Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / જાતક-અટ્ઠકથા • Jātaka-aṭṭhakathā |
૨૦. સત્તતિનિપાતો
20. Sattatinipāto
[૫૩૧] ૧. કુસજાતકવણ્ણના
[531] 1. Kusajātakavaṇṇanā
ઇદં તે રટ્ઠન્તિ ઇદં સત્થા જેતવને વિહરન્તો ઉક્કણ્ઠિતભિક્ખું આરબ્ભ કથેસિ. એકો કિર સાવત્થિવાસી કુલપુત્તો સાસને ઉરં દત્વા પબ્બજિતો એકદિવસં સાવત્થિયં પિણ્ડાય ચરન્તો એકં અલઙ્કતઇત્થિં દિસ્વા સુભનિમિત્તગ્ગાહવસેન ઓલોકેત્વા કિલેસાભિભૂતો અનભિરતો વિહાસિ દીઘકેસનખો કિલિટ્ઠચીવરો ઉપ્પણ્ડુપ્પણ્ડુકજાતો ધમનીસન્થતગત્તો. યથા હિ દેવલોકા ચવનધમ્માનં દેવપુત્તાનં પઞ્ચ પુબ્બનિમિત્તાનિ પઞ્ઞાયન્તિ, માલા મિલાયન્તિ, વત્થાનિ કિલિસ્સન્તિ, સરીરે દુબ્બણ્ણિયં ઓક્કમતિ, ઉભોહિ કચ્છેહિ સેદા મુચ્ચન્તિ, દેવો દેવાસને નાભિરમતિ, એવમેવ સાસના ચવનધમ્માનં ઉક્કણ્ઠિતભિક્ખૂનં પઞ્ચ પુબ્બનિમિત્તાનિ પઞ્ઞાયન્તિ, સદ્ધાપુપ્ફાનિ મિલાયન્તિ, સીલવત્થાનિ કિલિસ્સન્તિ, સરીરે મઙ્કુતાય ચેવ અયસવસેન ચ દુબ્બણ્ણિયં ઓક્કમતિ, કિલેસસેદા મુચ્ચન્તિ, અરઞ્ઞરુક્ખમૂલસુઞ્ઞાગારેસુ નાભિરમન્તિ. તસ્સપિ તાનિ પઞ્ઞાયિંસુ. અથ નં ભિક્ખૂ સત્થુ સન્તિકં નેત્વા ‘‘અયં, ભન્તે, ઉક્કણ્ઠિતો’’તિ દસ્સેસું. સત્થા ‘‘સચ્ચં કિર ત્વં, ભિક્ખુ, ઉક્કણ્ઠિતોસી’’તિ તં પુચ્છિત્વા ‘‘સચ્ચં, ભન્તે’’તિ વુત્તે ‘‘મા, ભિક્ખુ, કિલેસવસિકો હોહિ, માતુગામો નામેસ પાપો, તસ્મિં પટિબદ્ધચિત્તતં વિનોદેહિ, સાસને અભિરમ, માતુગામે પટિબદ્ધચિત્તતાય હિ તેજવન્તોપિ પોરાણકપણ્ડિતા નિત્તેજા હુત્વા અનયબ્યસનં પાપુણિંસૂ’’તિ વત્વા અતીતં આહરિ.
Idaṃte raṭṭhanti idaṃ satthā jetavane viharanto ukkaṇṭhitabhikkhuṃ ārabbha kathesi. Eko kira sāvatthivāsī kulaputto sāsane uraṃ datvā pabbajito ekadivasaṃ sāvatthiyaṃ piṇḍāya caranto ekaṃ alaṅkataitthiṃ disvā subhanimittaggāhavasena oloketvā kilesābhibhūto anabhirato vihāsi dīghakesanakho kiliṭṭhacīvaro uppaṇḍuppaṇḍukajāto dhamanīsanthatagatto. Yathā hi devalokā cavanadhammānaṃ devaputtānaṃ pañca pubbanimittāni paññāyanti, mālā milāyanti, vatthāni kilissanti, sarīre dubbaṇṇiyaṃ okkamati, ubhohi kacchehi sedā muccanti, devo devāsane nābhiramati, evameva sāsanā cavanadhammānaṃ ukkaṇṭhitabhikkhūnaṃ pañca pubbanimittāni paññāyanti, saddhāpupphāni milāyanti, sīlavatthāni kilissanti, sarīre maṅkutāya ceva ayasavasena ca dubbaṇṇiyaṃ okkamati, kilesasedā muccanti, araññarukkhamūlasuññāgāresu nābhiramanti. Tassapi tāni paññāyiṃsu. Atha naṃ bhikkhū satthu santikaṃ netvā ‘‘ayaṃ, bhante, ukkaṇṭhito’’ti dassesuṃ. Satthā ‘‘saccaṃ kira tvaṃ, bhikkhu, ukkaṇṭhitosī’’ti taṃ pucchitvā ‘‘saccaṃ, bhante’’ti vutte ‘‘mā, bhikkhu, kilesavasiko hohi, mātugāmo nāmesa pāpo, tasmiṃ paṭibaddhacittataṃ vinodehi, sāsane abhirama, mātugāme paṭibaddhacittatāya hi tejavantopi porāṇakapaṇḍitā nittejā hutvā anayabyasanaṃ pāpuṇiṃsū’’ti vatvā atītaṃ āhari.
અતીતે મલ્લરટ્ઠે કુસાવતીરાજધાનિયં ઓક્કાકો નામ રાજા ધમ્મેન સમેન રજ્જં કારેસિ. તસ્સ સોળસન્નં ઇત્થિસહસ્સાનં જેટ્ઠિકા સીલવતી નામ અગ્ગમહેસી અહોસિ, સા નેવ પુત્તં, ન ધીતરં લભિ. અથસ્સ નાગરા ચેવ રટ્ઠવાસિનો ચ રાજનિવેસનદ્વારે સન્નિપતિત્વા ‘‘રટ્ઠં નસ્સિસ્સતિ, રટ્ઠં નસ્સિસ્સતી’’તિ ઉપક્કોસિંસુ. રાજા સીહપઞ્જરં ઉગ્ઘાટેત્વા ‘‘મયિ રજ્જં કારેન્તે અધમ્મકારો નામ નત્થિ, કસ્મા ઉપક્કોસથા’’તિ પુચ્છિ. ‘‘સચ્ચં, દેવ, અધમ્મકારો નામ નત્થિ, અપિચ વંસાનુરક્ખકો પન વો પુત્તો નત્થિ, અઞ્ઞો રજ્જં ગહેત્વા રટ્ઠં નાસેસ્સતિ, તસ્મા ધમ્મેન રજ્જં કારેતું સમત્થં પુત્તં પત્થેથા’’તિ. ‘‘પુત્તં પત્થેન્તો કિં કરોમી’’તિ? ‘‘પઠમં તાવ એકં સત્તાહં ચુલ્લનાટકં ધમ્મનાટકં કત્વા વિસ્સજ્જેથ, સચે સા પુત્તં લભિસ્સતિ, સાધુ, નો ચે, અથ મજ્ઝિમનાટકં વિસ્સજ્જેથ, તતો જેટ્ઠનાટકં, અવસ્સં એત્તકાસુ ઇત્થીસુ એકા પુઞ્ઞવતી પુત્તં લભિસ્સતી’’તિ. રાજા તેસં વચનેન તથા કત્વા સત્ત દિવસે યથાસુખં અભિરમિત્વા આગતાગતં પુચ્છિ – ‘‘કચ્ચિ વો પુત્તો લદ્ધો’’તિ? સબ્બા ‘‘ન લભામ, દેવા’’તિ આહંસુ. રાજા ‘‘ન મે પુત્તો ઉપ્પજ્જિસ્સતી’’તિ અનત્તમનો અહોસિ. નાગરા પુન તથેવ ઉપક્કોસિંસુ. રાજા ‘‘કિં ઉપક્કોસથ, મયા તુમ્હાકં વચનેન નાટકાનિ વિસ્સટ્ઠાનિ, એકાપિ પુત્તં ન લભતિ, ઇદાનિ કિં કરોમા’’તિ આહ. ‘‘દેવ, એતા દુસ્સીલા ભવિસ્સન્તિ નિપ્પુઞ્ઞા, નત્થિ એતાસં પુત્તલાભાય પુઞ્ઞં, તુમ્હે એતાસુ પુત્તં અલભન્તીસુપિ મા અપ્પોસ્સુક્કતં આપજ્જથ, અગ્ગમહેસી વો સીલવતી દેવી સીલસમ્પન્ના, તં વિસ્સજ્જેથ, તસ્સા પુત્તો ઉપ્પજ્જિસ્સતી’’તિ.
Atīte mallaraṭṭhe kusāvatīrājadhāniyaṃ okkāko nāma rājā dhammena samena rajjaṃ kāresi. Tassa soḷasannaṃ itthisahassānaṃ jeṭṭhikā sīlavatī nāma aggamahesī ahosi, sā neva puttaṃ, na dhītaraṃ labhi. Athassa nāgarā ceva raṭṭhavāsino ca rājanivesanadvāre sannipatitvā ‘‘raṭṭhaṃ nassissati, raṭṭhaṃ nassissatī’’ti upakkosiṃsu. Rājā sīhapañjaraṃ ugghāṭetvā ‘‘mayi rajjaṃ kārente adhammakāro nāma natthi, kasmā upakkosathā’’ti pucchi. ‘‘Saccaṃ, deva, adhammakāro nāma natthi, apica vaṃsānurakkhako pana vo putto natthi, añño rajjaṃ gahetvā raṭṭhaṃ nāsessati, tasmā dhammena rajjaṃ kāretuṃ samatthaṃ puttaṃ patthethā’’ti. ‘‘Puttaṃ patthento kiṃ karomī’’ti? ‘‘Paṭhamaṃ tāva ekaṃ sattāhaṃ cullanāṭakaṃ dhammanāṭakaṃ katvā vissajjetha, sace sā puttaṃ labhissati, sādhu, no ce, atha majjhimanāṭakaṃ vissajjetha, tato jeṭṭhanāṭakaṃ, avassaṃ ettakāsu itthīsu ekā puññavatī puttaṃ labhissatī’’ti. Rājā tesaṃ vacanena tathā katvā satta divase yathāsukhaṃ abhiramitvā āgatāgataṃ pucchi – ‘‘kacci vo putto laddho’’ti? Sabbā ‘‘na labhāma, devā’’ti āhaṃsu. Rājā ‘‘na me putto uppajjissatī’’ti anattamano ahosi. Nāgarā puna tatheva upakkosiṃsu. Rājā ‘‘kiṃ upakkosatha, mayā tumhākaṃ vacanena nāṭakāni vissaṭṭhāni, ekāpi puttaṃ na labhati, idāni kiṃ karomā’’ti āha. ‘‘Deva, etā dussīlā bhavissanti nippuññā, natthi etāsaṃ puttalābhāya puññaṃ, tumhe etāsu puttaṃ alabhantīsupi mā appossukkataṃ āpajjatha, aggamahesī vo sīlavatī devī sīlasampannā, taṃ vissajjetha, tassā putto uppajjissatī’’ti.
સો ‘‘સાધૂ’’તિ સમ્પટિચ્છિત્વા ‘‘ઇતો કિર સત્તમે દિવસે રાજા સીલવતિં દેવિં ધમ્મનાટકં કત્વા વિસ્સજ્જેસ્સતિ, પુરિસા સન્નિપતન્તૂ’’તિ ભેરિં ચરાપેત્વા સત્તમે દિવસે દેવિં અલઙ્કારાપેત્વા રાજનિવેસના ઓતારેત્વા વિસ્સજ્જેસિ. તસ્સા સીલતેજેન સક્કસ્સ ભવનં ઉણ્હાકારં દસ્સેસિ. સક્કો ‘‘કિં નુ ખો’’તિ આવજ્જેન્તો દેવિયા પુત્તપત્થનભાવં ઞત્વા ‘‘એતિસ્સા મયા પુત્તં દાતું વટ્ટતિ, અત્થિ નુ ખો દેવલોકે એતિસ્સા અનુચ્છવિકો પુત્તો’’તિ ઉપધારેન્તો બોધિસત્તં અદ્દસ. સો કિર તદા તાવતિંસભવને આયું ખેપેત્વા ઉપરિદેવલોકે નિબ્બત્તિતુકામો અહોસિ. સક્કો તસ્સ વિમાનદ્વારં ગન્ત્વા તં પક્કોસિત્વા, ‘‘મારિસ, તયા મનુસ્સલોકં ગન્ત્વા ઓક્કાકરઞ્ઞો અગ્ગમહેસિયા કુચ્છિમ્હિ પટિસન્ધિં ગણ્હિતું વટ્ટતી’’તિ સમ્પટિચ્છાપેત્વા અપરમ્પિ દેવપુત્તં ‘‘ત્વમ્પિ એતિસ્સા એવ પુત્તો ભવિસ્સસી’’તિ વત્વા ‘‘મા ખો પનસ્સા કોચિ સીલં ભિન્દતૂ’’તિ મહલ્લકબ્રાહ્મણવેસેન રઞ્ઞો નિવેસનદ્વારં અગમાસિ.
So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā ‘‘ito kira sattame divase rājā sīlavatiṃ deviṃ dhammanāṭakaṃ katvā vissajjessati, purisā sannipatantū’’ti bheriṃ carāpetvā sattame divase deviṃ alaṅkārāpetvā rājanivesanā otāretvā vissajjesi. Tassā sīlatejena sakkassa bhavanaṃ uṇhākāraṃ dassesi. Sakko ‘‘kiṃ nu kho’’ti āvajjento deviyā puttapatthanabhāvaṃ ñatvā ‘‘etissā mayā puttaṃ dātuṃ vaṭṭati, atthi nu kho devaloke etissā anucchaviko putto’’ti upadhārento bodhisattaṃ addasa. So kira tadā tāvatiṃsabhavane āyuṃ khepetvā uparidevaloke nibbattitukāmo ahosi. Sakko tassa vimānadvāraṃ gantvā taṃ pakkositvā, ‘‘mārisa, tayā manussalokaṃ gantvā okkākarañño aggamahesiyā kucchimhi paṭisandhiṃ gaṇhituṃ vaṭṭatī’’ti sampaṭicchāpetvā aparampi devaputtaṃ ‘‘tvampi etissā eva putto bhavissasī’’ti vatvā ‘‘mā kho panassā koci sīlaṃ bhindatū’’ti mahallakabrāhmaṇavesena rañño nivesanadvāraṃ agamāsi.
મહાજનોપિ ન્હાતો અલઙ્કતો ‘‘અહં દેવિં ગણ્હિસ્સામિ, અહં દેવિં ગણ્હિસ્સામી’’તિ રાજદ્વારે સન્નિપતિત્વા સક્કઞ્ચ દિસ્વા ‘‘ત્વં કસ્મા આગતોસી’’તિ પરિહાસમકાસિ. સક્કો ‘‘કિં મં તુમ્હે ગરહથ, સચેપિ મે સરીરં જિણ્ણં, રાગો પન ન જીરતિ, સચે સીલવતિં લભિસ્સામિ, આદાય નં ગમિસ્સામીતિ આગતોમ્હી’’તિ વત્વા અત્તનો આનુભાવેન સબ્બેસં પુરતોવ અટ્ઠાસિ. અઞ્ઞો કોચિ તસ્સ તેજેન પુરતો ભવિતું નાસક્ખિ. સો તં સબ્બાલઙ્કારપટિમણ્ડિતં નિવેસના નિક્ખમન્તિઞ્ઞેવ હત્થે ગહેત્વા પક્કામિ. અથ નં તત્થ તત્થ ઠિતા ગરહિંસુ ‘‘પસ્સથ, ભો, મહલ્લકબ્રાહ્મણો એવં ઉત્તમરૂપધરં દેવિં આદાય ગચ્છતિ, અત્તનો યુત્તં ન જાનાતી’’તિ. દેવીપિ ‘‘મહલ્લકો મં ગહેત્વા ગચ્છતી’’તિ ન અટ્ટીયતિ ન હરાયતિ. રાજાપિ વાતપાને ઠત્વા ‘‘કો નુ ખો દેવિં ગહેત્વા ગચ્છતી’’તિ ઓલોકેન્તો તં દિસ્વા અનત્તમનો અહોસિ.
Mahājanopi nhāto alaṅkato ‘‘ahaṃ deviṃ gaṇhissāmi, ahaṃ deviṃ gaṇhissāmī’’ti rājadvāre sannipatitvā sakkañca disvā ‘‘tvaṃ kasmā āgatosī’’ti parihāsamakāsi. Sakko ‘‘kiṃ maṃ tumhe garahatha, sacepi me sarīraṃ jiṇṇaṃ, rāgo pana na jīrati, sace sīlavatiṃ labhissāmi, ādāya naṃ gamissāmīti āgatomhī’’ti vatvā attano ānubhāvena sabbesaṃ puratova aṭṭhāsi. Añño koci tassa tejena purato bhavituṃ nāsakkhi. So taṃ sabbālaṅkārapaṭimaṇḍitaṃ nivesanā nikkhamantiññeva hatthe gahetvā pakkāmi. Atha naṃ tattha tattha ṭhitā garahiṃsu ‘‘passatha, bho, mahallakabrāhmaṇo evaṃ uttamarūpadharaṃ deviṃ ādāya gacchati, attano yuttaṃ na jānātī’’ti. Devīpi ‘‘mahallako maṃ gahetvā gacchatī’’ti na aṭṭīyati na harāyati. Rājāpi vātapāne ṭhatvā ‘‘ko nu kho deviṃ gahetvā gacchatī’’ti olokento taṃ disvā anattamano ahosi.
સક્કો તં આદાય નગરદ્વારતો નિક્ખમિત્વા દ્વારસમીપે એકં ઘરં માપેસિ વિવટદ્વારં પઞ્ઞત્તકટ્ઠત્થરિકં. અથ નં સા ‘‘ઇદં તે નિવેસન’’ન્તિ પુચ્છિ. સો ‘‘આમ, ભદ્દે, પુબ્બે પનાહં એકો, ઇદાનિમ્હા મયં દ્વે જના, અહં ભિક્ખાય ચરિત્વા તણ્ડુલાદીનિ આહરિસ્સામિ, ત્વં ઇમિસ્સા કટ્ઠત્થરિકાય નિપજ્જાહી’’તિ વત્વા તં મુદુના હત્થેન પરામસન્તો દિબ્બસમ્ફસ્સં ફરાપેત્વા તત્થ નિપજ્જાપેસિ. સા દિબ્બસમ્ફસ્સફરણેન સઞ્ઞં વિસ્સજ્જેસિ. અથ નં અત્તનો આનુભાવેન તાવતિંસભવનં નેત્વા અલઙ્કતવિમાને દિબ્બસયને નિપજ્જાપેસિ. સા સત્તમે દિવસે પબુજ્ઝિત્વા તં સમ્પત્તિં દિસ્વા ‘‘ન સો બ્રાહ્મણો મનુસ્સો, સક્કો ભવિસ્સતી’’તિ અઞ્ઞાસિ. સક્કોપિ તસ્મિં સમયે પારિચ્છત્તકમૂલે દિબ્બનાટકપરિવુતો નિસિન્નો અહોસિ. સા સયના ઉટ્ઠાય તસ્સ સન્તિકં ગન્ત્વા વન્દિત્વા એકમન્તં અટ્ઠાસિ. અથ નં સક્કો ‘‘વરં તે, દેવિ, દદામિ, ગણ્હાહી’’તિ આહ. ‘‘તેન હિ, દેવ, એકં પુત્તં મે દેહી’’તિ. ‘‘દેવિ, તિટ્ઠતુ એકો પુત્તો, અહં તે દ્વે પુત્તે દસ્સામિ. તેસુ પન એકો પઞ્ઞવા ભવિસ્સતિ વિરૂપવા, એકો રૂપવા ન પઞ્ઞવા. તેસુ કતરં પઠમં ઇચ્છસી’’તિ? ‘‘પઞ્ઞવન્તં, દેવા’’તિ. સો ‘‘સાધૂ’’તિ વત્વા તસ્સા કુસતિણં દિબ્બવત્થં દિબ્બચન્દનં પારિચ્છત્તકપુપ્ફં કોકનુદઞ્ચ નામ વીણં દત્વા તં આદાય રઞ્ઞો સયનઘરં પવિસિત્વા રઞ્ઞા સદ્ધિં એકસયને નિપજ્જાપેત્વા અઙ્ગુટ્ઠકેન તસ્સા નાભિં પરામસિ. તસ્મિં ખણે બોધિસત્તો તસ્સા કુચ્છિમ્હિ પટિસન્ધિં ગણ્હિ. સક્કોપિ સકટ્ઠાનમેવ ગતો. પણ્ડિતા દેવી ગબ્ભસ્સ પતિટ્ઠિતભાવં જાનિ.
Sakko taṃ ādāya nagaradvārato nikkhamitvā dvārasamīpe ekaṃ gharaṃ māpesi vivaṭadvāraṃ paññattakaṭṭhattharikaṃ. Atha naṃ sā ‘‘idaṃ te nivesana’’nti pucchi. So ‘‘āma, bhadde, pubbe panāhaṃ eko, idānimhā mayaṃ dve janā, ahaṃ bhikkhāya caritvā taṇḍulādīni āharissāmi, tvaṃ imissā kaṭṭhattharikāya nipajjāhī’’ti vatvā taṃ mudunā hatthena parāmasanto dibbasamphassaṃ pharāpetvā tattha nipajjāpesi. Sā dibbasamphassapharaṇena saññaṃ vissajjesi. Atha naṃ attano ānubhāvena tāvatiṃsabhavanaṃ netvā alaṅkatavimāne dibbasayane nipajjāpesi. Sā sattame divase pabujjhitvā taṃ sampattiṃ disvā ‘‘na so brāhmaṇo manusso, sakko bhavissatī’’ti aññāsi. Sakkopi tasmiṃ samaye pāricchattakamūle dibbanāṭakaparivuto nisinno ahosi. Sā sayanā uṭṭhāya tassa santikaṃ gantvā vanditvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Atha naṃ sakko ‘‘varaṃ te, devi, dadāmi, gaṇhāhī’’ti āha. ‘‘Tena hi, deva, ekaṃ puttaṃ me dehī’’ti. ‘‘Devi, tiṭṭhatu eko putto, ahaṃ te dve putte dassāmi. Tesu pana eko paññavā bhavissati virūpavā, eko rūpavā na paññavā. Tesu kataraṃ paṭhamaṃ icchasī’’ti? ‘‘Paññavantaṃ, devā’’ti. So ‘‘sādhū’’ti vatvā tassā kusatiṇaṃ dibbavatthaṃ dibbacandanaṃ pāricchattakapupphaṃ kokanudañca nāma vīṇaṃ datvā taṃ ādāya rañño sayanagharaṃ pavisitvā raññā saddhiṃ ekasayane nipajjāpetvā aṅguṭṭhakena tassā nābhiṃ parāmasi. Tasmiṃ khaṇe bodhisatto tassā kucchimhi paṭisandhiṃ gaṇhi. Sakkopi sakaṭṭhānameva gato. Paṇḍitā devī gabbhassa patiṭṭhitabhāvaṃ jāni.
અથ નં પબુદ્ધો રાજા દિસ્વા, ‘‘દેવિ, કેન નીતાસી’’તિ પુચ્છિ. ‘‘સક્કેન, દેવા’’તિ. ‘‘અહં પચ્ચક્ખતો એકં મહલ્લકબ્રાહ્મણં તં આદાય ગચ્છન્તં અદ્દસં, કસ્મા મં વઞ્ચેસી’’તિ? ‘‘સદ્દહથ, દેવ, સક્કો મં ગહેત્વા દેવલોકં નેસી’’તિ. ‘‘ન સદ્દહામિ, દેવી’’તિ. અથસ્સ સા સક્કદત્તિયં કુસતિણં દસ્સેત્વા ‘‘સદ્દહથા’’તિ આહ. રાજા ‘‘કુસતિણં નામ યતો કુતોચિ લબ્ભતી’’તિ ન સદ્દહિ. અથસ્સ સા દિબ્બવત્થાદીનિ દસ્સેસિ. રાજા તાનિ દિસ્વા સદ્દહિત્વા, ‘‘ભદ્દે, સક્કો તાવ તં નેતુ, પુત્તો પન તે લદ્ધો’’તિ પુચ્છિ. ‘‘લદ્ધો મહારાજ, ગબ્ભો મે પતિટ્ઠિતો’’તિ. સો તુટ્ઠો તસ્સા ગબ્ભપરિહારં અદાસિ . સા દસમાસચ્ચયેન પુત્તં વિજાયિ, તસ્સ અઞ્ઞં નામં અકત્વા કુસતિણનામમેવ અકંસુ. કુસકુમારસ્સ પદસા ગમનકાલે ઇતરો દેવપુત્તો તસ્સા કુચ્છિયં પટિસન્ધિં ગણ્હિ. સા દસમાસે પરિપુણ્ણે પુત્તં વિજાયિ, તસ્સ ‘‘જયમ્પતી’’તિ નામં કરિંસુ. તે મહન્તેન યસેન વડ્ઢિંસુ. બોધિસત્તો પઞ્ઞવા આચરિયસ્સ સન્તિકે કિઞ્ચિ સિપ્પં અનુગ્ગહેત્વા અત્તનોવ પઞ્ઞાય સબ્બસિપ્પેસુ નિપ્ફત્તિં પાપુણિ.
Atha naṃ pabuddho rājā disvā, ‘‘devi, kena nītāsī’’ti pucchi. ‘‘Sakkena, devā’’ti. ‘‘Ahaṃ paccakkhato ekaṃ mahallakabrāhmaṇaṃ taṃ ādāya gacchantaṃ addasaṃ, kasmā maṃ vañcesī’’ti? ‘‘Saddahatha, deva, sakko maṃ gahetvā devalokaṃ nesī’’ti. ‘‘Na saddahāmi, devī’’ti. Athassa sā sakkadattiyaṃ kusatiṇaṃ dassetvā ‘‘saddahathā’’ti āha. Rājā ‘‘kusatiṇaṃ nāma yato kutoci labbhatī’’ti na saddahi. Athassa sā dibbavatthādīni dassesi. Rājā tāni disvā saddahitvā, ‘‘bhadde, sakko tāva taṃ netu, putto pana te laddho’’ti pucchi. ‘‘Laddho mahārāja, gabbho me patiṭṭhito’’ti. So tuṭṭho tassā gabbhaparihāraṃ adāsi . Sā dasamāsaccayena puttaṃ vijāyi, tassa aññaṃ nāmaṃ akatvā kusatiṇanāmameva akaṃsu. Kusakumārassa padasā gamanakāle itaro devaputto tassā kucchiyaṃ paṭisandhiṃ gaṇhi. Sā dasamāse paripuṇṇe puttaṃ vijāyi, tassa ‘‘jayampatī’’ti nāmaṃ kariṃsu. Te mahantena yasena vaḍḍhiṃsu. Bodhisatto paññavā ācariyassa santike kiñci sippaṃ anuggahetvā attanova paññāya sabbasippesu nipphattiṃ pāpuṇi.
