Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરગાથા-અટ્ઠકથા • Theragāthā-aṭṭhakathā |
૨. લકુણ્ડકભદ્દિયત્થેરગાથાવણ્ણના
2. Lakuṇḍakabhaddiyattheragāthāvaṇṇanā
પરે અમ્બાટકારામેતિઆદિકા આયસ્મતો લકુણ્ડકભદ્દિયત્થેરસ્સ ગાથા. કા ઉપ્પત્તિ? અયં કિર પદુમુત્તરસ્સ ભગવતો કાલે હંસવતીનગરે મહાભોગે કુલે નિબ્બત્તિત્વા, વયપ્પત્તો સત્થુ સન્તિકે ધમ્મં સુણન્તો નિસિન્નો તસ્મિં ખણે સત્થારં એકં ભિક્ખું મઞ્જુસ્સરાનં અગ્ગટ્ઠાને ઠપેન્તં દિસ્વા, સયમ્પિ તં ઠાનં પત્થેન્તો બુદ્ધપ્પમુખસ્સ ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ મહાદાનં દત્વા, ‘‘અહો વતાહમ્પિ અનાગતે અયં ભિક્ખુ વિય એકસ્સ બુદ્ધસ્સ સાસને મઞ્જુસ્સરાનં અગ્ગો ભવેય્ય’’ન્તિ પણિધાનં અકાસિ. ભગવા ચ તસ્સ અનન્તરાયતં દિસ્વા બ્યાકરિત્વા પક્કામિ.
Pare ambāṭakārāmetiādikā āyasmato lakuṇḍakabhaddiyattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayaṃ kira padumuttarassa bhagavato kāle haṃsavatīnagare mahābhoge kule nibbattitvā, vayappatto satthu santike dhammaṃ suṇanto nisinno tasmiṃ khaṇe satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ mañjussarānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā, sayampi taṃ ṭhānaṃ patthento buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa mahādānaṃ datvā, ‘‘aho vatāhampi anāgate ayaṃ bhikkhu viya ekassa buddhassa sāsane mañjussarānaṃ aggo bhaveyya’’nti paṇidhānaṃ akāsi. Bhagavā ca tassa anantarāyataṃ disvā byākaritvā pakkāmi.
સો તત્થ યાવજીવં પુઞ્ઞાનિ કત્વા દેવમનુસ્સેસુ સંસરન્તો ફુસ્સસ્સ ભગવતો કાલે ચિત્તપત્તકોકિલો હુત્વા રાજુય્યાનતો મધુરં અમ્બફલં તુણ્ડેનાદાય ગચ્છન્તો સત્થારં દિસ્વા પસન્નમાનસો ‘‘દસ્સામી’’તિ ચિત્તં ઉપ્પાદેસિ. સત્થા તસ્સ ચિત્તં ઞત્વા પત્તં ગહેત્વા નિસીદિ. કોકિલો દસબલસ્સ પત્તે અમ્બપક્કં પતિટ્ઠાપેસિ. સત્થા તં પરિભુઞ્જિ. સો કોકિલો પસન્નમાનસો તેનેવ પીતિસુખેન સત્તાહં વીતિનામેસિ. તેન ચ પુઞ્ઞકમ્મેન મઞ્જુસ્સરો અહોસિ. કસ્સપસમ્માસમ્બુદ્ધકાલે પન ચેતિયે આરદ્ધે કિં પમાણં કરોમ? સત્તયોજનપ્પમાણં. અતિમહન્તમેતં. છયોજનપ્પમાણં. એતમ્પિ અતિમહન્તં. પઞ્ચયોજનં, ચતુયોજનં, તિયોજનં, દ્વિયોજનન્તિ વુત્તે અયં તદા જેટ્ઠવડ્ઢકી હુત્વા ‘‘એથ, ભો, અનાગતે સુખપટિજગ્ગિયં કાતું વટ્ટતી’’તિ વત્વા રજ્જુયા પરિક્ખિપન્તો ગાવુતમત્તકે ઠત્વા ‘‘એકેકં મુખં ગાવુતં ગાવુતં હોતુ, ચેતિયં એકયોજનાવટ્ટં યોજનુબ્બેધં ભવિસ્સતી’’તિ આહ. તે તસ્સ વચને અટ્ઠંસુ. ઇતિ અપ્પમાણસ્સ બુદ્ધસ્સ પમાણં અકાસીતિ. તેન પન કમ્મેન નિબ્બત્તનિબ્બત્તટ્ઠાને અઞ્ઞેહિ નીચતરપ્પમાણો હોતિ.
