| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / મજ્ઝિમનિકાય (અટ્ઠકથા) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) |
૬. લટુકિકોપમસુત્તવણ્ણના
6. Laṭukikopamasuttavaṇṇanā
૧૪૮. એવં મે સુતન્તિ લટુકિકોપમસુત્તં. તત્થ યેન સો વનસણ્ડોતિ અયમ્પિ મહાઉદાયિત્થેરો ભગવતા સદ્ધિંયેવ પિણ્ડાય પવિસિત્વા સદ્ધિં પટિક્કમિ. તસ્મા યેન સો ભગવતા ઉપસઙ્કમન્તો વનસણ્ડો તેનુપસઙ્કમીતિ વેદિતબ્બો. અપહત્તાતિ અપહારકો. ઉપહત્તાતિ ઉપહારકો. પટિસલ્લાના વુટ્ઠિતોતિ ફલસમાપત્તિતો વુટ્ઠિતો.
148.Evaṃme sutanti laṭukikopamasuttaṃ. Tattha yena so vanasaṇḍoti ayampi mahāudāyitthero bhagavatā saddhiṃyeva piṇḍāya pavisitvā saddhiṃ paṭikkami. Tasmā yena so bhagavatā upasaṅkamanto vanasaṇḍo tenupasaṅkamīti veditabbo. Apahattāti apahārako. Upahattāti upahārako. Paṭisallānā vuṭṭhitoti phalasamāpattito vuṭṭhito.
૧૪૯. યં ભગવાતિ યસ્મિં સમયે ભગવા. ઇઙ્ઘાતિ આણત્તિયં નિપાતો. અઞ્ઞથત્તન્તિ ચિત્તસ્સ અઞ્ઞથત્તં. તઞ્ચ ખો ન ભગવન્તં પટિચ્ચ, એવરૂપં પન પણીતભોજનં અલભન્તા કથં યાપેસ્સામાતિ એવં પણીતભોજનં પટિચ્ચ અહોસીતિ વેદિતબ્બં. ભૂતપુબ્બન્તિ ઇમિના રત્તિભોજનસ્સ પણીતભાવં દસ્સેતિ. સૂપેય્યન્તિ સૂપેન ઉપનેતબ્બં મચ્છમંસકળીરાદિ. સમગ્ગા ભુઞ્જિસ્સામાતિ એકતો ભુઞ્જિસ્સામ. સઙ્ખતિયોતિ અભિસઙ્ખારિકખાદનીયાનિ. સબ્બા તા રત્તિન્તિ સબ્બા તા સઙ્ખતિયો રત્તિંયેવ હોન્તિ, દિવા પન અપ્પા પરિત્તા થોકિકા હોન્તીતિ. મનુસ્સા હિ દિવા યાગુકઞ્જિયાદીહિ યાપેત્વાપિ રત્તિં યથાસત્તિ યથાપણીતમેવ ભુઞ્જન્તિ.
149.Yaṃbhagavāti yasmiṃ samaye bhagavā. Iṅghāti āṇattiyaṃ nipāto. Aññathattanti cittassa aññathattaṃ. Tañca kho na bhagavantaṃ paṭicca, evarūpaṃ pana paṇītabhojanaṃ alabhantā kathaṃ yāpessāmāti evaṃ paṇītabhojanaṃ paṭicca ahosīti veditabbaṃ. Bhūtapubbanti iminā rattibhojanassa paṇītabhāvaṃ dasseti. Sūpeyyanti sūpena upanetabbaṃ macchamaṃsakaḷīrādi. Samaggā bhuñjissāmāti ekato bhuñjissāma. Saṅkhatiyoti abhisaṅkhārikakhādanīyāni. Sabbā tā rattinti sabbā tā saṅkhatiyo rattiṃyeva honti, divā pana appā parittā thokikā hontīti. Manussā hi divā yāgukañjiyādīhi yāpetvāpi rattiṃ yathāsatti yathāpaṇītameva bhuñjanti.
પુન ભૂતપુબ્બન્તિ ઇમિના રત્તિ વિકાલભોજને આદીનવં દસ્સેતિ. તત્થ અન્ધકારતિમિસાયન્તિ બહલન્ધકારે. માણવેહીતિ ચોરેહિ. કતકમ્મેહીતિ કતચોરકમ્મેહિ. ચોરા કિર કતકમ્મા યં નેસં દેવતં આયાચિત્વા કમ્મં નિપ્ફન્નં, તસ્સ ઉપહારત્થાય મનુસ્સે મારેત્વા ગલલોહિતાદીનિ ગણ્હન્તિ. તે અઞ્ઞેસુ મનુસ્સેસુ મારિયમાનેસુ કોલાહલા ઉપ્પજ્જિસ્સન્તિ, પબ્બજિતં પરિયેસન્તો નામ નત્થીતિ મઞ્ઞમાના ભિક્ખૂ ગહેત્વા મારેન્તિ. તં સન્ધાયેતં વુત્તં. અકતકમ્મેહીતિ અટવિતો ગામં આગમનકાલે કમ્મનિપ્ફન્નત્થં પુરેતરં બલિકમ્મં કાતુકામેહિ. અસદ્ધમ્મેન નિમન્તેતીતિ ‘‘એહિ ભિક્ખુ અજ્જેકરત્તિં ઇધેવ ભુઞ્જિત્વા ઇધ વસિત્વા સમ્પત્તિં અનુભવિત્વા સ્વે ગમિસ્સસી’’તિ મેથુનધમ્મેન નિમન્તેતિ.
