકોપિ તાવ વાતેન કમતિ, તસ્સ પન સોપિ વાતો નત્થિ, તેનેવમાહ. કમસીતિ પવત્તેસિ. અઘમ્હીતિ અપ્પટિઘે આકાસે. વત્થુકતાતિ વત્થુ વિય પતિટ્ઠા વિય કતા. અનદ્ધગૂનં અપિ દેવતાનન્તિ યા પદસા અદ્ધાનં અગમનેન અનદ્ધગૂનં દેવતાનં ઇદ્ધિ, સા અપિ તવ સુભાવિતાતિ પુચ્છતિ. વેહાયસં ગમ્મમાગમ્માતિ આકાસે પવત્તં પદવીતિહારં પટિચ્ચ નિસ્સાય. ‘‘તિટ્ઠસી’’તિ ઇમસ્સ ‘‘કો વા તુવ’’ન્તિ ઇમિના સમ્બન્ધો, એવં તિટ્ઠમાનો કો વા ત્વન્તિ અત્થો. યમેતમત્થન્તિ યં એતં વદસિ. ઇમસ્સ ‘‘કિસ્સ વા તાય’’ન્તિ ઇમિના સમ્બન્ધો, યં એતં કુમ્ભં કિણાથાતિ વદસિ, કિસ્સ વા તે અયં કુમ્ભોતિ અત્થો.
Tattha ko pāturāsīti kuto pātubhūtosi, kuto āgatosīti attho. Tidivā nabhamhīti kiṃ tāvatiṃsabhavanā āgantvā idha nabhamhi ākāse pākaṭo jātosīti pucchati. Saṃvarinti rattiṃ. Sateratāti evaṃnāmikā. Soti so tvaṃ. Chinnavātanti valāhakopi tāva vātena kamati, tassa pana sopi vāto natthi, tenevamāha. Kamasīti pavattesi. Aghamhīti appaṭighe ākāse. Vatthukatāti vatthu viya patiṭṭhā viya katā. Anaddhagūnaṃ api devatānanti yā padasā addhānaṃ agamanena anaddhagūnaṃ devatānaṃ iddhi, sā api tava subhāvitāti pucchati. Vehāyasaṃ gammamāgammāti ākāse pavattaṃ padavītihāraṃ paṭicca nissāya. ‘‘Tiṭṭhasī’’ti imassa ‘‘ko vā tuva’’nti iminā sambandho, evaṃ tiṭṭhamāno ko vā tvanti attho. Yametamatthanti yaṃ etaṃ vadasi. Imassa ‘‘kissa vā tāya’’nti iminā sambandho, yaṃ etaṃ kumbhaṃ kiṇāthāti vadasi, kissa vā te ayaṃ kumbhoti attho.
તતો સક્કો ‘‘તેન હિ સુણાહી’’તિ વત્વા સુરાય દોસે દસ્સેન્તો આહ –
Tato sakko ‘‘tena hi suṇāhī’’ti vatvā surāya dose dassento āha –
૩૬.
36.
‘‘ન સપ્પિકુમ્ભો નપિ તેલકુમ્ભો, ન ફાણિતસ્સ ન મધુસ્સ કુમ્ભો;
‘‘Na sappikumbho napi telakumbho, na phāṇitassa na madhussa kumbho;
કુમ્ભસ્સ વજ્જાનિ અનપ્પકાનિ, દોસે બહૂ કુમ્ભગતે સુણાથ.
Kumbhassa vajjāni anappakāni, dose bahū kumbhagate suṇātha.
૩૭.
37.
‘‘ગળેય્ય યં પિત્વા પતે પપાતં, સોબ્ભં ગુહં ચન્દનિયોળિગલ્લં;
‘‘Gaḷeyya yaṃ pitvā pate papātaṃ, sobbhaṃ guhaṃ candaniyoḷigallaṃ;
બહુમ્પિ ભુઞ્જેય્ય અભોજનેય્યં, તસ્સા પુણ્ણં કુમ્ભમિમં કિણાથ.
Bahumpi bhuñjeyya abhojaneyyaṃ, tassā puṇṇaṃ kumbhamimaṃ kiṇātha.
૩૮.
38.