અથસ્સ સોળસવસ્સકાલે રાજા રજ્જં દાતુકામો દેવિં આમન્તેત્વા ‘‘ભદ્દે, પુત્તસ્સ તે રજ્જં દત્વા નાટકાનિ ઉપટ્ઠપેસ્સામ, મયં જીવન્તાયેવ નં રજ્જે પતિટ્ઠિતં પસ્સિસ્સામ, સકલજમ્બુદીપે ખો પન યસ્સ રઞ્ઞો ધીતરં ઇચ્છતિ, તમસ્સ આનેત્વા અગ્ગમહેસિં કરિસ્સામ, ચિત્તમસ્સ જાનાહિ, કતરં રાજધીતરં રોચેસી’’તિ આહ. સા ‘‘સાધૂ’’તિ સમ્પટિચ્છિત્વા ‘‘કુમારસ્સ ઇમં પવત્તિં આરોચેત્વા ચિત્તં જાનાહી’’તિ એકં પરિચારિકં પેસેસિ. સા ગન્ત્વા તસ્સ તં પવત્તિં આરોચેસિ. તં સુત્વા મહાસત્તો ચિન્તેસિ – ‘‘અહં ન રૂપવા, રૂપસમ્પન્ના રાજધીતા આનીતાપિ મં દિસ્વા ‘કિં મે ઇમિના વિરૂપેના’તિ પલાયિસ્સતિ ઇતિ નો લજ્જિતબ્બકં ભવિસ્સતિ, કિં મે ઘરાવાસેન, ધરમાને માતાપિતરો ઉપટ્ઠહિત્વા તેસં અચ્ચયેન નિક્ખમિત્વા પબ્બજિસ્સામી’’તિ. સો ‘‘મય્હં નેવ રજ્જેનત્થો, ન નાટકેહિ, અહં માતાપિતૂનં અચ્ચયેન પબ્બજિસ્સામી’’તિ આહ. સા ગન્ત્વા તસ્સ કથં દેવિયા આરોચેસિ, દેવીપિ રઞ્ઞો આરોચેસિ. રાજા અનત્તમનો હુત્વા પુન કતિપાહચ્ચયેન સાસનં પેસેસિ. સોપિ પટિબાહતિયેવ. એવં યાવતતિયં પટિબાહિત્વા ચતુત્થવારે ચિન્તેસિ – ‘‘માતાપિતૂહિ સદ્ધિં એકન્તેન પટિપક્ખભાવો નામ ન યુત્તો, એકં ઉપાયં કરિસ્સામી’’તિ.
Athassa soḷasavassakāle rājā rajjaṃ dātukāmo deviṃ āmantetvā ‘‘bhadde, puttassa te rajjaṃ datvā nāṭakāni upaṭṭhapessāma, mayaṃ jīvantāyeva naṃ rajje patiṭṭhitaṃ passissāma, sakalajambudīpe kho pana yassa rañño dhītaraṃ icchati, tamassa ānetvā aggamahesiṃ karissāma, cittamassa jānāhi, kataraṃ rājadhītaraṃ rocesī’’ti āha. Sā ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā ‘‘kumārassa imaṃ pavattiṃ ārocetvā cittaṃ jānāhī’’ti ekaṃ paricārikaṃ pesesi. Sā gantvā tassa taṃ pavattiṃ ārocesi. Taṃ sutvā mahāsatto cintesi – ‘‘ahaṃ na rūpavā, rūpasampannā rājadhītā ānītāpi maṃ disvā ‘kiṃ me iminā virūpenā’ti palāyissati iti no lajjitabbakaṃ bhavissati, kiṃ me gharāvāsena, dharamāne mātāpitaro upaṭṭhahitvā tesaṃ accayena nikkhamitvā pabbajissāmī’’ti. So ‘‘mayhaṃ neva rajjenattho, na nāṭakehi, ahaṃ mātāpitūnaṃ accayena pabbajissāmī’’ti āha. Sā gantvā tassa kathaṃ deviyā ārocesi, devīpi rañño ārocesi. Rājā anattamano hutvā puna katipāhaccayena sāsanaṃ pesesi. Sopi paṭibāhatiyeva. Evaṃ yāvatatiyaṃ paṭibāhitvā catutthavāre cintesi – ‘‘mātāpitūhi saddhiṃ ekantena paṭipakkhabhāvo nāma na yutto, ekaṃ upāyaṃ karissāmī’’ti.
સો કમ્મારજેટ્ઠકં પક્કોસાપેત્વા બહું સુવણ્ણં દત્વા ‘‘એકં ઇત્થિરૂપકં કરોહી’’તિ ઉય્યોજેત્વા તસ્મિં પક્કન્તે અઞ્ઞં સુવણ્ણં ગહેત્વા સયમ્પિ ઇત્થિરૂપકં અકાસિ. બોધિસત્તાનઞ્હિ અધિપ્પાયો નામ સમિજ્ઝતિ. તં સુવણ્ણરૂપકં જિવ્હાય અવણ્ણનીયસોભં અહોસિ. અથ નં મહાસત્તો ખોમં નિવાસાપેત્વા સિરિગબ્ભે ઠપાપેસિ. સો કમ્મારજેટ્ઠકેન આભતરૂપકં દિસ્વા તં ગરહિત્વા ‘‘ગચ્છ અમ્હાકં સિરિગબ્ભે ઠપિતરૂપકં આહરા’’તિ આહ. સો સિરિગબ્ભં પવિટ્ઠો તં દિસ્વા ‘‘કુમારેન સદ્ધિં અભિરમિતું એકા દેવચ્છરા, આગતા ભવિસ્સતી’’તિ હત્થં પસારેતું અવિસહન્તો નિક્ખમિત્વા ‘‘દેવ, સિરિગબ્ભે અય્યા એકિકાવ ઠિતા, ઉપગન્તું ન સક્કોમી’’તિ આહ. ‘‘તાત, ગચ્છ, સુવણ્ણરૂપકં એતં, આહરા’’તિ પુન પેસિતો આહરિ. કુમારો કમ્મારેન કતં રૂપકં સુવણ્ણગબ્ભે નિક્ખિપાપેત્વા અત્તના કતં અલઙ્કારાપેત્વા રથે ઠપાપેત્વા ‘‘એવરૂપં લભન્તો ગણ્હામી’’તિ માતુ સન્તિકં પહિણિ.
So kammārajeṭṭhakaṃ pakkosāpetvā bahuṃ suvaṇṇaṃ datvā ‘‘ekaṃ itthirūpakaṃ karohī’’ti uyyojetvā tasmiṃ pakkante aññaṃ suvaṇṇaṃ gahetvā sayampi itthirūpakaṃ akāsi. Bodhisattānañhi adhippāyo nāma samijjhati. Taṃ suvaṇṇarūpakaṃ jivhāya avaṇṇanīyasobhaṃ ahosi. Atha naṃ mahāsatto khomaṃ nivāsāpetvā sirigabbhe ṭhapāpesi. So kammārajeṭṭhakena ābhatarūpakaṃ disvā taṃ garahitvā ‘‘gaccha amhākaṃ sirigabbhe ṭhapitarūpakaṃ āharā’’ti āha. So sirigabbhaṃ paviṭṭho taṃ disvā ‘‘kumārena saddhiṃ abhiramituṃ ekā devaccharā, āgatā bhavissatī’’ti hatthaṃ pasāretuṃ avisahanto nikkhamitvā ‘‘deva, sirigabbhe ayyā ekikāva ṭhitā, upagantuṃ na sakkomī’’ti āha. ‘‘Tāta, gaccha, suvaṇṇarūpakaṃ etaṃ, āharā’’ti puna pesito āhari. Kumāro kammārena kataṃ rūpakaṃ suvaṇṇagabbhe nikkhipāpetvā attanā kataṃ alaṅkārāpetvā rathe ṭhapāpetvā ‘‘evarūpaṃ labhanto gaṇhāmī’’ti mātu santikaṃ pahiṇi.
સા અમચ્ચે પક્કોસાપેત્વા, ‘‘તાતા, મય્હં પુત્તો મહાપુઞ્ઞો સક્કદત્તિયો અનુચ્છવિકં કુમારિકં લભિસ્સતિ, તુમ્હે એવરૂપં લભન્તા ગણ્હિસ્સથ, ઇમં રૂપકં પટિચ્છન્નયાને ઠપેત્વા સકલજમ્બુદીપં ચરન્તા યસ્સ રઞ્ઞો એવરૂપં ધીતરં પસ્સથ, તસ્સેતં દત્વા ‘ઓક્કાકરાજા તુમ્હેહિ સદ્ધિં આવાહં કરિસ્સતી’તિ દિવસં વવત્થપેત્વા આગચ્છથા’’તિ આહ. તે ‘‘સાધૂ’’તિ તં આદાય મહન્તેન પરિવારેન નિક્ખમિત્વા વિચરન્તા યં રાજધાનિં પાપુણન્તિ, તત્થ સાયન્હસમયે મહાજનસ્સ સમોસરણટ્ઠાને તં રૂપકં વત્થપુપ્ફાલઙ્કારેહિ અલઙ્કરિત્વા સુવણ્ણસિવિકં આરોપેત્વા તિત્થમગ્ગે ઠપેત્વા અમચ્ચા સયં પટિક્કમિત્વા આગતાગતાનં કથાસવનત્થં એકમન્તે તિટ્ઠન્તિ. મહાજનો તં ઓલોકેત્વા ‘‘સુવણ્ણરૂપક’’ન્તિ સઞ્ઞં અકત્વા ‘‘અયં મનુસ્સિત્થી સમાનાપિ દેવચ્છરપટિભાગા અતિવિય સોભતિ, કિં નુ ખો એત્થ ઠિતા, કુતો વા આગતા, અમ્હાકં નગરે એવરૂપા નત્થી’’તિ વણ્ણેન્તો પક્કમતિ. તં સુત્વા અમચ્ચા ‘‘સચે ઇધ એવરૂપા દારિકા ભવેય્ય, ‘અસુકા રાજધીતા વિય અસુકા અમચ્ચધીતા વિયા’તિ વદેય્યું, અદ્ધા ઇધ એવરૂપા નત્થી’’તિ તં આદાય અઞ્ઞં નગરં ગચ્છન્તિ.
Sā amacce pakkosāpetvā, ‘‘tātā, mayhaṃ putto mahāpuñño sakkadattiyo anucchavikaṃ kumārikaṃ labhissati, tumhe evarūpaṃ labhantā gaṇhissatha, imaṃ rūpakaṃ paṭicchannayāne ṭhapetvā sakalajambudīpaṃ carantā yassa rañño evarūpaṃ dhītaraṃ passatha, tassetaṃ datvā ‘okkākarājā tumhehi saddhiṃ āvāhaṃ karissatī’ti divasaṃ vavatthapetvā āgacchathā’’ti āha. Te ‘‘sādhū’’ti taṃ ādāya mahantena parivārena nikkhamitvā vicarantā yaṃ rājadhāniṃ pāpuṇanti, tattha sāyanhasamaye mahājanassa samosaraṇaṭṭhāne taṃ rūpakaṃ vatthapupphālaṅkārehi alaṅkaritvā suvaṇṇasivikaṃ āropetvā titthamagge ṭhapetvā amaccā sayaṃ paṭikkamitvā āgatāgatānaṃ kathāsavanatthaṃ ekamante tiṭṭhanti. Mahājano taṃ oloketvā ‘‘suvaṇṇarūpaka’’nti saññaṃ akatvā ‘‘ayaṃ manussitthī samānāpi devaccharapaṭibhāgā ativiya sobhati, kiṃ nu kho ettha ṭhitā, kuto vā āgatā, amhākaṃ nagare evarūpā natthī’’ti vaṇṇento pakkamati. Taṃ sutvā amaccā ‘‘sace idha evarūpā dārikā bhaveyya, ‘asukā rājadhītā viya asukā amaccadhītā viyā’ti vadeyyuṃ, addhā idha evarūpā natthī’’ti taṃ ādāya aññaṃ nagaraṃ gacchanti.
તે એવં વિચરન્તા અનુપુબ્બેન મદ્દરટ્ઠે સાગલનગરં સમ્પાપુણિંસુ. તત્થ મદ્દરઞ્ઞો અટ્ઠ ધીતરો ઉત્તમરૂપધરા દેવચ્છરપટિભાગા, તાસં સબ્બજેટ્ઠિકા પભાવતી નામ. તસ્સા સરીરતો બાલસૂરિયસ્સ પભા વિય પભા નિચ્છરન્તિ, અન્ધકારેપિ ચતુહત્થે અન્તોગબ્ભે પદીપકિચ્ચં નત્થિ, સબ્બો ગબ્ભો એકોભાસોવ હોતિ. ધાતી પનસ્સા ખુજ્જા, સા પભાવતિં ભોજેત્વા તસ્સા સીસન્હાપનત્થં અટ્ઠહિ વણ્ણદાસીહિ અટ્ઠ ઘટે ગાહાપેત્વા સાયન્હસમયે ઉદકત્થાય ગચ્છન્તી તિત્થમગ્ગે ઠિતં તં રૂપકં દિસ્વા ‘‘પભાવતી’’તિ સઞ્ઞાય ‘‘અયં દુબ્બિનીતા ‘સીસં ન્હાયિસ્સામી’તિ અમ્હે ઉદકત્થાય પેસેત્વા પઠમતરં આગન્ત્વા તિત્થમગ્ગે ઠિતા’’તિ કુજ્ઝિત્વા ‘‘અરે કુલલજ્જાપનિકે અમ્હેહિ પુરિમતરં આગન્ત્વા કસ્મા ઇધ ઠિતાસિ, સચે રાજા જાનિસ્સતિ, નાસેસ્સતિ નો’’તિ વત્વા હત્થેન ગણ્ડપસ્સે પહરિ, હત્થતલં ભિજ્જમાનં વિય જાતં. તતો ‘‘સુવણ્ણરૂપક’’ન્તિ ઞત્વા હસમાના તાસં વણ્ણદાસીનં સન્તિકં ગચ્છન્તી ‘‘પસ્સથેતં મે કમ્મં, મમ ધીતાતિસઞ્ઞાય પહારં અદાસિં, અયં મમ ધીતુ સન્તિકે કિમગ્ઘતિ, કેવલં મે હત્થો દુક્ખાપિતો’’તિ આહ.
Te evaṃ vicarantā anupubbena maddaraṭṭhe sāgalanagaraṃ sampāpuṇiṃsu. Tattha maddarañño aṭṭha dhītaro uttamarūpadharā devaccharapaṭibhāgā, tāsaṃ sabbajeṭṭhikā pabhāvatī nāma. Tassā sarīrato bālasūriyassa pabhā viya pabhā niccharanti, andhakārepi catuhatthe antogabbhe padīpakiccaṃ natthi, sabbo gabbho ekobhāsova hoti. Dhātī panassā khujjā, sā pabhāvatiṃ bhojetvā tassā sīsanhāpanatthaṃ aṭṭhahi vaṇṇadāsīhi aṭṭha ghaṭe gāhāpetvā sāyanhasamaye udakatthāya gacchantī titthamagge ṭhitaṃ taṃ rūpakaṃ disvā ‘‘pabhāvatī’’ti saññāya ‘‘ayaṃ dubbinītā ‘sīsaṃ nhāyissāmī’ti amhe udakatthāya pesetvā paṭhamataraṃ āgantvā titthamagge ṭhitā’’ti kujjhitvā ‘‘are kulalajjāpanike amhehi purimataraṃ āgantvā kasmā idha ṭhitāsi, sace rājā jānissati, nāsessati no’’ti vatvā hatthena gaṇḍapasse pahari, hatthatalaṃ bhijjamānaṃ viya jātaṃ. Tato ‘‘suvaṇṇarūpaka’’nti ñatvā hasamānā tāsaṃ vaṇṇadāsīnaṃ santikaṃ gacchantī ‘‘passathetaṃ me kammaṃ, mama dhītātisaññāya pahāraṃ adāsiṃ, ayaṃ mama dhītu santike kimagghati, kevalaṃ me hattho dukkhāpito’’ti āha.
અથ નં રાજદૂતા ગહેત્વા ‘‘ત્વં ‘મમ ધીતા ઇતો અભિરૂપતરા’તિ વદન્તી કં નામ કથેસી’’તિ આહંસુ. ‘‘મદ્દરઞ્ઞો ધીતરં પભાવતિં, ઇદં રૂપકં તસ્સા સોળસિમ્પિ કલં ન અગ્ઘતી’’તિ. તે તુટ્ઠમાનસા રાજદ્વારં ગન્ત્વા ‘‘ઓક્કાકરઞ્ઞો દૂતા દ્વારે ઠિતા’’તિ પટિહારેસું. રાજા આસના વુટ્ઠાય ઠિતકોવ ‘‘પક્કોસથા’’તિ આહ. તે પવિસિત્વા રાજાનં વન્દિત્વા ‘‘મહારાજ, અમ્હાકં રાજા તુમ્હાકં આરોગ્યં પુચ્છતી’’તિ વત્વા કતસક્કારસમ્માના ‘‘કિમત્થં આગતત્થા’’તિ પુટ્ઠા ‘‘અમ્હાકં રઞ્ઞો સીહસ્સરો પુત્તો કુસકુમારો નામ, રાજા તસ્સ રજ્જં દાતુકામો અમ્હે તુમ્હાકં સન્તિકં પહિણિ, તુમ્હાકં કિર ધીતા પભાવતી, તં તસ્સ દેથ, ઇમઞ્ચ સુવણ્ણરૂપકં દેય્યધમ્મં ગણ્હથા’’તિ તં રૂપકં તસ્સ અદંસુ. સોપિ ‘‘એવરૂપેન મહારાજેન સદ્ધિં વિવાહમઙ્ગલં ભવિસ્સતી’’તિ તુટ્ઠચિત્તો સમ્પટિચ્છિ . અથ નં દૂતા આહંસુ – ‘‘મહારાજ, અમ્હેહિ ન સક્કા પપઞ્ચં કાતું, કુમારિકાય લદ્ધભાવં રઞ્ઞો આરોચેસ્સામ, અથ નં સો આગન્ત્વા આદાય ગમિસ્સતી’’તિ. સો ‘‘સાધૂ’’તિ વત્વા તેસં સક્કારં કત્વા વિસ્સજ્જેસિ. તે ગન્ત્વા રઞ્ઞો ચ દેવિયા ચ આરોચેસું. રાજા મહન્તેન પરિવારેન કુસાવતિતો નિક્ખમિત્વા અનુપુબ્બેન સાગલનગરં પાપુણિ. મદ્દરાજા પચ્ચુગ્ગન્ત્વા તં નગરં પવેસેત્વા મહન્તં સક્કારમકાસિ.
Atha naṃ rājadūtā gahetvā ‘‘tvaṃ ‘mama dhītā ito abhirūpatarā’ti vadantī kaṃ nāma kathesī’’ti āhaṃsu. ‘‘Maddarañño dhītaraṃ pabhāvatiṃ, idaṃ rūpakaṃ tassā soḷasimpi kalaṃ na agghatī’’ti. Te tuṭṭhamānasā rājadvāraṃ gantvā ‘‘okkākarañño dūtā dvāre ṭhitā’’ti paṭihāresuṃ. Rājā āsanā vuṭṭhāya ṭhitakova ‘‘pakkosathā’’ti āha. Te pavisitvā rājānaṃ vanditvā ‘‘mahārāja, amhākaṃ rājā tumhākaṃ ārogyaṃ pucchatī’’ti vatvā katasakkārasammānā ‘‘kimatthaṃ āgatatthā’’ti puṭṭhā ‘‘amhākaṃ rañño sīhassaro putto kusakumāro nāma, rājā tassa rajjaṃ dātukāmo amhe tumhākaṃ santikaṃ pahiṇi, tumhākaṃ kira dhītā pabhāvatī, taṃ tassa detha, imañca suvaṇṇarūpakaṃ deyyadhammaṃ gaṇhathā’’ti taṃ rūpakaṃ tassa adaṃsu. Sopi ‘‘evarūpena mahārājena saddhiṃ vivāhamaṅgalaṃ bhavissatī’’ti tuṭṭhacitto sampaṭicchi . Atha naṃ dūtā āhaṃsu – ‘‘mahārāja, amhehi na sakkā papañcaṃ kātuṃ, kumārikāya laddhabhāvaṃ rañño ārocessāma, atha naṃ so āgantvā ādāya gamissatī’’ti. So ‘‘sādhū’’ti vatvā tesaṃ sakkāraṃ katvā vissajjesi. Te gantvā rañño ca deviyā ca ārocesuṃ. Rājā mahantena parivārena kusāvatito nikkhamitvā anupubbena sāgalanagaraṃ pāpuṇi. Maddarājā paccuggantvā taṃ nagaraṃ pavesetvā mahantaṃ sakkāramakāsi.
સીલવતી દેવી પણ્ડિતત્તા ‘‘કો જાનાતિ, કિં ભવિસ્સતી’’તિ એકાહદ્વીહચ્ચયેન મદ્દરાજાનં આહ – ‘‘મહારાજ, સુણિસં દટ્ઠુકામામ્હી’’તિ. સો ‘‘સાધૂ’’તિ સમ્પટિચ્છિત્વા તં પક્કોસાપેસિ. પભાવતી સબ્બાલઙ્કારપટિમણ્ડિતા ધાતિગણપરિવુતા આગન્ત્વા સસ્સું વન્દિ. સા તં દિસ્વા ચિન્તેસિ – ‘‘અયં કુમારિકા અભિરૂપા, મય્હં પુત્તો વિરૂપો. સચે એસા તં પસ્સિસ્સતિ, એકાહમ્પિ અવસિત્વા પલાયિસ્સતિ, ઉપાયં કરિસ્સામી’’તિ. સા મદ્દરાજાનં આમન્તેત્વા, ‘‘મહારાજ, સુણિસા મે પુત્તસ્સ અનુચ્છવિકા, અપિચ ખો પન અમ્હાકં કુલપવેણિયા આગતં ચારિત્તં અત્થિ, સચે અયં તસ્મિં ચારિત્તે વત્તિસ્સતિ, નેસ્સામિ ન’’ન્તિ આહ. ‘‘કિં પન વો ચારિત્ત’’ન્તિ. ‘‘અમ્હાકં વંસે યાવ એકસ્સ ગબ્ભસ્સ પતિટ્ઠાનં હોતિ, તાવ દિવા સામિકં પસ્સિતું ન લભતિ. સચે એસા તથા કરિસ્સતિ, નેસ્સામિ ન’’ન્તિ. રાજા ‘‘કિં, અમ્મ, સક્ખિસ્સસિ એવં વત્તિતુ’’ન્તિ ધીતરં પુચ્છિ. સા ‘‘આમ તાતા’’તિ આહ. તતો ઓક્કાકરાજા મદ્દરઞ્ઞો બહું ધનં દત્વા તં આદાય પક્કામિ. મદ્દરાજાપિ મહન્તેન પરિવારેન ધીતરં ઉય્યોજેસિ.
Sīlavatī devī paṇḍitattā ‘‘ko jānāti, kiṃ bhavissatī’’ti ekāhadvīhaccayena maddarājānaṃ āha – ‘‘mahārāja, suṇisaṃ daṭṭhukāmāmhī’’ti. So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā taṃ pakkosāpesi. Pabhāvatī sabbālaṅkārapaṭimaṇḍitā dhātigaṇaparivutā āgantvā sassuṃ vandi. Sā taṃ disvā cintesi – ‘‘ayaṃ kumārikā abhirūpā, mayhaṃ putto virūpo. Sace esā taṃ passissati, ekāhampi avasitvā palāyissati, upāyaṃ karissāmī’’ti. Sā maddarājānaṃ āmantetvā, ‘‘mahārāja, suṇisā me puttassa anucchavikā, apica kho pana amhākaṃ kulapaveṇiyā āgataṃ cārittaṃ atthi, sace ayaṃ tasmiṃ cāritte vattissati, nessāmi na’’nti āha. ‘‘Kiṃ pana vo cāritta’’nti. ‘‘Amhākaṃ vaṃse yāva ekassa gabbhassa patiṭṭhānaṃ hoti, tāva divā sāmikaṃ passituṃ na labhati. Sace esā tathā karissati, nessāmi na’’nti. Rājā ‘‘kiṃ, amma, sakkhissasi evaṃ vattitu’’nti dhītaraṃ pucchi. Sā ‘‘āma tātā’’ti āha. Tato okkākarājā maddarañño bahuṃ dhanaṃ datvā taṃ ādāya pakkāmi. Maddarājāpi mahantena parivārena dhītaraṃ uyyojesi.
ઓક્કાકો કુસાવતિં ગન્ત્વા નગરં અલઙ્કારાપેત્વા સબ્બબન્ધનાનિ મોચેત્વા પુત્તસ્સ અભિસેકં કત્વા રજ્જં દત્વા પભાવતિં અગ્ગમહેસિં કારેત્વા નગરે ‘‘કુસરાજસ્સ આણા’’તિ ભેરિં ચરાપેસિ. સકલજમ્બુદીપતલે રાજાનો યેસં ધીતરો અત્થિ, તે કુસરઞ્ઞો ધીતરો પહિણિંસુ . યેસં પુત્તા અત્થિ, તે તેન સદ્ધિં મિત્તભાવં આકઙ્ખન્તા પુત્તે ઉપટ્ઠાકે કત્વા પહિણિંસુ. બોધિસત્તસ્સ નાટકપરિવારો મહા અહોસિ, મહન્તેન યસેન રજ્જં કારેસિ. સો પભાવતિં દિવા પસ્સિતું ન લભતિ, સાપિ તં દિવા પસ્સિતું ન લભતિ, ઉભિન્નં રત્તિદસ્સનમેવ હોતિ. તત્થ પભાવતિયા સરીરપ્પભાપિ અબ્બોહારિકા અહોસિ. બોધિસત્તો સિરિગબ્ભતો રત્તિંયેવ નિક્ખમતિ.
Okkāko kusāvatiṃ gantvā nagaraṃ alaṅkārāpetvā sabbabandhanāni mocetvā puttassa abhisekaṃ katvā rajjaṃ datvā pabhāvatiṃ aggamahesiṃ kāretvā nagare ‘‘kusarājassa āṇā’’ti bheriṃ carāpesi. Sakalajambudīpatale rājāno yesaṃ dhītaro atthi, te kusarañño dhītaro pahiṇiṃsu . Yesaṃ puttā atthi, te tena saddhiṃ mittabhāvaṃ ākaṅkhantā putte upaṭṭhāke katvā pahiṇiṃsu. Bodhisattassa nāṭakaparivāro mahā ahosi, mahantena yasena rajjaṃ kāresi. So pabhāvatiṃ divā passituṃ na labhati, sāpi taṃ divā passituṃ na labhati, ubhinnaṃ rattidassanameva hoti. Tattha pabhāvatiyā sarīrappabhāpi abbohārikā ahosi. Bodhisatto sirigabbhato rattiṃyeva nikkhamati.
સો કતિપાહચ્ચયેન પભાવતિં દિવા દટ્ઠુકામો માતુયા આરોચેસિ. સા ‘‘મા તે તાત, રુચ્ચિ, યાવ એકં પુત્તં લભસિ, તાવ આગમેહી’’તિ, પટિક્ખિપિ. સો પુનપ્પુનં યાચિયેવ. અથ નં સા આહ – ‘‘તેન હિ હત્થિસાલં ગન્ત્વા હત્થિમેણ્ડવેસેન તિટ્ઠ, અહં તં તત્થ આનેસ્સામિ, અથ નં અક્ખીનિ પૂરેત્વા ઓલોકેય્યાસિ, મા ચ અત્તાનં જાનાપેહી’’તિ. સો ‘‘સાધૂ’’તિ સમ્પટિચ્છિત્વા હત્થિસાલં અગમાસિ. અથસ્સ માતા હત્થિસાલં અલઙ્કારાપેત્વા પભાવતિં ‘‘એહિ સામિકસ્સ હત્થિનો પસ્સામા’’તિ તત્થ નેત્વા ‘‘અયં હત્થી અસુકો નામ, અયં હત્થી અસુકો નામા’’તિ તસ્સા દસ્સેસિ. તત્થ તં રાજા માતુ પચ્છતો ગચ્છન્તિં દિસ્વા હત્થિગોપકવેસેન હત્થિછકણપિણ્ડેન પિટ્ઠિયં પહરિ. સા કુદ્ધા ‘‘રઞ્ઞો કથેત્વા તે હત્થં છિન્દાપેસ્સામી’’તિ વત્વા દેવિં ઉજ્ઝાપેસિ. રાજમાતા ‘‘મા અમ્મ કુજ્ઝી’’તિ સુણિસં સઞ્ઞાપેત્વા પિટ્ઠિં પરિમજ્જિ. પુનપિ રાજા તં દટ્ઠુકામો હુત્વા અસ્સસાલાય અસ્સગોપકવેસેન તં દિસ્વા તથેવ અસ્સછકણપિણ્ડેન પહરિ. તદાપિ તં કુદ્ધં સસ્સુ સઞ્ઞાપેસિ.