Puna bhūtapubbanti iminā ratti vikālabhojane ādīnavaṃ dasseti. Tattha andhakāratimisāyanti bahalandhakāre. Māṇavehīti corehi. Katakammehīti katacorakammehi. Corā kira katakammā yaṃ nesaṃ devataṃ āyācitvā kammaṃ nipphannaṃ, tassa upahāratthāya manusse māretvā galalohitādīni gaṇhanti. Te aññesu manussesu māriyamānesu kolāhalā uppajjissanti, pabbajitaṃ pariyesanto nāma natthīti maññamānā bhikkhū gahetvā mārenti. Taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Akatakammehīti aṭavito gāmaṃ āgamanakāle kammanipphannatthaṃ puretaraṃ balikammaṃ kātukāmehi. Asaddhammena nimantetīti ‘‘ehi bhikkhu ajjekarattiṃ idheva bhuñjitvā idha vasitvā sampattiṃ anubhavitvā sve gamissasī’’ti methunadhammena nimanteti.
પુન ભૂતપુબ્બન્તિ ઇમિના અત્તના દિટ્ઠકારણં કથેતિ. વિજ્જન્તરિકાયાતિ વિજ્જુવિજ્જોતનક્ખણે . વિસ્સરમકાસીતિ મહાસદ્દમકાસિ. અભુમ્મેતિ ભૂ’તિ વડ્ઢિ, અભૂ’તિ અવડ્ઢિ, વિનાસો મય્હન્તિ અત્થો. પિસાચો વત મન્તિ પિસાચો મં ખાદિતું આગતો વત. આતુમારી માતુમારીતિ એત્થ આતૂતિ પિતા, માતૂતિ માતા. ઇદં વુત્તં હોતિ – યસ્સ પિતા વા માતા વા અત્થિ, તં માતાપિતરો અમ્હાકં પુત્તકોતિ યથા તથા વા ઉપ્પાદેત્વા યંકિઞ્ચિ ખાદનીયભોજનીયં દત્વા એકસ્મિં ઠાને સયાપેન્તિ. સો એવં રત્તિં પિણ્ડાય ન ચરતિ. તુય્હં પન માતાપિતરો મતા મઞ્ઞે, તેન એવં ચરસીતિ.
Puna bhūtapubbanti iminā attanā diṭṭhakāraṇaṃ katheti. Vijjantarikāyāti vijjuvijjotanakkhaṇe . Vissaramakāsīti mahāsaddamakāsi. Abhummeti bhū’ti vaḍḍhi, abhū’ti avaḍḍhi, vināso mayhanti attho. Pisāco vata manti pisāco maṃ khādituṃ āgato vata. Ātumārī mātumārīti ettha ātūti pitā, mātūti mātā. Idaṃ vuttaṃ hoti – yassa pitā vā mātā vā atthi, taṃ mātāpitaro amhākaṃ puttakoti yathā tathā vā uppādetvā yaṃkiñci khādanīyabhojanīyaṃ datvā ekasmiṃ ṭhāne sayāpenti. So evaṃ rattiṃ piṇḍāya na carati. Tuyhaṃ pana mātāpitaro matā maññe, tena evaṃ carasīti.
૧૫૦. એવમેવાતિ એવમેવ કિઞ્ચિ આનિસંસં અપસ્સન્તા નિક્કારણેનેવ. એવમાહંસૂતિ ગરહન્તો આહ. તત્થ આહંસૂતિ વદન્તિ. કિં પનિમસ્સાતિ ઇમસ્સ અપ્પમત્તકસ્સ હેતુ કિં વત્તબ્બં નામ, નનુ અપસ્સન્તેન વિય અસુણન્તેન વિય ભવિતબ્બન્તિ. ઓરમત્તકસ્સાતિ પરિત્તમત્તકસ્સ. અધિસલ્લિખતેવાયન્તિ અયં સમણો નવનીતં પિસન્તો વિય પદુમનાળસુત્તં કકચેન ઓક્કન્તન્તો વિય અતિસલ્લેખતિ, અતિવાયામં કરોતિ. સિક્ખાકામાતિ સારિપુત્તમોગ્ગલ્લાનાદયો વિય સિક્ખાકામા, તેસુ ચ અપ્પચ્ચયં ઉપટ્ઠપેન્તિ. તેસઞ્હિ એવં હોતિ ‘‘સચે એતે ‘અપ્પમત્તકમેતં, હરથ ભગવા’તિ વદેય્યું, કિં સત્થા ન હરેય્ય. એવં પન અવત્વા ભગવન્તં પરિવારેત્વા નિસિન્ના ‘એવં ભગવા, સાધુ ભગવા, પઞ્ઞપેથ ભગવા’તિ અતિરેકતરં ઉસ્સાહં પટિલભન્તી’’તિ. તસ્મા તેસુ અપ્પચ્ચયં ઉપટ્ઠપેન્તિ.