‘‘યં પિત્વા ચિત્તસ્મિં અનેસમાનો, આહિણ્ડતી ગોરિવ ભક્ખસાદી;
‘‘Yaṃ pitvā cittasmiṃ anesamāno, āhiṇḍatī goriva bhakkhasādī;
અનાથમાનો ઉપગાયતિ નચ્ચતિ ચ, તસ્સા પુણ્ણં કુમ્ભમિમં કિણાથ.
Anāthamāno upagāyati naccati ca, tassā puṇṇaṃ kumbhamimaṃ kiṇātha.
૩૯.
39.
‘‘યં વે પિવિત્વા અચેલોવ નગ્ગો, ચરેય્ય ગામે વિસિખન્તરાનિ;
‘‘Yaṃ ve pivitvā acelova naggo, careyya gāme visikhantarāni;
સમ્મૂળ્હચિત્તો અતિવેલસાયી, તસ્સા પુણ્ણં કુમ્ભમિમં કિણાથ.
Sammūḷhacitto ativelasāyī, tassā puṇṇaṃ kumbhamimaṃ kiṇātha.
૪૦.
40.
‘‘યં પિત્વા ઉટ્ઠાય પવેધમાનો, સીસઞ્ચ બાહુઞ્ચ પચાલયન્તો;
‘‘Yaṃ pitvā uṭṭhāya pavedhamāno, sīsañca bāhuñca pacālayanto;
સો નચ્ચતી દારુકટલ્લકોવ, તસ્સા પુણ્ણં કુમ્ભમિમં કિણાથ.
So naccatī dārukaṭallakova, tassā puṇṇaṃ kumbhamimaṃ kiṇātha.
૪૧.
41.
‘‘યં વે પિવિત્વા અગ્ગિદડ્ઢા સયન્તિ, અથો સિગાલેહિપિ ખાદિતાસે;
‘‘Yaṃ ve pivitvā aggidaḍḍhā sayanti, atho sigālehipi khāditāse;
બન્ધં વધં ભોગજાનિઞ્ચુપેન્તિ, તસ્સા પુણ્ણં કુમ્ભમિમં કિણાથ.
Bandhaṃ vadhaṃ bhogajāniñcupenti, tassā puṇṇaṃ kumbhamimaṃ kiṇātha.
૪૨.
42.
‘‘યં પિત્વા ભાસેય્ય અભાસનેય્યં, સભાયમાસીનો અપેતવત્થો;
‘‘Yaṃ pitvā bhāseyya abhāsaneyyaṃ, sabhāyamāsīno apetavattho;
સમ્મક્ખિતો વન્તગતો બ્યસન્નો, તસ્સા પુણ્ણં કુમ્ભમિમં કિણાથ.
Sammakkhito vantagato byasanno, tassā puṇṇaṃ kumbhamimaṃ kiṇātha.
૪૩.
43.
‘‘યં વે પિવિત્વા ઉક્કટ્ઠો આવિલક્ખો, મમેવ સબ્બપથવીતિ મઞ્ઞે;
‘‘Yaṃ ve pivitvā ukkaṭṭho āvilakkho, mameva sabbapathavīti maññe;
ન મે સમો ચાતુરન્તોપિ રાજા, તસ્સા પુણ્ણં કુમ્ભમિમં કિણાથ.
Na me samo cāturantopi rājā, tassā puṇṇaṃ kumbhamimaṃ kiṇātha.
૪૪.
44.
‘‘માનાતિમાના કલહાનિ પેસુણી, દુબ્બણ્ણિની નગ્ગયિની પલાયિની;
‘‘Mānātimānā kalahāni pesuṇī, dubbaṇṇinī naggayinī palāyinī;
ચોરાન ધુત્તાન ગતી નિકેતો, તસ્સા પુણ્ણં કુમ્ભમિમં કિણાથ.
Corāna dhuttāna gatī niketo, tassā puṇṇaṃ kumbhamimaṃ kiṇātha.
૪૫.
45.
‘‘ઇદ્ધાનિ ફીતાનિ કુલાનિ અસ્સુ, અનેકસાહસ્સધનાનિ લોકે;
‘‘Iddhāni phītāni kulāni assu, anekasāhassadhanāni loke;
ઉચ્છિન્નદાયજ્જકતાનિમાય, તસ્સા પુણ્ણં કુમ્ભમિમં કિણાથ.