So katipāhaccayena pabhāvatiṃ divā daṭṭhukāmo mātuyā ārocesi. Sā ‘‘mā te tāta, rucci, yāva ekaṃ puttaṃ labhasi, tāva āgamehī’’ti, paṭikkhipi. So punappunaṃ yāciyeva. Atha naṃ sā āha – ‘‘tena hi hatthisālaṃ gantvā hatthimeṇḍavesena tiṭṭha, ahaṃ taṃ tattha ānessāmi, atha naṃ akkhīni pūretvā olokeyyāsi, mā ca attānaṃ jānāpehī’’ti. So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā hatthisālaṃ agamāsi. Athassa mātā hatthisālaṃ alaṅkārāpetvā pabhāvatiṃ ‘‘ehi sāmikassa hatthino passāmā’’ti tattha netvā ‘‘ayaṃ hatthī asuko nāma, ayaṃ hatthī asuko nāmā’’ti tassā dassesi. Tattha taṃ rājā mātu pacchato gacchantiṃ disvā hatthigopakavesena hatthichakaṇapiṇḍena piṭṭhiyaṃ pahari. Sā kuddhā ‘‘rañño kathetvā te hatthaṃ chindāpessāmī’’ti vatvā deviṃ ujjhāpesi. Rājamātā ‘‘mā amma kujjhī’’ti suṇisaṃ saññāpetvā piṭṭhiṃ parimajji. Punapi rājā taṃ daṭṭhukāmo hutvā assasālāya assagopakavesena taṃ disvā tatheva assachakaṇapiṇḍena pahari. Tadāpi taṃ kuddhaṃ sassu saññāpesi.
પુનેકદિવસે પભાવતી મહાસત્તં પસ્સિતુકામા હુત્વા સસ્સુયા આરોચેત્વા ‘‘અલં મા તે રુચ્ચી’’તિ પટિક્ખિત્તાપિ પુનપ્પુનં યાચિ. અથ નં સા આહ – ‘‘તેન હિ સ્વે મમ પુત્તો નગરં પદક્ખિણં કરિસ્સતિ, ત્વં સીહપઞ્જરં વિવરિત્વા તં પસ્સેય્યાસી’’તિ. એવઞ્ચ પન વત્વા પુનદિવસે નગરં અલઙ્કારાપેત્વા જયમ્પતિકુમારં રાજવેસં ગાહાપેત્વા હત્થિપિટ્ઠે નિસીદાપેત્વા બોધિસત્તં પચ્છિમાસને નિસીદાપેત્વા નગરં પદક્ખિણં કારાપેસિ. સા પભાવતિં આદાય સીહપઞ્જરે ઠત્વા ‘‘પસ્સ તવ સામિકસ્સ સિરિસોભગ્ગ’’ન્તિ આહ. સા ‘‘અનુચ્છવિકો મે સામિકો લદ્ધો’’તિ અત્તમના અહોસિ. તં દિવસં પન મહાસત્તો હત્થિમેણ્ડવેસેન જયમ્પતિસ્સ પચ્છિમાસને નિસીદિત્વા યથાધિપ્પાયેન પભાવતિં ઓલોકેન્તો હત્થવિકારાદિવસેન ચિત્તરુચિયા કેળિં દસ્સેસિ. હત્થિમ્હિ અતિક્કન્તે રાજમાતા પભાવતિં પુચ્છિ – ‘‘દિટ્ઠો તે, અમ્મ, સામિકો’’તિ. ‘‘આમ અય્યે, પચ્છિમાસને પનસ્સ નિસિન્નો હત્થિમેણ્ડો અતિવિય દુબ્બિનીતો, મય્હં હત્થવિકારાદીનિ દસ્સેસિ, કસ્મા એવરૂપં અલક્ખિકં રઞ્ઞો પચ્છિમાસને નિસીદાપેસું, નીહરાપેહિ ન’’ન્તિ? ‘‘અમ્મ, રઞ્ઞો પચ્છિમાસને રક્ખા નામ ઇચ્છિતબ્બા’’તિ.
Punekadivase pabhāvatī mahāsattaṃ passitukāmā hutvā sassuyā ārocetvā ‘‘alaṃ mā te ruccī’’ti paṭikkhittāpi punappunaṃ yāci. Atha naṃ sā āha – ‘‘tena hi sve mama putto nagaraṃ padakkhiṇaṃ karissati, tvaṃ sīhapañjaraṃ vivaritvā taṃ passeyyāsī’’ti. Evañca pana vatvā punadivase nagaraṃ alaṅkārāpetvā jayampatikumāraṃ rājavesaṃ gāhāpetvā hatthipiṭṭhe nisīdāpetvā bodhisattaṃ pacchimāsane nisīdāpetvā nagaraṃ padakkhiṇaṃ kārāpesi. Sā pabhāvatiṃ ādāya sīhapañjare ṭhatvā ‘‘passa tava sāmikassa sirisobhagga’’nti āha. Sā ‘‘anucchaviko me sāmiko laddho’’ti attamanā ahosi. Taṃ divasaṃ pana mahāsatto hatthimeṇḍavesena jayampatissa pacchimāsane nisīditvā yathādhippāyena pabhāvatiṃ olokento hatthavikārādivasena cittaruciyā keḷiṃ dassesi. Hatthimhi atikkante rājamātā pabhāvatiṃ pucchi – ‘‘diṭṭho te, amma, sāmiko’’ti. ‘‘Āma ayye, pacchimāsane panassa nisinno hatthimeṇḍo ativiya dubbinīto, mayhaṃ hatthavikārādīni dassesi, kasmā evarūpaṃ alakkhikaṃ rañño pacchimāsane nisīdāpesuṃ, nīharāpehi na’’nti? ‘‘Amma, rañño pacchimāsane rakkhā nāma icchitabbā’’ti.
સા ચિન્તેસિ – ‘‘અયં હત્થિમેણ્ડો અતિવિય નિબ્ભયો, રાજાનં ‘રાજા’તિપિ ન મઞ્ઞતિ, કિં નુ ખો એસોવ કુસરાજા, અદ્ધા હિ એસો અતિવિય વિરૂપો એવ ભવિસ્સતિ, તેનેવ મં ન દસ્સેન્તી’’તિ. સા ખુજ્જં કણ્ણમૂલે આહ – ‘‘અમ્મ, ગચ્છ તાવ જાનાહિ, કિં પુરિમાસને નિસિન્નકો રાજા, ઉદાહુ પચ્છિમાસને’’તિ? ‘‘કથં પનાહં જાનિસ્સામી’’તિ. ‘‘સચે હિ સો રાજા ભવિસ્સતિ, પઠમતરં હત્થિપિટ્ઠિતો ઓતરિસ્સતિ, ઇમાય સઞ્ઞાય જાનાહી’’તિ. સા ગન્ત્વા એકમન્તે ઠિતા પઠમં મહાસત્તં ઓતરન્તં અદ્દસ, પચ્છા જયમ્પતિકુમારં. મહાસત્તોપિ ઇતો ચિતો ચ ઓલોકેન્તો ખુજ્જં દિસ્વા ‘‘ઇમિના નામ કારણેન એસા આગતા ભવિસ્સતી’’તિ ઞત્વા તં પક્કોસાપેત્વા ‘‘ઇમં અન્તરં પભાવતિયા મા કથેહી’’તિ દળ્હં વત્વા ઉય્યોજેસિ. સા ગન્ત્વા ‘‘પુરિમાસને નિસિન્નો પઠમં ઓતરી’’તિ આહ. પભાવતી તસ્સા વચનં સદ્દહિ.
Sā cintesi – ‘‘ayaṃ hatthimeṇḍo ativiya nibbhayo, rājānaṃ ‘rājā’tipi na maññati, kiṃ nu kho esova kusarājā, addhā hi eso ativiya virūpo eva bhavissati, teneva maṃ na dassentī’’ti. Sā khujjaṃ kaṇṇamūle āha – ‘‘amma, gaccha tāva jānāhi, kiṃ purimāsane nisinnako rājā, udāhu pacchimāsane’’ti? ‘‘Kathaṃ panāhaṃ jānissāmī’’ti. ‘‘Sace hi so rājā bhavissati, paṭhamataraṃ hatthipiṭṭhito otarissati, imāya saññāya jānāhī’’ti. Sā gantvā ekamante ṭhitā paṭhamaṃ mahāsattaṃ otarantaṃ addasa, pacchā jayampatikumāraṃ. Mahāsattopi ito cito ca olokento khujjaṃ disvā ‘‘iminā nāma kāraṇena esā āgatā bhavissatī’’ti ñatvā taṃ pakkosāpetvā ‘‘imaṃ antaraṃ pabhāvatiyā mā kathehī’’ti daḷhaṃ vatvā uyyojesi. Sā gantvā ‘‘purimāsane nisinno paṭhamaṃ otarī’’ti āha. Pabhāvatī tassā vacanaṃ saddahi.
મહાસત્તોપિ પુન દટ્ઠુકામો હુત્વા માતરં યાચિ. સા પટિક્ખિપિતું અસક્કોન્તી ‘‘તેન હિ અઞ્ઞાતકવેસેન ઉય્યાનં ગચ્છાહી’’તિ આહ. સો ઉય્યાનં ગન્ત્વા પોક્ખરણિયં ગલપ્પમાણં ઉદકં પવિસિત્વા પદુમિનિપત્તેન સીસં છાદેત્વા પુપ્ફિતપદુમેન મુખં આવરિત્વા અટ્ઠાસિ. માતાપિસ્સ પભાવતિં ઉય્યાનં નેત્વા સાયન્હસમયે ‘‘ઇમે રુક્ખે પસ્સ, સકુણે પસ્સ, મિગે પસ્સા’’તિ પલોભયમાના પોક્ખરણીતીરં પાયાસિ. સા પઞ્ચવિધપદુમસઞ્છન્નં પોક્ખરણિં દિસ્વા ન્હાયિતુકામા પરિચારિકાહિ સદ્ધિં પોક્ખરણિં ઓતરિત્વા કીળન્તી તં પદુમં દિસ્વા વિચિનિતુકામા હત્થં પસારેસિ. અથ નં રાજા પદુમિનિપત્તં અપનેત્વા ‘‘અહં કુસરાજા’’તિ વત્વા હત્થે ગણ્હિ. સા તસ્સ મુખં દિસ્વા ‘‘યક્ખો મં ગણ્હી’’તિ વિરવિત્વા તત્થેવ વિસઞ્ઞિતં પત્તા. અથસ્સા રાજા હત્થં મુઞ્ચિ. સા સઞ્ઞં પટિલભિત્વા ‘‘કુસરાજા કિર મં હત્થે ગણ્હિ, ઇમિનાવાહં હત્થિસાલાય હત્થિછકણપિણ્ડેન, અસ્સસાલાય અસ્સછકણપિણ્ડેન પહટા, અયમેવ મં હત્થિસ્સ પચ્છિમાસને નિસીદિત્વા ઉપ્પણ્ડેસિ, કિં મે એવરૂપેન દુમ્મુખેન પતિના, ઇમં જહિત્વા અહં જીવન્તી અઞ્ઞં પતિં લભિસ્સામી’’તિ ચિન્તેત્વા અત્તના સદ્ધિં આગતે અમચ્ચે પક્કોસાપેત્વા ‘‘મમ યાનવાહનં સજ્જં કરોથ, અજ્જેવ ગમિસ્સામી’’તિ આહં . તે રઞ્ઞો આરોચેસું. રાજા ચિન્તેસિ – ‘‘સચે ગન્તું ન લભિસ્સતિ, હદયમસ્સા ફલિસ્સતિ, ગચ્છતુ પુન તં અત્તનો બલેન આનેસ્સામી’’તિ ચિન્તેત્વા અથસ્સા ગમનં અનુજાનિ. સા પિતુનગરમેવ અગમાસિ.
Mahāsattopi puna daṭṭhukāmo hutvā mātaraṃ yāci. Sā paṭikkhipituṃ asakkontī ‘‘tena hi aññātakavesena uyyānaṃ gacchāhī’’ti āha. So uyyānaṃ gantvā pokkharaṇiyaṃ galappamāṇaṃ udakaṃ pavisitvā paduminipattena sīsaṃ chādetvā pupphitapadumena mukhaṃ āvaritvā aṭṭhāsi. Mātāpissa pabhāvatiṃ uyyānaṃ netvā sāyanhasamaye ‘‘ime rukkhe passa, sakuṇe passa, mige passā’’ti palobhayamānā pokkharaṇītīraṃ pāyāsi. Sā pañcavidhapadumasañchannaṃ pokkharaṇiṃ disvā nhāyitukāmā paricārikāhi saddhiṃ pokkharaṇiṃ otaritvā kīḷantī taṃ padumaṃ disvā vicinitukāmā hatthaṃ pasāresi. Atha naṃ rājā paduminipattaṃ apanetvā ‘‘ahaṃ kusarājā’’ti vatvā hatthe gaṇhi. Sā tassa mukhaṃ disvā ‘‘yakkho maṃ gaṇhī’’ti viravitvā tattheva visaññitaṃ pattā. Athassā rājā hatthaṃ muñci. Sā saññaṃ paṭilabhitvā ‘‘kusarājā kira maṃ hatthe gaṇhi, imināvāhaṃ hatthisālāya hatthichakaṇapiṇḍena, assasālāya assachakaṇapiṇḍena pahaṭā, ayameva maṃ hatthissa pacchimāsane nisīditvā uppaṇḍesi, kiṃ me evarūpena dummukhena patinā, imaṃ jahitvā ahaṃ jīvantī aññaṃ patiṃ labhissāmī’’ti cintetvā attanā saddhiṃ āgate amacce pakkosāpetvā ‘‘mama yānavāhanaṃ sajjaṃ karotha, ajjeva gamissāmī’’ti āhaṃ . Te rañño ārocesuṃ. Rājā cintesi – ‘‘sace gantuṃ na labhissati, hadayamassā phalissati, gacchatu puna taṃ attano balena ānessāmī’’ti cintetvā athassā gamanaṃ anujāni. Sā pitunagarameva agamāsi.
મહાસત્તોપિ ઉય્યાનતો નગરં પવિસિત્વા અલઙ્કતપાસાદં અભિરુહિ. બોધિસત્તઞ્હિ સા પુબ્બપત્થનાવસેન ન ઇચ્છિ, સોપિ પુબ્બકમ્મવસેનેવ વિરૂપો અહોસિ. અતીતે કિર બારાણસિયં દ્વારગામે ઉપરિમવીથિયા ચ હેટ્ઠિમવીથિયા ચ દ્વે કુલાનિ વસિંસુ. એકસ્સ કુલસ્સ દ્વે પુત્તા અહેસું. એકસ્સ એકાવ ધીતા અહોસિ. દ્વીસુ પુત્તેસુ બોધિસત્તો કનિટ્ઠો. તં કુમારિકં જેટ્ઠકસ્સ અદંસુ. કનિટ્ઠો અદારભરણો ભાતુ સન્તિકેયેવ વસિ. અથેકદિવસં તસ્મિં ઘરે અતિરસકપૂવે પચિંસુ. બોધિસત્તો અરઞ્ઞં ગતો હોતિ. તસ્સ પૂવં ઠપેત્વા અવસેસે ભાજેત્વા ખાદિંસુ. તસ્મિં ખણે પચ્ચેકબુદ્ધો ભિક્ખાય ઘરદ્વારં અગમાસિ. બોધિસત્તસ્સ ભાતુજાયા ‘‘ચૂળપતિનો અઞ્ઞં પૂવં પચિસ્સામી’’તિ તં ગહેત્વા પચ્ચેકબુદ્ધસ્સ અદાસિ. સોપિ તં ખણઞ્ઞેવ અરઞ્ઞતો આગચ્છિ. અથ નં સા આહ – ‘‘સામિ, ચિત્તં પસાદેહિ, તવ કોટ્ઠાસો પચ્ચેકબુદ્ધસ્સ દિન્નો’’તિ. સો ‘‘તવ કોટ્ઠાસં ખાદિત્વા મમ કોટ્ઠાસં દેસિ, અહં કિં ખાદિસ્સામી’’તિ કુદ્ધો પચ્ચેકબુદ્ધં અનુગન્ત્વા પત્તતો પૂવં ગણ્હિ. સા માતુ ઘરં ગન્ત્વા નવવિલીનં ચમ્પકપુપ્ફવણ્ણં સપ્પિં આહરિત્વા પચ્ચેકબુદ્ધસ્સ પત્તં પૂરેસિ, તં ઓભાસં મુઞ્ચિ. સા તં દિસ્વા પત્થનં પટ્ઠપેસિ – ‘‘ભન્તે, ઇમિના દાનબલેન નિબ્બત્તનિબ્બત્તટ્ઠાને મે સરીરં ઓભાસજાતં હોતુ, ઉત્તમરૂપધરા ચ ભવેય્યં, ઇમિના ચ મે અસપ્પુરિસેન સદ્ધિં એકટ્ઠાને વાસો મા અહોસી’’તિ. ઇતિ સા ઇમિસ્સા પુબ્બપત્થનાય વસેન તં ન ઇચ્છિ. બોધિસત્તોપિ તં પૂવ તસ્મિં સપ્પિપત્તે ઓસીદાપેત્વા પત્થનં પટ્ઠપેસિ – ‘‘ભન્તે, ઇમં યોજનસતે વસન્તિમ્પિ આનેત્વા મમ પાદપરિચારિકં કાતું સમત્થો ભવેય્ય’’ન્તિ. તત્થ યં સો કુદ્ધો ગન્ત્વા પૂવં ગણ્હિ, તસ્સ પુબ્બકમ્મસ્સ વસેન વિરૂપો અહોસિ, પુબ્બપત્થનાય સા ચ તં ન ઇચ્છીતિ.
Mahāsattopi uyyānato nagaraṃ pavisitvā alaṅkatapāsādaṃ abhiruhi. Bodhisattañhi sā pubbapatthanāvasena na icchi, sopi pubbakammavaseneva virūpo ahosi. Atīte kira bārāṇasiyaṃ dvāragāme uparimavīthiyā ca heṭṭhimavīthiyā ca dve kulāni vasiṃsu. Ekassa kulassa dve puttā ahesuṃ. Ekassa ekāva dhītā ahosi. Dvīsu puttesu bodhisatto kaniṭṭho. Taṃ kumārikaṃ jeṭṭhakassa adaṃsu. Kaniṭṭho adārabharaṇo bhātu santikeyeva vasi. Athekadivasaṃ tasmiṃ ghare atirasakapūve paciṃsu. Bodhisatto araññaṃ gato hoti. Tassa pūvaṃ ṭhapetvā avasese bhājetvā khādiṃsu. Tasmiṃ khaṇe paccekabuddho bhikkhāya gharadvāraṃ agamāsi. Bodhisattassa bhātujāyā ‘‘cūḷapatino aññaṃ pūvaṃ pacissāmī’’ti taṃ gahetvā paccekabuddhassa adāsi. Sopi taṃ khaṇaññeva araññato āgacchi. Atha naṃ sā āha – ‘‘sāmi, cittaṃ pasādehi, tava koṭṭhāso paccekabuddhassa dinno’’ti. So ‘‘tava koṭṭhāsaṃ khāditvā mama koṭṭhāsaṃ desi, ahaṃ kiṃ khādissāmī’’ti kuddho paccekabuddhaṃ anugantvā pattato pūvaṃ gaṇhi. Sā mātu gharaṃ gantvā navavilīnaṃ campakapupphavaṇṇaṃ sappiṃ āharitvā paccekabuddhassa pattaṃ pūresi, taṃ obhāsaṃ muñci. Sā taṃ disvā patthanaṃ paṭṭhapesi – ‘‘bhante, iminā dānabalena nibbattanibbattaṭṭhāne me sarīraṃ obhāsajātaṃ hotu, uttamarūpadharā ca bhaveyyaṃ, iminā ca me asappurisena saddhiṃ ekaṭṭhāne vāso mā ahosī’’ti. Iti sā imissā pubbapatthanāya vasena taṃ na icchi. Bodhisattopi taṃ pūva tasmiṃ sappipatte osīdāpetvā patthanaṃ paṭṭhapesi – ‘‘bhante, imaṃ yojanasate vasantimpi ānetvā mama pādaparicārikaṃ kātuṃ samattho bhaveyya’’nti. Tattha yaṃ so kuddho gantvā pūvaṃ gaṇhi, tassa pubbakammassa vasena virūpo ahosi, pubbapatthanāya sā ca taṃ na icchīti.
સો પભાવતિયા ગતાય સોકપ્પત્તો અહોસિ, નાનાકારેહિ પરિચારયમાનાપિ નં સેસિત્થિયો ઓલોકાપેતુમ્પિ નાસક્ખિંસુ, , પભાવતિરહિતમસ્સ સકલમ્પિ નિવેસનં તુચ્છં વિય ખાયિ. સો ‘‘ઇદાનિ સાગલનગરં પત્તા ભવિસ્સતી’’તિ પચ્ચૂસસમયે માતુ સન્તિકં ગન્ત્વા, ‘‘અમ્મ, અહં પભાવતિં આનેસ્સામિ, તુમ્હે રજ્જં અનુસાસથા’’તિ વદન્તો પઠમં ગાથમાહ –
So pabhāvatiyā gatāya sokappatto ahosi, nānākārehi paricārayamānāpi naṃ sesitthiyo olokāpetumpi nāsakkhiṃsu, , pabhāvatirahitamassa sakalampi nivesanaṃ tucchaṃ viya khāyi. So ‘‘idāni sāgalanagaraṃ pattā bhavissatī’’ti paccūsasamaye mātu santikaṃ gantvā, ‘‘amma, ahaṃ pabhāvatiṃ ānessāmi, tumhe rajjaṃ anusāsathā’’ti vadanto paṭhamaṃ gāthamāha –
૧.
1.
‘‘ઇદં તે રટ્ઠં સધનં સયોગ્ગં, સકાયુરં સબ્બકામૂપપન્નં;
‘‘Idaṃ te raṭṭhaṃ sadhanaṃ sayoggaṃ, sakāyuraṃ sabbakāmūpapannaṃ;
ઇદં તે રજ્જં અનુસાસ અમ્મ, ગચ્છામહં યત્થ પિયા પભાવતી’’તિ.
Idaṃ te rajjaṃ anusāsa amma, gacchāmahaṃ yattha piyā pabhāvatī’’ti.
તત્થ સયોગ્ગન્તિ હત્થિયોગ્ગાદિસહિતં. સકાયુરન્તિ સપઞ્ચરાજકકુધભણ્ડં. અનુસાસ, અમ્માતિ સો કિર પુરિસસ્સ રજ્જં દત્વા પુન ગણ્હનં નામ ન યુત્તન્તિ પિતુ વા ભાતુ વા અનિય્યાદેત્વા માતુ નિય્યાદેન્તો એવમાહ.
Tattha sayogganti hatthiyoggādisahitaṃ. Sakāyuranti sapañcarājakakudhabhaṇḍaṃ. Anusāsa, ammāti so kira purisassa rajjaṃ datvā puna gaṇhanaṃ nāma na yuttanti pitu vā bhātu vā aniyyādetvā mātu niyyādento evamāha.
સા તસ્સ કથં સુત્વા ‘‘તેન હિ, તાત, અપ્પમત્તો ભવેય્યાસિ, માતુગામો નામ અપરિસુદ્ધહદયો’’તિ વત્વા નાનગ્ગરસભોજનસ્સ સુવણ્ણકરોટિં પૂરેત્વા ‘‘ઇદં અન્તરામગ્ગે ભુઞ્જેય્યાસી’’તિ વત્વા ઉય્યોજેસિ. સો તં આદાય માતરં વન્દિત્વા તિક્ખત્તું પદક્ખિણં કત્વા ‘‘જીવન્તો પુન તુમ્હે પસ્સિસ્સામી’’તિ વત્વા સિરિગબ્ભં પવિસિત્વા પઞ્ચાવુધં સન્નય્હિત્વા ભત્તકરોટિયા સદ્ધિં કહાપણસહસ્સં પસિબ્બકે કત્વા કોકનુદઞ્ચ વીણં આદાય નગરા નિક્ખમિત્વા મગ્ગં પટિપજ્જિત્વા મહબ્બલો મહાથામો યાવ મજ્ઝન્હિકા પણ્ણાસ યોજનાનિ ગન્ત્વા ભત્તં ભુઞ્જિત્વા સેસદિવસભાગેન પુન પણ્ણાસ યોજનાનિ ગન્ત્વા એકાહેનેવ યોજનસતિકં મગ્ગં ખેપેત્વા સાયન્હસમયે ન્હત્વા સાગલનગરં પાવિસિ. તસ્મિં પવિટ્ઠમત્તેયેવ તસ્સ તેજેન પભાવતી સયનપિટ્ઠે સણ્ઠાતું અસક્કોન્તી ઓતરિત્વા ભૂમિયં નિપજ્જિ. બોધિસત્તં કિલન્તિન્દ્રિયં વીથિયા ગચ્છન્તં અઞ્ઞતરા ઇત્થી દિસ્વા પક્કોસાપેત્વા નિસીદાપેત્વા પાદે ધોવાપેત્વા સયનં દાપેસિ. સો કિલન્તકાયો નિપજ્જિત્વા નિદ્દં ઓક્કમિ.
Sā tassa kathaṃ sutvā ‘‘tena hi, tāta, appamatto bhaveyyāsi, mātugāmo nāma aparisuddhahadayo’’ti vatvā nānaggarasabhojanassa suvaṇṇakaroṭiṃ pūretvā ‘‘idaṃ antarāmagge bhuñjeyyāsī’’ti vatvā uyyojesi. So taṃ ādāya mātaraṃ vanditvā tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā ‘‘jīvanto puna tumhe passissāmī’’ti vatvā sirigabbhaṃ pavisitvā pañcāvudhaṃ sannayhitvā bhattakaroṭiyā saddhiṃ kahāpaṇasahassaṃ pasibbake katvā kokanudañca vīṇaṃ ādāya nagarā nikkhamitvā maggaṃ paṭipajjitvā mahabbalo mahāthāmo yāva majjhanhikā paṇṇāsa yojanāni gantvā bhattaṃ bhuñjitvā sesadivasabhāgena puna paṇṇāsa yojanāni gantvā ekāheneva yojanasatikaṃ maggaṃ khepetvā sāyanhasamaye nhatvā sāgalanagaraṃ pāvisi. Tasmiṃ paviṭṭhamatteyeva tassa tejena pabhāvatī sayanapiṭṭhe saṇṭhātuṃ asakkontī otaritvā bhūmiyaṃ nipajji. Bodhisattaṃ kilantindriyaṃ vīthiyā gacchantaṃ aññatarā itthī disvā pakkosāpetvā nisīdāpetvā pāde dhovāpetvā sayanaṃ dāpesi. So kilantakāyo nipajjitvā niddaṃ okkami.
અથ સા તસ્મિં નિદ્દમુપગતે ભત્તં સમ્પાદેત્વા તં પબોધેત્વા ભત્તં ભોજેસિ. સો તુટ્ઠો તસ્સા સદ્ધિં ભત્તકરોટિયા કહાપણસહસ્સં અદાસિ. સો પઞ્ચાવુધં તત્થેવ ઠપેત્વા ‘‘ગન્તબ્બટ્ઠાનં મે અત્થી’’તિ વત્વા વીણં આદાય હત્થિસાલં ગન્ત્વા ‘‘અજ્જ મે ઇધ વસિતું દેથ, ગન્ધબ્બં વો કરિસ્સામી’’તિ વત્વા હત્થિગોપકેહિ અનુઞ્ઞાતો એકમન્તે નિપજ્જિત્વા થોકં નિદ્દાયિત્વા પટિપ્પસ્સદ્ધદરથો ઉટ્ઠાય વીણં મુઞ્ચિત્વા ‘‘સાગલનગરવાસિનો ઇમં સદ્દં સુણન્તૂ’’તિ વીણં વાદેન્તો ગાયિ. પભાવતી ભૂમિયં નિપન્ના તં સદ્દં સુત્વાવ ‘‘અયં ન અઞ્ઞસ્સ વીણાસદ્દો, નિસ્સંસયં કુસરાજા મમત્થાય આગતો’’તિ અઞ્ઞાસિ. મદ્દરાજાપિ તં સદ્દં સુત્વા ‘‘અતિવિય મધુરં વાદેતિ, સ્વે એતં પક્કોસાપેત્વા મમ ગન્ધબ્બં કારેસ્સામી’’તિ ચિન્તેસિ.