So tattha yāvajīvaṃ puññāni katvā devamanussesu saṃsaranto phussassa bhagavato kāle cittapattakokilo hutvā rājuyyānato madhuraṃ ambaphalaṃ tuṇḍenādāya gacchanto satthāraṃ disvā pasannamānaso ‘‘dassāmī’’ti cittaṃ uppādesi. Satthā tassa cittaṃ ñatvā pattaṃ gahetvā nisīdi. Kokilo dasabalassa patte ambapakkaṃ patiṭṭhāpesi. Satthā taṃ paribhuñji. So kokilo pasannamānaso teneva pītisukhena sattāhaṃ vītināmesi. Tena ca puññakammena mañjussaro ahosi. Kassapasammāsambuddhakāle pana cetiye āraddhe kiṃ pamāṇaṃ karoma? Sattayojanappamāṇaṃ. Atimahantametaṃ. Chayojanappamāṇaṃ. Etampi atimahantaṃ. Pañcayojanaṃ, catuyojanaṃ, tiyojanaṃ, dviyojananti vutte ayaṃ tadā jeṭṭhavaḍḍhakī hutvā ‘‘etha, bho, anāgate sukhapaṭijaggiyaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti vatvā rajjuyā parikkhipanto gāvutamattake ṭhatvā ‘‘ekekaṃ mukhaṃ gāvutaṃ gāvutaṃ hotu, cetiyaṃ ekayojanāvaṭṭaṃ yojanubbedhaṃ bhavissatī’’ti āha. Te tassa vacane aṭṭhaṃsu. Iti appamāṇassa buddhassa pamāṇaṃ akāsīti. Tena pana kammena nibbattanibbattaṭṭhāne aññehi nīcatarappamāṇo hoti.
સો અમ્હાકં સત્થુ કાલે સાવત્થિયં મહાભોગકુલે નિબ્બત્તિ, ભદ્દિયોતિસ્સ નામં અહોસિ. અતિરસ્સતાય પન લકુણ્ડકભદ્દિયોતિ પઞ્ઞાયિત્થ. સો સત્થુ સન્તિકે ધમ્મં સુત્વા, પટિલદ્ધસદ્ધો પબ્બજિત્વા, બહુસ્સુતો ધમ્મકથિકો હુત્વા મધુરેન સરેન પરેસં ધમ્મં કથેસિ. અથેકસ્મિં ઉસ્સવદિવસે એકેન બ્રાહ્મણેન સદ્ધિં રથેન ગચ્છન્તી અઞ્ઞતરા ગણિકા થેરં દિસ્વા દન્તવિદંસકં હસિ. થેરો તસ્સા દન્તટ્ઠિકે નિમિત્તં ગહેત્વા ઝાનં ઉપ્પાદેત્વા, તં પાદકં કત્વા, વિપસ્સનં પટ્ઠપેત્વા, અનાગામી અહોસિ. સો અભિણ્હં કાયગતાય સતિયા વિહરન્તો એકદિવસં આયસ્મતા ધમ્મસેનાપતિના ઓવદિયમાનો અરહત્તે પતિટ્ઠહિ. તેન વુત્તં અપદાને (અપ॰ થેર ૨.૫૫.૧-૩૩) –
So amhākaṃ satthu kāle sāvatthiyaṃ mahābhogakule nibbatti, bhaddiyotissa nāmaṃ ahosi. Atirassatāya pana lakuṇḍakabhaddiyoti paññāyittha. So satthu santike dhammaṃ sutvā, paṭiladdhasaddho pabbajitvā, bahussuto dhammakathiko hutvā madhurena sarena paresaṃ dhammaṃ kathesi. Athekasmiṃ ussavadivase ekena brāhmaṇena saddhiṃ rathena gacchantī aññatarā gaṇikā theraṃ disvā dantavidaṃsakaṃ hasi. Thero tassā dantaṭṭhike nimittaṃ gahetvā jhānaṃ uppādetvā, taṃ pādakaṃ katvā, vipassanaṃ paṭṭhapetvā, anāgāmī ahosi. So abhiṇhaṃ kāyagatāya satiyā viharanto ekadivasaṃ āyasmatā dhammasenāpatinā ovadiyamāno arahatte patiṭṭhahi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.55.1-33) –
‘‘પદુમુત્તરો નામ જિનો, સબ્બધમ્મેસુ ચક્ખુમા;
‘‘Padumuttaro nāma jino, sabbadhammesu cakkhumā;
ઇતો સતસહસ્સમ્હિ, કપ્પે ઉપ્પજ્જિ નાયકો.
Ito satasahassamhi, kappe uppajji nāyako.
‘‘તદાહં હંસવતિયં સેટ્ઠિપુત્તો મહદ્ધનો;
‘‘Tadāhaṃ haṃsavatiyaṃ seṭṭhiputto mahaddhano;
જઙ્ઘાવિહારં વિચરં, સઙ્ઘારામં અગચ્છહં.