Ucchinnadāyajjakatānimāya, tassā puṇṇaṃ kumbhamimaṃ kiṇātha.
૪૬.
46.
‘‘ધઞ્ઞં ધનં રજતં જાતરૂપં, ખેત્તં ગવં યત્થ વિનાસયન્તિ;
‘‘Dhaññaṃ dhanaṃ rajataṃ jātarūpaṃ, khettaṃ gavaṃ yattha vināsayanti;
ઉચ્છેદની વિત્તગતં કુલાનં, તસ્સા પુણ્ણં કુમ્ભમિમં કિણાથ.
Ucchedanī vittagataṃ kulānaṃ, tassā puṇṇaṃ kumbhamimaṃ kiṇātha.
૪૭.
47.
‘‘યં વે પિત્વા દિત્તરૂપોવ પોસો, અક્કોસતિ માતરં પિતરઞ્ચ;
‘‘Yaṃ ve pitvā dittarūpova poso, akkosati mātaraṃ pitarañca;
સસ્સુમ્પિ ગણ્હેય્ય અથોપિ સુણ્હં, તસ્સા પુણ્ણં કુમ્ભમિમં કિણાથ.
Sassumpi gaṇheyya athopi suṇhaṃ, tassā puṇṇaṃ kumbhamimaṃ kiṇātha.
૪૮.
48.
‘‘યં વે પિત્વા દિત્તરૂપાવ નારી, અક્કોસતી સસ્સુરં સામિકઞ્ચ;
‘‘Yaṃ ve pitvā dittarūpāva nārī, akkosatī sassuraṃ sāmikañca;
દાસમ્પિ ગણ્હે પરિચારિકમ્પિ, તસ્સા પુણ્ણં કુમ્ભમિમં કિણાથ.
Dāsampi gaṇhe paricārikampi, tassā puṇṇaṃ kumbhamimaṃ kiṇātha.
૪૯.
49.
‘‘યં વે પિવિત્વાન હનેય્ય પોસો, ધમ્મે ઠિતં સમણં બ્રાહ્મણં વા;
‘‘Yaṃ ve pivitvāna haneyya poso, dhamme ṭhitaṃ samaṇaṃ brāhmaṇaṃ vā;
ગચ્છે અપાયમ્પિ તતોનિદાનં, તસ્સા પુણ્ણં કુમ્ભમિમં કિણાથ.
Gacche apāyampi tatonidānaṃ, tassā puṇṇaṃ kumbhamimaṃ kiṇātha.
૫૦.
50.
‘‘યં વે પિવિત્વા દુચ્ચરિતં ચરન્તિ, કાયેન વાચાય ચ ચેતસા ચ;
‘‘Yaṃ ve pivitvā duccaritaṃ caranti, kāyena vācāya ca cetasā ca;
નિરયં વજન્તિ દુચ્ચરિતં ચરિત્વા, તસ્સા પુણ્ણં કુમ્ભમિમં કિણાથ.
Nirayaṃ vajanti duccaritaṃ caritvā, tassā puṇṇaṃ kumbhamimaṃ kiṇātha.
૫૧.
51.
‘‘યં યાચમાના ન લભન્તિ પુબ્બે, બહું હિરઞ્ઞમ્પિ પરિચ્ચજન્તા;
‘‘Yaṃ yācamānā na labhanti pubbe, bahuṃ hiraññampi pariccajantā;
સો તં પિવિત્વા અલિકં ભણાતિ, તસ્સા પુણ્ણં કુમ્ભમિમં કિણાથ.
So taṃ pivitvā alikaṃ bhaṇāti, tassā puṇṇaṃ kumbhamimaṃ kiṇātha.
૫૨.
52.
‘‘યં વે પિત્વા પેસને પેસિયન્તો, અચ્ચાયિકે કરણીયમ્હિ જાતે;
‘‘Yaṃ ve pitvā pesane pesiyanto, accāyike karaṇīyamhi jāte;
અત્થમ્પિ સો નપ્પજાનાતિ વુત્તો, તસ્સા પુણ્ણં કુમ્ભમિમં કિણાથ.
