Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / અપદાન-અટ્ઠકથા • Apadāna-aṭṭhakathā |
૪. કુણ્ડધાનવગ્ગો
4. Kuṇḍadhānavaggo
૧. કુણ્ડધાનત્થેરઅપદાનવણ્ણના
1. Kuṇḍadhānattheraapadānavaṇṇanā
સત્તાહં પટિસલ્લીનન્તિઆદિકં આયસ્મતો કુણ્ડધાનત્થેરસ્સ અપદાનં. અયમ્પિ પુરિમબુદ્ધેસુ કતાધિકારો તત્થ તત્થ ભવે વિવટ્ટૂપનિસ્સયાનિ પુઞ્ઞાનિ ઉપચિનન્તો પદુમુત્તરસ્સ ભગવતો કાલે હંસવતીનગરે કુલગેહે નિબ્બત્તો વુત્તનયેન ભગવન્તં ઉપસઙ્કમિત્વા ધમ્મં સુણન્તો સત્થારં એકં ભિક્ખું પઠમં સલાકં ગણ્હન્તાનં અગ્ગટ્ઠાને ઠપેન્તં દિસ્વા તં ઠાનન્તરં પત્થેત્વા તદનુરૂપં પુઞ્ઞં કરોન્તો વિચરિ. સો એકદિવસં પદુમુત્તરસ્સ ભગવતો નિરોધસમાપત્તિતો વુટ્ઠાય નિસિન્નસ્સ મનોસિલાચુણ્ણપિઞ્જરં મહન્તં કદલિફલકણ્ણિકં ઉપનેસિ, તં ભગવા પટિગ્ગહેત્વા પરિભુઞ્જિ. સો તેન પુઞ્ઞકમ્મેન એકાદસક્ખત્તું દેવેસુ દેવરજ્જં કારેસિ. ચતુવીસતિવારે ચ રાજા અહોસિ ચક્કવત્તી.
Sattāhaṃpaṭisallīnantiādikaṃ āyasmato kuṇḍadhānattherassa apadānaṃ. Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayāni puññāni upacinanto padumuttarassa bhagavato kāle haṃsavatīnagare kulagehe nibbatto vuttanayena bhagavantaṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ paṭhamaṃ salākaṃ gaṇhantānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā taṃ ṭhānantaraṃ patthetvā tadanurūpaṃ puññaṃ karonto vicari. So ekadivasaṃ padumuttarassa bhagavato nirodhasamāpattito vuṭṭhāya nisinnassa manosilācuṇṇapiñjaraṃ mahantaṃ kadaliphalakaṇṇikaṃ upanesi, taṃ bhagavā paṭiggahetvā paribhuñji. So tena puññakammena ekādasakkhattuṃ devesu devarajjaṃ kāresi. Catuvīsativāre ca rājā ahosi cakkavattī.
સો એવં અપરાપરં પુઞ્ઞાનિ કત્વા દેવમનુસ્સેસુ સંસરન્તો કસ્સપબુદ્ધકાલે ભુમ્મદેવતા હુત્વા નિબ્બત્તિ. દીઘાયુકબુદ્ધાનઞ્ચ નામ ન અન્વદ્ધમાસિકો ઉપોસથો હોતિ. તથા હિ વિપસ્સિસ્સ ભગવતો છબ્બસ્સન્તરે છબ્બસ્સન્તરે ઉપોસથો અહોસિ, કસ્સપદસબલો પન છટ્ઠે છટ્ઠે માસે પાતિમોક્ખં ઓસારેસિ, તસ્સ પાતિમોક્ખસ્સ ઓસારણકાલે દિસાવાસિકા દ્વે સહાયકા ભિક્ખૂ ‘‘ઉપોસથં કરિસ્સામા’’તિ ગચ્છન્તિ. અયં ભુમ્મદેવતા ચિન્તેસિ – ‘‘ઇમેસં દ્વિન્નં ભિક્ખૂનં મેત્તિ અતિવિય દળ્હા, કિં નુ ખો ભેદકે સતિ ભિજ્જેય્ય, ન ભિજ્જેય્યા’’તિ. તેસં ઓકાસં ઓલોકયમાના તેસં અવિદૂરે ગચ્છતિ.
So evaṃ aparāparaṃ puññāni katvā devamanussesu saṃsaranto kassapabuddhakāle bhummadevatā hutvā nibbatti. Dīghāyukabuddhānañca nāma na anvaddhamāsiko uposatho hoti. Tathā hi vipassissa bhagavato chabbassantare chabbassantare uposatho ahosi, kassapadasabalo pana chaṭṭhe chaṭṭhe māse pātimokkhaṃ osāresi, tassa pātimokkhassa osāraṇakāle disāvāsikā dve sahāyakā bhikkhū ‘‘uposathaṃ karissāmā’’ti gacchanti. Ayaṃ bhummadevatā cintesi – ‘‘imesaṃ dvinnaṃ bhikkhūnaṃ metti ativiya daḷhā, kiṃ nu kho bhedake sati bhijjeyya, na bhijjeyyā’’ti. Tesaṃ okāsaṃ olokayamānā tesaṃ avidūre gacchati.