Jaṅghāvihāraṃ vicaraṃ, saṅghārāmaṃ agacchahaṃ.
‘‘તદા સો લોકપજ્જોતો, ધમ્મં દેસેસિ નાયકો;
‘‘Tadā so lokapajjoto, dhammaṃ desesi nāyako;
મઞ્જુસ્સરાનં પવરં, સાવકં અભિકિત્તયિ.
Mañjussarānaṃ pavaraṃ, sāvakaṃ abhikittayi.
‘‘તં સુત્વા મુદિતો હુત્વા, કારં કત્વા મહેસિનો;
‘‘Taṃ sutvā mudito hutvā, kāraṃ katvā mahesino;
વન્દિત્વા સત્થુનો પાદે, તં ઠાનમભિપત્થયિં.
Vanditvā satthuno pāde, taṃ ṭhānamabhipatthayiṃ.
‘‘તદા બુદ્ધો વિયાકાસિ, સઙ્ઘમજ્ઝે વિનાયકો;
‘‘Tadā buddho viyākāsi, saṅghamajjhe vināyako;
અનાગતમ્હિ અદ્ધાને, લચ્છસે તં મનોરથં.
Anāgatamhi addhāne, lacchase taṃ manorathaṃ.
‘‘સતસહસ્સિતો કપ્પે, ઓક્કાકકુલસમ્ભવો;
‘‘Satasahassito kappe, okkākakulasambhavo;
ગોતમો નામ ગોત્તેન, સત્થા લોકે ભવિસ્સતિ.
Gotamo nāma gottena, satthā loke bhavissati.
‘‘તસ્સ ધમ્મેસુ દાયાદો, ઓરસો ધમ્મનિમ્મિતો;
‘‘Tassa dhammesu dāyādo, oraso dhammanimmito;
ભદ્દિયો નામ નામેન, હેસ્સતિ સત્થુ સાવકો.
Bhaddiyo nāma nāmena, hessati satthu sāvako.
‘‘તેન કમ્મેન સુકતેન, ચેતનાપણિધીહિ ચ;
‘‘Tena kammena sukatena, cetanāpaṇidhīhi ca;
જહિત્વા માનુસં દેહં, તાવતિંસમગચ્છહં.
Jahitvā mānusaṃ dehaṃ, tāvatiṃsamagacchahaṃ.
‘‘દ્વેનવુતે ઇતો કપ્પે, ફુસ્સો ઉપ્પજ્જિ નાયકો;
‘‘Dvenavute ito kappe, phusso uppajji nāyako;
દુરાસદો દુપ્પસહો, સબ્બલોકુત્તમો જિનો.
Durāsado duppasaho, sabbalokuttamo jino.
‘‘ચરણેન ચ સમ્પન્નો, બ્રહા ઉજુ પતાપવા;
‘‘Caraṇena ca sampanno, brahā uju patāpavā;
હિતેસી સબ્બસત્તાનં, બહું મોચેસિ બન્ધના.
Hitesī sabbasattānaṃ, bahuṃ mocesi bandhanā.
‘‘નન્દારામવને તસ્સ, અહોસિં ફુસ્સકોકિલો;
‘‘Nandārāmavane tassa, ahosiṃ phussakokilo;
ગન્ધકુટિસમાસન્ને, અમ્બરુક્ખે વસામહં.
Gandhakuṭisamāsanne, ambarukkhe vasāmahaṃ.
‘‘તદા પિણ્ડાય ગચ્છન્તં, દક્ખિણેય્યં જિનુત્તમં;
‘‘Tadā piṇḍāya gacchantaṃ, dakkhiṇeyyaṃ jinuttamaṃ;
દિસ્વા ચિત્તં પસાદેત્વા, મઞ્જુનાભિનિકૂજહં.
Disvā cittaṃ pasādetvā, mañjunābhinikūjahaṃ.
‘‘રાજુય્યાનં તદા ગન્ત્વા, સુપક્કં કનકત્તચં;
‘‘Rājuyyānaṃ tadā gantvā, supakkaṃ kanakattacaṃ;
અમ્બપિણ્ડં ગહેત્વાન, સમ્બુદ્ધસ્સોપનામયિં.
Ambapiṇḍaṃ gahetvāna, sambuddhassopanāmayiṃ.
‘‘તદા મે ચિત્તમઞ્ઞાય, મહાકારુણિકો જિનો;
‘‘Tadā me cittamaññāya, mahākāruṇiko jino;
ઉપટ્ઠાકસ્સ હત્થતો, પત્તં પગ્ગણ્હિ નાયકો.