Atthampi so nappajānāti vutto, tassā puṇṇaṃ kumbhamimaṃ kiṇātha.
૫૩.
53.
‘‘હિરીમનાપિ અહિરીકભાવં, પાતું કરોન્તિ મદનાય મત્તા;
‘‘Hirīmanāpi ahirīkabhāvaṃ, pātuṃ karonti madanāya mattā;
ધીરાપિ સન્તા બહુકં ભણન્તિ, તસ્સા પુણ્ણં કુમ્ભમિમં કિણાથ.
Dhīrāpi santā bahukaṃ bhaṇanti, tassā puṇṇaṃ kumbhamimaṃ kiṇātha.
૫૪.
54.
‘‘યં વે પિત્વા એકથૂપા સયન્તિ, અનાસકા થણ્ડિલદુક્ખસેય્યં;
‘‘Yaṃ ve pitvā ekathūpā sayanti, anāsakā thaṇḍiladukkhaseyyaṃ;
દુબ્બણ્ણિયં આયસક્યઞ્ચુપેન્તિ, તસ્સા પુણ્ણં કુમ્ભમિમં કિણાથ.
Dubbaṇṇiyaṃ āyasakyañcupenti, tassā puṇṇaṃ kumbhamimaṃ kiṇātha.
૫૫.
55.
‘‘યં વે પિત્વા પત્તખન્ધા સયન્તિ, ગાવો કૂટહતાવ ન હિ વારુણિયા;
‘‘Yaṃ ve pitvā pattakhandhā sayanti, gāvo kūṭahatāva na hi vāruṇiyā;
વેગો નરેન સુસહોરિવ, તસ્સા પુણ્ણં કુમ્ભમિમં કિણાથ.
Vego narena susahoriva, tassā puṇṇaṃ kumbhamimaṃ kiṇātha.
૫૬.
56.
‘‘યં મનુસ્સા વિવજ્જન્તિ, સપ્પં ઘોરવિસમિવ;
‘‘Yaṃ manussā vivajjanti, sappaṃ ghoravisamiva;
તં લોકે વિસસમાનં, કો નરો પાતુમરહતિ.
Taṃ loke visasamānaṃ, ko naro pātumarahati.
૫૭.
57.
‘‘યં વે પિત્વા અન્ધકવેણ્ડપુત્તા, સમુદ્દતીરે પરિચારયન્તા;
‘‘Yaṃ ve pitvā andhakaveṇḍaputtā, samuddatīre paricārayantā;
ઉપક્કમું મુસલેભિ અઞ્ઞમઞ્ઞં, તસ્સા પુણ્ણં કુમ્ભમિમં કિણાથ.
Upakkamuṃ musalebhi aññamaññaṃ, tassā puṇṇaṃ kumbhamimaṃ kiṇātha.
૫૮.
58.
‘‘યં વે પિત્વા પુબ્બદેવા પમત્તા, તિદિવા ચુતા સસ્સતિયા સમાયા;
‘‘Yaṃ ve pitvā pubbadevā pamattā, tidivā cutā sassatiyā samāyā;
તં તાદિસં મજ્જમિમં નિરત્થકં, જાનં મહારાજ કથં પિવેય્ય.
Taṃ tādisaṃ majjamimaṃ niratthakaṃ, jānaṃ mahārāja kathaṃ piveyya.
૫૯.
59.
‘‘નયિમસ્મિં કુમ્ભસ્મિં દધિ વા મધુ વા, એવં અભિઞ્ઞાય કિણાહિ રાજ;
‘‘Nayimasmiṃ kumbhasmiṃ dadhi vā madhu vā, evaṃ abhiññāya kiṇāhi rāja;
એવઞ્હિમં કુમ્ભગતા મયા તે, અક્ખાતરૂપં તવ સબ્બમિત્તા’’તિ.
Evañhimaṃ kumbhagatā mayā te, akkhātarūpaṃ tava sabbamittā’’ti.