150.Evamevāti evameva kiñci ānisaṃsaṃ apassantā nikkāraṇeneva. Evamāhaṃsūti garahanto āha. Tattha āhaṃsūti vadanti. Kiṃ panimassāti imassa appamattakassa hetu kiṃ vattabbaṃ nāma, nanu apassantena viya asuṇantena viya bhavitabbanti. Oramattakassāti parittamattakassa. Adhisallikhatevāyanti ayaṃ samaṇo navanītaṃ pisanto viya padumanāḷasuttaṃ kakacena okkantanto viya atisallekhati, ativāyāmaṃ karoti. Sikkhākāmāti sāriputtamoggallānādayo viya sikkhākāmā, tesu ca appaccayaṃ upaṭṭhapenti. Tesañhi evaṃ hoti ‘‘sace ete ‘appamattakametaṃ, haratha bhagavā’ti vadeyyuṃ, kiṃ satthā na hareyya. Evaṃ pana avatvā bhagavantaṃ parivāretvā nisinnā ‘evaṃ bhagavā, sādhu bhagavā, paññapetha bhagavā’ti atirekataraṃ ussāhaṃ paṭilabhantī’’ti. Tasmā tesu appaccayaṃ upaṭṭhapenti.
તેસન્તિ તેસં એકચ્ચાનં મોઘપુરિસાનં. તન્તિ તં અપ્પમત્તકં પહાતબ્બં. થૂલો કલિઙ્ગરોતિ ગલે બદ્ધં મહાકટ્ઠં વિય હોતિ. લટુકિકા સકુણિકાતિ ચાતકસકુણિકા. સા કિર રવસતં રવિત્વા નચ્ચસતં નચ્ચિત્વા સકિં ગોચરં ગણ્હાતિ. આકાસતો ભૂમિયં પતિટ્ઠિતં પન નં દિસ્વા વચ્છપાલકાદયો કીળનત્થં પૂતિલતાય બન્ધન્તિ. તં સન્ધાયેતં વુત્તં. આગમેતીતિ ઉપેતિ. તઞ્હિ તસ્સાતિ તં પૂતિલતાબન્ધનં તસ્સા અપ્પસરીરતાય ચેવ અપ્પથામતાય ચ બલવબન્ધનં નામ, મહન્તં નાળિકેરરજ્જુ વિય દુચ્છિજ્જં હોતિ. તેસન્તિ તેસં મોઘપુરિસાનં સદ્ધામન્દતાય ચ પઞ્ઞામન્દતાય ચ બલવં બન્ધનં નામ, દુક્કટવત્થુમત્તકમ્પિ મહન્તં પારાજિકવત્થુ વિય દુપ્પજહં હોતિ.
Tesanti tesaṃ ekaccānaṃ moghapurisānaṃ. Tanti taṃ appamattakaṃ pahātabbaṃ. Thūlo kaliṅgaroti gale baddhaṃ mahākaṭṭhaṃ viya hoti. Laṭukikā sakuṇikāti cātakasakuṇikā. Sā kira ravasataṃ ravitvā naccasataṃ naccitvā sakiṃ gocaraṃ gaṇhāti. Ākāsato bhūmiyaṃ patiṭṭhitaṃ pana naṃ disvā vacchapālakādayo kīḷanatthaṃ pūtilatāya bandhanti. Taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Āgametīti upeti. Tañhi tassāti taṃ pūtilatābandhanaṃ tassā appasarīratāya ceva appathāmatāya ca balavabandhanaṃ nāma, mahantaṃ nāḷikerarajju viya ducchijjaṃ hoti. Tesanti tesaṃ moghapurisānaṃ saddhāmandatāya ca paññāmandatāya ca balavaṃ bandhanaṃ nāma, dukkaṭavatthumattakampi mahantaṃ pārājikavatthu viya duppajahaṃ hoti.