અથેકો થેરો એકસ્સ હત્થે પત્તચીવરં દત્વા સરીરવળઞ્જનત્થં ઉદકફાસુકટ્ઠાનં ગન્ત્વા ધોતહત્થપાદો હુત્વા ગુમ્બસમીપતો નિક્ખમતિ. ભુમ્મદેવતા તસ્સ થેરસ્સ પચ્છતો પચ્છતો ઉત્તમરૂપા ઇત્થી હુત્વા કેસે વિધુનિત્વા સંવિધાય બન્ધન્તી વિય પિટ્ઠિયં પંસું પુઞ્છમાના વિય સાટકં સંવિધાય નિવાસયમાના વિય ચ હુત્વા થેરસ્સ પદાનુપદિકા હુત્વા ગુમ્બતો નિક્ખન્તા . એકમન્તે ઠિતો સહાયકત્થેરો તં કારણં દિસ્વાવ દોમનસ્સજાતો ‘‘નટ્ઠો દાનિ મે ઇમિના ભિક્ખુના સદ્ધિં દીઘરત્તાનુગતો સિનેહો, સચાહં એવંવિધભાવં જાનેય્યં, એત્તકં કાલં ઇમિના સદ્ધિં વિસ્સાસં ન કરેય્ય’’ન્તિ ચિન્તેત્વા આગચ્છન્તંયેવ નં ‘‘ગણ્હાહાવુસો, તુય્હં પત્તચીવરં, તાદિસેન પાપેન સદ્ધિં એકમગ્ગેન ન ગચ્છામી’’તિ આહ. તં કથં સુત્વા તસ્સ લજ્જિભિક્ખુનો હદયં તિખિણસત્તિં ગહેત્વા વિદ્ધં વિય અહોસિ. તતો નં આહ – ‘‘આવુસો, કિન્નામેતં વદસિ, અહં એત્તકં કાલં દુક્કટમત્તમ્પિ આપત્તિં ન જાનામિ, ત્વં પન મં અજ્જ ‘પાપો’તિ વદસિ, કિં તે દિટ્ઠન્તિ, કિં અઞ્ઞેન દિટ્ઠેન, કિં ત્વં એવંવિધેન અલઙ્કતપટિયત્તેન માતુગામેન સદ્ધિં એકટ્ઠાને હુત્વા નિક્ખન્તો’’તિ? ‘‘નત્થેતં, આવુસો, મય્હં, નાહં એવરૂપં માતુગામં પસ્સામી’’તિ તસ્સ યાવતતિયં કથેન્તસ્સાપિ ઇતરો થેરો કથં અસદ્દહિત્વા અત્તના દિટ્ઠકારણંયેવ ભૂતત્તં કત્વા ગણ્હન્તો તેન સદ્ધિં એકમગ્ગેન અગન્ત્વા અઞ્ઞેન મગ્ગેન સત્થુ સન્તિકં ગતો. ઇતરોપિ ભિક્ખુ અઞ્ઞેન મગ્ગેન સત્થુ સન્તિકંયેવ ગતો.