તત્થ વજ્જાનીતિઆદીનવા. ગળેય્યાતિ ગચ્છન્તો પદે પદે પરિવત્તેય્ય. યં પિત્વા પતેતિ યં પિવિત્વા પતેય્ય. સોબ્ભન્તિ આવાટં. ચન્દનિયોળિગલ્લન્તિ ચન્દનિકઞ્ચ ઓળિગલ્લઞ્ચ. અભોજનેય્યન્તિ ભુઞ્જિતું અયુત્તં. અનેસમાનોતિ અનિસ્સરો. ગોરિવાતિ ગોણો વિય. ભક્ખસાદીતિ પુરાણકસટખાદકો, યથા સો તત્થ તત્થ ભક્ખસં પરિયેસન્તો આહિણ્ડતિ, એવં આહિણ્ડતીતિ અત્થો. અનાથમાનોતિ નિરવસ્સયો અનાથો વિય. ઉપગાયતીતિ અઞ્ઞં ગાયન્તં દિસ્વા ઉપગન્ત્વા ગાયતિ. અચેલોવાતિ અચેલકો વિય. વિસિખન્તરાનીતિ અન્તરવીથિયો. અતિવેલસાયીતિ અતિચિરમ્પિ નિદ્દં ઓક્કમેય્ય. ‘‘અતિવેલચારી’’તિપિ પાઠો, અતિવેલચારી હુત્વા ચરેય્યાતિ અત્થો.
Tattha vajjānītiādīnavā. Gaḷeyyāti gacchanto pade pade parivatteyya. Yaṃ pitvā pateti yaṃ pivitvā pateyya. Sobbhanti āvāṭaṃ. Candaniyoḷigallanti candanikañca oḷigallañca. Abhojaneyyanti bhuñjituṃ ayuttaṃ. Anesamānoti anissaro. Gorivāti goṇo viya. Bhakkhasādīti purāṇakasaṭakhādako, yathā so tattha tattha bhakkhasaṃ pariyesanto āhiṇḍati, evaṃ āhiṇḍatīti attho. Anāthamānoti niravassayo anātho viya. Upagāyatīti aññaṃ gāyantaṃ disvā upagantvā gāyati. Acelovāti acelako viya. Visikhantarānīti antaravīthiyo. Ativelasāyīti aticirampi niddaṃ okkameyya. ‘‘Ativelacārī’’tipi pāṭho, ativelacārī hutvā careyyāti attho.
દારુકટલ્લકો વાતિ દારુમયયન્તરૂપકં વિય. ભોગજાનિઞ્ચુપેન્તીતિ ભોગજાનિઞ્ચ ઉપેન્તિ, પાણાતિપાતાદીનિ કત્વા દણ્ડપીળિતા ધનજાનિઞ્ચ અઞ્ઞઞ્ચ વધબન્ધનાદિદુક્ખં પાપુણન્તીતિ અત્થો. વન્તગતોતિ અત્તનો વન્તસ્મિં ગતો. બ્યસન્નોતિ બ્યસનાપન્નો. ‘‘વિસન્નો’’તિપિ પાઠો , તસ્મિં વન્તે ઓસન્નોતિ અત્થો. ઉક્કટ્ઠોતિ અહં મહાયોધો, કો મયા સદિસો અત્થીતિ એવં ઉક્કંસગતો હુત્વા. આવિલક્ખોતિ રત્તક્ખો. સબ્બપથવીતિ સબ્બા પથવી. ‘‘સબ્બપુથુવી’’તિપિ પાઠો. ચાતુરન્તોતિ ચતુસમુદ્દપરિયન્તાય પથવિયા ઇસ્સરો. માનાતિમાનાતિ માનકારિકા. સેસપદેસુપિ એસેવ નયો. ગતીતિ નિબ્બત્તિ. નિકેતોતિ નિવાસો. તસ્સા પુણ્ણન્તિ યા એવરૂપા, તસ્સા પુણ્ણં. ઇદ્ધાનીતિ સમિદ્ધાનિ. ફીતાનીતિ વત્થાલઙ્કારકપ્પભણ્ડેહિ પુપ્ફિતાનિ. ઉચ્છિન્નદાયજ્જકતાનીતિ ઉચ્છિન્નદાયાદાનિ નિદ્ધનાનિ કતાનિ. યત્થ વિનાસયન્તીતિ યં નિસ્સાય યત્થ પતિટ્ઠિતા, એવં બહુમ્પિ ધનધઞ્ઞાદિસાપતેય્યં નાસયન્તિ, કપણા હોન્તિ.