Atha sā tasmiṃ niddamupagate bhattaṃ sampādetvā taṃ pabodhetvā bhattaṃ bhojesi. So tuṭṭho tassā saddhiṃ bhattakaroṭiyā kahāpaṇasahassaṃ adāsi. So pañcāvudhaṃ tattheva ṭhapetvā ‘‘gantabbaṭṭhānaṃ me atthī’’ti vatvā vīṇaṃ ādāya hatthisālaṃ gantvā ‘‘ajja me idha vasituṃ detha, gandhabbaṃ vo karissāmī’’ti vatvā hatthigopakehi anuññāto ekamante nipajjitvā thokaṃ niddāyitvā paṭippassaddhadaratho uṭṭhāya vīṇaṃ muñcitvā ‘‘sāgalanagaravāsino imaṃ saddaṃ suṇantū’’ti vīṇaṃ vādento gāyi. Pabhāvatī bhūmiyaṃ nipannā taṃ saddaṃ sutvāva ‘‘ayaṃ na aññassa vīṇāsaddo, nissaṃsayaṃ kusarājā mamatthāya āgato’’ti aññāsi. Maddarājāpi taṃ saddaṃ sutvā ‘‘ativiya madhuraṃ vādeti, sve etaṃ pakkosāpetvā mama gandhabbaṃ kāressāmī’’ti cintesi.
બોધિસત્તો ‘‘ન સક્કા ઇધ વસમાનેન પભાવતી દટ્ઠું, અટ્ઠાનમેત’’ન્તિ પાતોવ નિક્ખમિત્વા સાયં ભુત્તગેહેયેવ પાતરાસં ભુઞ્જિત્વા વીણં ઠપેત્વા રાજકુમ્ભકારસ્સ સન્તિકં ગન્ત્વા તસ્સ અન્તેવાસિકભાવં ઉપગન્ત્વા એકદિવસેનેવ ઘરં મત્તિકાય પૂરેત્વા ‘‘ભાજનાનિ કરોમિ આચરિયા’’તિ વત્વા, ‘‘આમ, કારોહી’’તિ વુત્તે એકં મત્તિકાપિણ્ડં ચક્કે ઠપેત્વા ચક્કં આવિઞ્છિ, સકિં આવિદ્ધમેવ યાવ મજ્ઝન્હિકાતિક્કમા ભમિયેવ. સો નાનાવણ્ણાનિ ખુદ્દકમહન્તાનિ ભાજનાનિ કત્વા પભાવતિયા અત્થાય ભાજનં કરોન્તો નાનારૂપાનિ સમુટ્ઠાપેસિ. બોધિસત્તાનઞ્હિ અધિપ્પાયો નામ સમિજ્ઝતિ, ‘‘તાનિ રૂપાનિ પભાવતીયેવ પસ્સતૂ’’તિ અધિટ્ઠાસિ. સો સબ્બભાજનાનિ સુક્ખાપેત્વા પચિત્વા ગેહં પૂરેસિ. કુમ્ભકારો નાનાભાજનાનિ ગહેત્વા રાજકુલં અગમાસિ. રાજા દિસ્વા ‘‘કેનિમાનિ કતાની’’તિ પુચ્છિ. ‘‘મયા, દેવા’’તિ. ‘‘અહં તયા કતાનિ જાનામિ, કથેહિ, કેન કતાની’’તિ? ‘‘અન્તેવાસિકેન મે દેવા’’તિ. ‘‘ન તે સો અન્તેવાસી, આચરિયો તે સો, ત્વં તસ્સ સન્તિકે સિપ્પં સિક્ખ, ઇતો પટ્ઠાય ચ સો મમ ધીતાનં ભાજનાનિ કરોતુ, ઇમઞ્ચસ્સ સહસ્સં દેહી’’તિ સહસ્સં દાપેત્વા ‘‘નાનાવણ્ણાનિ ઇમાનિ ખુદ્દકભાજનાનિ મમ ધીતાનં દેહી’’તિ આહ.
Bodhisatto ‘‘na sakkā idha vasamānena pabhāvatī daṭṭhuṃ, aṭṭhānameta’’nti pātova nikkhamitvā sāyaṃ bhuttageheyeva pātarāsaṃ bhuñjitvā vīṇaṃ ṭhapetvā rājakumbhakārassa santikaṃ gantvā tassa antevāsikabhāvaṃ upagantvā ekadivaseneva gharaṃ mattikāya pūretvā ‘‘bhājanāni karomi ācariyā’’ti vatvā, ‘‘āma, kārohī’’ti vutte ekaṃ mattikāpiṇḍaṃ cakke ṭhapetvā cakkaṃ āviñchi, sakiṃ āviddhameva yāva majjhanhikātikkamā bhamiyeva. So nānāvaṇṇāni khuddakamahantāni bhājanāni katvā pabhāvatiyā atthāya bhājanaṃ karonto nānārūpāni samuṭṭhāpesi. Bodhisattānañhi adhippāyo nāma samijjhati, ‘‘tāni rūpāni pabhāvatīyeva passatū’’ti adhiṭṭhāsi. So sabbabhājanāni sukkhāpetvā pacitvā gehaṃ pūresi. Kumbhakāro nānābhājanāni gahetvā rājakulaṃ agamāsi. Rājā disvā ‘‘kenimāni katānī’’ti pucchi. ‘‘Mayā, devā’’ti. ‘‘Ahaṃ tayā katāni jānāmi, kathehi, kena katānī’’ti? ‘‘Antevāsikena me devā’’ti. ‘‘Na te so antevāsī, ācariyo te so, tvaṃ tassa santike sippaṃ sikkha, ito paṭṭhāya ca so mama dhītānaṃ bhājanāni karotu, imañcassa sahassaṃ dehī’’ti sahassaṃ dāpetvā ‘‘nānāvaṇṇāni imāni khuddakabhājanāni mama dhītānaṃ dehī’’ti āha.
સો તાનિ તાસં સન્તિકં નેત્વા ‘‘ઇમાનિ વો કીળનત્થાય ખુદ્દકભાજનાની’’તિ આહ. તા સબ્બા આગમિંસુ. કુમ્ભકારો મહાસત્તેન પભાવતિયા અત્થાય કતભાજનમેવ તસ્સા અદાસિ. સા ચ ભાજનં ગહેત્વા તત્થ અત્તનો ચ મહાસત્તસ્સ ચ ખુજ્જાય ચ રૂપં પસ્સિત્વા ‘‘ઇદં ન અઞ્ઞેન કતં, કુસરાજેનેવ કત’’ન્તિ ઞત્વા કુજ્ઝિત્વા ભૂમિયં ખિપિત્વા ‘‘ઇમિના મય્હં અત્થો નત્થિ, ઇચ્છન્તાનં દેહી’’તિ આહ. અથસ્સા ભગિનિયો કુદ્ધભાવં ઞત્વા ‘‘ખુદ્દકભાજનં કુસરઞ્ઞા કતન્તિ મઞ્ઞસિ, ઇદં તેન ન કતં, કુમ્ભકારેનેવ કતં, ગણ્હાહિ ન’’ન્તિ અવહસિંસુ. સા તેન કતભાવં તસ્સ ચ આગતભાવં તાસં ન કથેસિ. કુમ્ભકારો સહસ્સં બોધિસત્તસ્સ દત્વા ‘‘તાત, રાજા તે તુટ્ઠો, ઇતો કિર પટ્ઠાય રાજધીતાનં ભાજનાનિ કરેય્યાસિ, અહં તાસં હરિસ્સામી’’તિ આહ.
So tāni tāsaṃ santikaṃ netvā ‘‘imāni vo kīḷanatthāya khuddakabhājanānī’’ti āha. Tā sabbā āgamiṃsu. Kumbhakāro mahāsattena pabhāvatiyā atthāya katabhājanameva tassā adāsi. Sā ca bhājanaṃ gahetvā tattha attano ca mahāsattassa ca khujjāya ca rūpaṃ passitvā ‘‘idaṃ na aññena kataṃ, kusarājeneva kata’’nti ñatvā kujjhitvā bhūmiyaṃ khipitvā ‘‘iminā mayhaṃ attho natthi, icchantānaṃ dehī’’ti āha. Athassā bhaginiyo kuddhabhāvaṃ ñatvā ‘‘khuddakabhājanaṃ kusaraññā katanti maññasi, idaṃ tena na kataṃ, kumbhakāreneva kataṃ, gaṇhāhi na’’nti avahasiṃsu. Sā tena katabhāvaṃ tassa ca āgatabhāvaṃ tāsaṃ na kathesi. Kumbhakāro sahassaṃ bodhisattassa datvā ‘‘tāta, rājā te tuṭṭho, ito kira paṭṭhāya rājadhītānaṃ bhājanāni kareyyāsi, ahaṃ tāsaṃ harissāmī’’ti āha.
સો ‘‘ઇધાપિ વસન્તેન ન સક્કા પભાવતી દટ્ઠુ’’ન્તિ તં સહસ્સં તસ્સેવ દત્વા રાજુપટ્ઠાકસ્સ નળકારસ્સ સન્તિકં ગન્ત્વા તસ્સ અન્તેવાસિકો હુત્વા પભાવતિયા અત્થાય તાલવણ્ટં કત્વા તત્થેવ સેતચ્છત્તઞ્ચ આપાનભૂમિઞ્ચ વત્થં ગહેત્વા ઠિતં પભાવતિઞ્ચાતિ નાનારૂપાનિ દસ્સેસિ. નળકારો તઞ્ચ અઞ્ઞઞ્ચ તેન કતભણ્ડકં આદાય રાજકુલં અગમાસિ. રાજા દિસ્વા ‘‘કેનિમાનિ કતાની’’તિ પુચ્છિત્વા પુરિમનયેનેવ સહસ્સં દત્વા ‘‘ઇમાનિ નળકારભણ્ડાનિ મમ ધીતાનં દેહી’’તિ આહ. સોપિ બોધિસત્તેન પભાવતિયા અત્થાય કતં તાલવણ્ટં તસ્સાયેવ અદાસિ. તત્રપિ રૂપાનિ અઞ્ઞો જનો ન પસ્સતિ, પભાવતી પન દિસ્વા કુસરઞ્ઞા કતભાવં ઞત્વા ‘‘ગણ્હિતુકામા ગણ્હન્તૂ’’તિ કુદ્ધા ભૂમિયં ખિપિ . અથ નં સેસા અવહસિંસુ. નળકારો સહસ્સં આહરિત્વા બોધિસત્તસ્સ દત્વા તં પવત્તિં આરોચેસિ.
So ‘‘idhāpi vasantena na sakkā pabhāvatī daṭṭhu’’nti taṃ sahassaṃ tasseva datvā rājupaṭṭhākassa naḷakārassa santikaṃ gantvā tassa antevāsiko hutvā pabhāvatiyā atthāya tālavaṇṭaṃ katvā tattheva setacchattañca āpānabhūmiñca vatthaṃ gahetvā ṭhitaṃ pabhāvatiñcāti nānārūpāni dassesi. Naḷakāro tañca aññañca tena katabhaṇḍakaṃ ādāya rājakulaṃ agamāsi. Rājā disvā ‘‘kenimāni katānī’’ti pucchitvā purimanayeneva sahassaṃ datvā ‘‘imāni naḷakārabhaṇḍāni mama dhītānaṃ dehī’’ti āha. Sopi bodhisattena pabhāvatiyā atthāya kataṃ tālavaṇṭaṃ tassāyeva adāsi. Tatrapi rūpāni añño jano na passati, pabhāvatī pana disvā kusaraññā katabhāvaṃ ñatvā ‘‘gaṇhitukāmā gaṇhantū’’ti kuddhā bhūmiyaṃ khipi . Atha naṃ sesā avahasiṃsu. Naḷakāro sahassaṃ āharitvā bodhisattassa datvā taṃ pavattiṃ ārocesi.
સો ‘‘ઇદમ્પિ મય્હં અવસનટ્ઠાન’’ન્તિ સહસ્સં તસ્સેવ દત્વા રાજમાલાકારસ્સ સન્તિકં ગન્ત્વા અન્તેવાસિકભાવં ઉપગન્ત્વા નાનાવિધં માલાવિકતિં ગન્થિત્વા પભાવતિયા અત્થાય નાનારૂપવિચિત્રં એકં ચુમ્બટકં અકાસિ. માલાકારો તં સબ્બં આદાય રાજકુલં અગમાસિ. રાજા દિસ્વા ‘‘કેનિમાનિ ગન્થિતાની’’તિ પુચ્છિ. ‘‘મયા, દેવા’’તિ. ‘‘અહં તયા ગન્થિતાનિ જાનામિ, કથેહિ, કેન ગન્થિતાની’’તિ? ‘‘અન્તેવાસિકેન મે , દેવા’’તિ. ‘‘ન સો અન્તેવાસી, આચરિયો તે સો, ત્વં તસ્સ સન્તિકે સિપ્પં સિક્ખ, ઇતો પટ્ઠાય ચ સો મમ ધીતાનં પુપ્ફાનિ ગન્થતુ, ઇમઞ્ચસ્સ સહસ્સં દેહી’’તિ સહસ્સં દત્વા ‘‘ઇમાનિ પુપ્ફાનિ મમ ધીતાનં દેહી’’તિ આહ. સોપિ બોધિસત્તેન પભાવતિયા અત્થાય કતં ચુમ્બટકં તસ્સાયેવ અદાસિ. સા તત્થ અત્તનો ચ રઞ્ઞો ચ રૂપેહિ સદ્ધિં નાનારૂપાનિ દિસ્વા તેન કતભાવં ઞત્વા કુજ્ઝિત્વા ભૂમિયં ખિપિ. સેસા ભગિનિયો તં તથેવ અવહસિંસુ. માલાકારોપિ સહસ્સં આહરિત્વા બોધિસત્તસ્સ દત્વા તં પવત્તિં આરોચેસિ.
So ‘‘idampi mayhaṃ avasanaṭṭhāna’’nti sahassaṃ tasseva datvā rājamālākārassa santikaṃ gantvā antevāsikabhāvaṃ upagantvā nānāvidhaṃ mālāvikatiṃ ganthitvā pabhāvatiyā atthāya nānārūpavicitraṃ ekaṃ cumbaṭakaṃ akāsi. Mālākāro taṃ sabbaṃ ādāya rājakulaṃ agamāsi. Rājā disvā ‘‘kenimāni ganthitānī’’ti pucchi. ‘‘Mayā, devā’’ti. ‘‘Ahaṃ tayā ganthitāni jānāmi, kathehi, kena ganthitānī’’ti? ‘‘Antevāsikena me , devā’’ti. ‘‘Na so antevāsī, ācariyo te so, tvaṃ tassa santike sippaṃ sikkha, ito paṭṭhāya ca so mama dhītānaṃ pupphāni ganthatu, imañcassa sahassaṃ dehī’’ti sahassaṃ datvā ‘‘imāni pupphāni mama dhītānaṃ dehī’’ti āha. Sopi bodhisattena pabhāvatiyā atthāya kataṃ cumbaṭakaṃ tassāyeva adāsi. Sā tattha attano ca rañño ca rūpehi saddhiṃ nānārūpāni disvā tena katabhāvaṃ ñatvā kujjhitvā bhūmiyaṃ khipi. Sesā bhaginiyo taṃ tatheva avahasiṃsu. Mālākāropi sahassaṃ āharitvā bodhisattassa datvā taṃ pavattiṃ ārocesi.
સો ‘‘ઇદમ્પિ મય્હં અવસનટ્ઠાન’’ન્તિ સહસ્સં તસ્સેવ દત્વા રઞ્ઞો સૂદસ્સ સન્તિકં ગન્ત્વા અન્તેવાસિકભાવં ઉપગચ્છિ. અથેકદિવસં સૂદો રઞ્ઞો ભોજનવિકતિં હરન્તો અત્તનો અત્થાય પચિતું બોધિસત્તસ્સ અટ્ઠિમંસં અદાસિ. સો તં તથા સમ્પાદેસિ, યથાસ્સ ગન્ધો સકલનગરં અવત્થરિ. રાજા તં ઘાયિત્વા ‘‘કિં તે મહાનસે અઞ્ઞમ્પિ મંસં પચસી’’તિ પુચ્છિ. ‘‘નત્થિ, દેવ, અપિચ ખો પન મે અન્તેવાસિકસ્સ અટ્ઠિમંસં પચનત્થાય દિન્નં, તસ્સેવ સો ગન્ધો ભવિસ્સતી’’તિ. રાજા આહરાપેત્વા તતો થોકં જિવ્હગ્ગે ઠપેસિ, તાવદેવ સત્ત રસહરણિસહસ્સાનિ ખોભેન્તં ફરિ. રાજા રસતણ્હાય બજ્ઝિત્વા સહસ્સં દત્વા ‘‘ઇતો પટ્ઠાય તવ અન્તેવાસિના મમ ચ ધીતાનઞ્ચ મે ભત્તં પચાપેત્વા ત્વં મય્હં આહર, સો મે ધીતાનં હરતૂ’’તિ આહ. સૂદો ગન્ત્વા તસ્સ આરોચેસિ. સો તં સુત્વા ‘‘ઇદાનિ મે મનોરથો મત્થકં પત્તો, ઇદાનિ પનાહં પભાવતિં દટ્ઠું લભિસ્સામી’’તિ તુટ્ઠો તં સહસ્સં તસ્સેવ દત્વા પુનદિવસે ભત્તં સમ્પાદેત્વા રઞ્ઞો ભત્તભાજનાનિ પેસેત્વા રાજધીતાનં ભત્તકાજં સયં ગહેત્વા પભાવતિયા વસનપાસાદં અભિરુહિ. સા તં ભત્તકાજં આદાય પાસાદં અભિરુહન્તં દિસ્વા ચિન્તેસિ – ‘‘અયં અત્તનો અનનુચ્છવિકં દાસકમ્મકરેહિ કત્તબ્બં કરોતિ. સચે પનાહં કતિપાહં તુણ્હી ભવિસ્સામિ, ‘ઇદાનિ મં એસા રોચતી’તિ સઞ્ઞી હુત્વા કત્થચિ અગન્ત્વા મં ઓલોકેન્તો ઇધેવ વસિસ્સતિ, ઇદાનેવ તં અક્કોસિત્વા પરિભાસિત્વા મુહુત્તમ્પિ ઇધ વસિતું અદત્વા પલાપેસ્સામી’’તિ. સા દ્વારં અડ્ઢવિવટં કત્વા એકં હત્થં કવાટે લગ્ગેત્વા એકેન હત્થેન અગ્ગળં ઉપ્પીળેત્વા દુતિયં ગાથમાહ –
So ‘‘idampi mayhaṃ avasanaṭṭhāna’’nti sahassaṃ tasseva datvā rañño sūdassa santikaṃ gantvā antevāsikabhāvaṃ upagacchi. Athekadivasaṃ sūdo rañño bhojanavikatiṃ haranto attano atthāya pacituṃ bodhisattassa aṭṭhimaṃsaṃ adāsi. So taṃ tathā sampādesi, yathāssa gandho sakalanagaraṃ avatthari. Rājā taṃ ghāyitvā ‘‘kiṃ te mahānase aññampi maṃsaṃ pacasī’’ti pucchi. ‘‘Natthi, deva, apica kho pana me antevāsikassa aṭṭhimaṃsaṃ pacanatthāya dinnaṃ, tasseva so gandho bhavissatī’’ti. Rājā āharāpetvā tato thokaṃ jivhagge ṭhapesi, tāvadeva satta rasaharaṇisahassāni khobhentaṃ phari. Rājā rasataṇhāya bajjhitvā sahassaṃ datvā ‘‘ito paṭṭhāya tava antevāsinā mama ca dhītānañca me bhattaṃ pacāpetvā tvaṃ mayhaṃ āhara, so me dhītānaṃ haratū’’ti āha. Sūdo gantvā tassa ārocesi. So taṃ sutvā ‘‘idāni me manoratho matthakaṃ patto, idāni panāhaṃ pabhāvatiṃ daṭṭhuṃ labhissāmī’’ti tuṭṭho taṃ sahassaṃ tasseva datvā punadivase bhattaṃ sampādetvā rañño bhattabhājanāni pesetvā rājadhītānaṃ bhattakājaṃ sayaṃ gahetvā pabhāvatiyā vasanapāsādaṃ abhiruhi. Sā taṃ bhattakājaṃ ādāya pāsādaṃ abhiruhantaṃ disvā cintesi – ‘‘ayaṃ attano ananucchavikaṃ dāsakammakarehi kattabbaṃ karoti. Sace panāhaṃ katipāhaṃ tuṇhī bhavissāmi, ‘idāni maṃ esā rocatī’ti saññī hutvā katthaci agantvā maṃ olokento idheva vasissati, idāneva taṃ akkositvā paribhāsitvā muhuttampi idha vasituṃ adatvā palāpessāmī’’ti. Sā dvāraṃ aḍḍhavivaṭaṃ katvā ekaṃ hatthaṃ kavāṭe laggetvā ekena hatthena aggaḷaṃ uppīḷetvā dutiyaṃ gāthamāha –
૨.
2.
‘‘અનુજ્જુભૂતેન હરં મહન્તં, દિવા ચ રત્તો ચ નિસીથકાલે;
‘‘Anujjubhūtena haraṃ mahantaṃ, divā ca ratto ca nisīthakāle;
પટિગચ્છ ત્વં ખિપ્પં કુસાવતિં કુસ, નિચ્છામિ દુબ્બણ્ણમહં વસન્ત’’ન્તિ.
Paṭigaccha tvaṃ khippaṃ kusāvatiṃ kusa, nicchāmi dubbaṇṇamahaṃ vasanta’’nti.
તસ્સત્થો – મહારાજ, ત્વં ભત્તકારકો હુત્વા ઉજુકેન ચિત્તેન યોપિ તે સીસં ભિન્દેય્ય, તસ્સપેતં કમ્મં ન કરોસિ, અનુજુભૂતેન પન ચિત્તેન મમત્થાય એતં મહન્તં કાજં હરન્તો દિવા ચ રત્તો ચ નિસીથકાલે ચ મહન્તં દુક્ખં અનુભવિસ્સસિ, કિં તે તેન અનુભૂતેન દુક્ખેન, ત્વં અત્તનો નગરં કુસાવતિમેવ પટિગચ્છ, અઞ્ઞં અત્તના સદિસિં અતિરસકપૂવસણ્ઠાનમુખિં યક્ખિનિં અગ્ગમહેસિં કત્વા રજ્જં કારેહીતિ. નિચ્છામિ દુબ્બણ્ણમહં વસન્તન્તિ અહં પન તં દુબ્બણ્ણં દુસ્સણ્ઠિતં ઇધ વસન્તં ન ઇચ્છામીતિ.
Tassattho – mahārāja, tvaṃ bhattakārako hutvā ujukena cittena yopi te sīsaṃ bhindeyya, tassapetaṃ kammaṃ na karosi, anujubhūtena pana cittena mamatthāya etaṃ mahantaṃ kājaṃ haranto divā ca ratto ca nisīthakāle ca mahantaṃ dukkhaṃ anubhavissasi, kiṃ te tena anubhūtena dukkhena, tvaṃ attano nagaraṃ kusāvatimeva paṭigaccha, aññaṃ attanā sadisiṃ atirasakapūvasaṇṭhānamukhiṃ yakkhiniṃ aggamahesiṃ katvā rajjaṃ kārehīti. Nicchāmi dubbaṇṇamahaṃ vasantanti ahaṃ pana taṃ dubbaṇṇaṃ dussaṇṭhitaṃ idha vasantaṃ na icchāmīti.
સો ‘‘પભાવતિયા મે સન્તિકા કથા લદ્ધા’’તિ તુટ્ઠચિત્તો તિસ્સો ગાથા અભાસિ –
So ‘‘pabhāvatiyā me santikā kathā laddhā’’ti tuṭṭhacitto tisso gāthā abhāsi –
૩.
3.
‘‘નાહં ગમિસ્સામિ ઇતો કુસાવતિં, પભાવતી વણ્ણપલોભિતો તવ;
‘‘Nāhaṃ gamissāmi ito kusāvatiṃ, pabhāvatī vaṇṇapalobhito tava;
રમામિ મદ્દસ્સ નિકેતરમ્મે, હિત્વાન રટ્ઠં તવ દસ્સને રતો.
Ramāmi maddassa niketaramme, hitvāna raṭṭhaṃ tava dassane rato.
૪.
4.
‘‘પભાવતી વણ્ણપલોભિતો તવ, સમ્મૂળ્હરૂપો વિચરામિ મેદિનિં;
‘‘Pabhāvatī vaṇṇapalobhito tava, sammūḷharūpo vicarāmi mediniṃ;
દિસં ન જાનામિ કુતોમ્હિ આગતો, તયમ્હિ મત્તો મિગમન્દલોચને.
Disaṃ na jānāmi kutomhi āgato, tayamhi matto migamandalocane.
૫.
5.
‘‘સુવણ્ણચીરવસને, જાતરૂપસુમેખલે;
‘‘Suvaṇṇacīravasane, jātarūpasumekhale;
સુસ્સોણિ તવ કામા હિ, નાહં રજ્જેન મત્થિકો’’તિ.
Sussoṇi tava kāmā hi, nāhaṃ rajjena matthiko’’ti.
તત્થ રમામીતિ અભિરમામિ ન ઉક્કણ્ઠામિ. સમ્મૂળ્હરૂપોતિ કિલેસસમ્મૂળ્હો હુત્વા. તયમ્હિ મત્તોતિ તયિ મત્તોમ્હિ, તયા વા મત્તોમ્હિ. સુવણ્ણચીરવસનેતિ સુવણ્ણખચિતવત્થવસને. નાહં રજ્જેન મત્થિકોતિ ન અહં રજ્જેન અત્થિકો.
Tattha ramāmīti abhiramāmi na ukkaṇṭhāmi. Sammūḷharūpoti kilesasammūḷho hutvā. Tayamhi mattoti tayi mattomhi, tayā vā mattomhi. Suvaṇṇacīravasaneti suvaṇṇakhacitavatthavasane. Nāhaṃ rajjena matthikoti na ahaṃ rajjena atthiko.
