Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરગાથા-અટ્ઠકથા • Theragāthā-aṭṭhakathā |
૬. કુટિવિહારિત્થેરગાથાવણ્ણના
6. Kuṭivihārittheragāthāvaṇṇanā
કો કુટિકાયન્તિ આયસ્મતો કુટિવિહારિત્થેરસ્સ ગાથા. કા ઉપ્પત્તિ? સો કિર પદુમુત્તરસ્સ ભગવતો આકાસેન ગચ્છન્તસ્સ ‘‘ઉદકદાનં દસ્સામી’’તિ સીતલં ઉદકં ગહેત્વા પીતિસોમનસ્સજાતો ઉદ્ધમ્મુખો હુત્વા ઉક્ખિપિ. સત્થા તસ્સ અજ્ઝાસયં ઞત્વા પસાદસંવડ્ઢનત્થં આકાસે ઠિતોવ સમ્પટિચ્છિ. સો તેન અનપ્પકં પીતિસોમનસ્સં પટિસંવેદેસિ. સેસં અઞ્જનવનિયત્થેરસ્સ વત્થુમ્હિ વુત્તસદિસમેવ. અયં પન વિસેસો – અયં કિર વુત્તનયેન પબ્બજિત્વા કતપુબ્બકિચ્ચો વિપસ્સનં અનુયુઞ્જન્તો સાયં ખેત્તસમીપેન ગચ્છન્તો દેવે ફુસાયન્તે ખેત્તપાલકસ્સ પુઞ્ઞં તિણકુટિં દિસ્વા પવિસિત્વા તત્થ તિણસન્થારકે નિસીદિ . નિસિન્નમત્તોવ ઉતુસપ્પાયં લભિત્વા વિપસ્સનં ઉસ્સુક્કાપેત્વા અરહત્તં પાપુણિ. તેન વુત્તં અપદાને (અપ॰ થેર ૧.૧૧.૨૯-૩૫) –
Kokuṭikāyanti āyasmato kuṭivihārittherassa gāthā. Kā uppatti? So kira padumuttarassa bhagavato ākāsena gacchantassa ‘‘udakadānaṃ dassāmī’’ti sītalaṃ udakaṃ gahetvā pītisomanassajāto uddhammukho hutvā ukkhipi. Satthā tassa ajjhāsayaṃ ñatvā pasādasaṃvaḍḍhanatthaṃ ākāse ṭhitova sampaṭicchi. So tena anappakaṃ pītisomanassaṃ paṭisaṃvedesi. Sesaṃ añjanavaniyattherassa vatthumhi vuttasadisameva. Ayaṃ pana viseso – ayaṃ kira vuttanayena pabbajitvā katapubbakicco vipassanaṃ anuyuñjanto sāyaṃ khettasamīpena gacchanto deve phusāyante khettapālakassa puññaṃ tiṇakuṭiṃ disvā pavisitvā tattha tiṇasanthārake nisīdi . Nisinnamattova utusappāyaṃ labhitvā vipassanaṃ ussukkāpetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.11.29-35) –
‘‘સુવણ્ણવણ્ણં સમ્બુદ્ધં, ગચ્છન્તં અનિલઞ્જસે;
‘‘Suvaṇṇavaṇṇaṃ sambuddhaṃ, gacchantaṃ anilañjase;
ઘતાસનંવ જલિતં, આદિત્તંવ હુતાસનં.
Ghatāsanaṃva jalitaṃ, ādittaṃva hutāsanaṃ.
‘‘પાણિના ઉદકં ગય્હ, આકાસે ઉક્ખિપિં અહં;
‘‘Pāṇinā udakaṃ gayha, ākāse ukkhipiṃ ahaṃ;
સમ્પટિચ્છિ મહાવીરો, બુદ્ધો કારુણિકો ઇસિ.
Sampaṭicchi mahāvīro, buddho kāruṇiko isi.
‘‘અન્તલિક્ખે ઠિતો સત્થા, પદુમુત્તરનામકો;
‘‘Antalikkhe ṭhito satthā, padumuttaranāmako;
મમ સઙ્કપ્પમઞ્ઞાય, ઇમા ગાથા અભાસથ.
Mama saṅkappamaññāya, imā gāthā abhāsatha.