Atheko thero ekassa hatthe pattacīvaraṃ datvā sarīravaḷañjanatthaṃ udakaphāsukaṭṭhānaṃ gantvā dhotahatthapādo hutvā gumbasamīpato nikkhamati. Bhummadevatā tassa therassa pacchato pacchato uttamarūpā itthī hutvā kese vidhunitvā saṃvidhāya bandhantī viya piṭṭhiyaṃ paṃsuṃ puñchamānā viya sāṭakaṃ saṃvidhāya nivāsayamānā viya ca hutvā therassa padānupadikā hutvā gumbato nikkhantā . Ekamante ṭhito sahāyakatthero taṃ kāraṇaṃ disvāva domanassajāto ‘‘naṭṭho dāni me iminā bhikkhunā saddhiṃ dīgharattānugato sineho, sacāhaṃ evaṃvidhabhāvaṃ jāneyyaṃ, ettakaṃ kālaṃ iminā saddhiṃ vissāsaṃ na kareyya’’nti cintetvā āgacchantaṃyeva naṃ ‘‘gaṇhāhāvuso, tuyhaṃ pattacīvaraṃ, tādisena pāpena saddhiṃ ekamaggena na gacchāmī’’ti āha. Taṃ kathaṃ sutvā tassa lajjibhikkhuno hadayaṃ tikhiṇasattiṃ gahetvā viddhaṃ viya ahosi. Tato naṃ āha – ‘‘āvuso, kinnāmetaṃ vadasi, ahaṃ ettakaṃ kālaṃ dukkaṭamattampi āpattiṃ na jānāmi, tvaṃ pana maṃ ajja ‘pāpo’ti vadasi, kiṃ te diṭṭhanti, kiṃ aññena diṭṭhena, kiṃ tvaṃ evaṃvidhena alaṅkatapaṭiyattena mātugāmena saddhiṃ ekaṭṭhāne hutvā nikkhanto’’ti? ‘‘Natthetaṃ, āvuso, mayhaṃ, nāhaṃ evarūpaṃ mātugāmaṃ passāmī’’ti tassa yāvatatiyaṃ kathentassāpi itaro thero kathaṃ asaddahitvā attanā diṭṭhakāraṇaṃyeva bhūtattaṃ katvā gaṇhanto tena saddhiṃ ekamaggena agantvā aññena maggena satthu santikaṃ gato. Itaropi bhikkhu aññena maggena satthu santikaṃyeva gato.
તતો ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ ઉપોસથાગારં પવિસનવેલાય સો ભિક્ખુ તં ભિક્ખું ઉપોસથગ્ગે દિસ્વા સઞ્જાનિત્વા ‘‘ઇમસ્મિં ઉપોસથગ્ગે એવરૂપો નામ પાપભિક્ખુ અત્થિ, નાહં તેન સદ્ધિં ઉપોસથં કરિસ્સામી’’તિ નિક્ખમિત્વા બહિ અટ્ઠાસિ. અથ ભુમ્મદેવતા ‘‘ભારિયં મયા કમ્મં કત’’ન્તિ મહલ્લકઉપાસકવણ્ણેન તસ્સ સન્તિકં ગન્ત્વા – ‘‘કસ્મા, ભન્તે, અય્યો ઇમસ્મિં ઠાને ઠિતો’’તિ આહ. ‘‘ઉપાસક, ઇમં ઉપોસથગ્ગં એકો પાપભિક્ખુ પવિટ્ઠો, ‘અહં તેન સદ્ધિં ઉપોસથં ન કરોમી’તિ બહિ ઠિતોમ્હી’’તિ. ‘‘ભન્તે, મા એવં ગણ્હથ, પરિસુદ્ધસીલો એસ ભિક્ખુ, તુમ્હેહિ દિટ્ઠમાતુગામો નામ અહં. મયા તુમ્હાકં વીમંસનત્થાય ‘દળ્હા નુ ખો ઇમેસં થેરાનં મેત્તિ, નો દળ્હા’તિ ભિજ્જનાભિજ્જનભાવં ઓલોકેન્તેન તં કમ્મં કત’’ન્તિ. ‘‘કો પન ત્વં, સપ્પુરિસા’’તિ? ‘‘અહં એકા ભુમ્મદેવતા, ભન્તે’’તિ. દેવપુત્તો કથેન્તોયેવ દિબ્બાનુભાવેન ઠત્વા થેરસ્સ પાદમૂલે પતિત્વા ‘‘મય્હં, ભન્તે, ખમથ, થેરસ્સ એસો દોસો નત્થિ, ઉપોસથં કરોથા’’તિ થેરં યાચિત્વા ઉપોસથગ્ગં પવેસેસિ. સો થેરો ઉપોસથં તાવ એકટ્ઠાને અકાસિ. મિત્તસન્થવવસેન પન પુન તેન સદ્ધિં ન એકટ્ઠાને વસિ. ઇમસ્સ થેરસ્સ દોસં ન કથેસિ. અપરભાગે ચુદિતકત્થેરો પન વિપસ્સનાય કમ્મં કરોન્તો અરહત્તં પાપુણિ.