Dārukaṭallakovāti dārumayayantarūpakaṃ viya. Bhogajāniñcupentīti bhogajāniñca upenti, pāṇātipātādīni katvā daṇḍapīḷitā dhanajāniñca aññañca vadhabandhanādidukkhaṃ pāpuṇantīti attho. Vantagatoti attano vantasmiṃ gato. Byasannoti byasanāpanno. ‘‘Visanno’’tipi pāṭho , tasmiṃ vante osannoti attho. Ukkaṭṭhoti ahaṃ mahāyodho, ko mayā sadiso atthīti evaṃ ukkaṃsagato hutvā. Āvilakkhoti rattakkho. Sabbapathavīti sabbā pathavī. ‘‘Sabbaputhuvī’’tipi pāṭho. Cāturantoti catusamuddapariyantāya pathaviyā issaro. Mānātimānāti mānakārikā. Sesapadesupi eseva nayo. Gatīti nibbatti. Niketoti nivāso. Tassā puṇṇanti yā evarūpā, tassā puṇṇaṃ. Iddhānīti samiddhāni. Phītānīti vatthālaṅkārakappabhaṇḍehi pupphitāni. Ucchinnadāyajjakatānīti ucchinnadāyādāni niddhanāni katāni. Yattha vināsayantīti yaṃ nissāya yattha patiṭṭhitā, evaṃ bahumpi dhanadhaññādisāpateyyaṃ nāsayanti, kapaṇā honti.
દિત્તરૂપોતિ દપ્પિતરૂપો. ગણ્હેય્યાતિ ભરિયસઞ્ઞાય કિલેસવસેન હત્થે ગણ્હેય્ય. દાસમ્પિ ગણ્હેતિ અત્તનો દાસમ્પિ કિલેસવસેન ‘‘સામિકો મે’’તિ ગણ્હેય્ય. પિવિત્વાનાતિ પિવિત્વા. દુચ્ચરિતં ચરિત્વાતિ એવં તીહિ દ્વારેહિ દસવિધમ્પિ અકુસલં કત્વા. યં યાચમાનાતિ યં પુરિસં પુબ્બે સુરં અપિવન્તં બહું હિરઞ્ઞં પરિચ્ચજન્તા મુસાવાદં કરોહીતિ યાચમાના ન લભન્તિ. પિત્વાતિ પિવિત્વા ઠિતો. નપ્પજાનાતિ વુત્તોતિ ‘‘કેનટ્ઠેન આગતોસી’’તિ વુત્તો સાસનસ્સ દુગ્ગહિતત્તા તં અત્થં ન જાનાતિ. હિરીમનાપીતિ હિરીયુત્તચિત્તાપિ. એકથૂપાતિ સૂકરપોતકા વિય હીનજચ્ચેહિપિ સદ્ધિં એકરાસી હુત્વા. અનાસકાતિ નિરાહારા. થણ્ડિલદુક્ખસેય્યન્તિ ભૂમિયં દુક્ખસેય્યં સયન્તિ. આયસક્યન્તિ ગરહં.
Dittarūpoti dappitarūpo. Gaṇheyyāti bhariyasaññāya kilesavasena hatthe gaṇheyya. Dāsampi gaṇheti attano dāsampi kilesavasena ‘‘sāmiko me’’ti gaṇheyya. Pivitvānāti pivitvā. Duccaritaṃ caritvāti evaṃ tīhi dvārehi dasavidhampi akusalaṃ katvā. Yaṃ yācamānāti yaṃ purisaṃ pubbe suraṃ apivantaṃ bahuṃ hiraññaṃ pariccajantā musāvādaṃ karohīti yācamānā na labhanti. Pitvāti pivitvā ṭhito. Nappajānāti vuttoti ‘‘kenaṭṭhena āgatosī’’ti vutto sāsanassa duggahitattā taṃ atthaṃ na jānāti. Hirīmanāpīti hirīyuttacittāpi. Ekathūpāti sūkarapotakā viya hīnajaccehipi saddhiṃ ekarāsī hutvā. Anāsakāti nirāhārā. Thaṇḍiladukkhaseyyanti bhūmiyaṃ dukkhaseyyaṃ sayanti. Āyasakyanti garahaṃ.