Upaṭṭhākassa hatthato, pattaṃ paggaṇhi nāyako.
‘‘અદાસિં હટ્ઠચિત્તોહં, અમ્બપિણ્ડં મહામુને;
‘‘Adāsiṃ haṭṭhacittohaṃ, ambapiṇḍaṃ mahāmune;
પત્તે પક્ખિપ્પ પક્ખેહિ, પઞ્જલિં કત્વાન મઞ્જુના.
Patte pakkhippa pakkhehi, pañjaliṃ katvāna mañjunā.
‘‘સરેન રજનીયેન, સવનીયેન વગ્ગુના;
‘‘Sarena rajanīyena, savanīyena vaggunā;
વસ્સન્તો બુદ્ધપૂજત્થં, નીળં ગન્ત્વા નિપજ્જહં.
Vassanto buddhapūjatthaṃ, nīḷaṃ gantvā nipajjahaṃ.
‘‘તદા મુદિતચિત્તં મં, બુદ્ધપેમગતાસયં;
‘‘Tadā muditacittaṃ maṃ, buddhapemagatāsayaṃ;
સકુણગ્ઘિ ઉપાગન્ત્વા, ઘાતયી દુટ્ઠમાનસો.
Sakuṇagghi upāgantvā, ghātayī duṭṭhamānaso.
‘‘તતો ચુતોહં તુસિતે, અનુભોત્વા મહાસુખં;
‘‘Tato cutohaṃ tusite, anubhotvā mahāsukhaṃ;
મનુસ્સયોનિમાગચ્છિં, તસ્સ કમ્મસ્સ વાહસા.
Manussayonimāgacchiṃ, tassa kammassa vāhasā.
‘‘ઇમમ્હિ ભદ્દકે કપ્પે, બ્રહ્મબન્ધુ મહાયસો;
‘‘Imamhi bhaddake kappe, brahmabandhu mahāyaso;
કસ્સપો નામ ગોત્તેન, ઉપ્પજ્જિ વદતં વરો.
Kassapo nāma gottena, uppajji vadataṃ varo.
‘‘સાસનં જોતયિત્વા સો, અભિભુય્ય કુતિત્થિયે;
‘‘Sāsanaṃ jotayitvā so, abhibhuyya kutitthiye;
વિનયિત્વાન વેનેય્યે, નિબ્બુતો સો સસાવકો.
Vinayitvāna veneyye, nibbuto so sasāvako.
‘‘નિબ્બુતે તમ્હિ લોકગ્ગે, પસન્ના જનતા બહૂ;
‘‘Nibbute tamhi lokagge, pasannā janatā bahū;
પૂજનત્થાય બુદ્ધસ્સ, થૂપં કુબ્બન્તિ સત્થુનો.
Pūjanatthāya buddhassa, thūpaṃ kubbanti satthuno.
‘‘સત્તયોજનિકં થૂપં, સત્તરતનભૂસિતં;
‘‘Sattayojanikaṃ thūpaṃ, sattaratanabhūsitaṃ;
કરિસ્સામ મહેસિસ્સ, ઇચ્ચેવં મન્તયન્તિ તે.
Karissāma mahesissa, iccevaṃ mantayanti te.
‘‘કિકિનો કાસિરાજસ્સ, તદા સેનાય નાયકો;
‘‘Kikino kāsirājassa, tadā senāya nāyako;
હુત્વાહં અપ્પમાણસ્સ, પમાણં ચેતિયે વદિં.
Hutvāhaṃ appamāṇassa, pamāṇaṃ cetiye vadiṃ.
‘‘તદા તે મમ વાક્યેન, ચેતિયં યોજનુગ્ગતં;
‘‘Tadā te mama vākyena, cetiyaṃ yojanuggataṃ;
અકંસુ નરવીરસ્સ, નાનારતનભૂસિતં.
Akaṃsu naravīrassa, nānāratanabhūsitaṃ.
‘‘તેન કમ્મેન સુકતેન, ચેતનાપણિધીહિ ચ;
‘‘Tena kammena sukatena, cetanāpaṇidhīhi ca;
જહિત્વા માનુસં દેહં, તાવતિંસમગચ્છહં.
Jahitvā mānusaṃ dehaṃ, tāvatiṃsamagacchahaṃ.
‘‘પચ્છિમે ચ ભવે દાનિ, જાતો સેટ્ઠિકુલે અહં;
‘‘Pacchime ca bhave dāni, jāto seṭṭhikule ahaṃ;
સાવત્થિયં પુરવરે, ઇદ્ધે ફીતે મહદ્ધને.
Sāvatthiyaṃ puravare, iddhe phīte mahaddhane.