Tato bhikkhusaṅghassa uposathāgāraṃ pavisanavelāya so bhikkhu taṃ bhikkhuṃ uposathagge disvā sañjānitvā ‘‘imasmiṃ uposathagge evarūpo nāma pāpabhikkhu atthi, nāhaṃ tena saddhiṃ uposathaṃ karissāmī’’ti nikkhamitvā bahi aṭṭhāsi. Atha bhummadevatā ‘‘bhāriyaṃ mayā kammaṃ kata’’nti mahallakaupāsakavaṇṇena tassa santikaṃ gantvā – ‘‘kasmā, bhante, ayyo imasmiṃ ṭhāne ṭhito’’ti āha. ‘‘Upāsaka, imaṃ uposathaggaṃ eko pāpabhikkhu paviṭṭho, ‘ahaṃ tena saddhiṃ uposathaṃ na karomī’ti bahi ṭhitomhī’’ti. ‘‘Bhante, mā evaṃ gaṇhatha, parisuddhasīlo esa bhikkhu, tumhehi diṭṭhamātugāmo nāma ahaṃ. Mayā tumhākaṃ vīmaṃsanatthāya ‘daḷhā nu kho imesaṃ therānaṃ metti, no daḷhā’ti bhijjanābhijjanabhāvaṃ olokentena taṃ kammaṃ kata’’nti. ‘‘Ko pana tvaṃ, sappurisā’’ti? ‘‘Ahaṃ ekā bhummadevatā, bhante’’ti. Devaputto kathentoyeva dibbānubhāvena ṭhatvā therassa pādamūle patitvā ‘‘mayhaṃ, bhante, khamatha, therassa eso doso natthi, uposathaṃ karothā’’ti theraṃ yācitvā uposathaggaṃ pavesesi. So thero uposathaṃ tāva ekaṭṭhāne akāsi. Mittasanthavavasena pana puna tena saddhiṃ na ekaṭṭhāne vasi. Imassa therassa dosaṃ na kathesi. Aparabhāge cuditakatthero pana vipassanāya kammaṃ karonto arahattaṃ pāpuṇi.
ભુમ્મદેવતા તસ્સ કમ્મસ્સ નિસ્સન્દેન એકં બુદ્ધન્તરં અપાયતો ન મુચ્ચિત્થ. સચે પન કાલેન કાલં મનુસ્સત્તં આગચ્છતિ, અઞ્ઞેન યેન કેનચિ કતો દોસો તસ્સેવ ઉપરિ પતતિ. સો અમ્હાકં ભગવતો ઉપ્પન્નકાલે સાવત્થિયં બ્રાહ્મણકુલે નિબ્બત્તિ, ધાનમાણવોતિસ્સ નામં અકંસુ. સો વયપ્પત્તો તયો વેદે ઉગ્ગણ્હિત્વા મહલ્લકકાલે સત્થુ ધમ્મદેસનં સુત્વા પટિલદ્ધસદ્ધો સાસને પબ્બજિ. તસ્સ ઉપસમ્પન્નદિવસતો પટ્ઠાય એકા અલઙ્કતપટિયત્તા ઇત્થી તસ્મિં ગામં પવિસન્તે સદ્ધિંયેવ પવિસતિ, નિક્ખમન્તે નિક્ખમતિ, વિહારં પવિસન્તેપિ સદ્ધિં પવિસતિ, તિટ્ઠન્તેપિ તિટ્ઠતીતિ એવં નિચ્ચાનુબન્ધા પઞ્ઞાયતિ. થેરો તં ન પસ્સતિ. તસ્સ પન પુરિમકમ્મસ્સ નિસ્સન્દેન સા અઞ્ઞેસં ઉપટ્ઠાસિ.
Bhummadevatā tassa kammassa nissandena ekaṃ buddhantaraṃ apāyato na muccittha. Sace pana kālena kālaṃ manussattaṃ āgacchati, aññena yena kenaci kato doso tasseva upari patati. So amhākaṃ bhagavato uppannakāle sāvatthiyaṃ brāhmaṇakule nibbatti, dhānamāṇavotissa nāmaṃ akaṃsu. So vayappatto tayo vede uggaṇhitvā mahallakakāle satthu dhammadesanaṃ sutvā paṭiladdhasaddho sāsane pabbaji. Tassa upasampannadivasato paṭṭhāya ekā alaṅkatapaṭiyattā itthī tasmiṃ gāmaṃ pavisante saddhiṃyeva pavisati, nikkhamante nikkhamati, vihāraṃ pavisantepi saddhiṃ pavisati, tiṭṭhantepi tiṭṭhatīti evaṃ niccānubandhā paññāyati. Thero taṃ na passati. Tassa pana purimakammassa nissandena sā aññesaṃ upaṭṭhāsi.