એવં વુત્તે સા ચિન્તેસિ – ‘‘અહં એતં ‘વિપ્પટિસારી ભવિસ્સતી’તિ પરિભાસામિ, અયં પન રજ્જિત્વાવ કથેતિ, સચે ખો પન મં ‘અહં કુસરાજા’તિ વત્વા હત્થે ગણ્હેય્ય, કો તં નિવારેય્ય, કોચિ નો ઇમં કથં સુણેય્યા’’તિ દ્વારં થકેત્વા સૂચિં દત્વા અન્તો અટ્ઠાસિ. સોપિ ભત્તકાજં આહરિત્વા ભત્તં વડ્ઢેત્વા રાજધીતરો ભોજેસિ. પભાવતી ‘‘ગચ્છ કુસરાજેન પક્કભત્તં આહરા’’તિ ખુજ્જં પેસેસિ. સા આહરિત્વા ‘‘ભુઞ્જાહી’’તિ આહ. નાહં તેન પક્કભત્તં ભુઞ્જામિ, ત્વં ભુઞ્જિત્વા અત્તનો લદ્ધનિવાપં ગહેત્વા ભત્તં પચિત્વા આહર, કુસરઞ્ઞો આગતભાવઞ્ચ મા કસ્સચિ આરોચેસીતિ. ખુજ્જા તતો પટ્ઠાય તસ્સા કોટ્ઠાસં આહરિત્વા સયં ભુઞ્જતિ, અત્તનો કોટ્ઠાસં તસ્સા ઉપનેતિ. કુસરાજાપિ તતો પટ્ઠાય તં પસ્સિતું અલભન્તો ચિન્તેસિ – ‘‘અત્થિ નુ ખો પભાવતિયા મયિ સિનેહો, ઉદાહુ નત્થિ, વીમંસિસ્સામિ ન’’ન્તિ. સો પન રાજધીતરો ભોજેત્વા ભત્તકાજં આદાય નિક્ખન્તો તસ્સા ગબ્ભદ્વારે પાસાદતલં પાદેન પહરિત્વા ભાજનાનિ ઘટ્ટેત્વા નિત્થુનિત્વા વિસઞ્ઞી હુત્વા વિય અવકુજ્જો પતિ. સા તસ્સ નિત્થુનિતસદ્દેન દ્વારં વિવરિત્વા તં ભત્તકાજેન ઓત્થતં દિસ્વા ચિન્તેસિ – ‘‘અયં સકલજમ્બુદીપે અગ્ગરાજા મં નિસ્સાય રત્તિન્દિવં દુક્ખં અનુભોતિ, સુખુમાલતાય ભત્તકાજેન અવત્થતો પતતિ, જીવતિ નુ ખો, નો વા’’તિ. સા ગબ્ભતો નિક્ખમિત્વા તસ્સ નાસવાતં ઉપધારેતું ગીવં પસારેત્વા મુખં ઓલોકેસિ. સો મુખપૂરં ખેળં ગહેત્વા તસ્સા સરીરે પાતેસિ. સા તં પરિભાસિત્વા ગબ્ભં પવિસિત્વા દ્વારં અડ્ઢવિવટં થકેત્વા ઠિતા ગાથમાહ –
Evaṃ vutte sā cintesi – ‘‘ahaṃ etaṃ ‘vippaṭisārī bhavissatī’ti paribhāsāmi, ayaṃ pana rajjitvāva katheti, sace kho pana maṃ ‘ahaṃ kusarājā’ti vatvā hatthe gaṇheyya, ko taṃ nivāreyya, koci no imaṃ kathaṃ suṇeyyā’’ti dvāraṃ thaketvā sūciṃ datvā anto aṭṭhāsi. Sopi bhattakājaṃ āharitvā bhattaṃ vaḍḍhetvā rājadhītaro bhojesi. Pabhāvatī ‘‘gaccha kusarājena pakkabhattaṃ āharā’’ti khujjaṃ pesesi. Sā āharitvā ‘‘bhuñjāhī’’ti āha. Nāhaṃ tena pakkabhattaṃ bhuñjāmi, tvaṃ bhuñjitvā attano laddhanivāpaṃ gahetvā bhattaṃ pacitvā āhara, kusarañño āgatabhāvañca mā kassaci ārocesīti. Khujjā tato paṭṭhāya tassā koṭṭhāsaṃ āharitvā sayaṃ bhuñjati, attano koṭṭhāsaṃ tassā upaneti. Kusarājāpi tato paṭṭhāya taṃ passituṃ alabhanto cintesi – ‘‘atthi nu kho pabhāvatiyā mayi sineho, udāhu natthi, vīmaṃsissāmi na’’nti. So pana rājadhītaro bhojetvā bhattakājaṃ ādāya nikkhanto tassā gabbhadvāre pāsādatalaṃ pādena paharitvā bhājanāni ghaṭṭetvā nitthunitvā visaññī hutvā viya avakujjo pati. Sā tassa nitthunitasaddena dvāraṃ vivaritvā taṃ bhattakājena otthataṃ disvā cintesi – ‘‘ayaṃ sakalajambudīpe aggarājā maṃ nissāya rattindivaṃ dukkhaṃ anubhoti, sukhumālatāya bhattakājena avatthato patati, jīvati nu kho, no vā’’ti. Sā gabbhato nikkhamitvā tassa nāsavātaṃ upadhāretuṃ gīvaṃ pasāretvā mukhaṃ olokesi. So mukhapūraṃ kheḷaṃ gahetvā tassā sarīre pātesi. Sā taṃ paribhāsitvā gabbhaṃ pavisitvā dvāraṃ aḍḍhavivaṭaṃ thaketvā ṭhitā gāthamāha –
૬.
6.
‘‘અબ્ભૂતિ તસ્સ ભો હોતિ, યો અનિચ્છન્તમિચ્છતિ;
‘‘Abbhūti tassa bho hoti, yo anicchantamicchati;
અકામં રાજ કામેસિ, અકન્તં કન્તુમિચ્છસી’’તિ.
Akāmaṃ rāja kāmesi, akantaṃ kantumicchasī’’ti.
તત્થ અબ્ભૂતીતિ અભૂતિ, અવુડ્ઢીતિ અત્થો.
Tattha abbhūtīti abhūti, avuḍḍhīti attho.
સો પન પટિબદ્ધચિત્તતાય અક્કોસિયમાનોપિ પરિભાસિયમાનોપિ વિપ્પટિસારં અનુપ્પાદેત્વાવ અનન્તરં ગાથમાહ –
So pana paṭibaddhacittatāya akkosiyamānopi paribhāsiyamānopi vippaṭisāraṃ anuppādetvāva anantaraṃ gāthamāha –
૭.
7.
‘‘અકામં વા સકામં વા, યો નરો લભતે પિયં;
‘‘Akāmaṃ vā sakāmaṃ vā, yo naro labhate piyaṃ;
લાભમેત્થ પસંસામ, અલાભો તત્થ પાપકો’’તિ.
Lābhamettha pasaṃsāma, alābho tattha pāpako’’ti.
સાપિ તસ્મિં એવં કથેન્તેપિ અનોસક્કિત્વા થદ્ધતરવચનં વત્વા પલાપેતુકામા ઇતરં ગાથમાહ –
Sāpi tasmiṃ evaṃ kathentepi anosakkitvā thaddhataravacanaṃ vatvā palāpetukāmā itaraṃ gāthamāha –
૮.
8.
‘‘પાસાણસારં ખણસિ, કણિકારસ્સ દારુના;
‘‘Pāsāṇasāraṃ khaṇasi, kaṇikārassa dārunā;
વાતં જાલેન બાધેસિ, યો અનિચ્છન્તમિચ્છસી’’તિ.
Vātaṃ jālena bādhesi, yo anicchantamicchasī’’ti.
તત્થ કણિકારસ્સ દારુનાતિ કણિકારકટ્ઠેન. બાધેસીતિ બન્ધસીતિ.
Tattha kaṇikārassa dārunāti kaṇikārakaṭṭhena. Bādhesīti bandhasīti.
તં સુત્વા રાજા તિસ્સો ગાથાયો અભાસિ –
Taṃ sutvā rājā tisso gāthāyo abhāsi –
૯.
9.
‘‘પાસાણો નૂન તે હદયે, ઓહિતો મુદુલક્ખણે;
‘‘Pāsāṇo nūna te hadaye, ohito mudulakkhaṇe;
યો તે સાતં ન વિન્દામિ, તિરોજનપદાગતો.
Yo te sātaṃ na vindāmi, tirojanapadāgato.
૧૦.
10.
‘‘યદા મં ભકુટિં કત્વા, રાજપુત્તી ઉદિક્ખતિ;
‘‘Yadā maṃ bhakuṭiṃ katvā, rājaputtī udikkhati;
આળારિકો તદા હોમિ, રઞ્ઞો મદ્દસ્સન્તેપુરે.
Āḷāriko tadā homi, rañño maddassantepure.
૧૧.
11.
‘‘યદા ઉમ્હયમાના મં, રાજપુત્તી ઉદિક્ખતિ;
‘‘Yadā umhayamānā maṃ, rājaputtī udikkhati;
નાળારિકો તદા હોમિ, રાજા હોમિ તદા કુસો’’તિ.
Nāḷāriko tadā homi, rājā homi tadā kuso’’ti.
તત્થ મુદુલક્ખણેતિ મુદુના ઇત્થિલક્ખણેન સમન્નાગતે. યોતિ યો અહં તિરોરટ્ઠા આગતો તવ સન્તિકે વસન્તો પટિસન્થારમત્તમ્પિ સાતં ન લભામિ, સો એવં મઞ્ઞામિ, મયિ સિનેહુપ્પત્તિનિવારણાય નૂન તવ હદયે પાસાણો ઠપિતો. ભકુટિં કત્વાતિ કોધવસેન વલિવિસમં નલાટં કત્વા. આળારિકોતિ ભત્તકારકો. તસ્મિં ખણે અહં મદ્દરઞ્ઞો અન્તેપુરે ભત્તકારકદાસો વિય હોમીતિ વદતિ. ઉમ્હયમાનાતિ પહટ્ઠાકારં દસ્સેત્વા હસમાના. રાજા હોમીતિ તસ્મિં ખણે અહં કુસાવતીનગરે રજ્જં કારેન્તો રાજા વિય હોમિ, કસ્માસિ એવં ફરુસા, ઇતો પટ્ઠાય મા એવરૂપં કરિ, ભદ્દેતિ.
Tattha mudulakkhaṇeti mudunā itthilakkhaṇena samannāgate. Yoti yo ahaṃ tiroraṭṭhā āgato tava santike vasanto paṭisanthāramattampi sātaṃ na labhāmi, so evaṃ maññāmi, mayi sinehuppattinivāraṇāya nūna tava hadaye pāsāṇo ṭhapito. Bhakuṭiṃ katvāti kodhavasena valivisamaṃ nalāṭaṃ katvā. Āḷārikoti bhattakārako. Tasmiṃ khaṇe ahaṃ maddarañño antepure bhattakārakadāso viya homīti vadati. Umhayamānāti pahaṭṭhākāraṃ dassetvā hasamānā. Rājā homīti tasmiṃ khaṇe ahaṃ kusāvatīnagare rajjaṃ kārento rājā viya homi, kasmāsi evaṃ pharusā, ito paṭṭhāya mā evarūpaṃ kari, bhaddeti.
સા તસ્સ વચનં સુત્વા ચિન્તેસિ – ‘‘અયં અતિવિય અલ્લીયિત્વા કથેતિ, મુસાવાદં કત્વા ઉપાયેન નં ઇતો પલાપેસ્સામી’’તિ ગાથમાહ –
Sā tassa vacanaṃ sutvā cintesi – ‘‘ayaṃ ativiya allīyitvā katheti, musāvādaṃ katvā upāyena naṃ ito palāpessāmī’’ti gāthamāha –
૧૨.
12.
‘‘સચે હિ વચનં સચ્ચં, નેમિત્તાનં ભવિસ્સતિ;
‘‘Sace hi vacanaṃ saccaṃ, nemittānaṃ bhavissati;
નેવ મે ત્વં પતી અસ્સ, કામં છિન્દન્તુ સત્તધા’’તિ.
Neva me tvaṃ patī assa, kāmaṃ chindantu sattadhā’’ti.
તસ્સત્થો – મહારાજ, મયા ‘‘અયં કુસરાજા મય્હં પતિ ભવિસ્સતિ, ન ભવિસ્સતી’’તિ બહૂ નિમિત્તપાઠકા પુચ્છિતા, તે ‘‘કામં કિર મં સત્તધા છિન્દન્તુ, નેવ મે ત્વં પતિ ભવિસ્સસી’’તિ વદિંસૂતિ.
Tassattho – mahārāja, mayā ‘‘ayaṃ kusarājā mayhaṃ pati bhavissati, na bhavissatī’’ti bahū nimittapāṭhakā pucchitā, te ‘‘kāmaṃ kira maṃ sattadhā chindantu, neva me tvaṃ pati bhavissasī’’ti vadiṃsūti.
તં સુત્વા રાજા તં પટિબાહન્તો ‘‘ભદ્દે, મયાપિ અત્તનો રટ્ઠે નેમિત્તકા પુચ્છિતા, તે ‘અઞ્ઞત્ર સીહસ્સરકુસરાજતો તવ પતિ નામ અઞ્ઞો નત્થી’તિ બ્યાકરિંસુ, અહમ્પિ અત્તનો ઞાણબલનિમિત્તેન એવમેવ કથેસિ’’ન્તિ વત્વા અનન્તરં ગાથમાહ –
Taṃ sutvā rājā taṃ paṭibāhanto ‘‘bhadde, mayāpi attano raṭṭhe nemittakā pucchitā, te ‘aññatra sīhassarakusarājato tava pati nāma añño natthī’ti byākariṃsu, ahampi attano ñāṇabalanimittena evameva kathesi’’nti vatvā anantaraṃ gāthamāha –
૧૩.
13.
‘‘સચે હિ વચનં સચ્ચં, અઞ્ઞેસં યદિ વા મમ;
‘‘Sace hi vacanaṃ saccaṃ, aññesaṃ yadi vā mama;
નેવ તુય્હં પતી અત્થિ, અઞ્ઞો સીહસ્સરા કુસા’’તિ.
Neva tuyhaṃ patī atthi, añño sīhassarā kusā’’ti.
તસ્સત્થો – યદિ હિ અઞ્ઞેસં નેમિત્તાનં વચનં સચ્ચં, યદિ વા મમ વચનં સચ્ચં, તવ અઞ્ઞો પતિ નામ નત્થીતિ.
Tassattho – yadi hi aññesaṃ nemittānaṃ vacanaṃ saccaṃ, yadi vā mama vacanaṃ saccaṃ, tava añño pati nāma natthīti.
સા તસ્સ વચનં સુત્વા ‘‘ન સક્કા ઇમં લજ્જાપેતું વા પલાપેતું વા, કિં મે ઇમિના’’તિ દ્વારં પિધાય અત્તાનં ન દસ્સેસિ. સોપિ કાજં ગહેત્વા ઓતરિ, તતો પટ્ઠાય તં દટ્ઠું ન લભતિ, ભત્તકારકકમ્મં કરોન્તો અતિવિય કિલમતિ , ભુત્તપાતરાસો દારૂનિ ફાલેતિ, ભાજનાનિ ધોવતિ, કાજેન ઉદકં આહરતિ, સયન્તો અમ્બણપિટ્ઠે સયતિ, પાતો વુટ્ઠાય યાગુઆદીનિ પચતિ હરતિ ભોજેતિ, નન્દિરાગં નિસ્સાય અતિદુક્ખં અનુભોતિ. સો એકદિવસં ભત્તગેહદ્વારેન ગચ્છન્તિં ખુજ્જં દિસ્વા પક્કોસિ. સા પભાવતિયા ભયેન તસ્સ સન્તિકં ગન્તું અવિસહન્તી તુરિતતુરિતા વિય ગચ્છતિ. અથ નં વેગેન ઉપગન્ત્વા ‘‘ખુજ્જે’’તિ આહ.
Sā tassa vacanaṃ sutvā ‘‘na sakkā imaṃ lajjāpetuṃ vā palāpetuṃ vā, kiṃ me iminā’’ti dvāraṃ pidhāya attānaṃ na dassesi. Sopi kājaṃ gahetvā otari, tato paṭṭhāya taṃ daṭṭhuṃ na labhati, bhattakārakakammaṃ karonto ativiya kilamati , bhuttapātarāso dārūni phāleti, bhājanāni dhovati, kājena udakaṃ āharati, sayanto ambaṇapiṭṭhe sayati, pāto vuṭṭhāya yāguādīni pacati harati bhojeti, nandirāgaṃ nissāya atidukkhaṃ anubhoti. So ekadivasaṃ bhattagehadvārena gacchantiṃ khujjaṃ disvā pakkosi. Sā pabhāvatiyā bhayena tassa santikaṃ gantuṃ avisahantī turitaturitā viya gacchati. Atha naṃ vegena upagantvā ‘‘khujje’’ti āha.
સા નિવત્તિત્વા ઠિતા ‘‘કો એસો’’તિ વત્વા ‘‘તુમ્હાકં સદ્દં ન સુણામી’’તિ આહ. અથ નં ‘‘ખુજ્જે ત્વમ્પિ સામિનીપિ તે ઉભોપિ અતિવિય થદ્ધા, એત્તકં કાલં તુમ્હાકં સન્તિકે વસન્તો આરોગ્યસાસનમત્તમ્પિ ન લભામિ, દેય્યધમ્મં પન કિં દસ્સથ, તિટ્ઠતુ તાવેતં, અપિ મે પભાવતિં મુદુકં કત્વા દસ્સેતું સક્ખિસ્સસી’’તિ આહ . સા ‘‘સાધૂ’’તિ સમ્પટિચ્છિ. અથ નં ‘‘સચે મે તં દસ્સેતું સક્ખિસ્સસિ, ખુજ્જભાવં તે ઉજુકં કત્વા ગીવેય્યકં દસ્સામી’’તિ પલોભેન્તો પઞ્ચ ગાથાયો અભાસિ –
Sā nivattitvā ṭhitā ‘‘ko eso’’ti vatvā ‘‘tumhākaṃ saddaṃ na suṇāmī’’ti āha. Atha naṃ ‘‘khujje tvampi sāminīpi te ubhopi ativiya thaddhā, ettakaṃ kālaṃ tumhākaṃ santike vasanto ārogyasāsanamattampi na labhāmi, deyyadhammaṃ pana kiṃ dassatha, tiṭṭhatu tāvetaṃ, api me pabhāvatiṃ mudukaṃ katvā dassetuṃ sakkhissasī’’ti āha . Sā ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchi. Atha naṃ ‘‘sace me taṃ dassetuṃ sakkhissasi, khujjabhāvaṃ te ujukaṃ katvā gīveyyakaṃ dassāmī’’ti palobhento pañca gāthāyo abhāsi –
૧૪.
14.
‘‘નેક્ખં ગીવં તે કારેસ્સં, પત્વા ખુજ્જે કુસાવતિં;
‘‘Nekkhaṃ gīvaṃ te kāressaṃ, patvā khujje kusāvatiṃ;
સચે મં નાગનાસૂરૂ, ઓલોકેય્ય પભાવતી.
Sace maṃ nāganāsūrū, olokeyya pabhāvatī.
૧૫.
15.
‘‘નેક્ખં ગીવં તે કારેસ્સં, પત્વા ખુજ્જે કુસાવતિં;
‘‘Nekkhaṃ gīvaṃ te kāressaṃ, patvā khujje kusāvatiṃ;
સચે મં નાગનાસૂરૂ, આલપેય્ય પભાવતી.
Sace maṃ nāganāsūrū, ālapeyya pabhāvatī.
૧૬.
16.
‘‘નેક્ખં ગીવં તે કારેસ્સં, પત્વા ખુજ્જે કુસાવતિં;
‘‘Nekkhaṃ gīvaṃ te kāressaṃ, patvā khujje kusāvatiṃ;
સચે મં નાગનાસૂરૂ, ઉમ્હાયેય્ય પભાવતી.
Sace maṃ nāganāsūrū, umhāyeyya pabhāvatī.
૧૭.
17.
‘‘નેક્ખં ગીવં તે કારેસ્સં, પત્વા ખુજ્જે કુસાવતિં;
‘‘Nekkhaṃ gīvaṃ te kāressaṃ, patvā khujje kusāvatiṃ;
સચે મં નાગનાસૂરૂ, પમ્હાયેય્ય પભાવતી.
Sace maṃ nāganāsūrū, pamhāyeyya pabhāvatī.
૧૮.
18.
‘‘નેક્ખં ગીવં તે કારેસ્સં, પત્વા ખુજ્જે કુસાવતિં;
‘‘Nekkhaṃ gīvaṃ te kāressaṃ, patvā khujje kusāvatiṃ;
સચે મં નાગનાસૂરૂ, પાણીહિ ઉપસમ્ફુસે’’તિ.
Sace maṃ nāganāsūrū, pāṇīhi upasamphuse’’ti.
તત્થ નેક્ખં ગીવં તેતિ તવ ગીવેય્યં સબ્બસુવણ્ણમયમેવ કારેસ્સામીતિ અત્થો. ‘‘નેક્ખં ગીવં તે કરિસ્સામી’’તિપિ પાઠો, તવ ગીવાય નેક્ખમયં પિળન્ધનં પિળન્ધેસ્સામીતિ અત્થો. ઓલોકેય્યાતિ સચે તવ વચનેન મં પભાવતી ઓલોકેય્ય, સચે મં તાય ઓલોકાપેતું સક્ખિસ્સસીતિ અત્થો. ‘‘આલપેય્યા’’તિઆદીસુપિ એસેવ નયો. એત્થ પન ઉમ્હાયેય્યાતિ મન્દહસિતવસેન પરિહાસેય્ય. પમ્હાયેય્યાતિ મહાહસિતવસેન પરિહાસેય્ય.
Tattha nekkhaṃ gīvaṃ teti tava gīveyyaṃ sabbasuvaṇṇamayameva kāressāmīti attho. ‘‘Nekkhaṃ gīvaṃ te karissāmī’’tipi pāṭho, tava gīvāya nekkhamayaṃ piḷandhanaṃ piḷandhessāmīti attho. Olokeyyāti sace tava vacanena maṃ pabhāvatī olokeyya, sace maṃ tāya olokāpetuṃ sakkhissasīti attho. ‘‘Ālapeyyā’’tiādīsupi eseva nayo. Ettha pana umhāyeyyāti mandahasitavasena parihāseyya. Pamhāyeyyāti mahāhasitavasena parihāseyya.
સા તસ્સ વચનં સુત્વા ‘‘ગચ્છથ તુમ્હે, દેવ, કતિપાહચ્ચયેન નં તુમ્હાકં વસે કરિસ્સામિ, પસ્સથ મે પરક્કમ’’ન્તિ વત્વા તં કરણીયં તીરેત્વા પભાવતિયા સન્તિકં ગન્ત્વા તસ્સા વસનગબ્ભં સોધેન્તી વિય પહરણયોગ્ગં લેડ્ડુખણ્ડમ્પિ અસેસેત્વા અન્તમસો પાદુકાપિ નીહરિત્વા સકલગબ્ભં સમ્મજ્જિત્વા ગબ્ભદ્વારે ઉમ્મારં અન્તરં કત્વા ઉચ્ચાસનં પઞ્ઞપેત્વા પભાવતિયા એકં નીચપીઠકં અત્થરિત્વા ‘‘એહિ, અમ્મ, સીસે તે ઊકા વિચિનિસ્સામી’’તિ તં તત્થ પીઠકે નિસીદાપેત્વા અત્તનો ઊરુઅન્તરે તસ્સા સીસં ઠપેત્વા થોકં કણ્ડુયિત્વા ‘‘અહો ઇમિસ્સા સીસે બહૂ ઊકા’’તિ સકસીસતો ઊકા ગહેત્વા તસ્સા હત્થે ઠપેત્વા ‘‘પસ્સ કિત્તકા તે સીસે ઊકા’’તિ પિયકથં કથેત્વા મહાસત્તસ્સ ગુણં કથેન્તી ગાથમાહ –
Sā tassa vacanaṃ sutvā ‘‘gacchatha tumhe, deva, katipāhaccayena naṃ tumhākaṃ vase karissāmi, passatha me parakkama’’nti vatvā taṃ karaṇīyaṃ tīretvā pabhāvatiyā santikaṃ gantvā tassā vasanagabbhaṃ sodhentī viya paharaṇayoggaṃ leḍḍukhaṇḍampi asesetvā antamaso pādukāpi nīharitvā sakalagabbhaṃ sammajjitvā gabbhadvāre ummāraṃ antaraṃ katvā uccāsanaṃ paññapetvā pabhāvatiyā ekaṃ nīcapīṭhakaṃ attharitvā ‘‘ehi, amma, sīse te ūkā vicinissāmī’’ti taṃ tattha pīṭhake nisīdāpetvā attano ūruantare tassā sīsaṃ ṭhapetvā thokaṃ kaṇḍuyitvā ‘‘aho imissā sīse bahū ūkā’’ti sakasīsato ūkā gahetvā tassā hatthe ṭhapetvā ‘‘passa kittakā te sīse ūkā’’ti piyakathaṃ kathetvā mahāsattassa guṇaṃ kathentī gāthamāha –
૧૯.
19.
‘‘ન હિ નૂનાયં રાજપુત્તી, કુસે સાતમ્પિ વિન્દતિ;
‘‘Na hi nūnāyaṃ rājaputtī, kuse sātampi vindati;
આળારિકે ભતે પોસે, વેતનેન અનત્થિકે’’તિ.
Āḷārike bhate pose, vetanena anatthike’’ti.
તસ્સત્થો – એકંસેન અયં રાજપુત્તી પુબ્બે કુસાવતીનગરે કુસનરિન્દસ્સ સન્તિકે માલાગન્ધવિલેપનવત્થાલઙ્કારવસેન અપ્પમત્તકમ્પિ સાતં ન વિન્દતિ ન લભતિ, તમ્બૂલમત્તમ્પિ એતેન એતિસ્સા દિન્નપુબ્બં ન ભવિસ્સતિ. કિંકારણા? ઇત્થિયો નામ એકદિવસમ્પિ અઙ્કં અવત્થરિત્વા નિપન્નસામિકમ્હિ હદયં ભિન્દિતું ન સક્કોન્તિ, અયં પન આળારિકે ભતે પોસે આળારિકત્તઞ્ચ ભતકત્તઞ્ચ ઉપગતે એતસ્મિં પુરિસે મૂલેનપિ અનત્થિકે કેવલં તંયેવ નિસ્સાય રજ્જં પહાય આગન્ત્વા એવં દુક્ખં અનુભવન્તે પટિસન્થારમત્તમ્પિ ન કરોતિ, સચેપિ તે, અમ્મ, તસ્મિં સિનેહો નત્થિ, સકલજમ્બુદીપે અગ્ગરાજા મં નિસ્સાય કિલમતીતિ તસ્સ કિઞ્ચિદેવ દાતું અરહસીતિ.
Tassattho – ekaṃsena ayaṃ rājaputtī pubbe kusāvatīnagare kusanarindassa santike mālāgandhavilepanavatthālaṅkāravasena appamattakampi sātaṃ na vindati na labhati, tambūlamattampi etena etissā dinnapubbaṃ na bhavissati. Kiṃkāraṇā? Itthiyo nāma ekadivasampi aṅkaṃ avattharitvā nipannasāmikamhi hadayaṃ bhindituṃ na sakkonti, ayaṃ pana āḷārike bhate pose āḷārikattañca bhatakattañca upagate etasmiṃ purise mūlenapi anatthike kevalaṃ taṃyeva nissāya rajjaṃ pahāya āgantvā evaṃ dukkhaṃ anubhavante paṭisanthāramattampi na karoti, sacepi te, amma, tasmiṃ sineho natthi, sakalajambudīpe aggarājā maṃ nissāya kilamatīti tassa kiñcideva dātuṃ arahasīti.
સા તં સુત્વા ખુજ્જાય કુજ્ઝિ. અથ નં ખુજ્જા ગીવાયં ગહેત્વા અન્તોગબ્ભે ખિપિત્વા સયં બહિ હુત્વા દ્વારં પિધાય આવિઞ્છનરજ્જુમ્હિ ઓલમ્બન્તી અટ્ઠાસિ. પભાવતી તં ગહેતું અસક્કોન્તી દ્વારમૂલે ઠત્વા અક્કોસન્તી ઇતરં ગાથમાહ –
Sā taṃ sutvā khujjāya kujjhi. Atha naṃ khujjā gīvāyaṃ gahetvā antogabbhe khipitvā sayaṃ bahi hutvā dvāraṃ pidhāya āviñchanarajjumhi olambantī aṭṭhāsi. Pabhāvatī taṃ gahetuṃ asakkontī dvāramūle ṭhatvā akkosantī itaraṃ gāthamāha –
૨૦.
20.
‘‘ન હિ નૂનાયં સા ખુજ્જા, લભતિ જિવ્હાય છેદનં;
‘‘Na hi nūnāyaṃ sā khujjā, labhati jivhāya chedanaṃ;
સુનિસિતેન સત્થેન, એવં દુબ્ભાસિતં ભણ’’ન્તિ.
Sunisitena satthena, evaṃ dubbhāsitaṃ bhaṇa’’nti.
તત્થ સુનિસિતેનાતિ સુટ્ઠુ નિસિતેન તિખિણસત્થેન. એવં દુબ્ભાસિતન્તિ એવં અસોતબ્બયુત્તકં દુબ્ભાસિતં ભણન્તી.
Tattha sunisitenāti suṭṭhu nisitena tikhiṇasatthena. Evaṃ dubbhāsitanti evaṃ asotabbayuttakaṃ dubbhāsitaṃ bhaṇantī.
અથ ખુજ્જા આવિઞ્ચનરજ્જું ગહેત્વા ઠિતાવ ‘‘નિપ્પઞ્ઞે દુબ્બિનીતે તવ રૂપં કિં કરિસ્સતિ, કિં મયં તવ રૂપં ખાદિત્વા યાપેસ્સામા’’તિ વત્વા તેરસહિ ગાથાહિ બોધિસત્તસ્સ ગુણં પકાસેન્તી ખુજ્જાગજ્જિતં નામ ગજ્જિ –
Atha khujjā āviñcanarajjuṃ gahetvā ṭhitāva ‘‘nippaññe dubbinīte tava rūpaṃ kiṃ karissati, kiṃ mayaṃ tava rūpaṃ khāditvā yāpessāmā’’ti vatvā terasahi gāthāhi bodhisattassa guṇaṃ pakāsentī khujjāgajjitaṃ nāma gajji –
૨૧.