‘‘પુરપ્પવેસે સુગતં, દિસ્વા વિમ્હિતમાનસો;
‘‘Purappavese sugataṃ, disvā vimhitamānaso;
પબ્બજિત્વાન ન ચિરં, અરહત્તમપાપુણિં.
Pabbajitvāna na ciraṃ, arahattamapāpuṇiṃ.
‘‘ચેતિયસ્સ પમાણં યં, અકરિં તેન કમ્મુના;
‘‘Cetiyassa pamāṇaṃ yaṃ, akariṃ tena kammunā;
લકુણ્ડકસરીરોહં, જાતો પરિભવારહો.
Lakuṇḍakasarīrohaṃ, jāto paribhavāraho.
‘‘સરેન મધુરેનાહં, પૂજિત્વા ઇસિસત્તમં;
‘‘Sarena madhurenāhaṃ, pūjitvā isisattamaṃ;
મઞ્જુસ્સરાનં ભિક્ખૂનં, અગ્ગત્તમનુપાપુણિં.
Mañjussarānaṃ bhikkhūnaṃ, aggattamanupāpuṇiṃ.
‘‘ફલદાનેન બુદ્ધસ્સ, ગુણાનુસ્સરણેન ચ;
‘‘Phaladānena buddhassa, guṇānussaraṇena ca;
સામઞ્ઞફલસમ્પન્નો, વિહરામિ અનાસવો.
Sāmaññaphalasampanno, viharāmi anāsavo.
‘‘કિલેસા ઝાપિતા મય્હં…પે॰… કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
અપરભાગે અઞ્ઞં બ્યાકરોન્તો –
Aparabhāge aññaṃ byākaronto –
૪૬૬.
466.
‘‘પરે અમ્બાટકારામે, વનસણ્ડમ્હિ ભદ્દિયો;
‘‘Pare ambāṭakārāme, vanasaṇḍamhi bhaddiyo;
સમૂલં તણ્હમબ્બુય્હ, તત્થ ભદ્દોવ ઝાયતિ.
Samūlaṃ taṇhamabbuyha, tattha bhaddova jhāyati.
૪૬૭.
467.
‘‘રમન્તેકે મુદિઙ્ગેહિ, વીણાહિ પણવેહિ ચ;
‘‘Ramanteke mudiṅgehi, vīṇāhi paṇavehi ca;
અહઞ્ચ રુક્ખમૂલસ્મિં, રતો બુદ્ધસ્સ સાસને.
Ahañca rukkhamūlasmiṃ, rato buddhassa sāsane.
૪૬૮.
468.
‘‘બુદ્ધો ચે મે વરં દજ્જા, સો ચ લબ્ભેથ મે વરો;
‘‘Buddho ce me varaṃ dajjā, so ca labbhetha me varo;
ગણ્હેહં સબ્બલોકસ્સ, નિચ્ચં કાયગતં સતિ’’ન્તિ. –
Gaṇhehaṃ sabbalokassa, niccaṃ kāyagataṃ sati’’nti. –
ઇમા તિસ્સો ગાથા અભાસિ.
Imā tisso gāthā abhāsi.
તત્થ પરેતિ સેટ્ઠે અધિકે, વિસિટ્ઠેતિ અત્થો. અધિકવાચી હિ અયં પરસદ્દો ‘‘પરં વિય મત્તાયા’’તિઆદીસુ વિય. અમ્બાટકારામેતિ એવંનામકે આરામે. સો કિર છાયૂદકસમ્પન્નો વનસણ્ડમણ્ડિતો રમણીયો હોતિ તેન ‘‘પરે’’તિ વિસેસેત્વા વુત્તો. ‘‘અમ્બાટકવને અમ્બાટકેહિ અભિલક્ખિતવને’’તિ ચ વદન્તિ. વનસણ્ડમ્હીતિ વનગહને, ઘનનિચિતરુક્ખગચ્છલતાસમૂહે વનેતિ અત્થો. ભદ્દિયોતિ એવંનામકો, અત્તાનમેવ થેરો અઞ્ઞં વિય વદતિ. સમૂલં તણ્હમબ્બુય્હાતિ તણ્હાય મૂલં નામ અવિજ્જા. તસ્મા સાવિજ્જં તણ્હં અગ્ગમગ્ગેન સમુગ્ઘાટેત્વાતિ અત્થો. તત્થ ભદ્દોવ ઝાયતીતિ લોકુત્તરેહિ સીલાદીહિ ભદ્દો સુન્દરો તસ્મિંયેવ વનસણ્ડે કતકિચ્ચતાય દિટ્ઠધમ્મસુખવિહારવસેન અગ્ગફલઝાનેન ઝાયતિ.