ગામે યાગુભિક્ખં દદમાના ઇત્થિયો, ‘‘ભન્તે, અયં એકો યાગુઉળુઙ્કો તુમ્હાકં, એકો ઇમિસ્સા અમ્હાકં સહાયિકાયા’’તિ પરિહાસં કરોન્તિ. થેરસ્સ મહતી વિહેસા હોતિ. વિહારગતમ્પિ નં સામણેરા ચેવ દહરભિક્ખૂ ચ પરિવારેત્વા ‘‘ધાનો કોણ્ડો જાતો’’તિ પરિહાસં કરોન્તિ. અથસ્સ તેનેવ કારણેન કુણ્ડધાનો થેરોતિ નામં જાતં. સો ઉટ્ઠાય સમુટ્ઠાય તેહિ કરિયમાનં કેળિં સહિતું અસક્કોન્તો ઉમ્માદં ગહેત્વા ‘‘તુમ્હે કોણ્ડા, તુમ્હાકં ઉપજ્ઝાયો કોણ્ડો, આચરિયો કોણ્ડો’’તિ વદતિ. અથ નં સત્થુ આરોચેસું – ‘‘કુણ્ડધાનો, ભન્તે, દહરસામણેરેહિ સદ્ધિં એવં ફરુસવાચં વદતી’’તિ. સત્થા તં પક્કોસાપેત્વા ‘‘સચ્ચં કિર ત્વં, ધાન, દહરસામણેરેહિ સદ્ધિં ફરુસવાચં વદસી’’તિ પુચ્છિ. તેન ‘‘સચ્ચં ભગવા’’તિ વુત્તે – ‘‘કસ્મા એવં વદસી’’તિ આહ. ‘‘ભન્તે, નિબદ્ધં વિહેસં સહિતું અસક્કોન્તો એવં કથેમી’’તિ . ‘‘ત્વં પુબ્બે કતકમ્મં યાવજ્જદિવસા જીરાપેતું ન સક્કોસિ, પુન એવં ફરુસવાચં મા વદ ભિક્ખૂ’’તિ વત્વા આહ –
Gāme yāgubhikkhaṃ dadamānā itthiyo, ‘‘bhante, ayaṃ eko yāguuḷuṅko tumhākaṃ, eko imissā amhākaṃ sahāyikāyā’’ti parihāsaṃ karonti. Therassa mahatī vihesā hoti. Vihāragatampi naṃ sāmaṇerā ceva daharabhikkhū ca parivāretvā ‘‘dhāno koṇḍo jāto’’ti parihāsaṃ karonti. Athassa teneva kāraṇena kuṇḍadhāno theroti nāmaṃ jātaṃ. So uṭṭhāya samuṭṭhāya tehi kariyamānaṃ keḷiṃ sahituṃ asakkonto ummādaṃ gahetvā ‘‘tumhe koṇḍā, tumhākaṃ upajjhāyo koṇḍo, ācariyo koṇḍo’’ti vadati. Atha naṃ satthu ārocesuṃ – ‘‘kuṇḍadhāno, bhante, daharasāmaṇerehi saddhiṃ evaṃ pharusavācaṃ vadatī’’ti. Satthā taṃ pakkosāpetvā ‘‘saccaṃ kira tvaṃ, dhāna, daharasāmaṇerehi saddhiṃ pharusavācaṃ vadasī’’ti pucchi. Tena ‘‘saccaṃ bhagavā’’ti vutte – ‘‘kasmā evaṃ vadasī’’ti āha. ‘‘Bhante, nibaddhaṃ vihesaṃ sahituṃ asakkonto evaṃ kathemī’’ti . ‘‘Tvaṃ pubbe katakammaṃ yāvajjadivasā jīrāpetuṃ na sakkosi, puna evaṃ pharusavācaṃ mā vada bhikkhū’’ti vatvā āha –
‘‘માવોચ ફરુસં કઞ્ચિ, વુત્તા પટિવદેય્યુ તં;
‘‘Māvoca pharusaṃ kañci, vuttā paṭivadeyyu taṃ;
દુક્ખા હિ સારમ્ભકથા, પટિદણ્ડા ફુસેય્યુ તં.
Dukkhā hi sārambhakathā, paṭidaṇḍā phuseyyu taṃ.
‘‘સચે નેરેસિ અત્તાનં, કંસો ઉપહતો યથા;
‘‘Sace neresi attānaṃ, kaṃso upahato yathā;
એસ પત્તોસિ નિબ્બાનં, સારમ્ભો તે ન વિજ્જતી’’તિ. (ધ॰ પ॰ ૧૩૩-૧૩૪) –
Esa pattosi nibbānaṃ, sārambho te na vijjatī’’ti. (dha. pa. 133-134) –
ઇમઞ્ચ પન તસ્સ થેરસ્સ માતુગામેન સદ્ધિં વિચરણભાવં કોસલરઞ્ઞોપિ કથયિંસુ. રાજા ‘‘ગચ્છથ, ભણે, નં વીમંસથા’’તિ પેસેત્વા સયમ્પિ મન્દેનેવ પરિવારેન સદ્ધિં થેરસ્સ સન્તિકં ગન્ત્વા એકમન્તે ઓલોકેન્તો અટ્ઠાસિ. તસ્મિં ખણે થેરો સૂચિકમ્મં કરોન્તો નિસિન્નો હોતિ. સાપિ ઇત્થી અવિદૂરે ઠાને ઠિતા વિય પઞ્ઞાયતિ.