પત્તખન્ધાતિ પતિતક્ખન્ધા. કૂટહતાવાતિ ગીવાય બદ્ધેન કૂટેન હતા ગાવો વિય, યથા તા તિણં અખાદન્તિયો પાનીયં અપિવન્તિયો સયન્તિ, તથા સયન્તીતિ અત્થો. ઘોરવિસમિવાતિ ઘોરવિસં વિય. વિસસમાનન્તિ વિસસદિસં. અન્ધકવેણ્ડપુત્તાતિ દસ ભાતિકરાજાનો. ઉપક્કમુન્તિ પહરિંસુ. પુબ્બદેવાતિ અસુરા. તિદિવાતિ તાવતિંસદેવલોકા. સસ્સતિયાતિ સસ્સતા, દીઘાયુકભાવેન નિચ્ચસમ્મતા દેવલોકાતિ અત્થો. સમાયાતિ સદ્ધિં અસુરમાયાહિ. જાનન્તિ એવં ‘‘નિરત્થકં એત’’ન્તિ જાનન્તો તુમ્હાદિસો પણ્ડિતો પુરિસો કથં પિવેય્ય . કુમ્ભગતા મયાતિ કુમ્ભગતં મયા, અયમેવ વા પાઠો. અક્ખાતરૂપન્તિ સભાવતો અક્ખાતં.
Pattakhandhāti patitakkhandhā. Kūṭahatāvāti gīvāya baddhena kūṭena hatā gāvo viya, yathā tā tiṇaṃ akhādantiyo pānīyaṃ apivantiyo sayanti, tathā sayantīti attho. Ghoravisamivāti ghoravisaṃ viya. Visasamānanti visasadisaṃ. Andhakaveṇḍaputtāti dasa bhātikarājāno. Upakkamunti pahariṃsu. Pubbadevāti asurā. Tidivāti tāvatiṃsadevalokā. Sassatiyāti sassatā, dīghāyukabhāvena niccasammatā devalokāti attho. Samāyāti saddhiṃ asuramāyāhi. Jānanti evaṃ ‘‘niratthakaṃ eta’’nti jānanto tumhādiso paṇḍito puriso kathaṃ piveyya . Kumbhagatā mayāti kumbhagataṃ mayā, ayameva vā pāṭho. Akkhātarūpanti sabhāvato akkhātaṃ.
તં સુત્વા રાજા સુરાય આદીનવં ઞત્વા તુટ્ઠો સક્કસ્સ થુતિં કરોન્તો દ્વે ગાથા અભાસિ –
Taṃ sutvā rājā surāya ādīnavaṃ ñatvā tuṭṭho sakkassa thutiṃ karonto dve gāthā abhāsi –
૬૦.
60.
‘‘ન મે પિતા વા અથવાપિ માતા, એતાદિસા યાદિસકો તુવંસિ;
‘‘Na me pitā vā athavāpi mātā, etādisā yādisako tuvaṃsi;
હિતાનુકમ્પી પરમત્થકામો, સોહં કરિસ્સં વચનં તવજ્જ.
Hitānukampī paramatthakāmo, sohaṃ karissaṃ vacanaṃ tavajja.
૬૧.
61.
‘‘દદામિ તે ગામવરાનિ પઞ્ચ, દાસીસતં સત્ત ગવંસતાનિ;
‘‘Dadāmi te gāmavarāni pañca, dāsīsataṃ satta gavaṃsatāni;
આજઞ્ઞયુત્તે ચ રથે દસ ઇમે, આચરિયો હોસિ મમત્થકામો’’તિ.
Ājaññayutte ca rathe dasa ime, ācariyo hosi mamatthakāmo’’ti.