‘‘ઇમિના દકદાનેન, પીતિઉપ્પાદનેન ચ;
‘‘Iminā dakadānena, pītiuppādanena ca;
કપ્પસતસહસ્સમ્પિ, દુગ્ગતિં નુપપજ્જતિ.
Kappasatasahassampi, duggatiṃ nupapajjati.
‘‘તેન કમ્મેન દ્વિપદિન્દ, લોકજેટ્ઠ નરાસભ;
‘‘Tena kammena dvipadinda, lokajeṭṭha narāsabha;
પત્તોમ્હિ અચલં ઠાનં, હિત્વા જયપરાજયં.
Pattomhi acalaṃ ṭhānaṃ, hitvā jayaparājayaṃ.
‘‘સહસ્સરાજનામેન, તયો તે ચક્કવત્તિનો;
‘‘Sahassarājanāmena, tayo te cakkavattino;
પઞ્ચસટ્ઠિકપ્પસતે, ચાતુરન્તા જનાધિપા.
Pañcasaṭṭhikappasate, cāturantā janādhipā.
‘‘કિલેસા ઝાપિતા મય્હં…પે॰… કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
અરહત્તં પન પત્વા થેરે તત્થ નિસિન્ને ખેત્તપાલકો આગન્ત્વા ‘‘કો કુટિકાય’’ન્તિ આહ. તં સુત્વા થેરો ‘‘ભિક્ખુ કુટિકાય’’ન્તિઆદિમાહ. તયિદં ખેત્તપાલસ્સ થેરસ્સ ચ વચનં એકજ્ઝં કત્વા –
Arahattaṃ pana patvā there tattha nisinne khettapālako āgantvā ‘‘ko kuṭikāya’’nti āha. Taṃ sutvā thero ‘‘bhikkhu kuṭikāya’’ntiādimāha. Tayidaṃ khettapālassa therassa ca vacanaṃ ekajjhaṃ katvā –
૫૬.
56.
‘‘કો કુટિકાયં ભિક્ખુ કુટિકાયં, વીતરાગો સુસમાહિતચિત્તો;
‘‘Ko kuṭikāyaṃ bhikkhu kuṭikāyaṃ, vītarāgo susamāhitacitto;
એવં જાનાહિ આવુસો, અમોઘા તે કુટિકા કતા’’તિ. –
Evaṃ jānāhi āvuso, amoghā te kuṭikā katā’’ti. –
તથારૂપેન સઙ્ગીતિં આરોપિતં.
Tathārūpena saṅgītiṃ āropitaṃ.
તત્થ કો કુટિકાયન્તિ, ‘‘ઇમિસ્સં કુટિકાયં કો નિસિન્નો’’તિ ખેત્તપાલસ્સ પુચ્છાવચનં. તસ્સ ભિક્ખુ કુટિકાયન્તિ થેરસ્સ પટિવચનદાનં. અથ નં અત્તનો અનુત્તરદક્ખિણેય્યભાવતો તં કુટિપરિભોગં અનુમોદાપેત્વા ઉળારં તમેવ પુઞ્ઞં પતિટ્ઠાપેતું ‘‘વીતરાગો’’તિઆદિ વુત્તં. તસ્સત્થો – એકો ભિન્નકિલેસો ભિક્ખુ તે કુટિકાયં નિસિન્નો, તતો એવ સો અગ્ગમગ્ગેન સબ્બસો સમુચ્છિન્નરાગતાય વીતરાગો અનુત્તરસમાધિના નિબ્બાનં આરમ્મણં કત્વા સુટ્ઠુ સમાહિતચિત્તતાય સુસમાહિતચિત્તો, ઇમઞ્ચ અત્થં, આવુસો ખેત્તપાલ, યથાહં વદામિ, એવં જાનાહિ સદ્દહ અધિમુચ્ચસ્સુ. અમોઘા તે કુટિકા કતા તયા કતા કુટિકા અમોઘા અવઞ્ઝા સફલા સઉદ્રયા, યસ્મા અરહતા ખીણાસવેન પરિભુત્તા. સચે ત્વં અનુમોદસિ, તં તે ભવિસ્સતિ દીઘરત્તં હિતાય સુખાયાતિ.