Imañca pana tassa therassa mātugāmena saddhiṃ vicaraṇabhāvaṃ kosalaraññopi kathayiṃsu. Rājā ‘‘gacchatha, bhaṇe, naṃ vīmaṃsathā’’ti pesetvā sayampi mandeneva parivārena saddhiṃ therassa santikaṃ gantvā ekamante olokento aṭṭhāsi. Tasmiṃ khaṇe thero sūcikammaṃ karonto nisinno hoti. Sāpi itthī avidūre ṭhāne ṭhitā viya paññāyati.
રાજા તં દિસ્વા ‘‘અત્થિ તં કારણ’’ન્તિ તસ્સા ઠિતટ્ઠાનં અગમાસિ. સા તસ્મિં આગચ્છન્તે થેરસ્સ વસનપણ્ણસાલં પવિટ્ઠા વિય અહોસિ. રાજાપિ તાય સદ્ધિં એવ પણ્ણસાલાયં પવિસિત્વા સબ્બત્થ ઓલોકેન્તો અદિસ્વા ‘‘નાયં માતુગામો, થેરસ્સ એકો કમ્મવિપાકો’’તિ સઞ્ઞં કત્વા પઠમં થેરસ્સ સમીપેન ગચ્છન્તોપિ થેરં અવન્દિત્વા તસ્સ કારણસ્સ અભૂતભાવં ઞત્વા પણ્ણસાલતો નિક્ખમિત્વા થેરં વન્દિત્વા એકમન્તે નિસિન્નો ‘‘કચ્ચિ, ભન્તે, પિણ્ડકેન ન કિલમથા’’તિ પુચ્છિ. થેરો ‘‘વટ્ટતિ, મહારાજા’’તિ આહ. ‘‘જાનામહં, ભન્તે, અય્યસ્સ કથં, એવરૂપેનુપક્કિલેસેન સદ્ધિં ચરન્તાનં તુમ્હાકં કે નામ પસીદિસ્સન્તિ, ઇતો પટ્ઠાય વો કત્થચિ ગમનકિચ્ચં નત્થિ. અહં ચતૂહિ પચ્ચયેહિ ઉપટ્ઠહિસ્સામિ, તુમ્હે યોનિસોમનસિકારે મા પમજ્જિત્થા’’તિ વત્વા નિબદ્ધભિક્ખં પટ્ઠપેસિ. થેરો રાજાનં ઉપત્થમ્ભકં લભિત્વા ભોજનસપ્પાયેન એકગ્ગચિત્તો હુત્વા વિપસ્સનં વડ્ઢેત્વા અરહત્તં પાપુણિ. તતો પટ્ઠાય સા ઇત્થી અન્તરધાયિ.
Rājā taṃ disvā ‘‘atthi taṃ kāraṇa’’nti tassā ṭhitaṭṭhānaṃ agamāsi. Sā tasmiṃ āgacchante therassa vasanapaṇṇasālaṃ paviṭṭhā viya ahosi. Rājāpi tāya saddhiṃ eva paṇṇasālāyaṃ pavisitvā sabbattha olokento adisvā ‘‘nāyaṃ mātugāmo, therassa eko kammavipāko’’ti saññaṃ katvā paṭhamaṃ therassa samīpena gacchantopi theraṃ avanditvā tassa kāraṇassa abhūtabhāvaṃ ñatvā paṇṇasālato nikkhamitvā theraṃ vanditvā ekamante nisinno ‘‘kacci, bhante, piṇḍakena na kilamathā’’ti pucchi. Thero ‘‘vaṭṭati, mahārājā’’ti āha. ‘‘Jānāmahaṃ, bhante, ayyassa kathaṃ, evarūpenupakkilesena saddhiṃ carantānaṃ tumhākaṃ ke nāma pasīdissanti, ito paṭṭhāya vo katthaci gamanakiccaṃ natthi. Ahaṃ catūhi paccayehi upaṭṭhahissāmi, tumhe yonisomanasikāre mā pamajjitthā’’ti vatvā nibaddhabhikkhaṃ paṭṭhapesi. Thero rājānaṃ upatthambhakaṃ labhitvā bhojanasappāyena ekaggacitto hutvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tato paṭṭhāya sā itthī antaradhāyi.