૧૫૧. સુક્કપક્ખે પહાતબ્બસ્સાતિ કિં ઇમસ્સ અપ્પમત્તકસ્સ પહાતબ્બસ્સ હેતુ ભગવતા વત્તબ્બં અત્થિ, યસ્સ નો ભગવા પહાનમાહ. નનુ એવં ભગવતો અધિપ્પાયં ઞત્વાપિ પહાતબ્બમેવાતિ અત્થો. અપ્પોસ્સુક્કાતિ અનુસ્સુક્કા. પન્નલોમાતિ પતિતલોમા, ન તસ્સ પહાતબ્બભયેન ઉદ્ધગ્ગલોમા. પરદત્તવુત્તાતિ પરેહિ દિન્નવુત્તિનો, પરતો લદ્ધેન યાપેન્તાતિ અત્થો. મિગભૂતેન ચેતસા વિહરન્તીતિ અપચ્ચાસીસનપક્ખે ઠિતા હુત્વા વિહરન્તિ. મિગો હિ પહારં લભિત્વા મનુસ્સાવાસં ગન્ત્વા ભેસજ્જં વા વણતેલં વા લભિસ્સામીતિ અજ્ઝાસયં અકત્વા પહારં લભિત્વાવ અગામકં અરઞ્ઞં પવિસિત્વા પહટટ્ઠાનં હેટ્ઠા કત્વા નિપતિત્વા ફાસુભૂતકાલે ઉટ્ઠાય ગચ્છતિ. એવં મિગા અપચ્ચાસીસનપક્ખે ઠિતા. ઇદં સન્ધાય વુત્તં ‘‘મિગભૂતેન ચેતસા વિહરન્તી’’તિ. તઞ્હિ તસ્સાતિ તં વરત્તબન્ધનં તસ્સ હત્થિનાગસ્સ મહાસરીરતાય ચેવ મહાથામતાય ચ દુબ્બલબન્ધનં નામ. પૂતિલતા વિય સુછિજ્જં હોતિ. તેસં તન્તિ તેસં તં કુલપુત્તાનં સદ્ધામહન્તતાય ચ પઞ્ઞામહન્તતાય ચ મહન્તં પારાજિકવત્થુપિ દુક્કટવત્થુમત્તકં વિય સુપ્પજહં હોતિ.
151. Sukkapakkhe pahātabbassāti kiṃ imassa appamattakassa pahātabbassa hetu bhagavatā vattabbaṃ atthi, yassa no bhagavā pahānamāha. Nanu evaṃ bhagavato adhippāyaṃ ñatvāpi pahātabbamevāti attho. Appossukkāti anussukkā. Pannalomāti patitalomā, na tassa pahātabbabhayena uddhaggalomā. Paradattavuttāti parehi dinnavuttino, parato laddhena yāpentāti attho. Migabhūtena cetasā viharantīti apaccāsīsanapakkhe ṭhitā hutvā viharanti. Migo hi pahāraṃ labhitvā manussāvāsaṃ gantvā bhesajjaṃ vā vaṇatelaṃ vā labhissāmīti ajjhāsayaṃ akatvā pahāraṃ labhitvāva agāmakaṃ araññaṃ pavisitvā pahaṭaṭṭhānaṃ heṭṭhā katvā nipatitvā phāsubhūtakāle uṭṭhāya gacchati. Evaṃ migā apaccāsīsanapakkhe ṭhitā. Idaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘migabhūtena cetasā viharantī’’ti. Tañhi tassāti taṃ varattabandhanaṃ tassa hatthināgassa mahāsarīratāya ceva mahāthāmatāya ca dubbalabandhanaṃ nāma. Pūtilatā viya suchijjaṃ hoti. Tesaṃ tanti tesaṃ taṃ kulaputtānaṃ saddhāmahantatāya ca paññāmahantatāya ca mahantaṃ pārājikavatthupi dukkaṭavatthumattakaṃ viya suppajahaṃ hoti.
૧૫૨. દલિદ્દોતિ દાલિદ્દિયેન સમન્નાગતો. અસ્સકોતિ નિસ્સકો. અનાળ્હિયોતિ અનડ્ઢો. અગારકન્તિ ખુદ્દકગેહં. ઓલુગ્ગવિલુગ્ગન્તિ યસ્સ ગેહયટ્ઠિયો પિટ્ઠિવંસતો મુચ્ચિત્વા મણ્ડલે લગ્ગા, મણ્ડલતો મુચ્ચિત્વા ભૂમિયં લગ્ગા. કાકાતિદાયિન્તિ યત્થ કિઞ્ચિદેવ ભુઞ્જિસ્સામાતિ અન્તો નિસિન્નકાલે વિસું દ્વારકિચ્ચં નામ નત્થિ, તતો તતો કાકા પવિસિત્વા પરિવારેન્તિ. સૂરકાકા હિ પલાયનકાલે ચ યથાસમ્મુખટ્ઠાનેનેવ નિક્ખમિત્વા પલાયન્તિ. નપરમરૂપન્તિ ન પુઞ્ઞવન્તાનં ગેહં વિય ઉત્તમરૂપં. ખટોપિકાતિ વિલીવમઞ્ચકો. ઓલુગ્ગવિલુગ્ગાતિ ઓણતુણ્ણતા. ધઞ્ઞસમવાપકન્તિ ધઞ્ઞઞ્ચ સમવાપકઞ્ચ. તત્થ ધઞ્ઞં નામ કુદ્રૂસકો. સમવાપકન્તિ લાબુબીજકુમ્ભણ્ડબીજકાદિ બીજજાતં. નપરમરૂપન્તિ યથા પુઞ્ઞવન્તાનં ગન્ધસાલિબીજાદિ પરિસુદ્ધં બીજં, ન એવરૂપં. જાયિકાતિ કપણજાયા. નપરમરૂપાતિ પચ્છિસીસા લમ્બત્થની મહોદરા પિસાચા વિય બીભચ્છા. સામઞ્ઞન્તિ સમણભાવો. સો વતસ્સં, યોહન્તિ સો વતાહં પુરિસો નામ અસ્સં, યો કેસમસ્સું ઓહારેત્વા પબ્બજેય્યન્તિ.