21.
‘‘મા નં રૂપેન પામેસિ, આરોહેન પભાવતિ;
‘‘Mā naṃ rūpena pāmesi, ārohena pabhāvati;
મહાયસોતિ કત્વાન, કરસ્સુ રુચિરે પિયં.
Mahāyasoti katvāna, karassu rucire piyaṃ.
૨૨.
22.
‘‘મા નં રૂપેન પામેસિ, આરોહેન પભાવતિ;
‘‘Mā naṃ rūpena pāmesi, ārohena pabhāvati;
મહદ્ધનોતિ કત્વાન, કરસ્સુ રુચિરે પિયં.
Mahaddhanoti katvāna, karassu rucire piyaṃ.
૨૩.
23.
‘‘મા નં રૂપેન પામેસિ, આરોહેન પભાવતિ;
‘‘Mā naṃ rūpena pāmesi, ārohena pabhāvati;
મહબ્બલોતિ કત્વાન, કરસ્સુ રુચિરે પિયં.
Mahabbaloti katvāna, karassu rucire piyaṃ.
૨૪.
24.
‘‘મા નં રૂપેન પામેસિ, આરોહેન પભાવતિ;
‘‘Mā naṃ rūpena pāmesi, ārohena pabhāvati;
મહારટ્ઠોતિ કત્વાન, કરસ્સુ રુચિરે પિયં.
Mahāraṭṭhoti katvāna, karassu rucire piyaṃ.
૨૫.
25.
‘‘મા નં રૂપેન પામેસિ, આરોહેન પભાવતિ;
‘‘Mā naṃ rūpena pāmesi, ārohena pabhāvati;
મહારાજાતિ કત્વાન, કરસ્સુ રુચિરે પિયં.
Mahārājāti katvāna, karassu rucire piyaṃ.
૨૬.
26.
‘‘મા નં રૂપેન પામેસિ, આરોહેન પભાવતિ;
‘‘Mā naṃ rūpena pāmesi, ārohena pabhāvati;
સીહસ્સરોતિ કત્વાન, કરસ્સુ રુચિરે પિયં.
Sīhassaroti katvāna, karassu rucire piyaṃ.
૨૭.
27.
‘‘મા નં રૂપેન પામેસિ, આરોહેન પભાવતિ;
‘‘Mā naṃ rūpena pāmesi, ārohena pabhāvati;
વગ્ગુસ્સરોતિ કત્વાન, કરસ્સુ રુચિરે પિયં.
Vaggussaroti katvāna, karassu rucire piyaṃ.
૨૮.
28.
‘‘મા નં રૂપેન પામેસિ, આરોહેન પભાવતિ;
‘‘Mā naṃ rūpena pāmesi, ārohena pabhāvati;
બિન્દુસ્સરોતિ કત્વાન, કરસ્સુ રુચિરે પિયં.
Bindussaroti katvāna, karassu rucire piyaṃ.
૨૯.
29.
‘‘મા નં રૂપેન પામેસિ, આરોહેન પભાવતિ;
‘‘Mā naṃ rūpena pāmesi, ārohena pabhāvati;
મઞ્જુસ્સરોતિ કત્વાન, કરસ્સુ રુચિરે પિયં.
Mañjussaroti katvāna, karassu rucire piyaṃ.
૩૦.
30.
‘‘મા નં રૂપેન પામેસિ, આરોહેન પભાવતિ;
‘‘Mā naṃ rūpena pāmesi, ārohena pabhāvati;
મધુસ્સરોતિ કત્વાન, કરસ્સુ રુચિરે પિયં.
Madhussaroti katvāna, karassu rucire piyaṃ.
૩૧.
31.
‘‘મા નં રૂપેન પામેસિ, આરોહેન પભાવતિ;
‘‘Mā naṃ rūpena pāmesi, ārohena pabhāvati;
સતસિપ્પોતિ કત્વાન, કરસ્સુ રુચિરે પિયં.
Satasippoti katvāna, karassu rucire piyaṃ.
૩૨.
32.
‘‘મા નં રૂપેન પામેસિ, આરોહેન પભાવતિ;
‘‘Mā naṃ rūpena pāmesi, ārohena pabhāvati;
ખત્તિયોતિપિ કત્વાન, કરસ્સુ રુચિરે પિયં.
Khattiyotipi katvāna, karassu rucire piyaṃ.
૩૩.
33.
‘‘મા નં રૂપેન પામેસિ, આરોહેન પભાવતિ;
‘‘Mā naṃ rūpena pāmesi, ārohena pabhāvati;
કુસરાજાતિ કત્વાન, કરસ્સુ રુચિરે પિય’’ન્તિ.
Kusarājāti katvāna, karassu rucire piya’’nti.
તત્થ મા નં રૂપેન પામેસિ, આરોહેન, પભાવતીતિ અરે પભાવતિ, મા ત્વં એતં કુસનરિન્દં અત્તનો રૂપેન આરોહપરિણાહેન પમિનિ, એવં પમાણં ગણ્હિ. મહાયસોતિ મહાનુભાવો સોતિ એવં હદયે કત્વાન રુચિરે પિયદસ્સને કરસ્સુ તસ્સ પિયં. આનુભાવોયેવ હિસ્સ રૂપન્તિ વદતિ. એસ નયો સબ્બત્થ. અપિ ચ મહાયસોતિ મહાપરિવારો. મહદ્ધનોતિ મહાભોગો. મહબ્બલોતિ મહાથામો. મહારટ્ઠોતિ વિપુલરટ્ઠો. મહારાજાતિ સકલજમ્બુદીપે અગ્ગરાજા. સીહસ્સરોતિ સીહસદ્દસમાનસદ્દો. વગ્ગુસ્સરોતિ લીલાયુત્તસ્સરો. બિન્દુસ્સરોતિ સમ્પિણ્ડિતઘનસ્સરો. મઞ્જુસ્સરોતિ સુન્દરસ્સરો. મધુસ્સરોતિ મધુરયુત્તસ્સરો. સતસિપ્પોતિ પરેસં સન્તિકે અસિક્ખિત્વા અત્તનો બલેનેવ નિપ્ફન્નઅનેકસતસિપ્પો. ખત્તિયોતિ ઓક્કાકપવેણિયં જાતો અસમ્ભિન્નખત્તિયો. કુસરાજાતિ સક્કદત્તિયકુસતિણસમાનનામો રાજા. એવરૂપો હિ અઞ્ઞો રાજા નામ નત્થીતિ જાનિત્વા એતસ્સ પિયં કરોહીતિ ખુજ્જા એત્તકાહિ ગાથાહિ તસ્સ ગુણં કથેસિ.
Tattha mā naṃ rūpena pāmesi, ārohena, pabhāvatīti are pabhāvati, mā tvaṃ etaṃ kusanarindaṃ attano rūpena ārohapariṇāhena pamini, evaṃ pamāṇaṃ gaṇhi. Mahāyasoti mahānubhāvo soti evaṃ hadaye katvāna rucire piyadassane karassu tassa piyaṃ. Ānubhāvoyeva hissa rūpanti vadati. Esa nayo sabbattha. Api ca mahāyasoti mahāparivāro. Mahaddhanoti mahābhogo. Mahabbaloti mahāthāmo. Mahāraṭṭhoti vipularaṭṭho. Mahārājāti sakalajambudīpe aggarājā. Sīhassaroti sīhasaddasamānasaddo. Vaggussaroti līlāyuttassaro. Bindussaroti sampiṇḍitaghanassaro. Mañjussaroti sundarassaro. Madhussaroti madhurayuttassaro. Satasippoti paresaṃ santike asikkhitvā attano baleneva nipphannaanekasatasippo. Khattiyoti okkākapaveṇiyaṃ jāto asambhinnakhattiyo. Kusarājāti sakkadattiyakusatiṇasamānanāmo rājā. Evarūpo hi añño rājā nāma natthīti jānitvā etassa piyaṃ karohīti khujjā ettakāhi gāthāhi tassa guṇaṃ kathesi.
પભાવતી તસ્સા વચનં સુત્વા ‘‘ખુજ્જે અતિવિય ગજ્જસિ, હત્થેન પાપુણન્તી સસામિકભાવં તે જાનાપેસ્સામી’’તિ ખુજ્જં તજ્જેસિ. સાપિ તં ‘‘અહં તં રક્ખમાના પિતુનો તે કુસરાજસ્સ આગતભાવં નારોચેસિં, હોતુ, અજ્જ રઞ્ઞો આરોચેસ્સામી’’તિ મહન્તેન સદ્દેન ભાયાપેસિ. સાપિ ‘‘કોચિદેવ સુણેય્યા’’તિ ખુજ્જં સઞ્ઞાપેસિ. બોધિસત્તોપિ તં પસ્સિતું અલભન્તો સત્ત માસે દુબ્ભોજનેન દુક્ખસેય્યાય કિલમન્તો ચિન્તેસિ – ‘‘કો મે એતાય અત્થો, સત્ત માસે વસન્તો એતં પસ્સિતુમ્પિ ન લભામિ, અતિવિય કક્ખળા સાહસિકા, ગન્ત્વા માતાપિતરો પસ્સિસ્સામી’’તિ. તસ્મિં ખણે સક્કો આવજ્જેન્તો તસ્સ ઉક્કણ્ઠિતભાવં ઞત્વા ‘‘રાજા સત્ત માસે પભાવતિં દટ્ઠુમ્પિ ન લભિ, લભનાકારમસ્સ કરિસ્સામી’’તિ મદ્દરઞ્ઞો દૂતે કત્વા સત્તન્નં રાજૂનં દૂતં પાહેન્તો ‘‘પભાવતી, કુસરાજં છડ્ડેત્વા આગતા, આગચ્છન્તુ પભાવતિં ગણ્હન્તૂ’’તિ એકેકસ્સ વિસું વિસું સાસનં પહિણિ. તે મહાપરિવારેન ગન્ત્વા નગરં પત્વા અઞ્ઞમઞ્ઞસ્સ આગતકારણં ન જાનન્તિ. તે ‘‘ત્વં કસ્મા આગતો, ત્વં કસ્મા આગતોસી’’તિ પુચ્છિત્વા તમત્થં ઞત્વા કુજ્ઝિત્વા ‘‘એકં કિર ધીતરં સત્તન્નં દસ્સતિ, પસ્સથસ્સ અનાચારં, ઉપ્પણ્ડેતિ નો, ગણ્હથ ન’’ન્તિ ‘‘સબ્બેસમ્પિ અમ્હાકં પભાવતિં દેતુ યુદ્ધં વા’’તિ સાસનાનિ પહિણિત્વા નગરં પરિવારયિંસુ. મદ્દરાજા સાસનં સુત્વા ભીતતસિતો અમચ્ચે આમન્તેત્વા ‘‘કિં કરોમા’’તિ પુચ્છિ. અથ નં અમચ્ચા ‘‘દેવ , સત્તપિ રાજાનો પભાવતિં નિસ્સાય આગતા, ‘સચે ન દસ્સતિ, પાકારં ભિન્દિત્વા નગરં પવિસિત્વા જીવિતક્ખયં પાપેત્વા તં ગણ્હિસ્સામા’તિ વદન્તિ, પાકારે અભિન્નેયેવ તેસં પભાવતિં પેસેસ્સામા’’તિ વત્વા ગાથમાહંસુ –
Pabhāvatī tassā vacanaṃ sutvā ‘‘khujje ativiya gajjasi, hatthena pāpuṇantī sasāmikabhāvaṃ te jānāpessāmī’’ti khujjaṃ tajjesi. Sāpi taṃ ‘‘ahaṃ taṃ rakkhamānā pituno te kusarājassa āgatabhāvaṃ nārocesiṃ, hotu, ajja rañño ārocessāmī’’ti mahantena saddena bhāyāpesi. Sāpi ‘‘kocideva suṇeyyā’’ti khujjaṃ saññāpesi. Bodhisattopi taṃ passituṃ alabhanto satta māse dubbhojanena dukkhaseyyāya kilamanto cintesi – ‘‘ko me etāya attho, satta māse vasanto etaṃ passitumpi na labhāmi, ativiya kakkhaḷā sāhasikā, gantvā mātāpitaro passissāmī’’ti. Tasmiṃ khaṇe sakko āvajjento tassa ukkaṇṭhitabhāvaṃ ñatvā ‘‘rājā satta māse pabhāvatiṃ daṭṭhumpi na labhi, labhanākāramassa karissāmī’’ti maddarañño dūte katvā sattannaṃ rājūnaṃ dūtaṃ pāhento ‘‘pabhāvatī, kusarājaṃ chaḍḍetvā āgatā, āgacchantu pabhāvatiṃ gaṇhantū’’ti ekekassa visuṃ visuṃ sāsanaṃ pahiṇi. Te mahāparivārena gantvā nagaraṃ patvā aññamaññassa āgatakāraṇaṃ na jānanti. Te ‘‘tvaṃ kasmā āgato, tvaṃ kasmā āgatosī’’ti pucchitvā tamatthaṃ ñatvā kujjhitvā ‘‘ekaṃ kira dhītaraṃ sattannaṃ dassati, passathassa anācāraṃ, uppaṇḍeti no, gaṇhatha na’’nti ‘‘sabbesampi amhākaṃ pabhāvatiṃ detu yuddhaṃ vā’’ti sāsanāni pahiṇitvā nagaraṃ parivārayiṃsu. Maddarājā sāsanaṃ sutvā bhītatasito amacce āmantetvā ‘‘kiṃ karomā’’ti pucchi. Atha naṃ amaccā ‘‘deva , sattapi rājāno pabhāvatiṃ nissāya āgatā, ‘sace na dassati, pākāraṃ bhinditvā nagaraṃ pavisitvā jīvitakkhayaṃ pāpetvā taṃ gaṇhissāmā’ti vadanti, pākāre abhinneyeva tesaṃ pabhāvatiṃ pesessāmā’’ti vatvā gāthamāhaṃsu –
૩૪.
34.
‘‘એતે નાગા ઉપત્થદ્ધા, સબ્બે તિટ્ઠન્તિ વમ્મિતા;
‘‘Ete nāgā upatthaddhā, sabbe tiṭṭhanti vammitā;
પુરા મદ્દન્તિ પાકારં, આનેન્તેતં પભાવતિ’’ન્તિ.
Purā maddanti pākāraṃ, ānentetaṃ pabhāvati’’nti.
તત્થ ઉપત્થદ્ધાતિ અતિથદ્ધા દપ્પિતા. આનેન્તેતં પભાવતિન્તિ આનેન્તુ એતં પભાવતિન્તિ સાસનાનિ પહિણિંસુ. તસ્મા યાવ એતે નાગા પાકારં ન મદ્દન્તિ, તાવ નેસં પભાવતિં પેસેહિ, મહારાજાતિ.
Tattha upatthaddhāti atithaddhā dappitā. Ānentetaṃ pabhāvatinti ānentu etaṃ pabhāvatinti sāsanāni pahiṇiṃsu. Tasmā yāva ete nāgā pākāraṃ na maddanti, tāva nesaṃ pabhāvatiṃ pesehi, mahārājāti.
તં સુત્વા રાજા ‘‘સચાહં એકસ્સ પભાવતિં પેસેસ્સામિ, સેસા યુદ્ધં કરિસ્સન્તિ, ન સક્કા એકસ્સ દાતું, સકલજમ્બુદીપે અગ્ગરાજાનં ‘વિરૂપો’તિ છડ્ડેત્વા આગતા આગમનસ્સ ફલં લભતુ, વધિત્વાન નં સત્ત ખણ્ડાનિ કત્વા સત્તન્નં ખત્તિયાનં પેસેસ્સામી’’તિ વદન્તો અનન્તરં ગાથમાહ –
Taṃ sutvā rājā ‘‘sacāhaṃ ekassa pabhāvatiṃ pesessāmi, sesā yuddhaṃ karissanti, na sakkā ekassa dātuṃ, sakalajambudīpe aggarājānaṃ ‘virūpo’ti chaḍḍetvā āgatā āgamanassa phalaṃ labhatu, vadhitvāna naṃ satta khaṇḍāni katvā sattannaṃ khattiyānaṃ pesessāmī’’ti vadanto anantaraṃ gāthamāha –
૩૫.
35.
‘‘સત્ત બિલે કરિત્વાન, અહમેતં પભાવતિં;
‘‘Satta bile karitvāna, ahametaṃ pabhāvatiṃ;
ખત્તિયાનં પદસ્સામિ, યે મં હન્તું ઇધાગતા’’તિ.
Khattiyānaṃ padassāmi, ye maṃ hantuṃ idhāgatā’’ti.
તસ્સ સા કથા સકલનિવેસને પાકટા અહોસિ. પરિચારિકા ગન્ત્વા ‘‘રાજા કિર તં સત્ત ખણ્ડાનિ કત્વા સત્તન્નં રાજૂનં પેસેસ્સતી’’તિ પભાવતિયા આરોચેસું. સા મરણભયભીતા આસના વુટ્ઠાય ભગિનીહિ પરિવુતા માતુ સિરિગબ્ભં અગમાસિ. તમત્થં પકાસેન્તો સત્થા આહ –
Tassa sā kathā sakalanivesane pākaṭā ahosi. Paricārikā gantvā ‘‘rājā kira taṃ satta khaṇḍāni katvā sattannaṃ rājūnaṃ pesessatī’’ti pabhāvatiyā ārocesuṃ. Sā maraṇabhayabhītā āsanā vuṭṭhāya bhaginīhi parivutā mātu sirigabbhaṃ agamāsi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
૩૬.
36.
‘‘અવુટ્ઠહિ રાજપુત્તી, સામા કોસેય્યવાસિની;
‘‘Avuṭṭhahi rājaputtī, sāmā koseyyavāsinī;
અસ્સુપુણ્ણેહિ નેત્તેહિ, દાસીગણપુરક્ખતા’’તિ.
Assupuṇṇehi nettehi, dāsīgaṇapurakkhatā’’ti.
તત્થ સામાતિ સુવણ્ણવણ્ણા. કોસેય્યવાસિનીતિ સુવણ્ણખચિતકોસેય્યનિવસના.
Tattha sāmāti suvaṇṇavaṇṇā. Koseyyavāsinīti suvaṇṇakhacitakoseyyanivasanā.
સા માતુ સન્તિકં ગન્ત્વા માતરં વન્દિત્વા પરિદેવમાના આહ –
Sā mātu santikaṃ gantvā mātaraṃ vanditvā paridevamānā āha –
૩૭.
37.
‘‘તં નૂન કક્કૂપનિસેવિતં મુખં, આદાસદન્તાથરુપચ્ચવેક્ખિતં;
‘‘Taṃ nūna kakkūpanisevitaṃ mukhaṃ, ādāsadantātharupaccavekkhitaṃ;
સુભં સુનેત્તં વિરજં અનઙ્ગણં, છુદ્ધં વને ઠસ્સતિ ખત્તિયેહિ.
Subhaṃ sunettaṃ virajaṃ anaṅgaṇaṃ, chuddhaṃ vane ṭhassati khattiyehi.
૩૮.
38.
‘‘તે નૂન મે અસિતે વેલ્લિતગ્ગે, કેસે મુદૂ ચન્દનસારલિત્તે;
‘‘Te nūna me asite vellitagge, kese mudū candanasāralitte;
સમાકુલે સીવથિકાય મજ્ઝે, પાદેહિ ગિજ્ઝા પરિકડ્ઢિસ્સન્તિ.
Samākule sīvathikāya majjhe, pādehi gijjhā parikaḍḍhissanti.
૩૯.
39.
‘‘તા નૂન મે તમ્બનખા સુલોમા, બાહા મુદૂ ચન્દનસારલિત્તા;
‘‘Tā nūna me tambanakhā sulomā, bāhā mudū candanasāralittā;
છિન્ના વને ઉજ્ઝિતા ખત્તિયેહિ, ગય્હ ધઙ્કો ગચ્છતિ યેનકામં.
Chinnā vane ujjhitā khattiyehi, gayha dhaṅko gacchati yenakāmaṃ.
૪૦.
40.
‘‘તે નૂન તાલૂપનિભે અલમ્બે, નિસેવિતે કાસિકચન્દનેન;
‘‘Te nūna tālūpanibhe alambe, nisevite kāsikacandanena;
થનેસુ મે લમ્બિસ્સતિ સિઙ્ગાલો, માતૂવ પુત્તો તરુણો તનૂજો.
Thanesu me lambissati siṅgālo, mātūva putto taruṇo tanūjo.
૪૧.
41.
‘‘તં નૂન સોણિં પુથુલં સુકોટ્ટિતં, નિસેવિતં કઞ્ચનમેખલાહિ;
‘‘Taṃ nūna soṇiṃ puthulaṃ sukoṭṭitaṃ, nisevitaṃ kañcanamekhalāhi;
છિન્નં વને ખત્તિયેહી અવત્થં, સિઙ્ગાલસઙ્ઘા પરિકડ્ઢિસ્સન્તિ.
Chinnaṃ vane khattiyehī avatthaṃ, siṅgālasaṅghā parikaḍḍhissanti.
૪૨.
42.
‘‘સોણા ધઙ્કા સિઙ્ગાલા ચ, યે ચઞ્ઞે સન્તિ દાઠિનો;
‘‘Soṇā dhaṅkā siṅgālā ca, ye caññe santi dāṭhino;
અજરા નૂન હેસ્સન્તિ, ભક્ખયિત્વા પભાવતિં.
Ajarā nūna hessanti, bhakkhayitvā pabhāvatiṃ.
૪૩.
43.
‘‘સચે મંસાનિ હરિંસુ, ખત્તિયા દૂરગામિનો;
‘‘Sace maṃsāni hariṃsu, khattiyā dūragāmino;
અટ્ઠીનિ અમ્મ યાચિત્વા, અનુપથે દહાથ નં.
Aṭṭhīni amma yācitvā, anupathe dahātha naṃ.
૪૪.
44.
‘‘ખેત્તાનિ અમ્મ કારેત્વા, કણિકારેત્થ રોપય;
‘‘Khettāni amma kāretvā, kaṇikārettha ropaya;
યદા તે પુપ્ફિતા અસ્સુ, હેમન્તાનં હિમચ્ચયે;
Yadā te pupphitā assu, hemantānaṃ himaccaye;
સરેય્યાથ મમં અમ્મ, એવંવણ્ણા પભાવતી’’તિ.
Sareyyātha mamaṃ amma, evaṃvaṇṇā pabhāvatī’’ti.
તત્થ કક્કૂપનિસેવિતન્તિલ કક્કૂપનિસેવિતન્તિ સાસપકક્કલોણકક્કમત્તિકકક્કતિલકક્કહલિદ્દિકક્કમુખચુણ્ણકેહિ ઇમેહિ પઞ્ચહિ કક્કેહિ ઉપનિસેવિતં. આદાસદન્તાથરુપચ્ચવેક્ખિતન્તિ દન્તમયથરુમ્હિ આદાસે પચ્ચવેક્ખિતં તત્થ ઓલોકેત્વા મણ્ડિતં. સુભન્તિ સુભમુખં. વિરજન્તિ વિગતરજં નિમ્મલં. અનઙ્ગણન્તિ ગણ્ડપિળકાદિદોસરહિતં. છુદ્ધન્તિ અમ્મ એવરૂપં મમ મુખં અદ્ધા ઇદાનિ ખત્તિયેહિ છડ્ડિતં વને અરઞ્ઞે ઠસ્સતીતિ પરિદેવતિ. અસિતેતિ કાળકે. વેલ્લિતગ્ગેતિ ઉન્નતગ્ગે. સીવથિકાયાતિ સુસાનમ્હિ. પરિકડ્ઢિસ્સન્તીતિ એવરૂપે મમ કેસે મનુસ્સમંસખાદકા ગિજ્ઝા પાદેહિ પહરિત્વા નૂન પરિકડ્ઢિસ્સન્તિ. ગય્હ ધઙ્કો ગચ્છતિ યેનકામન્તિ અમ્મ મમ એવરૂપં બાહં નૂન ધઙ્કો ગહેત્વા લુઞ્જિત્વા ખાદન્તો યેનકામં ગચ્છિસ્સતિ.
Tattha kakkūpanisevitantila kakkūpanisevitanti sāsapakakkaloṇakakkamattikakakkatilakakkahaliddikakkamukhacuṇṇakehi imehi pañcahi kakkehi upanisevitaṃ. Ādāsadantātharupaccavekkhitanti dantamayatharumhi ādāse paccavekkhitaṃ tattha oloketvā maṇḍitaṃ. Subhanti subhamukhaṃ. Virajanti vigatarajaṃ nimmalaṃ. Anaṅgaṇanti gaṇḍapiḷakādidosarahitaṃ. Chuddhanti amma evarūpaṃ mama mukhaṃ addhā idāni khattiyehi chaḍḍitaṃ vane araññe ṭhassatīti paridevati. Asiteti kāḷake. Vellitaggeti unnatagge. Sīvathikāyāti susānamhi. Parikaḍḍhissantīti evarūpe mama kese manussamaṃsakhādakā gijjhā pādehi paharitvā nūna parikaḍḍhissanti. Gayha dhaṅko gacchati yenakāmanti amma mama evarūpaṃ bāhaṃ nūna dhaṅko gahetvā luñjitvā khādanto yenakāmaṃ gacchissati.
તાલૂપનિભેતિ સુવણ્ણતાલફલસદિસે. કાસિકચન્દનેનાતિ સુખુમચન્દનેન નિસેવિતે. થનેસુ મેતિ અમ્મ મમ સુસાને પતિતાય એવરૂપે થને દિસ્વા મુખેન ડંસિત્વા તેસુ મે થનેસુ અત્તનો તનુજો માતુ તરુણપુત્તો વિય નૂન સિઙ્ગાલો લમ્બિસ્સતિ. સોણિન્તિ કટિં. સુકોટ્ટિતન્તિ ગોહનુકેન પહરિત્વા સુવડ્ઢિતં. અવત્થન્તિ છડ્ડિતં. ભક્ખયિત્વાતિ અમ્મ એતે એત્તકા નૂન મમ મંસં ખાદિત્વા અજરા ભવિસ્સન્તિ.
Tālūpanibheti suvaṇṇatālaphalasadise. Kāsikacandanenāti sukhumacandanena nisevite. Thanesu meti amma mama susāne patitāya evarūpe thane disvā mukhena ḍaṃsitvā tesu me thanesu attano tanujo mātu taruṇaputto viya nūna siṅgālo lambissati. Soṇinti kaṭiṃ. Sukoṭṭitanti gohanukena paharitvā suvaḍḍhitaṃ. Avatthanti chaḍḍitaṃ. Bhakkhayitvāti amma ete ettakā nūna mama maṃsaṃ khāditvā ajarā bhavissanti.
સચે મંસાનિ હરિંસૂતિ અમ્મ સચે તે ખત્તિયા મયિં પટિબદ્ધચિત્તા મમ મંસાનિ હરેય્યું, અથ તુમ્હે અટ્ઠીનિ યાચિત્વા અનુપથે દહાથનં, જઙ્ઘમગ્ગમહામગ્ગાનં અન્તરે દહેય્યાથાતિ વદતિ. ખેત્તાનીતિ અમ્મ મમ ઝાપિતટ્ઠાને માલાદિવત્થૂનિ કારેત્વા એત્થ એતેસુ ખેત્તેસુ કણિકારરુક્ખે રોપય. હિમચ્ચયેતિ હિમપાતાતિક્કમે ફગ્ગુણમાસે. સરેય્યાથાતિ તેસં પુપ્ફાનં સુવણ્ણચઙ્કોટકં પૂરેત્વા ઊરૂસુ ઠપેત્વા મમ ધીતા પભાવતી એવંવણ્ણાતિ સરેય્યાથ.
Sace maṃsāni hariṃsūti amma sace te khattiyā mayiṃ paṭibaddhacittā mama maṃsāni hareyyuṃ, atha tumhe aṭṭhīni yācitvā anupathe dahāthanaṃ, jaṅghamaggamahāmaggānaṃ antare daheyyāthāti vadati. Khettānīti amma mama jhāpitaṭṭhāne mālādivatthūni kāretvā ettha etesu khettesu kaṇikārarukkhe ropaya. Himaccayeti himapātātikkame phagguṇamāse. Sareyyāthāti tesaṃ pupphānaṃ suvaṇṇacaṅkoṭakaṃ pūretvā ūrūsu ṭhapetvā mama dhītā pabhāvatī evaṃvaṇṇāti sareyyātha.