તત્થ ગામવરાનીતિ, બ્રાહ્મણ, આચરિયસ્સ નામ આચરિયભાગો ઇચ્છિતબ્બો, સંવચ્છરે સંવચ્છરે સતસહસ્સુટ્ઠાનકે તુય્હં પઞ્ચ ગામે દદામીતિ વદતિ. દસ ઇમેતિ ઇમે દસ પુરતો ઠિતે કઞ્ચનવિચિત્તે રથે દસ્સેન્તો એવમાહ.
Tattha gāmavarānīti, brāhmaṇa, ācariyassa nāma ācariyabhāgo icchitabbo, saṃvacchare saṃvacchare satasahassuṭṭhānake tuyhaṃ pañca gāme dadāmīti vadati. Dasa imeti ime dasa purato ṭhite kañcanavicitte rathe dassento evamāha.
તં સુત્વા સક્કો દેવત્તભાવં દસ્સેત્વા અત્તાનં જાનાપેન્તો આકાસે ઠત્વા દ્વે ગાથા અભાસિ –
Taṃ sutvā sakko devattabhāvaṃ dassetvā attānaṃ jānāpento ākāse ṭhatvā dve gāthā abhāsi –
૬૨.
62.
‘‘તવેવ દાસીસતમત્થુ રાજ, ગામા ચ ગાવો ચ તવેવ હોન્તુ;
‘‘Taveva dāsīsatamatthu rāja, gāmā ca gāvo ca taveva hontu;
આજઞ્ઞયુત્તા ચ રથા તવેવ, સક્કોહમસ્મી તિદસાનમિન્દો.
Ājaññayuttā ca rathā taveva, sakkohamasmī tidasānamindo.
૬૩.
63.
‘‘મંસોદનં સપ્પિપાયાસં ભુઞ્જ, ખાદસ્સુ ચ ત્વં મધુમાસપૂવે;
‘‘Maṃsodanaṃ sappipāyāsaṃ bhuñja, khādassu ca tvaṃ madhumāsapūve;
એવં તુવં ધમ્મરતો જનિન્દ, અનિન્દિતો સગ્ગમુપેહિ ઠાન’’ન્તિ.
Evaṃ tuvaṃ dhammarato janinda, anindito saggamupehi ṭhāna’’nti.
તત્થ એવં તુવં ધમ્મરતોતિ એવં ત્વં નાનગ્ગરસભોજનં ભુઞ્જન્તો સુરાપાના વિરતો તીણિ દુચ્ચરિતાનિ પહાય તિવિધસુચરિતધમ્મરતો હુત્વા કેનચિ અનિન્દિતો સગ્ગટ્ઠાનં ઉપેહીતિ.
Tattha evaṃ tuvaṃ dhammaratoti evaṃ tvaṃ nānaggarasabhojanaṃ bhuñjanto surāpānā virato tīṇi duccaritāni pahāya tividhasucaritadhammarato hutvā kenaci anindito saggaṭṭhānaṃ upehīti.
ઇતિ સક્કો તસ્સ ઓવાદં દત્વા સકટ્ઠાનમેવ ગતો. સોપિ સુરં અપિવિત્વા સુરાભાજનાનિ ભિન્દાપેત્વા સીલં સમાદાય દાનં દત્વા સગ્ગપરાયણો અહોસિ. જમ્બુદીપેપિ અનુક્કમેન સુરાપાનં વેપુલ્લપ્પત્તં જાતં.
Iti sakko tassa ovādaṃ datvā sakaṭṭhānameva gato. Sopi suraṃ apivitvā surābhājanāni bhindāpetvā sīlaṃ samādāya dānaṃ datvā saggaparāyaṇo ahosi. Jambudīpepi anukkamena surāpānaṃ vepullappattaṃ jātaṃ.
સત્થા ઇમં ધમ્મદેસનં આહરિત્વા જાતકં સમોધાનેસિ – ‘‘તદા રાજા આનન્દો અહોસિ, સક્કો પન અહમેવ અહોસિ’’ન્તિ.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā rājā ānando ahosi, sakko pana ahameva ahosi’’nti.
કુમ્ભજાતકવણ્ણના દુતિયા.
Kumbhajātakavaṇṇanā dutiyā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / જાતકપાળિ • Jātakapāḷi / ૫૧૨. કુમ્ભજાતકં • 512. Kumbhajātakaṃ