152.Daliddoti dāliddiyena samannāgato. Assakoti nissako. Anāḷhiyoti anaḍḍho. Agārakanti khuddakagehaṃ. Oluggavilugganti yassa gehayaṭṭhiyo piṭṭhivaṃsato muccitvā maṇḍale laggā, maṇḍalato muccitvā bhūmiyaṃ laggā. Kākātidāyinti yattha kiñcideva bhuñjissāmāti anto nisinnakāle visuṃ dvārakiccaṃ nāma natthi, tato tato kākā pavisitvā parivārenti. Sūrakākā hi palāyanakāle ca yathāsammukhaṭṭhāneneva nikkhamitvā palāyanti. Naparamarūpanti na puññavantānaṃ gehaṃ viya uttamarūpaṃ. Khaṭopikāti vilīvamañcako. Oluggaviluggāti oṇatuṇṇatā. Dhaññasamavāpakanti dhaññañca samavāpakañca. Tattha dhaññaṃ nāma kudrūsako. Samavāpakanti lābubījakumbhaṇḍabījakādi bījajātaṃ. Naparamarūpanti yathā puññavantānaṃ gandhasālibījādi parisuddhaṃ bījaṃ, na evarūpaṃ. Jāyikāti kapaṇajāyā. Naparamarūpāti pacchisīsā lambatthanī mahodarā pisācā viya bībhacchā. Sāmaññanti samaṇabhāvo. So vatassaṃ, yohanti so vatāhaṃ puriso nāma assaṃ, yo kesamassuṃ ohāretvā pabbajeyyanti.
સો ન સક્કુણેય્યાતિ સો એવં ચિન્તેત્વાપિ ગેહં ગન્ત્વા – ‘‘પબ્બજ્જા નામ લાભગરુકા દુક્કરા દુરાસદા, સત્તપિ અટ્ઠપિ ગામે પિણ્ડાય ચરિત્વા યથાધોતેનેવ પત્તેન આગન્તબ્બમ્પિ હોતિ , એવં યાપેતું અસક્કોન્તસ્સ મે પુન આગતસ્સ વસનટ્ઠાનં ઇચ્છિતબ્બં, તિણવલ્લિદબ્બસમ્ભારા નામ દુસ્સમોધાનિયા, કિન્તિ કરોમી’’તિ વીમંસતિ. અથસ્સ તં અગારકં વેજયન્તપાસાદો વિય ઉપટ્ઠાતિ. અથસ્સ ખટોપિકં ઓલોકેત્વા – ‘‘મયિ ગતે ઇમં વિસઙ્ખરિત્વા ઉદ્ધનાલાતં કરિસ્સન્તિ, પુન અટ્ટનિપાદવિલીવાદીનિ લદ્ધબ્બાનિ હોન્તિ, કિન્તિ કરિસ્સામી’’તિ ચિન્તેતિ. અથસ્સ સા સિરિસયનં વિય ઉપટ્ઠાતિ. તતો ધઞ્ઞકુમ્ભિં ઓલોકેત્વા – ‘‘મયિ ગતે અયં ઘરણી ઇમં ધઞ્ઞં તેન તેન સદ્ધિં ભુઞ્જિસ્સતિ. પુન આગતેન જીવિતવુત્તિ નામ લદ્ધબ્બા હોતિ, કિન્તિ કરિસ્સામી’’તિ ચિન્તેતિ. અથસ્સ સા અડ્ઢતેળસાનિ કોટ્ઠાગારસતાનિ વિય ઉપટ્ઠાતિ. તતો માતુગામં ઓલોકેત્વા – ‘‘મયિ ગતે ઇમં હત્થિગોપકો વા અસ્સગોપકો વા યો કોચિ પલોભેસ્સતિ, પુન આગતેન ભત્તપાચિકા નામ લદ્ધબ્બા હોતિ, કિન્તિ કરિસ્સામી’’તિ ચિન્તેતિ. અથસ્સ સા રૂપિની દેવી વિય ઉપટ્ઠાતિ. ઇદં સન્ધાય ‘‘સો ન સક્કુણેય્યા’’તિઆદિ વુત્તં.
So na sakkuṇeyyāti so evaṃ cintetvāpi gehaṃ gantvā – ‘‘pabbajjā nāma lābhagarukā dukkarā durāsadā, sattapi aṭṭhapi gāme piṇḍāya caritvā yathādhoteneva pattena āgantabbampi hoti , evaṃ yāpetuṃ asakkontassa me puna āgatassa vasanaṭṭhānaṃ icchitabbaṃ, tiṇavallidabbasambhārā nāma dussamodhāniyā, kinti karomī’’ti vīmaṃsati. Athassa taṃ agārakaṃ vejayantapāsādo viya upaṭṭhāti. Athassa khaṭopikaṃ oloketvā – ‘‘mayi gate imaṃ visaṅkharitvā uddhanālātaṃ karissanti, puna aṭṭanipādavilīvādīni laddhabbāni honti, kinti karissāmī’’ti cinteti. Athassa sā sirisayanaṃ viya upaṭṭhāti. Tato dhaññakumbhiṃ oloketvā – ‘‘mayi gate ayaṃ gharaṇī imaṃ dhaññaṃ tena tena saddhiṃ bhuñjissati. Puna āgatena jīvitavutti nāma laddhabbā hoti, kinti karissāmī’’ti cinteti. Athassa sā aḍḍhateḷasāni koṭṭhāgārasatāni viya upaṭṭhāti. Tato mātugāmaṃ oloketvā – ‘‘mayi gate imaṃ hatthigopako vā assagopako vā yo koci palobhessati, puna āgatena bhattapācikā nāma laddhabbā hoti, kinti karissāmī’’ti cinteti. Athassa sā rūpinī devī viya upaṭṭhāti. Idaṃ sandhāya ‘‘so na sakkuṇeyyā’’tiādi vuttaṃ.