ઇતિ સા મરણભયતજ્જિતા માતુ સન્તિકે વિલપિ. મદ્દરાજાપિ ‘‘ફરસુઞ્ચ ગણ્ડિકઞ્ચ ગહેત્વા ચોરઘાતકો ઇધેવ આગચ્છતૂ’’તિ આણાપેસિ. તસ્સ આગમનં સકલરાજગેહે પાકટં અહોસિ. અથસ્સ આગતભાવં સુત્વા પભાવતિયા માતા ઉટ્ઠાયાસના સોકસમપ્પિતા રઞ્ઞો સન્તિકં અગમાસિ. તમત્થં પકાસેન્તો સત્થા આહ –
Iti sā maraṇabhayatajjitā mātu santike vilapi. Maddarājāpi ‘‘pharasuñca gaṇḍikañca gahetvā coraghātako idheva āgacchatū’’ti āṇāpesi. Tassa āgamanaṃ sakalarājagehe pākaṭaṃ ahosi. Athassa āgatabhāvaṃ sutvā pabhāvatiyā mātā uṭṭhāyāsanā sokasamappitā rañño santikaṃ agamāsi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
૪૫.
45.
‘‘તસ્સા માતા ઉદટ્ઠાસિ, ખત્તિયા દેવવણ્ણિની;
‘‘Tassā mātā udaṭṭhāsi, khattiyā devavaṇṇinī;
દિસ્વા અસિઞ્ચ સૂનઞ્ચ, રઞ્ઞો મદ્દસ્સન્તેપુરે’’તિ.
Disvā asiñca sūnañca, rañño maddassantepure’’ti.
તત્થ ઉદટ્ઠાસીતિ આસના ઉટ્ઠાય રઞ્ઞો સન્તિકં ગન્ત્વા અટ્ઠાસિ. દિસ્વા અસિઞ્ચ સૂનઞ્ચાતિ અન્તેપુરમ્હિ અલઙ્કતમહાતલે રઞ્ઞો પુરતો નિક્ખિત્તં ફરસુઞ્ચ ગણ્ડિકઞ્ચ દિસ્વા વિલપન્તી ગાથમાહ –
Tattha udaṭṭhāsīti āsanā uṭṭhāya rañño santikaṃ gantvā aṭṭhāsi. Disvā asiñca sūnañcāti antepuramhi alaṅkatamahātale rañño purato nikkhittaṃ pharasuñca gaṇḍikañca disvā vilapantī gāthamāha –
૪૬.
46.
‘‘ઇમિના નૂન અસિના, સુસઞ્ઞં તનુમજ્ઝિમં;
‘‘Iminā nūna asinā, susaññaṃ tanumajjhimaṃ;
ધીતરં મદ્દ હન્ત્વાન, ખત્તિયાનં પદસ્સસી’’તિ.
Dhītaraṃ madda hantvāna, khattiyānaṃ padassasī’’ti.
તત્થ અસિનાતિ ફરસું સન્ધાયાહ. સો હિ ઇમસ્મિં ઠાને અસિ નામ જાતો. સુસઞ્ઞં તનુમજ્ઝિમન્તિ સુટ્ઠુ સઞ્ઞાતં તનુમજ્ઝિમં.
Tattha asināti pharasuṃ sandhāyāha. So hi imasmiṃ ṭhāne asi nāma jāto. Susaññaṃ tanumajjhimanti suṭṭhu saññātaṃ tanumajjhimaṃ.
અથ નં રાજા સઞ્ઞાપેન્તો આહ – ‘‘દેવિ, કિં કથેસિ, તવ ધીતા સકલજમ્બુદીપે અગ્ગરાજાનં ‘વિરૂપો’તિ છડ્ડેત્વા ગતમગ્ગે પદવલઞ્જે અવિનટ્ઠેયેવ મચ્ચું નલાટેનાદાય આગતા, ઇદાનિ અત્તનો રૂપં નિસ્સાય ઈદિસં ફલં લભતૂ’’તિ. સા તસ્સ વચનં સુત્વા ધીતુ સન્તિકં ગન્ત્વા વિલપન્તી આહ –
Atha naṃ rājā saññāpento āha – ‘‘devi, kiṃ kathesi, tava dhītā sakalajambudīpe aggarājānaṃ ‘virūpo’ti chaḍḍetvā gatamagge padavalañje avinaṭṭheyeva maccuṃ nalāṭenādāya āgatā, idāni attano rūpaṃ nissāya īdisaṃ phalaṃ labhatū’’ti. Sā tassa vacanaṃ sutvā dhītu santikaṃ gantvā vilapantī āha –
૪૭.
47.
‘‘ન મે અકાસિ વચનં, અત્થકામાય પુત્તિકે;
‘‘Na me akāsi vacanaṃ, atthakāmāya puttike;
સાજ્જ લોહિતસઞ્છન્ના, ગચ્છસિ યમસાધનં.
Sājja lohitasañchannā, gacchasi yamasādhanaṃ.
૪૮.
48.
‘‘એવમાપજ્જતી પોસો, પાપિયઞ્ચ નિગચ્છતિ;
‘‘Evamāpajjatī poso, pāpiyañca nigacchati;
યો વે હિતાનં વચનં, ન કરોતિ અત્થદસ્સિનં.
Yo ve hitānaṃ vacanaṃ, na karoti atthadassinaṃ.
૪૯.
49.
‘‘સચે ચ અજ્જ ધારેસિ, કુમારં ચારુદસ્સનં;
‘‘Sace ca ajja dhāresi, kumāraṃ cārudassanaṃ;
કુસેન જાતં ખત્તિયં, સુવણ્ણમણિમેખલં;
Kusena jātaṃ khattiyaṃ, suvaṇṇamaṇimekhalaṃ;
પૂજિતં ઞાતિસઙ્ઘેહિ, ન ગચ્છસિ યમક્ખયં.
Pūjitaṃ ñātisaṅghehi, na gacchasi yamakkhayaṃ.
૫૦.
50.
‘‘યત્થસ્સુ ભેરી નદતિ, કુઞ્જરો ચ નિકૂજતિ;
‘‘Yatthassu bherī nadati, kuñjaro ca nikūjati;
ખત્તિયાનં કુલે ભદ્દે, કિન્નુ સુખતરં તતો.
Khattiyānaṃ kule bhadde, kinnu sukhataraṃ tato.
૫૧.
51.
‘‘અસ્સો ચ સિસતિ દ્વારે, કુમારો ઉપરોદતિ;
‘‘Asso ca sisati dvāre, kumāro uparodati;
ખત્તિયાનં કુલે ભદ્દે, કિન્નુ સુખતરં તતો.
Khattiyānaṃ kule bhadde, kinnu sukhataraṃ tato.
૫૨.
52.
‘‘મયૂરકોઞ્ચાભિરુદે, કોકિલાભિનિકૂજિતે;
‘‘Mayūrakoñcābhirude, kokilābhinikūjite;
ખત્તિયાનં કુલે ભદ્દે, કિન્નુ સુખતરં તતો’’તિ.
Khattiyānaṃ kule bhadde, kinnu sukhataraṃ tato’’ti.
તત્થ પુત્તિકેતિ તં આલપતિ. ઇદં વુત્તં હોતિ – અમ્મ, ઇધ કિં કરિસ્સસિ, સામિકસ્સ સન્તિકં ગચ્છ, મા રૂપમદેન મજ્જીતિ એવં યાચન્તિયાપિ મે વચનં ન અકાસિ, સા ત્વં અજ્જ લોહિતસઞ્છન્ના ગચ્છસિ યમસાધનં, મચ્ચુરાજસ્સ ભવનં ગમિસ્સસીતિ. પાપિયઞ્ચાતિ ઇતો પાપતરઞ્ચ નિગચ્છતિ. સચે ચ અજ્જ ધારેસીતિ, અમ્મ, સચે ત્વં ચિત્તસ્સ વસં અગન્ત્વા કુસનરિન્દં પટિચ્ચ લદ્ધં અત્તનો રૂપેન સદિસં ચારુદસ્સનં કુમારં અજ્જ ધારયિસ્સસિ. યમક્ખયન્તિ એવં સન્તે યમનિવેસનં ન ગચ્છેય્યાસિ. તતો યમ્હિ ખત્તિયકુલે અયં વિભૂતિ, તમ્હા નાનાભેરિસદ્દેન ચેવ મત્તવારણકોઞ્ચનાદેન ચ નિન્નાદિતા કુસાવતીરાજકુલા કિં નુ સુખતરં દિસ્વા ઇધાગતાસીતિ અત્થો. સિસતીતિ હસતિ. કુમારોતિ સુસિક્ખિતો ગન્ધબ્બકુમારો. ઉપરોદતીતિ નાનાતૂરિયાનિ ગહેત્વા ઉપહારં કરોતિ. કોકિલાભિનિકૂજિતેતિ કુસરાજકુલે સાયં પાતો પવત્તનચ્ચગીતવાદિતૂપહારં પટિપ્ફરન્તી વિય કોકિલેહિ અભિનિકૂજિતે.
Tattha puttiketi taṃ ālapati. Idaṃ vuttaṃ hoti – amma, idha kiṃ karissasi, sāmikassa santikaṃ gaccha, mā rūpamadena majjīti evaṃ yācantiyāpi me vacanaṃ na akāsi, sā tvaṃ ajja lohitasañchannā gacchasi yamasādhanaṃ, maccurājassa bhavanaṃ gamissasīti. Pāpiyañcāti ito pāpatarañca nigacchati. Sace ca ajja dhāresīti, amma, sace tvaṃ cittassa vasaṃ agantvā kusanarindaṃ paṭicca laddhaṃ attano rūpena sadisaṃ cārudassanaṃ kumāraṃ ajja dhārayissasi. Yamakkhayanti evaṃ sante yamanivesanaṃ na gaccheyyāsi. Tato yamhi khattiyakule ayaṃ vibhūti, tamhā nānābherisaddena ceva mattavāraṇakoñcanādena ca ninnāditā kusāvatīrājakulā kiṃ nu sukhataraṃ disvā idhāgatāsīti attho. Sisatīti hasati. Kumāroti susikkhito gandhabbakumāro. Uparodatīti nānātūriyāni gahetvā upahāraṃ karoti. Kokilābhinikūjiteti kusarājakule sāyaṃ pāto pavattanaccagītavāditūpahāraṃ paṭippharantī viya kokilehi abhinikūjite.
ઇતિ સાપિ એત્તકાહિ ગાથાહિ તાય સદ્ધિં સલ્લપિત્વા ‘‘સચે અજ્જ કુસનરિન્દો ઇધ અસ્સ, ઇમે સત્ત રાજાનો પલાપેત્વા મમ ધીતરં દુક્ખા પમોચેત્વા આદાય ગચ્છેય્યા’’તિ ચિન્તેત્વા ગાથમાહ –
Iti sāpi ettakāhi gāthāhi tāya saddhiṃ sallapitvā ‘‘sace ajja kusanarindo idha assa, ime satta rājāno palāpetvā mama dhītaraṃ dukkhā pamocetvā ādāya gaccheyyā’’ti cintetvā gāthamāha –
૫૩.
53.
‘‘કહં નુ ખો સત્તુમદ્દનો, પરરટ્ઠપ્પમદ્દનો;
‘‘Kahaṃ nu kho sattumaddano, pararaṭṭhappamaddano;
કુસો સોળારપઞ્ઞાણો, યો નો દુક્ખા પમોચયે’’તિ.
Kuso soḷārapaññāṇo, yo no dukkhā pamocaye’’ti.
તત્થ સોળારપઞ્ઞાણોતિ ઉળારપઞ્ઞો.
Tattha soḷārapaññāṇoti uḷārapañño.
તતો પભાવતી ‘‘મમ માતુ કુસસ્સ વણ્ણં ભણન્તિયા મુખં નપ્પહોતિ, આચિક્ખિસ્સામિ તાવસ્સા તસ્સ ઇધેવ આળારિકકમ્મં કત્વા વસનભાવ’’ન્તિ ચિન્તેત્વા ગાથમાહ –
Tato pabhāvatī ‘‘mama mātu kusassa vaṇṇaṃ bhaṇantiyā mukhaṃ nappahoti, ācikkhissāmi tāvassā tassa idheva āḷārikakammaṃ katvā vasanabhāva’’nti cintetvā gāthamāha –
૫૪.
54.
‘‘ઇધેવ સો સત્તુમદ્દનો, પરરટ્ઠપ્પમદ્દનો;
‘‘Idheva so sattumaddano, pararaṭṭhappamaddano;
કુસો સોળારપઞ્ઞાણો, યો તે સબ્બે વધિસ્સતી’’તિ.
Kuso soḷārapaññāṇo, yo te sabbe vadhissatī’’ti.
અથસ્સા માતા ‘‘અયં મરણભયભીતા વિપ્પલપતી’’તિ ચિન્તેત્વા ગાથમાહ –
Athassā mātā ‘‘ayaṃ maraṇabhayabhītā vippalapatī’’ti cintetvā gāthamāha –
૫૫.
55.
‘‘ઉમ્મત્તિકા નુ ભણસિ, અન્ધબાલા પભાસસિ;
‘‘Ummattikā nu bhaṇasi, andhabālā pabhāsasi;
કુસો ચે આગતો અસ્સ, કિં ન જાનેમુ તં મય’’ન્તિ.
Kuso ce āgato assa, kiṃ na jānemu taṃ maya’’nti.
તત્થ અન્ધબાલાતિ સમ્મૂળ્હા અઞ્ઞાણા હુત્વા. કિં ન જાનેમૂતિ કેન કારણેન તં ન જાનેય્યામ. સો હિ અન્તરામગ્ગે ઠિતોવ અમ્હાકં સાસનં પેસેય્ય, સમુસ્સિતદ્ધજા ચતુરઙ્ગિનીસેના પઞ્ઞાયેથ, ત્વં પન મરણભયેન કથેસીતિ.
Tattha andhabālāti sammūḷhā aññāṇā hutvā. Kiṃ na jānemūti kena kāraṇena taṃ na jāneyyāma. So hi antarāmagge ṭhitova amhākaṃ sāsanaṃ peseyya, samussitaddhajā caturaṅginīsenā paññāyetha, tvaṃ pana maraṇabhayena kathesīti.
સા એવં વુત્તે ‘‘ન મે માતા સદ્દહતિ, તસ્સ ઇધાગન્ત્વા સત્ત માસે વસનભાવં ન જાનાતિ, દસ્સેસ્સામિ ન’’ન્તિ ચિન્તેત્વા માતરં હત્થે ગહેત્વા સીહપઞ્જરં વિવરિત્વા હત્થં પસારેત્વા દસ્સેન્તી ગાથમાહ –
Sā evaṃ vutte ‘‘na me mātā saddahati, tassa idhāgantvā satta māse vasanabhāvaṃ na jānāti, dassessāmi na’’nti cintetvā mātaraṃ hatthe gahetvā sīhapañjaraṃ vivaritvā hatthaṃ pasāretvā dassentī gāthamāha –
૫૬.
56.
‘‘એસો આળારિકો પોસો, કુમારીપુરમન્તરે;
‘‘Eso āḷāriko poso, kumārīpuramantare;
દળ્હં કત્વાન સંવેલ્લિં, કુમ્ભિં ધોવતિ ઓણતો’’તિ.
Daḷhaṃ katvāna saṃvelliṃ, kumbhiṃ dhovati oṇato’’ti.
તત્થ કુમારીપુરમન્તરેતિ વાતપાને ઠિતા તવ ધીતાનં કુમારીનં વસનટ્ઠાનન્તરે નં ઓલોકેહિ. સંવેલ્લિન્તિ કચ્છં બન્ધિત્વા કુમ્ભિં ધોવતિ.
Tattha kumārīpuramantareti vātapāne ṭhitā tava dhītānaṃ kumārīnaṃ vasanaṭṭhānantare naṃ olokehi. Saṃvellinti kacchaṃ bandhitvā kumbhiṃ dhovati.
સો કિર તદા ‘‘અજ્જ મે મનોરથો મત્થકં પાપુણિસ્સતિ, અદ્ધા મરણભયતજ્જિતા, પભાવતી, મમ આગતભાવં કથેસ્સતિ, ભાજનાનિ ધોવિત્વા પટિસામેસ્સામી’’તિ ઉદકં આહરિત્વા ભાજનાનિ ધોવિતું આરભિ. અથ નં માતા પરિભાસન્તી ગાથમાહ –
So kira tadā ‘‘ajja me manoratho matthakaṃ pāpuṇissati, addhā maraṇabhayatajjitā, pabhāvatī, mama āgatabhāvaṃ kathessati, bhājanāni dhovitvā paṭisāmessāmī’’ti udakaṃ āharitvā bhājanāni dhovituṃ ārabhi. Atha naṃ mātā paribhāsantī gāthamāha –
૫૭.
57.
‘‘વેણી ત્વમસિ ચણ્ડાલી, અદૂસિ કુલગન્ધિની;
‘‘Veṇī tvamasi caṇḍālī, adūsi kulagandhinī;
કથં મદ્દકુલે જાતા, દાસં કયિરાસિ કામુક’’ન્તિ.
Kathaṃ maddakule jātā, dāsaṃ kayirāsi kāmuka’’nti.
તત્થ વેણીતિ તચ્છિકા. અદૂસિ કુલગન્ધિનીતિ ઉદાહુ ત્વં કુલદૂસિકા. કામુકન્તિ કથં નામ ત્વં એવરૂપે કુલે જાતા અત્તનો સામિકં દાસં કરેય્યાસીતિ.
Tattha veṇīti tacchikā. Adūsi kulagandhinīti udāhu tvaṃ kuladūsikā. Kāmukanti kathaṃ nāma tvaṃ evarūpe kule jātā attano sāmikaṃ dāsaṃ kareyyāsīti.
તતો પભાવતી ‘‘મમ માતા ઇમસ્સ મં નિસ્સાય એવં વસનભાવં ન જાનાતિ મઞ્ઞે’’તિ ચિન્તેત્વા ઇતરં ગાથમાહ –
Tato pabhāvatī ‘‘mama mātā imassa maṃ nissāya evaṃ vasanabhāvaṃ na jānāti maññe’’ti cintetvā itaraṃ gāthamāha –
૫૮.
58.
‘‘નમ્હિ વેણી ન ચણ્ડાલી, ન ચમ્હિ કુલગન્ધિની;
‘‘Namhi veṇī na caṇḍālī, na camhi kulagandhinī;
ઓક્કાકપુત્તો ભદ્દન્તે, ત્વં નુ દાસોતિ મઞ્ઞસી’’તિ.
Okkākaputto bhaddante, tvaṃ nu dāsoti maññasī’’ti.
તત્થ ઓક્કાકપુત્તોતિ, અમ્મ, એસ ઓક્કાકપુત્તો, ત્વં પન ‘‘દાસો’’તિ મઞ્ઞસિ, કસ્મા નં અહં ‘‘દાસો’’તિ કથેસ્સામીતિ.
Tattha okkākaputtoti, amma, esa okkākaputto, tvaṃ pana ‘‘dāso’’ti maññasi, kasmā naṃ ahaṃ ‘‘dāso’’ti kathessāmīti.
ઇદાનિસ્સ યસં વણ્ણેન્તી આહ –
Idānissa yasaṃ vaṇṇentī āha –
૫૯.
59.
‘‘યો બ્રાહ્મણસહસ્સાનિ, સદા ભોજેતિ વીસતિં;
‘‘Yo brāhmaṇasahassāni, sadā bhojeti vīsatiṃ;
ઓક્કાકપુત્તો ભદ્દન્તે, ત્વં નુ દાસોતિ મઞ્ઞસિ.
Okkākaputto bhaddante, tvaṃ nu dāsoti maññasi.
૬૦.
60.
યસ્સ નાગસહસ્સાનિ, સદા યોજેન્તિ વીસતિં;
Yassa nāgasahassāni, sadā yojenti vīsatiṃ;
ઓક્કાકપુત્તો ભદ્દન્તે, ત્વં નુ દાસોતિ મઞ્ઞસિ.
Okkākaputto bhaddante, tvaṃ nu dāsoti maññasi.
૬૧.
61.
‘‘યસ્સ અસ્સસહસ્સાનિ, સદા યોજેન્તિ વીસતિં;
‘‘Yassa assasahassāni, sadā yojenti vīsatiṃ;
ઓક્કાકપુત્તો ભદ્દન્તે, ત્વં નુ દાસોતિ મઞ્ઞસિ.
Okkākaputto bhaddante, tvaṃ nu dāsoti maññasi.
૬૨.
62.
‘‘યસ્સ રથસહસ્સાનિ, સદા યોજેન્તિ વીસતિં;
‘‘Yassa rathasahassāni, sadā yojenti vīsatiṃ;
ઓક્કાકપુત્તો ભદ્દન્તે, ત્વં નુ દાસોતિ મઞ્ઞસિ;
Okkākaputto bhaddante, tvaṃ nu dāsoti maññasi;
યસ્સ ઉસભસહસ્સાનિ, સદા યોજેન્તિ વીસતિં;
Yassa usabhasahassāni, sadā yojenti vīsatiṃ;
ઓક્કાકપુત્તો ભદ્દન્તે, ત્વં નુ દાસોતિ મઞ્ઞસિ.
Okkākaputto bhaddante, tvaṃ nu dāsoti maññasi.
૬૩.
63.
‘‘યસ્સ ધેનુસહસ્સાનિ, સદા દુહન્તિ વીસતિં;
‘‘Yassa dhenusahassāni, sadā duhanti vīsatiṃ;
ઓક્કાકપુત્તો ભદ્દન્તે, ત્વં નુ દાસોતિ મઞ્ઞસી’’તિ.
Okkākaputto bhaddante, tvaṃ nu dāsoti maññasī’’ti.
એવં તાય પઞ્ચહિ ગાથાહિ મહાસત્તસ્સ યસો વણ્ણિતો. અથસ્સા માતા ‘‘અયં અસમ્ભિતા કથં કથેતિ, અદ્ધા એવમેત’’ન્તિ સદ્દહિત્વા રઞ્ઞો સન્તિકં ગન્ત્વા તમત્થં આરોચેસિ. સો વેગેન પભાવતિયા સન્તિકં ગન્ત્વા ‘‘સચ્ચં કિર, અમ્મ, કુસરાજા ઇધાગતો’’તિ. ‘‘આમ તાત, અજ્જસ્સ સત્ત માસા અતિક્કન્તા તવ ધીતાનં આળારિકત્તં કરોન્તસ્સા’’તિ. સો તસ્સા અસદ્દહન્તો ખુજ્જં પુચ્છિત્વા યથાભૂતં સુત્વા ધીતરં ગરહન્તો ગાથમાહ –
Evaṃ tāya pañcahi gāthāhi mahāsattassa yaso vaṇṇito. Athassā mātā ‘‘ayaṃ asambhitā kathaṃ katheti, addhā evameta’’nti saddahitvā rañño santikaṃ gantvā tamatthaṃ ārocesi. So vegena pabhāvatiyā santikaṃ gantvā ‘‘saccaṃ kira, amma, kusarājā idhāgato’’ti. ‘‘Āma tāta, ajjassa satta māsā atikkantā tava dhītānaṃ āḷārikattaṃ karontassā’’ti. So tassā asaddahanto khujjaṃ pucchitvā yathābhūtaṃ sutvā dhītaraṃ garahanto gāthamāha –
૬૪.
64.
‘‘તગ્ઘ તે દુક્કટં બાલે, યં ખત્તિયં મહબ્બલં;
‘‘Taggha te dukkaṭaṃ bāle, yaṃ khattiyaṃ mahabbalaṃ;
નાગં મણ્ડૂકવણ્ણેન, ન તં અક્ખાસિધાગત’’ન્તિ.
Nāgaṃ maṇḍūkavaṇṇena, na taṃ akkhāsidhāgata’’nti.
તત્થ તગ્ઘાતિ એકંસેનેવ.
Tattha tagghāti ekaṃseneva.
સો ધીતરં ગરહિત્વા વેગેન તસ્સ સન્તિકં ગન્ત્વા કતપટિસન્થારો અઞ્જલિં પગ્ગય્હ અત્તનો અચ્ચયં દસ્સેન્તો ગાથમાહ –
So dhītaraṃ garahitvā vegena tassa santikaṃ gantvā katapaṭisanthāro añjaliṃ paggayha attano accayaṃ dassento gāthamāha –
૬૫.
65.
‘‘અપરાધં મહારાજ, ત્વં નો ખમ રથેસભ;
‘‘Aparādhaṃ mahārāja, tvaṃ no khama rathesabha;
યં તં અઞ્ઞાતવેસેન, નાઞ્ઞાસિમ્હા ઇધાગત’’ન્તિ.
Yaṃ taṃ aññātavesena, nāññāsimhā idhāgata’’nti.
તં સુત્વા મહાસત્તો ‘‘સચાહં ફરુસં વક્ખામિ, ઇધેવસ્સ હદયં ફલિસ્સતિ, અસ્સાસેસ્સામિ ન’’ન્તિ ચિન્તેત્વા ભાજનન્તરે ઠિતોવ ઇતરં ગાથમાહ –
Taṃ sutvā mahāsatto ‘‘sacāhaṃ pharusaṃ vakkhāmi, idhevassa hadayaṃ phalissati, assāsessāmi na’’nti cintetvā bhājanantare ṭhitova itaraṃ gāthamāha –
૬૬.
66.
‘‘માદિસસ્સ ન તં છન્નં, યોહં આળારિકો ભવે;
‘‘Mādisassa na taṃ channaṃ, yohaṃ āḷāriko bhave;
ત્વઞ્ઞેવ મે પસીદસ્સુ, નત્થિ તે દેવ દુક્કટ’’ન્તિ.
Tvaññeva me pasīdassu, natthi te deva dukkaṭa’’nti.
રાજા તસ્સ સન્તિકા પટિસન્થારં લભિત્વા પાસાદં અભિરુહિત્વા પભાવતિં પક્કોસાપેત્વા ખમાપનત્થાય પેસેતું ગાથમાહ –
Rājā tassa santikā paṭisanthāraṃ labhitvā pāsādaṃ abhiruhitvā pabhāvatiṃ pakkosāpetvā khamāpanatthāya pesetuṃ gāthamāha –
૬૭.
67.
‘‘ગચ્છ બાલે ખમાપેહિ, કુસરાજં મહબ્બલં;
‘‘Gaccha bāle khamāpehi, kusarājaṃ mahabbalaṃ;
ખમાપિતો કુસો રાજા, સો તે દસ્સતિ જીવિત’’ન્તિ.
Khamāpito kuso rājā, so te dassati jīvita’’nti.
સા પિતુ વચનં સુત્વા ભગિનીહિ ચેવ પરિચારિકાહિ ચ પરિવુતા તસ્સ સન્તિકં અગમાસિ. સોપિ કમ્મકારવેસેન ઠિતોવ તસ્સા અત્તનો સન્તિકં આગમનં ઞત્વા ‘‘અજ્જ પભાવતિયા માનં ભિન્દિત્વા પાદમૂલે નં કલલે નિપજ્જાપેસ્સામી’’તિ સબ્બં અત્તના આભતં ઉદકં છડ્ડેત્વા ખલમણ્ડલમત્તં ઠાનં મદ્દિત્વા એકકલલં અકાસિ. સા તસ્સ સન્તિકં ગન્ત્વા તસ્સ પાદેસુ નિપતિત્વા કલલપિટ્ઠે નિપન્ના તં ખમાપેસિ. તમત્થં પકાસેન્તો સત્થા આહ –
Sā pitu vacanaṃ sutvā bhaginīhi ceva paricārikāhi ca parivutā tassa santikaṃ agamāsi. Sopi kammakāravesena ṭhitova tassā attano santikaṃ āgamanaṃ ñatvā ‘‘ajja pabhāvatiyā mānaṃ bhinditvā pādamūle naṃ kalale nipajjāpessāmī’’ti sabbaṃ attanā ābhataṃ udakaṃ chaḍḍetvā khalamaṇḍalamattaṃ ṭhānaṃ madditvā ekakalalaṃ akāsi. Sā tassa santikaṃ gantvā tassa pādesu nipatitvā kalalapiṭṭhe nipannā taṃ khamāpesi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
૬૮.