Tattha pareti seṭṭhe adhike, visiṭṭheti attho. Adhikavācī hi ayaṃ parasaddo ‘‘paraṃ viya mattāyā’’tiādīsu viya. Ambāṭakārāmeti evaṃnāmake ārāme. So kira chāyūdakasampanno vanasaṇḍamaṇḍito ramaṇīyo hoti tena ‘‘pare’’ti visesetvā vutto. ‘‘Ambāṭakavane ambāṭakehi abhilakkhitavane’’ti ca vadanti. Vanasaṇḍamhīti vanagahane, ghananicitarukkhagacchalatāsamūhe vaneti attho. Bhaddiyoti evaṃnāmako, attānameva thero aññaṃ viya vadati. Samūlaṃ taṇhamabbuyhāti taṇhāya mūlaṃ nāma avijjā. Tasmā sāvijjaṃ taṇhaṃ aggamaggena samugghāṭetvāti attho. Tattha bhaddova jhāyatīti lokuttarehi sīlādīhi bhaddo sundaro tasmiṃyeva vanasaṇḍe katakiccatāya diṭṭhadhammasukhavihāravasena aggaphalajhānena jhāyati.
ફલસુખેન ચ ઝાનસમાપત્તીહિ ચ વીતિનામેતીતિ અત્તનો વિવેકરતિં દસ્સેત્વા ‘‘રમન્તેકે’’તિ ગાથાયપિ બ્યતિરેકમુખેન તમેવત્થં દસ્સેતિ. તત્થ મુદિઙ્ગેહીતિ અઙ્ગિકાદીહિ મુરજેહિ. વીણાહીતિ નન્દિનીઆદીહિ વીણાહિ. પણવેહીતિ તુરિયેહિ રમન્તિ એકે કામભોગિનો, સા પન તેસં રતિ અનરિયા અનત્થસંહિતા. અહઞ્ચા તિ અહં પન, એકકો બુદ્ધસ્સ ભગવતો સાસને રતો, તતો એવ રુક્ખમૂલસ્મિં રતો અભિરતો વિહરામીતિ અત્થો.
Phalasukhena ca jhānasamāpattīhi ca vītināmetīti attano vivekaratiṃ dassetvā ‘‘ramanteke’’ti gāthāyapi byatirekamukhena tamevatthaṃ dasseti. Tattha mudiṅgehīti aṅgikādīhi murajehi. Vīṇāhīti nandinīādīhi vīṇāhi. Paṇavehīti turiyehi ramanti eke kāmabhogino, sā pana tesaṃ rati anariyā anatthasaṃhitā. Ahañcā ti ahaṃ pana, ekako buddhassa bhagavato sāsane rato, tato eva rukkhamūlasmiṃ rato abhirato viharāmīti attho.
એવં અત્તનો વિવેકાભિરતિં કિત્તેત્વા ઇદાનિ યં કાયગતાસતિકમ્મટ્ઠાનં ભાવેત્વા અરહત્તં પત્તો, તસ્સ પસંસનત્થં ‘‘બુદ્ધો ચે મે’’તિ ગાથમાહ. તસ્સત્થો – સચે બુદ્ધો ભગવા ‘‘એકાહં, ભન્તે, ભગવન્તં વરં યાચામી’’તિ મયા યાચિતો ‘‘અતિક્કન્તવરા ખો, ભિક્ખુ, તથાગતા’’તિ અપટિક્ખિપિત્વા મય્હં યથાયાચિતં વરં દદેય્ય, સો ચ વરો મમાધિપ્પાયપૂરકો લબ્ભેથ મય્હં મનોરથં મત્થકં પાપેય્યાતિ થેરો પરિકપ્પવસેન વદતિ. ‘‘ભન્તે, સબ્બો લોકો સબ્બકાલં કાયગતાસતિકમ્મટ્ઠાનં ભાવેતૂ’’તિ ‘‘સબ્બલોકસ્સ નિચ્ચં કાયગતાસતિ ભાવેતબ્બા’’તિ કત્વા વરં ગણ્હે અહન્તિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘ગણ્હેહં સબ્બલોકસ્સ, નિચ્ચં કાયગતં સતિ’’ન્તિ. ઇદાનિ અપરિક્ખણગરહામુખેન પરિક્ખણં પસંસન્તો –
Evaṃ attano vivekābhiratiṃ kittetvā idāni yaṃ kāyagatāsatikammaṭṭhānaṃ bhāvetvā arahattaṃ patto, tassa pasaṃsanatthaṃ ‘‘buddho ce me’’ti gāthamāha. Tassattho – sace buddho bhagavā ‘‘ekāhaṃ, bhante, bhagavantaṃ varaṃ yācāmī’’ti mayā yācito ‘‘atikkantavarā kho, bhikkhu, tathāgatā’’ti apaṭikkhipitvā mayhaṃ yathāyācitaṃ varaṃ dadeyya, so ca varo mamādhippāyapūrako labbhetha mayhaṃ manorathaṃ matthakaṃ pāpeyyāti thero parikappavasena vadati. ‘‘Bhante, sabbo loko sabbakālaṃ kāyagatāsatikammaṭṭhānaṃ bhāvetū’’ti ‘‘sabbalokassa niccaṃ kāyagatāsati bhāvetabbā’’ti katvā varaṃ gaṇhe ahanti dassento āha ‘‘gaṇhehaṃ sabbalokassa, niccaṃ kāyagataṃ sati’’nti. Idāni aparikkhaṇagarahāmukhena parikkhaṇaṃ pasaṃsanto –
૪૬૯.