૧૫૩. નિક્ખગણાનન્તિ સુવણ્ણનિક્ખસતાનં. ચયોતિ સન્તાનતો કતસન્નિચયો. ધઞ્ઞગણાનન્તિ ધઞ્ઞસકટસતાનં.
153.Nikkhagaṇānanti suvaṇṇanikkhasatānaṃ. Cayoti santānato katasannicayo. Dhaññagaṇānanti dhaññasakaṭasatānaṃ.
૧૫૪. ચત્તારોમે, ઉદાયિ, પુગ્ગલાતિ ઇધ કિં દસ્સેતિ? હેટ્ઠા ‘‘તે તઞ્ચેવ પજહન્તિ, તે તઞ્ચેવ નપ્પજહન્તી’’તિ પજહનકા ચ અપ્પજહનકા ચ રાસિવસેન દસ્સિતા, ન પાટિયેક્કં વિભત્તા. ઇદાનિ યથા નામ દબ્બસમ્ભારત્થં ગતો પુરિસો પટિપાટિયા રુક્ખે છિન્દિત્વા પુન નિવત્તિત્વા વઙ્કઞ્ચ પહાય કમ્મે ઉપનેતબ્બયુત્તકમેવ ગણ્હાતિ, એવમેવ અપ્પજહનકે છડ્ડેત્વા અબ્બોહારિકે કત્વા પજહનકપુગ્ગલા ચત્તારો હોન્તીતિ દસ્સેતું ઇમં દેસનં આરભિ.
154.Cattārome, udāyi, puggalāti idha kiṃ dasseti? Heṭṭhā ‘‘te tañceva pajahanti, te tañceva nappajahantī’’ti pajahanakā ca appajahanakā ca rāsivasena dassitā, na pāṭiyekkaṃ vibhattā. Idāni yathā nāma dabbasambhāratthaṃ gato puriso paṭipāṭiyā rukkhe chinditvā puna nivattitvā vaṅkañca pahāya kamme upanetabbayuttakameva gaṇhāti, evameva appajahanake chaḍḍetvā abbohārike katvā pajahanakapuggalā cattāro hontīti dassetuṃ imaṃ desanaṃ ārabhi.
ઉપધિપહાનાયાતિ ખન્ધુપધિકિલેસુપધિઅભિસઙ્ખારુપધિકામગુણૂપધીતિ ઇમેસં ઉપધીનં પહાનાય. ઉપધિપટિસંયુત્તાતિ ઉપધિઅનુધાવનકા. સરસઙ્કપ્પાતિ એત્થ સરન્તિ ધાવન્તીતિ સરા. સઙ્કપ્પેન્તીતિ સઙ્કપ્પા. પદદ્વયેનપિ વિતક્કાયેવ વુત્તા. સમુદાચરન્તીતિ અભિભવન્તિ અજ્ઝોત્થરિત્વા વત્તન્તિ. સંયુત્તોતિ કિલેસેહિ સંયુત્તો. ઇન્દ્રિયવેમત્તતાતિ ઇન્દ્રિયનાનત્તતા . કદાચિ કરહચીતિ બહુકાલં વીતિવત્તેત્વા. સતિસમ્મોસાતિ સતિસમ્મોસેન. નિપાતોતિ અયોકટાહમ્હિ પતનં. એત્તાવતા ‘‘નપ્પજહતિ, પજહતિ, ખિપ્પં પજહતી’’તિ તયો રાસયો દસ્સિતા. તેસુ ચત્તારો જના નપ્પજહન્તિ નામ, ચત્તારો પજહન્તિ નામ, ચત્તારો ખિપ્પં પજહન્તિ નામ.
Upadhipahānāyāti khandhupadhikilesupadhiabhisaṅkhārupadhikāmaguṇūpadhīti imesaṃ upadhīnaṃ pahānāya. Upadhipaṭisaṃyuttāti upadhianudhāvanakā. Sarasaṅkappāti ettha saranti dhāvantīti sarā. Saṅkappentīti saṅkappā. Padadvayenapi vitakkāyeva vuttā. Samudācarantīti abhibhavanti ajjhottharitvā vattanti. Saṃyuttoti kilesehi saṃyutto. Indriyavemattatāti indriyanānattatā . Kadāci karahacīti bahukālaṃ vītivattetvā. Satisammosāti satisammosena. Nipātoti ayokaṭāhamhi patanaṃ. Ettāvatā ‘‘nappajahati, pajahati, khippaṃ pajahatī’’ti tayo rāsayo dassitā. Tesu cattāro janā nappajahanti nāma, cattāro pajahanti nāma, cattāro khippaṃ pajahanti nāma.