68.
‘‘પિતુસ્સ વચનં સુત્વા, દેવવણ્ણી પભાવતી;
‘‘Pitussa vacanaṃ sutvā, devavaṇṇī pabhāvatī;
સિરસા અગ્ગહી પાદે, કુસરાજં મહબ્બલ’’ન્તિ.
Sirasā aggahī pāde, kusarājaṃ mahabbala’’nti.
તત્થ સિરસાતિ સિરસા નિપતિત્વા કુસરાજાનં પાદે અગ્ગહેસીતિ.
Tattha sirasāti sirasā nipatitvā kusarājānaṃ pāde aggahesīti.
ગહેત્વા ચ પન નં ખમાપેન્તી તિસ્સો ગાથાયો અભાસિ –
Gahetvā ca pana naṃ khamāpentī tisso gāthāyo abhāsi –
૬૯.
69.
‘‘યામા રત્યો અતિક્કન્તા, તામા દેવ તયા વિના;
‘‘Yāmā ratyo atikkantā, tāmā deva tayā vinā;
વન્દે તે સિરસા પાદે, મા મે કુજ્ઝ રથેસભ.
Vande te sirasā pāde, mā me kujjha rathesabha.
૭૦.
70.
‘‘સબ્બં તે પટિજાનામિ, મહારાજ સુણોહિ મે;
‘‘Sabbaṃ te paṭijānāmi, mahārāja suṇohi me;
ન ચાપિ અપ્પિયં તુય્હં, કરેય્યામિ અહં પુન.
Na cāpi appiyaṃ tuyhaṃ, kareyyāmi ahaṃ puna.
૭૧.
71.
‘‘એવં ચે યાચમાનાય, વચનં મે ન કાહસિ;
‘‘Evaṃ ce yācamānāya, vacanaṃ me na kāhasi;
ઇદાનિ મં તાતો હન્ત્વા, ખત્તિયાનં પદસ્સતી’’તિ.
Idāni maṃ tāto hantvā, khattiyānaṃ padassatī’’ti.
તત્થ રત્યોતિ રત્તિયો. તામાતિ તા ઇમા સબ્બાપિ તયા વિના અતિક્કન્તા. સબ્બં તે પટિજાનામીતિ, મહારાજ, એત્તકં કાલં મયા તવ અપ્પિયમેવ કતં, ઇદં તે અહં સબ્બં પટિજાનામિ, અપરમ્પિ સુણોહિ મે, ઇતો પટ્ઠાયાહં પુન તુય્હં અપ્પિયં ન કરિસ્સામિ. એવં ચેતિ સચે એવં યાચમાનાય મમ ત્વં વચનં ન કરિસ્સસીતિ.
Tattha ratyoti rattiyo. Tāmāti tā imā sabbāpi tayā vinā atikkantā. Sabbaṃ te paṭijānāmīti, mahārāja, ettakaṃ kālaṃ mayā tava appiyameva kataṃ, idaṃ te ahaṃ sabbaṃ paṭijānāmi, aparampi suṇohi me, ito paṭṭhāyāhaṃ puna tuyhaṃ appiyaṃ na karissāmi. Evaṃ ceti sace evaṃ yācamānāya mama tvaṃ vacanaṃ na karissasīti.
તં સુત્વા રાજા ‘‘સચાહં ‘ઇમં ત્વઞ્ચેવ જાનિસ્સસી’તિ વક્ખામિ, હદયમસ્સા ફલિસ્સતિ, અસ્સાસેસ્સામિ ન’’ન્તિ ચિન્તેત્વા આહ –
Taṃ sutvā rājā ‘‘sacāhaṃ ‘imaṃ tvañceva jānissasī’ti vakkhāmi, hadayamassā phalissati, assāsessāmi na’’nti cintetvā āha –
૭૨.
72.
‘‘એવં તે યાચમાનાય, કિં ન કાહામિ તે વચો;
‘‘Evaṃ te yācamānāya, kiṃ na kāhāmi te vaco;
વિકુદ્ધો ત્યસ્મિ કલ્યાણિ, મા ત્વં ભાયિ પભાવતિ.
Vikuddho tyasmi kalyāṇi, mā tvaṃ bhāyi pabhāvati.
૭૩.
73.
‘‘સબ્બં તે પટિજાનામિ, રાજપુત્તિ સુણોહિ મે;
‘‘Sabbaṃ te paṭijānāmi, rājaputti suṇohi me;
ન ચાપિ અપ્પિયં તુય્હં, કરેય્યામિ અહં પુન.
Na cāpi appiyaṃ tuyhaṃ, kareyyāmi ahaṃ puna.
૭૪.
74.
‘‘તવ કામા હિ સુસ્સોણિ, પહુ દુક્ખં તિતિક્ખિસં;
‘‘Tava kāmā hi sussoṇi, pahu dukkhaṃ titikkhisaṃ;
બહું મદ્દકુલં હન્ત્વા, નયિતું તં પભાવતી’’તિ.
Bahuṃ maddakulaṃ hantvā, nayituṃ taṃ pabhāvatī’’ti.
તત્થ કિં ન કાહામીતિ કિંકારણા તવ વચનં ન કરિસ્સામિ. વિકુદ્ધો ત્યસ્મીતિ વિકુદ્ધો નિક્કોપો તે અસ્મિં. સબ્બં તેતિ વિકુદ્ધભાવઞ્ચ ઇદાનિ અપ્પિયકરણઞ્ચ ઉભયં તે ઇદં સબ્બમેવ પટિજાનામિ. તવ કામાતિ તવ કામેન તં ઇચ્છમાનો. તિતિક્ખિસન્તિ અધિવાસેમિ. બહું મદ્દકુલં હન્ત્વા નયિતું તન્તિ બહુમદ્દરાજકુલં હનિત્વા બલક્કારેન તં નેતું સમત્થોતિ.
Tattha kiṃ na kāhāmīti kiṃkāraṇā tava vacanaṃ na karissāmi. Vikuddho tyasmīti vikuddho nikkopo te asmiṃ. Sabbaṃ teti vikuddhabhāvañca idāni appiyakaraṇañca ubhayaṃ te idaṃ sabbameva paṭijānāmi. Tava kāmāti tava kāmena taṃ icchamāno. Titikkhisanti adhivāsemi. Bahuṃ maddakulaṃ hantvā nayituṃ tanti bahumaddarājakulaṃ hanitvā balakkārena taṃ netuṃ samatthoti.
અથ સો સક્કસ્સ દેવરઞ્ઞો પરિચારિકં વિય તં અત્તનો પરિચારિકં દિસ્વા ખત્તિયમાનં ઉપ્પાદેત્વા ‘‘મયિ કિર ધરમાનેયેવ મમ ભરિયં અઞ્ઞે ગહેત્વા ગમિસ્સન્તી’’તિ સીહો વિય રાજઙ્ગણે વિજમ્ભમાનો ‘‘સકલનગરવાસિનો મે આગતભાવં જાનન્તૂ’’તિ વગ્ગન્તો નદન્તો સેળેન્તો અપ્ફોટેન્તો ‘‘ઇદાનિ તે જીવગ્ગાહં ગહેસ્સામિ, રથાદયો મે યોજેન્તૂ’’તિ અનન્તરં ગાથમાહ –
Atha so sakkassa devarañño paricārikaṃ viya taṃ attano paricārikaṃ disvā khattiyamānaṃ uppādetvā ‘‘mayi kira dharamāneyeva mama bhariyaṃ aññe gahetvā gamissantī’’ti sīho viya rājaṅgaṇe vijambhamāno ‘‘sakalanagaravāsino me āgatabhāvaṃ jānantū’’ti vagganto nadanto seḷento apphoṭento ‘‘idāni te jīvaggāhaṃ gahessāmi, rathādayo me yojentū’’ti anantaraṃ gāthamāha –
૭૫.
75.
‘‘યોજયન્તુ રથે અસ્સે, નાનાચિત્તે સમાહિતે;
‘‘Yojayantu rathe asse, nānācitte samāhite;
અથ દક્ખથ મે વેગં, વિધમન્તસ્સ સત્તવો’’તિ.
Atha dakkhatha me vegaṃ, vidhamantassa sattavo’’ti.
તત્થ નાનાચિત્તેતિ નાનાલઙ્કારવિચિત્તે. સમાહિતેતિ અસ્સે સન્ધાય વુત્તં, સુસિક્ખિતે નિબ્બિસેવનેતિ અત્થો. અથ દક્ખથ મે વેગન્તિ અથ મે પરક્કમં પસ્સિસ્સથાતિ.
Tattha nānācitteti nānālaṅkāravicitte. Samāhiteti asse sandhāya vuttaṃ, susikkhite nibbisevaneti attho. Atha dakkhatha me veganti atha me parakkamaṃ passissathāti.
સત્તૂનં ગણ્હનં નામ મય્હં ભારો, ગચ્છ ત્વં ન્હત્વા અલઙ્કરિત્વા પાસાદં આરુહાતિ તં ઉય્યોજેસિ. મદ્દરાજાપિસ્સ પરિહારકરણત્થં અમચ્ચે પહિણિ. તે તસ્સ મહાનસદ્વારેયેવ સાણિં પરિક્ખિપિત્વા કપ્પકે ઉપટ્ઠપેસું. સો કતમસ્સુકમ્મો સીસંન્હાતો સબ્બાલઙ્કારપટિમણ્ડિતો અમચ્ચાદીહિ પરિવુતો ‘‘પાસાદં અભિરુહિસ્સામી’’તિ દિસા વિલોકેત્વા અપ્ફોટેસિ. ઓલોકિતઓલોકિતટ્ઠાનં વિકમ્પિ. સો ‘‘ઇદાનિ મે પરક્કમં પસ્સિસ્સથા’’તિ આહ. તમત્થં પકાસેન્તો સત્થા અનન્તરં ગાથમાહ –
Sattūnaṃ gaṇhanaṃ nāma mayhaṃ bhāro, gaccha tvaṃ nhatvā alaṅkaritvā pāsādaṃ āruhāti taṃ uyyojesi. Maddarājāpissa parihārakaraṇatthaṃ amacce pahiṇi. Te tassa mahānasadvāreyeva sāṇiṃ parikkhipitvā kappake upaṭṭhapesuṃ. So katamassukammo sīsaṃnhāto sabbālaṅkārapaṭimaṇḍito amaccādīhi parivuto ‘‘pāsādaṃ abhiruhissāmī’’ti disā viloketvā apphoṭesi. Olokitaolokitaṭṭhānaṃ vikampi. So ‘‘idāni me parakkamaṃ passissathā’’ti āha. Tamatthaṃ pakāsento satthā anantaraṃ gāthamāha –
૭૬.
76.
‘‘તઞ્ચ તત્થ ઉદિક્ખિંસુ, રઞ્ઞો મદ્દસ્સન્તેપુરે;
‘‘Tañca tattha udikkhiṃsu, rañño maddassantepure;
વિજમ્ભમાનં સીહંવ, ફોટેન્તં દિગુણં ભુજ’’ન્તિ.
Vijambhamānaṃ sīhaṃva, phoṭentaṃ diguṇaṃ bhuja’’nti.
તસ્સત્થો – તઞ્ચ તત્થ વિજમ્ભન્તં અપ્ફોટેન્તં રઞ્ઞો અન્તેપુરે વાતપાનાનિ વિવરિત્વા ઇત્થિયો ઉદિક્ખિંસૂતિ.
Tassattho – tañca tattha vijambhantaṃ apphoṭentaṃ rañño antepure vātapānāni vivaritvā itthiyo udikkhiṃsūti.
અથસ્સ મદ્દરાજા કતઆનેઞ્જકારણં અલઙ્કતવરવારણં પેસેસિ. સો સમુસ્સિતસેતચ્છત્તં હત્થિક્ખન્ધં આરુય્હ ‘‘પભાવતિં આનેથા’’તિ તમ્પિ પચ્છતો નિસીદાપેત્વા ચતુરઙ્ગિનિયા સેનાય પરિવુતો પાચીનદ્વારેન નિક્ખમિત્વા પરસેનં ઓલોકેત્વા ‘‘અહં કુસરાજા, જીવિતત્થિકા ઉરેન નિપજ્જન્તૂ’’તિ તિક્ખત્તું સીહનાદં નદિત્વા સત્તુમદ્દનં અકાસિ. તમત્થં પકાસેન્તો સત્થા આહ –
Athassa maddarājā kataāneñjakāraṇaṃ alaṅkatavaravāraṇaṃ pesesi. So samussitasetacchattaṃ hatthikkhandhaṃ āruyha ‘‘pabhāvatiṃ ānethā’’ti tampi pacchato nisīdāpetvā caturaṅginiyā senāya parivuto pācīnadvārena nikkhamitvā parasenaṃ oloketvā ‘‘ahaṃ kusarājā, jīvitatthikā urena nipajjantū’’ti tikkhattuṃ sīhanādaṃ naditvā sattumaddanaṃ akāsi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
૭૭.
77.
‘‘હત્થિક્ખન્ધઞ્ચ આરુય્હ, આરોપેત્વા પભાવતિં;
‘‘Hatthikkhandhañca āruyha, āropetvā pabhāvatiṃ;
સઙ્ગામં ઓતરિત્વાન, સીહનાદં નદી કુસો.
Saṅgāmaṃ otaritvāna, sīhanādaṃ nadī kuso.
૭૮.
78.
‘‘તસ્સ તં નદતો સુત્વા, સીહસ્સેવિતરે મિગા;
‘‘Tassa taṃ nadato sutvā, sīhassevitare migā;
ખત્તિયા વિપલાયિંસુ, કુસસદ્દભયટ્ટિતા.
Khattiyā vipalāyiṃsu, kusasaddabhayaṭṭitā.
૭૯.
79.
‘‘હત્થારોહા અનીકટ્ઠા, રથિકા પત્તિકારકા;
‘‘Hatthārohā anīkaṭṭhā, rathikā pattikārakā;
અઞ્ઞમઞ્ઞસ્સ છિન્દન્તિ, કુસસદ્દભયટ્ટિતા.
Aññamaññassa chindanti, kusasaddabhayaṭṭitā.
૮૦.
80.
‘‘તસ્મિં સઙ્ગામસીસસ્મિં, પસ્સિત્વા હટ્ઠમાનસો;
‘‘Tasmiṃ saṅgāmasīsasmiṃ, passitvā haṭṭhamānaso;
કુસસ્સ રઞ્ઞો દેવિન્દો, અદા વેરોચનં મણિં.
Kusassa rañño devindo, adā verocanaṃ maṇiṃ.
૮૧.
81.
‘‘સો તં વિજ્ઝિત્વા સઙ્ગામં, લદ્ધા વેરોચનં મણિં;
‘‘So taṃ vijjhitvā saṅgāmaṃ, laddhā verocanaṃ maṇiṃ;
હત્થિક્ખન્ધગતો રાજા, પાવેક્ખિ નગરં પુરં.
Hatthikkhandhagato rājā, pāvekkhi nagaraṃ puraṃ.
૮૨.
82.
‘‘જીવગ્ગાહં ગહેત્વાન, બન્ધિત્વા સત્ત ખત્તિયે;
‘‘Jīvaggāhaṃ gahetvāna, bandhitvā satta khattiye;
સસુરસ્સૂપનામેસિ, ઇમે તે દેવ સત્તવો.
Sasurassūpanāmesi, ime te deva sattavo.
૮૩.
83.
‘‘સબ્બેવ તે વસં ગતા, અમિત્તા વિહતા તવ;
‘‘Sabbeva te vasaṃ gatā, amittā vihatā tava;
કામં કરોહિ તે તયા, મુઞ્ચ વા તે હનસ્સુ વા’’તિ.
Kāmaṃ karohi te tayā, muñca vā te hanassu vā’’ti.
તત્થ વિપલાયિંસૂતિ સતિં પચ્ચુપટ્ઠાપેતું અસક્કોન્તા વિપલ્લત્થચિત્તા ભિજ્જિંસુ. કુસસદ્દભયટ્ટિતાતિ કુસરઞ્ઞો સદ્દં નિસ્સાય જાતેન ભયેન ઉપદ્દુતા મૂળ્હચિત્તા. અઞ્ઞમઞ્ઞસ્સ છિન્દન્તીતિ અઞ્ઞમઞ્ઞં છિન્દન્તિ મદ્દન્તિ. ‘‘ભિન્દિંસૂ’’તિપિ પાઠો. તસ્મિન્તિ એવં બોધિસત્તસ્સ સદ્દસવનેનેવ સઙ્ગામે ભિન્ને તસ્મિં સઙ્ગામસીસે તં મહાસત્તસ્સ પરક્કમં પસ્સિત્વા તુટ્ઠહદયો સક્કો વેરોચનં નામ મણિક્ખન્ધં તસ્સ અદાસિ. નગરં પુરન્તિ નગરસઙ્ખાતં પુરં. બન્ધિત્વાતિ તેસઞ્ઞેવ ઉત્તરિ સાટકેન પચ્છાબાહં બન્ધિત્વા. કામં કરોહિ તે તયાતિ ત્વં અત્તનો કામં ઇચ્છં રુચિં કરોહિ, એતે હિ તયા દાસા કતાયેવાતિ.
Tattha vipalāyiṃsūti satiṃ paccupaṭṭhāpetuṃ asakkontā vipallatthacittā bhijjiṃsu. Kusasaddabhayaṭṭitāti kusarañño saddaṃ nissāya jātena bhayena upaddutā mūḷhacittā. Aññamaññassa chindantīti aññamaññaṃ chindanti maddanti. ‘‘Bhindiṃsū’’tipi pāṭho. Tasminti evaṃ bodhisattassa saddasavaneneva saṅgāme bhinne tasmiṃ saṅgāmasīse taṃ mahāsattassa parakkamaṃ passitvā tuṭṭhahadayo sakko verocanaṃ nāma maṇikkhandhaṃ tassa adāsi. Nagaraṃ puranti nagarasaṅkhātaṃ puraṃ. Bandhitvāti tesaññeva uttari sāṭakena pacchābāhaṃ bandhitvā. Kāmaṃ karohi te tayāti tvaṃ attano kāmaṃ icchaṃ ruciṃ karohi, ete hi tayā dāsā katāyevāti.
રાજા આહ –
Rājā āha –
૮૪.
84.
‘‘તુય્હેવ સત્તવો એતે, ન હિ તે મય્હ સત્તવો;
‘‘Tuyheva sattavo ete, na hi te mayha sattavo;
ત્વઞ્ઞેવ નો મહારાજ, મુઞ્ચ વા તે હનસ્સુ વા’’તિ.
Tvaññeva no mahārāja, muñca vā te hanassu vā’’ti.
તત્થ ત્વઞ્ઞેવ નોતિ, મહારાજ, ત્વંયેવ અમ્હાકં ઇસ્સરોતિ.
Tattha tvaññeva noti, mahārāja, tvaṃyeva amhākaṃ issaroti.
એવં વુત્તે મહાસત્તો ‘‘કિં ઇમેહિ મારિતેહિ, મા તેસં આગમનં નિરત્થકં હોતુ, પભાવતિયા કનિટ્ઠા સત્ત મદ્દરાજધીતરો અત્થિ, તા નેસં દાપેસ્સામી’’તિ ચિન્તેત્વા ગાથમાહ –
Evaṃ vutte mahāsatto ‘‘kiṃ imehi māritehi, mā tesaṃ āgamanaṃ niratthakaṃ hotu, pabhāvatiyā kaniṭṭhā satta maddarājadhītaro atthi, tā nesaṃ dāpessāmī’’ti cintetvā gāthamāha –
૮૫.
85.
‘‘ઇમા તે ધીતરો સત્ત, દેવકઞ્ઞૂપમા સુભા;
‘‘Imā te dhītaro satta, devakaññūpamā subhā;
દદાહિ નેસં એકેકં, હોન્તુ જામાતરો તવા’’તિ.
Dadāhi nesaṃ ekekaṃ, hontu jāmātaro tavā’’ti.
અથ નં રાજા આહ –
Atha naṃ rājā āha –
૮૬.
86.
‘‘અમ્હાકઞ્ચેવ તાસઞ્ચ, ત્વં નો સબ્બેસમિસ્સરો;
‘‘Amhākañceva tāsañca, tvaṃ no sabbesamissaro;
ત્વઞ્ઞેવ નો મહારાજ, દેહિ નેસં યદિચ્છસી’’તિ.
Tvaññeva no mahārāja, dehi nesaṃ yadicchasī’’ti.
તત્થ ત્વં નો સબ્બેસન્તિ, મહારાજ કુસનરિન્દ, કિં વદેસિ, ત્વઞ્ઞેવ એતેસઞ્ચ સત્તન્નં રાજૂનં મમઞ્ચ ઇમાસઞ્ચ સબ્બેસં નો ઇસ્સરો. યદિચ્છસીતિ યદિ ઇચ્છસિ, યસ્સ વા યં દાતું ઇચ્છસિ, તસ્સ તં દેહીતિ.
Tattha tvaṃ no sabbesanti, mahārāja kusanarinda, kiṃ vadesi, tvaññeva etesañca sattannaṃ rājūnaṃ mamañca imāsañca sabbesaṃ no issaro. Yadicchasīti yadi icchasi, yassa vā yaṃ dātuṃ icchasi, tassa taṃ dehīti.
એવં વુત્તે સો તા સબ્બાપિ અલઙ્કારાપેત્વા એકેકસ્સ રઞ્ઞો એકેકં અદાસિ. તમત્થં પકાસેન્તો સત્થા પઞ્ચ ગાથાયો અભાસિ –
Evaṃ vutte so tā sabbāpi alaṅkārāpetvā ekekassa rañño ekekaṃ adāsi. Tamatthaṃ pakāsento satthā pañca gāthāyo abhāsi –
૮૭.
87.
‘‘એકમેકસ્સ એકેકં, અદા સીહસ્સરો કુસો;
‘‘Ekamekassa ekekaṃ, adā sīhassaro kuso;
ખત્તિયાનં તદા તેસં, રઞ્ઞો મદ્દસ્સ ધીતરો.
Khattiyānaṃ tadā tesaṃ, rañño maddassa dhītaro.
૮૮.
88.
‘‘પીણિતા તેન લાભેન, તુટ્ઠા સીહસ્સરે કુસે;
‘‘Pīṇitā tena lābhena, tuṭṭhā sīhassare kuse;
સકરટ્ઠાનિ પાયિંસુ, ખત્તિયા સત્ત તાવદે.
Sakaraṭṭhāni pāyiṃsu, khattiyā satta tāvade.
૮૯.
89.
‘‘પભાવતિઞ્ચ આદાય, મણિં વેરોચનં સુભં;
‘‘Pabhāvatiñca ādāya, maṇiṃ verocanaṃ subhaṃ;
કુસાવતિં કુસો રાજા, અગમાસિ મહબ્બલો.
Kusāvatiṃ kuso rājā, agamāsi mahabbalo.
૯૦.
90.
‘‘ત્યસ્સુ એકરથે યન્તા, પવિસન્તા કુસાવતિં;
‘‘Tyassu ekarathe yantā, pavisantā kusāvatiṃ;
સમાના વણ્ણરૂપેન, નાઞ્ઞમઞ્ઞાતિરોચિસું.
Samānā vaṇṇarūpena, nāññamaññātirocisuṃ.
૯૧.
91.
‘‘માતા પુત્તેન સંગચ્છિ, ઉભયો ચ જયમ્પતી;
‘‘Mātā puttena saṃgacchi, ubhayo ca jayampatī;
સમગ્ગા તે તદા આસું, ફીતં ધરણિમાવસુ’’ન્તિ.
Samaggā te tadā āsuṃ, phītaṃ dharaṇimāvasu’’nti.
તત્થ પીણિતાતિ સન્તપ્પિતા. પાયિંસૂતિ ઇદાનિ અપ્પમત્તા ભવેય્યાથાતિ કુસનરિન્દેન ઓવદિતા અગમંસુ. અગમાસીતિ કતિપાહં વસિત્વા ‘‘અમ્હાકં રટ્ઠં ગમિસ્સામા’’તિ સસુરં આપુચ્છિત્વા ગતો. એકરથે યન્તાતિ દ્વેપિ એકરથં અભિરુય્હ ગચ્છન્તા. સમાના વણ્ણરૂપેનાતિ વણ્ણેન ચ રૂપેન ચ સમાના હુત્વા. નાઞ્ઞમઞ્ઞાતિરોચિસુન્તિ એકો એકં નાતિક્કમિ. મણિરતનાનુભાવેન કિર મહાસત્તો અભિરૂપો અહોસિ સુવણ્ણવણ્ણો સોભગ્ગપ્પત્તો, સો કિર પુબ્બે પચ્ચેકબુદ્ધસ્સ પિણ્ડપાતનિસ્સન્દેન બુદ્ધપટિમાકરણનિસ્સન્દેન ચ એવં તેજવન્તો અહોસિ. સંગચ્છીતિ અથસ્સ માતા મહાસત્તસ્સ આગમનં સુત્વા નગરે ભેરિં ચરાપેત્વા મહાસત્તસ્સ બહું પણ્ણાકારં આદાય પચ્ચુગ્ગમનં કત્વા સમાગચ્છિ. સોપિ માતરા સદ્ધિંયેવ નગરં પદક્ખિણં કત્વા સત્તાહં છણકીળં કીળિત્વા અલઙ્કતપાસાદતલં અભિરુહિ. તેપિ ઉભો જયમ્પતિકા સમગ્ગા અહેસું, તતો પટ્ઠાય યાવજીવં સમગ્ગા સમ્મોદમાના ફીતં ધરણિં અજ્ઝાવસિંસૂતિ.
Tattha pīṇitāti santappitā. Pāyiṃsūti idāni appamattā bhaveyyāthāti kusanarindena ovaditā agamaṃsu. Agamāsīti katipāhaṃ vasitvā ‘‘amhākaṃ raṭṭhaṃ gamissāmā’’ti sasuraṃ āpucchitvā gato. Ekarathe yantāti dvepi ekarathaṃ abhiruyha gacchantā. Samānā vaṇṇarūpenāti vaṇṇena ca rūpena ca samānā hutvā. Nāññamaññātirocisunti eko ekaṃ nātikkami. Maṇiratanānubhāvena kira mahāsatto abhirūpo ahosi suvaṇṇavaṇṇo sobhaggappatto, so kira pubbe paccekabuddhassa piṇḍapātanissandena buddhapaṭimākaraṇanissandena ca evaṃ tejavanto ahosi. Saṃgacchīti athassa mātā mahāsattassa āgamanaṃ sutvā nagare bheriṃ carāpetvā mahāsattassa bahuṃ paṇṇākāraṃ ādāya paccuggamanaṃ katvā samāgacchi. Sopi mātarā saddhiṃyeva nagaraṃ padakkhiṇaṃ katvā sattāhaṃ chaṇakīḷaṃ kīḷitvā alaṅkatapāsādatalaṃ abhiruhi. Tepi ubho jayampatikā samaggā ahesuṃ, tato paṭṭhāya yāvajīvaṃ samaggā sammodamānā phītaṃ dharaṇiṃ ajjhāvasiṃsūti.
સત્થા ઇમં ધમ્મદેસનં આહરિત્વા સચ્ચાનિ પકાસેત્વા જાતકં સમોધાનેસિ, સચ્ચપરિયોસાને ઉક્કણ્ઠિતભિક્ખુ સોતાપત્તિફલે પતિટ્ઠહિ. તદા માતાપિતરો મહારાજકુલાનિ અહેસું, કનિટ્ઠો આનન્દો, ખુજ્જા ખુજ્જુત્તરા, પભાવતી રાહુલમાતા, પરિસા બુદ્ધપરિસા, કુસરાજા પન અહમેવ અહોસિન્તિ.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne ukkaṇṭhitabhikkhu sotāpattiphale patiṭṭhahi. Tadā mātāpitaro mahārājakulāni ahesuṃ, kaniṭṭho ānando, khujjā khujjuttarā, pabhāvatī rāhulamātā, parisā buddhaparisā, kusarājā pana ahameva ahosinti.
કુસજાતકવણ્ણના પઠમા.
Kusajātakavaṇṇanā paṭhamā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / જાતકપાળિ • Jātakapāḷi / ૫૩૧. કુસજાતકં • 531. Kusajātakaṃ