469.
‘‘યે મં રૂપેન પામિંસુ, યે ચ ઘોસેન અન્વગૂ;
‘‘Ye maṃ rūpena pāmiṃsu, ye ca ghosena anvagū;
છન્દરાગવસૂપેતા, ન મં જાનન્તિ તે જના.
Chandarāgavasūpetā, na maṃ jānanti te janā.
૪૭૦.
470.
‘‘અજ્ઝત્તઞ્ચ ન જાનાતિ, બહિદ્ધા ચ ન પસ્સતિ;
‘‘Ajjhattañca na jānāti, bahiddhā ca na passati;
સમન્તાવરણો બાલો, સ વે ઘોસેન વુય્હતિ.
Samantāvaraṇo bālo, sa ve ghosena vuyhati.
૪૭૧.
471.
‘‘અજ્ઝત્તઞ્ચ ન જાનાતિ, બહિદ્ધા ચ વિપસ્સતિ;
‘‘Ajjhattañca na jānāti, bahiddhā ca vipassati;
બહિદ્ધા ફલદસ્સાવી, સોપિ ઘોસેન વુય્હતિ.
Bahiddhā phaladassāvī, sopi ghosena vuyhati.
૪૭૨.
472.
‘‘અજ્ઝત્તઞ્ચ પજાનાતિ, બહિદ્ધા ચ વિપસ્સતિ;
‘‘Ajjhattañca pajānāti, bahiddhā ca vipassati;
અનાવરણદસ્સાવી, ન સો ઘોસેન વુય્હતી’’તિ. –
Anāvaraṇadassāvī, na so ghosena vuyhatī’’ti. –
ઇમા ચતસ્સો ગાથા અભાસિ.
Imā catasso gāthā abhāsi.
તત્થ યે મં રૂપેન પામિંસૂતિ યે જના અવિદ્દસૂ મમ રૂપેન અપસાદિકેન નિહીનેન ‘‘આકારસદિસી પઞ્ઞા’’તિ, ધમ્મસરીરેન ચ મં નિહીનં પામિંસુ, ‘‘ઓરકો અય’’ન્તિ હીળેન્તા પરિચ્છિન્દનવસેન મઞ્ઞિંસૂતિ અત્થો. યે ચ ઘોસેન અન્વગૂતિ યે ચ સત્તા ઘોસેન મઞ્જુના મં સમ્ભાવનાવસેન અનુગતા બહુ મઞ્ઞિંસુ, તં તેસં મિચ્છા, ન હિ અહં રૂપમત્તેન અવમન્તબ્બો, ઘોસમત્તેન વા ન બહું મન્તબ્બો, તસ્મા છન્દરાગવસૂપેતા, ન મં જાનન્તિ તે જનાતિ તે દુવિધાપિ જના છન્દરાગસ્સ વસં ઉપેતા અપ્પહીનછન્દરાગા સબ્બસો પહીનછન્દરાગં મં ન જાનન્તિ.
Tattha ye maṃ rūpena pāmiṃsūti ye janā aviddasū mama rūpena apasādikena nihīnena ‘‘ākārasadisī paññā’’ti, dhammasarīrena ca maṃ nihīnaṃ pāmiṃsu, ‘‘orako aya’’nti hīḷentā paricchindanavasena maññiṃsūti attho. Ye ca ghosena anvagūti ye ca sattā ghosena mañjunā maṃ sambhāvanāvasena anugatā bahu maññiṃsu, taṃ tesaṃ micchā, na hi ahaṃ rūpamattena avamantabbo, ghosamattena vā na bahuṃ mantabbo, tasmā chandarāgavasūpetā, na maṃ jānanti te janāti te duvidhāpi janā chandarāgassa vasaṃ upetā appahīnachandarāgā sabbaso pahīnachandarāgaṃ maṃ na jānanti.