તત્થ પુથુજ્જનો સોતાપન્નો સકદાગામી અનાગામીતિ ઇમે ચત્તારો જના નપ્પજહન્તિ નામ. પુથુજ્જનાદયો તાવ મા પજહન્તુ, અનાગામી કથં ન પજહતીતિ? સોપિ હિ યાવદેવસ્સ ભવલોભો અત્થિ, તાવ અહોસુખં અહોસુખન્તિ અભિનન્દતિ. તસ્મા નપ્પજહતિ નામ. એતેયેવ પન ચત્તારો જના પજહન્તિ નામ. સોતાપન્નાદયો તાવ પજહન્તુ, પુથુજ્જનો કથં પજહતીતિ? આરદ્ધવિપસ્સકો હિ સતિસમ્મોસેન સહસા કિલેસે ઉપ્પન્ને ‘‘માદિસસ્સ નામ ભિક્ખુનો કિલેસો ઉપ્પન્નો’’તિ સંવેગં કત્વા વીરિયં પગ્ગય્હ વિપસ્સનં વડ્ઢેત્વા મગ્ગેન કિલેસે સમુગ્ઘાતેતિ. ઇતિ સો પજહતિ નામ. તેયેવ ચત્તારો ખિપ્પં પજહન્તિ નામ. તત્થ ઇમસ્મિં સુત્તે, મહાહત્થિપદોપમે (મ॰ નિ॰ ૧.૨૮૮ આદયો), ઇન્દ્રિયભાવનેતિ (મ॰ નિ॰ ૩.૪૫૩ આદયો) ઇમેસુ સુત્તેસુ કિઞ્ચાપિ તતિયવારો ગહિતો, પઞ્હો પન દુતિયવારેનેવ કથિતોતિ વેદિતબ્બો.
Tattha puthujjano sotāpanno sakadāgāmī anāgāmīti ime cattāro janā nappajahanti nāma. Puthujjanādayo tāva mā pajahantu, anāgāmī kathaṃ na pajahatīti? Sopi hi yāvadevassa bhavalobho atthi, tāva ahosukhaṃ ahosukhanti abhinandati. Tasmā nappajahati nāma. Eteyeva pana cattāro janā pajahanti nāma. Sotāpannādayo tāva pajahantu, puthujjano kathaṃ pajahatīti? Āraddhavipassako hi satisammosena sahasā kilese uppanne ‘‘mādisassa nāma bhikkhuno kileso uppanno’’ti saṃvegaṃ katvā vīriyaṃ paggayha vipassanaṃ vaḍḍhetvā maggena kilese samugghāteti. Iti so pajahati nāma. Teyeva cattāro khippaṃ pajahanti nāma. Tattha imasmiṃ sutte, mahāhatthipadopame (ma. ni. 1.288 ādayo), indriyabhāvaneti (ma. ni. 3.453 ādayo) imesu suttesu kiñcāpi tatiyavāro gahito, pañho pana dutiyavāreneva kathitoti veditabbo.
ઉપધિ દુક્ખસ્સ મૂલન્તિ એત્થ પઞ્ચ ખન્ધા ઉપધિ નામ. તં દુક્ખસ્સ મૂલન્તિ ઇતિ વિદિત્વા કિલેસુપધિના નિરુપધિ હોતિ, નિગ્ગહણો નિતણ્હોતિ અત્થો. ઉપધિસઙ્ખયે વિમુત્તોતિ તણ્હક્ખયે નિબ્બાને આરમ્મણતો વિમુત્તો.
Upadhidukkhassa mūlanti ettha pañca khandhā upadhi nāma. Taṃ dukkhassa mūlanti iti viditvā kilesupadhinā nirupadhi hoti, niggahaṇo nitaṇhoti attho. Upadhisaṅkhaye vimuttoti taṇhakkhaye nibbāne ārammaṇato vimutto.
૧૫૫. એવં ચત્તારો પુગ્ગલે વિત્થારેત્વા ઇદાનિ યે પજહન્તિ, તે ‘‘ઇમે નામ એત્તકે કિલેસે પજહન્તિ’’. યે નપ્પજહન્તિ, તેપિ ‘‘ઇમે નામ એત્તકે કિલેસે નપ્પજહન્તી’’તિ દસ્સેતું પઞ્ચ ખો ઇમે ઉદાયિ કામગુણાતિઆદિમાહ. તત્થ મિળ્હસુખન્તિ અસુચિસુખં. અનરિયસુખન્તિ અનરિયેહિ સેવિતસુખં. ભાયિતબ્બન્તિ એતસ્સ સુખસ્સ પટિલાભતોપિ વિપાકતોપિ ભાયિતબ્બં. નેક્ખમ્મસુખન્તિ કામતો નિક્ખન્તસુખં. પવિવેકસુખન્તિ ગણતોપિ કિલેસતોપિ પવિવિત્તસુખં. ઉપસમસુખન્તિ રાગાદિવૂપસમત્થાય સુખં. સમ્બોધસુખન્તિ મગ્ગસઙ્ખાતસ્સ સમ્બોધસ્સ નિબ્બત્તનત્થાય સુખં. ન ભાયિતબ્બન્તિ એતસ્સ સુખસ્સ પટિલાભતોપિ વિપાકતોપિ ન ભાયિતબ્બં, ભાવેતબ્બમેવેતં.