Tattha ko kuṭikāyanti, ‘‘imissaṃ kuṭikāyaṃ ko nisinno’’ti khettapālassa pucchāvacanaṃ. Tassa bhikkhu kuṭikāyanti therassa paṭivacanadānaṃ. Atha naṃ attano anuttaradakkhiṇeyyabhāvato taṃ kuṭiparibhogaṃ anumodāpetvā uḷāraṃ tameva puññaṃ patiṭṭhāpetuṃ ‘‘vītarāgo’’tiādi vuttaṃ. Tassattho – eko bhinnakileso bhikkhu te kuṭikāyaṃ nisinno, tato eva so aggamaggena sabbaso samucchinnarāgatāya vītarāgo anuttarasamādhinā nibbānaṃ ārammaṇaṃ katvā suṭṭhu samāhitacittatāya susamāhitacitto, imañca atthaṃ, āvuso khettapāla, yathāhaṃ vadāmi, evaṃ jānāhi saddaha adhimuccassu. Amoghāte kuṭikā katā tayā katā kuṭikā amoghā avañjhā saphalā saudrayā, yasmā arahatā khīṇāsavena paribhuttā. Sace tvaṃ anumodasi, taṃ te bhavissati dīgharattaṃ hitāya sukhāyāti.
તં સુત્વા ખેત્તપાલો ‘‘લાભા વત મે, સુલદ્ધં વત મે, યસ્સ મે કુટિકાયં એદિસો અય્યો પવિસિત્વા નિસીદતી’’તિ પસન્નચિત્તો અનુમોદન્તો અટ્ઠાસિ. ઇમં પન તેસં કથાસલ્લાપં ભગવા દિબ્બાય સોતધાતુયા સુત્વા અનુમોદનઞ્ચસ્સ ઞત્વા તમ્ભાવિનિં સમ્પત્તિં વિભાવેન્તો ખેત્તપાલં ઇમાહિ ગાથાહિ અજ્ઝભાસિ –
Taṃ sutvā khettapālo ‘‘lābhā vata me, suladdhaṃ vata me, yassa me kuṭikāyaṃ ediso ayyo pavisitvā nisīdatī’’ti pasannacitto anumodanto aṭṭhāsi. Imaṃ pana tesaṃ kathāsallāpaṃ bhagavā dibbāya sotadhātuyā sutvā anumodanañcassa ñatvā tambhāviniṃ sampattiṃ vibhāvento khettapālaṃ imāhi gāthāhi ajjhabhāsi –
‘‘વિહાસિ કુટિયં ભિક્ખુ, સન્તચિત્તો અનાસવો;
‘‘Vihāsi kuṭiyaṃ bhikkhu, santacitto anāsavo;
તેન કમ્મવિપાકેન, દેવિન્દો ત્વં ભવિસ્સસિ.
Tena kammavipākena, devindo tvaṃ bhavissasi.
‘‘છત્તિંસક્ખત્તું દેવિન્દો, દેવરજ્જં કરિસ્સસિ;
‘‘Chattiṃsakkhattuṃ devindo, devarajjaṃ karissasi;
ચતુત્તિંસક્ખત્તું ચક્કવત્તી, રાજા રટ્ઠે ભવિસ્સસિ;
Catuttiṃsakkhattuṃ cakkavattī, rājā raṭṭhe bhavissasi;
રતનકુટિ નામ પચ્ચેકબુદ્ધો, વીતરાગો ભવિસ્સસી’’તિ.
Ratanakuṭi nāma paccekabuddho, vītarāgo bhavissasī’’ti.
કુટિકાયં લદ્ધવિસેસત્તા પન થેરસ્સ તતો પભુતિ કુટિવિહારીત્વેવ સમઞ્ઞા ઉદપાદિ. અયમેવ ચ થેરસ્સ અઞ્ઞાબ્યાકરણગાથાપિ અહોસીતિ.
Kuṭikāyaṃ laddhavisesattā pana therassa tato pabhuti kuṭivihārītveva samaññā udapādi. Ayameva ca therassa aññābyākaraṇagāthāpi ahosīti.
કુટિવિહારિત્થેરગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Kuṭivihārittheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરગાથાપાળિ • Theragāthāpāḷi / ૬. કુટિવિહારિત્થેરગાથા • 6. Kuṭivihārittheragāthā