તદા મહાસુભદ્દા ઉગ્ગનગરે મિચ્છાદિટ્ઠિકુલે વસમાના ‘‘સત્થા મં અનુકમ્પતૂ’’તિ ઉપોસથઙ્ગં અધિટ્ઠાય નિરામગન્ધા હુત્વા ઉપરિપાસાદતલે ઠિતા ‘‘ઇમાનિ પુપ્ફાનિ અન્તરે અટ્ઠત્વા દસબલસ્સ મત્થકે વિતાનં હુત્વા તિટ્ઠન્તુ, દસબલો ઇમાય સઞ્ઞાય સ્વે પઞ્ચહિ ભિક્ખુસતેહિ સદ્ધિં મય્હં ભિક્ખં ગણ્હતૂ’’તિ સચ્ચકિરિયં કત્વા અટ્ઠ સુમનપુપ્ફમુટ્ઠિયો વિસ્સજ્જેસિ. પુપ્ફાનિ ગન્ત્વા ધમ્મદેસનાવેલાય સત્થુ મત્થકે વિતાનં હુત્વા અટ્ઠંસુ. સત્થા તં સુમનપુપ્ફવિતાનં દિસ્વા ચિત્તેનેવ સુભદ્દાય ભિક્ખં અધિવાસેત્વા પુનદિવસે અરુણે ઉટ્ઠિતે આનન્દત્થેરં આહ – ‘‘આનન્દ, મયં અજ્જ દૂરં ભિક્ખાચારં ગમિસ્સામ, પુથુજ્જનાનં અદત્વા અરિયાનંયેવ સલાકં દેહી’’તિ. થેરો ભિક્ખૂનં આરોચેસિ – ‘‘આવુસો, સત્થા અજ્જ દૂરં ભિક્ખાચારં ગમિસ્સતિ. પુથુજ્જના મા ગણ્હન્તુ, અરિયાવ સલાકં ગણ્હન્તૂ’’તિ. કુણ્ડધાનત્થેરો – ‘‘આહરાવુસો, સલાક’’ન્તિ પઠમંયેવ હત્થં પસારેસિ. આનન્દો ‘‘સત્થા તાદિસાનં ભિક્ખૂનં સલાકં ન દાપેતિ, અરિયાનંયેવ દાપેતી’’તિ વિતક્કં ઉપ્પાદેત્વા ગન્ત્વા સત્થુ આરોચેસિ. સત્થા ‘‘આહરાપેન્તસ્સ સલાકં દેહી’’તિ આહ. થેરો ચિન્તેસિ – ‘‘સચે કુણ્ડધાનસ્સ સલાકા દાતું ન યુત્તા, અથ સત્થા પટિબાહેય્ય, ભવિસ્સતિ એત્થ કારણ’’ન્તિ ‘‘કુણ્ડધાનસ્સ સલાકં દસ્સામી’’તિ ગમનં અભિનીહરિ. કુણ્ડધાનો તસ્સ પુરાગમના એવ અભિઞ્ઞાપાદકં ચતુત્થજ્ઝાનં સમાપજ્જિત્વા ઇદ્ધિયા આકાસે ઠત્વા ‘‘આહરાવુસો આનન્દ, સત્થા મં જાનાતિ, માદિસં ભિક્ખું પઠમં સલાકં ગણ્હન્તં ન સત્થા વારેતી’’તિ હત્થં પસારેત્વા સલાકં ગણ્હિ. સત્થા તં અટ્ઠુપ્પત્તિં કત્વા થેરં ઇમસ્મિં સાસને પઠમં સલાકં ગણ્હન્તાનં અગ્ગટ્ઠાને ઠપેસિ. યસ્મા અયં થેરો રાજાનં ઉપત્થમ્ભં લભિત્વા સપ્પાયાહારપટિલાભેન સમાહિતચિત્તો વિપસ્સનાય કમ્મં કરોન્તો ઉપનિસ્સયસમ્પન્નતાય છળભિઞ્ઞો અહોસિ. એવંભૂતસ્સાપિ ઇમસ્સ થેરસ્સ ગુણે અજાનન્તા યે પુથુજ્જના ભિક્ખૂ ‘‘અયં પઠમં સલાકં ગણ્હતિ, કિં નુ ખો એત’’ન્તિ વિમતિં ઉપ્પાદેન્તિ. તેસં તં વિમતિવિધમનત્થં થેરો આકાસં અબ્ભુગ્ગન્ત્વા ઇદ્ધિપાટિહારિયં દસ્સેત્વા અઞ્ઞાપદેસેન અઞ્ઞં બ્યાકરોન્તો ‘‘પઞ્ચ છિન્દે’’તિ ગાથં અભાસિ.