અવિસયો તેસં માદિસો અજ્ઝત્તં બહિદ્ધા ચ અપરિઞ્ઞાતવત્થુતાયાતિ દસ્સેતું ‘‘અજ્ઝત્ત’’ન્તિઆદિ વુત્તં. અજ્ઝત્તન્તિ અત્તનો સન્તાને ખન્ધાયતનાદિધમ્મં. બહિદ્ધાતિ પરસન્તાને. અથ વા અજ્ઝત્તન્તિ, મમ અબ્ભન્તરે અસેક્ખસીલક્ખન્ધાદિં. બહિદ્ધાતિ, મમેવ આકપ્પસમ્પત્તિયાદિયુત્તં બહિદ્ધા રૂપધમ્મપ્પવત્તિં ચક્ખુવિઞ્ઞાણાદિપ્પવત્તિઞ્ચ. સમન્તાવરણોતિ એવં અજ્ઝત્તઞ્ચ બહિદ્ધા ચ અજાનનેન સમન્તતો આવરણયુત્તો આવટઞાણગતિકો. સ વે ઘોસેન વુય્હતીતિ સો પરનેય્યબુદ્ધિકો બાલો ઘોસેન પરેસં વચનેન વુય્હતિ નિય્યતિ આકડ્ઢીયતિ.
Avisayo tesaṃ mādiso ajjhattaṃ bahiddhā ca apariññātavatthutāyāti dassetuṃ ‘‘ajjhatta’’ntiādi vuttaṃ. Ajjhattanti attano santāne khandhāyatanādidhammaṃ. Bahiddhāti parasantāne. Atha vā ajjhattanti, mama abbhantare asekkhasīlakkhandhādiṃ. Bahiddhāti, mameva ākappasampattiyādiyuttaṃ bahiddhā rūpadhammappavattiṃ cakkhuviññāṇādippavattiñca. Samantāvaraṇoti evaṃ ajjhattañca bahiddhā ca ajānanena samantato āvaraṇayutto āvaṭañāṇagatiko. Sa ve ghosena vuyhatīti so paraneyyabuddhiko bālo ghosena paresaṃ vacanena vuyhati niyyati ākaḍḍhīyati.
બહિદ્ધા ચ વિપસ્સતીતિ યો ચ વુત્તનયેન અજ્ઝત્તં ન જાનાતિ, બહિદ્ધા પન સુતાનુસારેન આકપ્પસમ્પત્તિઆદિઉપધારણેન વા વિસેસતો પસ્સતિ. ‘‘ગુણવિસેસયુત્તો સિયા’’તિ મઞ્ઞતિ, સોપિ બહિદ્ધા ફલદસ્સાવી નયગ્ગાહેન ફલમત્તં ગણ્હન્તો વુત્તનયેન ઘોસેન વુય્હતિ, સોપિ માદિસે ન જાનાતીતિ અત્થો.
Bahiddhā ca vipassatīti yo ca vuttanayena ajjhattaṃ na jānāti, bahiddhā pana sutānusārena ākappasampattiādiupadhāraṇena vā visesato passati. ‘‘Guṇavisesayutto siyā’’ti maññati, sopi bahiddhā phaladassāvī nayaggāhena phalamattaṃ gaṇhanto vuttanayena ghosena vuyhati, sopi mādise na jānātīti attho.
યો પન અજ્ઝત્તઞ્ચ ખીણાસવસ્સ અબ્ભન્તરે અસેક્ખસીલક્ખન્ધાદિગુણં જાનાતિ, બહિદ્ધા ચસ્સ પટિપત્તિસલ્લક્ખણેન વિસેસતો ગુણવિસેસયોગં પસ્સતિ. અનાવરણદસ્સાવી કેનચિ અનાવટો હુત્વા અરિયાનં ગુણે દટ્ઠું ઞાતું સમત્થો, ન સો ઘોસમત્તેન વુય્હતિ યાથાવતો દસ્સનતોતિ.
Yo pana ajjhattañca khīṇāsavassa abbhantare asekkhasīlakkhandhādiguṇaṃ jānāti, bahiddhā cassa paṭipattisallakkhaṇena visesato guṇavisesayogaṃ passati. Anāvaraṇadassāvī kenaci anāvaṭo hutvā ariyānaṃ guṇe daṭṭhuṃ ñātuṃ samattho, na so ghosamattena vuyhati yāthāvato dassanatoti.
લકુણ્ડકભદ્દિયત્થેરગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Lakuṇḍakabhaddiyattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરગાથાપાળિ • Theragāthāpāḷi / ૨. લકુણ્ડકભદ્દિયત્થેરગાથા • 2. Lakuṇḍakabhaddiyattheragāthā