155. Evaṃ cattāro puggale vitthāretvā idāni ye pajahanti, te ‘‘ime nāma ettake kilese pajahanti’’. Ye nappajahanti, tepi ‘‘ime nāma ettake kilese nappajahantī’’ti dassetuṃ pañca kho ime udāyi kāmaguṇātiādimāha. Tattha miḷhasukhanti asucisukhaṃ. Anariyasukhanti anariyehi sevitasukhaṃ. Bhāyitabbanti etassa sukhassa paṭilābhatopi vipākatopi bhāyitabbaṃ. Nekkhammasukhanti kāmato nikkhantasukhaṃ. Pavivekasukhanti gaṇatopi kilesatopi pavivittasukhaṃ. Upasamasukhanti rāgādivūpasamatthāya sukhaṃ. Sambodhasukhanti maggasaṅkhātassa sambodhassa nibbattanatthāya sukhaṃ. Na bhāyitabbanti etassa sukhassa paṭilābhatopi vipākatopi na bhāyitabbaṃ, bhāvetabbamevetaṃ.
૧૫૬. ઇઞ્જિતસ્મિં વદામીતિ ઇઞ્જનં ચલનં ફન્દનન્તિ વદામિ. કિઞ્ચ તત્થ ઇઞ્જિતસ્મિન્તિ કિઞ્ચ તત્થ ઇઞ્જિતં. ઇદં તત્થ ઇઞ્જિતસ્મિન્તિ યે એતે અનિરુદ્ધા વિતક્કવિચારા, ઇદં તત્થ ઇઞ્જિતં. દુતિયતતિયજ્ઝાનેસુપિ એસેવ નયો. અનિઞ્જિતસ્મિં વદામીતિ ઇદં ચતુત્થજ્ઝાનં અનિઞ્જનં અચલનં નિપ્ફન્દનન્તિ વદામિ.
156.Iñjitasmiṃvadāmīti iñjanaṃ calanaṃ phandananti vadāmi. Kiñca tattha iñjitasminti kiñca tattha iñjitaṃ. Idaṃ tattha iñjitasminti ye ete aniruddhā vitakkavicārā, idaṃ tattha iñjitaṃ. Dutiyatatiyajjhānesupi eseva nayo. Aniñjitasmiṃ vadāmīti idaṃ catutthajjhānaṃ aniñjanaṃ acalanaṃ nipphandananti vadāmi.
અનલન્તિ વદામીતિ અકત્તબ્બઆલયન્તિ વદામિ, તણ્હાલયો એત્થ ન ઉપ્પાદેતબ્બોતિ દસ્સેતિ. અથ વા અનલં અપરિયત્તં, ન એત્તાવતા અલમેતન્તિ સન્નિટ્ઠાનં કાતબ્બન્તિ વદામિ. નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનસ્સાપીતિ એવરૂપાયપિ સન્તાય સમાપત્તિયા પહાનમેવ વદામિ. અણું વા થૂલં વાતિ ખુદ્દકં વા મહન્તં વા અપ્પસાવજ્જં વા મહાસાવજ્જં વા. સેસં સબ્બત્થ ઉત્તાનમેવ. દેસના પન નેય્યપુગ્ગલસ્સ વસેન અરહત્તનિકૂટેનેવ નિટ્ઠાપિતાતિ.
Analanti vadāmīti akattabbaālayanti vadāmi, taṇhālayo ettha na uppādetabboti dasseti. Atha vā analaṃ apariyattaṃ, na ettāvatā alametanti sanniṭṭhānaṃ kātabbanti vadāmi. Nevasaññānāsaññāyatanassāpīti evarūpāyapi santāya samāpattiyā pahānameva vadāmi. Aṇuṃ vā thūlaṃ vāti khuddakaṃ vā mahantaṃ vā appasāvajjaṃ vā mahāsāvajjaṃ vā. Sesaṃ sabbattha uttānameva. Desanā pana neyyapuggalassa vasena arahattanikūṭeneva niṭṭhāpitāti.
પપઞ્ચસૂદનિયા મજ્ઝિમનિકાયટ્ઠકથાય
Papañcasūdaniyā majjhimanikāyaṭṭhakathāya
લટુકિકોપમસુત્તવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Laṭukikopamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / મજ્ઝિમનિકાય • Majjhimanikāya / ૬. લટુકિકોપમસુત્તં • 6. Laṭukikopamasuttaṃ
ટીકા • Tīkā / સુત્તપિટક (ટીકા) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / મજ્ઝિમનિકાય (ટીકા) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / ૬. લટુકિકોપમસુત્તવણ્ણના • 6. Laṭukikopamasuttavaṇṇanā