Tadā mahāsubhaddā ugganagare micchādiṭṭhikule vasamānā ‘‘satthā maṃ anukampatū’’ti uposathaṅgaṃ adhiṭṭhāya nirāmagandhā hutvā uparipāsādatale ṭhitā ‘‘imāni pupphāni antare aṭṭhatvā dasabalassa matthake vitānaṃ hutvā tiṭṭhantu, dasabalo imāya saññāya sve pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ mayhaṃ bhikkhaṃ gaṇhatū’’ti saccakiriyaṃ katvā aṭṭha sumanapupphamuṭṭhiyo vissajjesi. Pupphāni gantvā dhammadesanāvelāya satthu matthake vitānaṃ hutvā aṭṭhaṃsu. Satthā taṃ sumanapupphavitānaṃ disvā citteneva subhaddāya bhikkhaṃ adhivāsetvā punadivase aruṇe uṭṭhite ānandattheraṃ āha – ‘‘ānanda, mayaṃ ajja dūraṃ bhikkhācāraṃ gamissāma, puthujjanānaṃ adatvā ariyānaṃyeva salākaṃ dehī’’ti. Thero bhikkhūnaṃ ārocesi – ‘‘āvuso, satthā ajja dūraṃ bhikkhācāraṃ gamissati. Puthujjanā mā gaṇhantu, ariyāva salākaṃ gaṇhantū’’ti. Kuṇḍadhānatthero – ‘‘āharāvuso, salāka’’nti paṭhamaṃyeva hatthaṃ pasāresi. Ānando ‘‘satthā tādisānaṃ bhikkhūnaṃ salākaṃ na dāpeti, ariyānaṃyeva dāpetī’’ti vitakkaṃ uppādetvā gantvā satthu ārocesi. Satthā ‘‘āharāpentassa salākaṃ dehī’’ti āha. Thero cintesi – ‘‘sace kuṇḍadhānassa salākā dātuṃ na yuttā, atha satthā paṭibāheyya, bhavissati ettha kāraṇa’’nti ‘‘kuṇḍadhānassa salākaṃ dassāmī’’ti gamanaṃ abhinīhari. Kuṇḍadhāno tassa purāgamanā eva abhiññāpādakaṃ catutthajjhānaṃ samāpajjitvā iddhiyā ākāse ṭhatvā ‘‘āharāvuso ānanda, satthā maṃ jānāti, mādisaṃ bhikkhuṃ paṭhamaṃ salākaṃ gaṇhantaṃ na satthā vāretī’’ti hatthaṃ pasāretvā salākaṃ gaṇhi. Satthā taṃ aṭṭhuppattiṃ katvā theraṃ imasmiṃ sāsane paṭhamaṃ salākaṃ gaṇhantānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesi. Yasmā ayaṃ thero rājānaṃ upatthambhaṃ labhitvā sappāyāhārapaṭilābhena samāhitacitto vipassanāya kammaṃ karonto upanissayasampannatāya chaḷabhiñño ahosi. Evaṃbhūtassāpi imassa therassa guṇe ajānantā ye puthujjanā bhikkhū ‘‘ayaṃ paṭhamaṃ salākaṃ gaṇhati, kiṃ nu kho eta’’nti vimatiṃ uppādenti. Tesaṃ taṃ vimatividhamanatthaṃ thero ākāsaṃ abbhuggantvā iddhipāṭihāriyaṃ dassetvā aññāpadesena aññaṃ byākaronto ‘‘pañca chinde’’ti gāthaṃ abhāsi.
૧. એવં સો પૂરિતપુઞ્ઞસમ્ભારાનુરૂપેન અરહા હુત્વા પત્તએતદગ્ગટ્ઠાનો અત્તનો પુબ્બકમ્મં સરિત્વા સોમનસ્સવસેન પુબ્બચરિતાપદાનં પકાસેન્તો સત્તાહં પટિસલ્લીનન્તિઆદિમાહ. તત્થ સત્થાહં સત્તદિવસં નિરોધસમાપત્તિવિહારેન પટિસલ્લીનં વિવેકભૂતન્તિ અત્થો. સેસં ઉત્તાનત્થમેવાતિ.
1. Evaṃ so pūritapuññasambhārānurūpena arahā hutvā pattaetadaggaṭṭhāno attano pubbakammaṃ saritvā somanassavasena pubbacaritāpadānaṃ pakāsento sattāhaṃ paṭisallīnantiādimāha. Tattha satthāhaṃ sattadivasaṃ nirodhasamāpattivihārena paṭisallīnaṃ vivekabhūtanti attho. Sesaṃ uttānatthamevāti.
કુણ્ડધાનત્થેરઅપદાનવણ્ણના સમત્તા.
Kuṇḍadhānattheraapadānavaṇṇanā samattā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / અપદાનપાળિ • Apadānapāḷi / ૧. કુણ્ડધાનત્થેરઅપદાનં • 1. Kuṇḍadhānattheraapadānaṃ