Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / જાતક-અટ્ઠકથા • Jātaka-aṭṭhakathā |
૧૦. લિત્તવગ્ગો
10. Littavaggo
[૯૧] ૧. લિત્તજાતકવણ્ણના
[91] 1. Littajātakavaṇṇanā
લિત્તં પરમેન તેજસાતિ ઇદં સત્થા જેતવને વિહરન્તો અપચ્ચવેક્ખિતપરિભોગં આરબ્ભ કથેસિ. તસ્મિં કિર કાલે ભિક્ખૂ ચીવરાદીનિ લભિત્વા યેભુય્યેન અપચ્ચવેક્ખિત્વા પરિભુઞ્જન્તિ. તે ચત્તારો પચ્ચયે અપચ્ચવેક્ખિત્વા પરિભુઞ્જમાના યેભુય્યેન નિરયતિરચ્છાનયોનિતો ન મુચ્ચન્તિ. સત્થા તં કારણં ઞત્વા ભિક્ખૂનં અનેકપરિયાયેન ધમ્મિં કથં કથેત્વા અપચ્ચવેક્ખિતપરિભોગે આદીનવં દસ્સેત્વા ‘‘ભિક્ખવે, ભિક્ખુના નામ ચત્તારો પચ્ચયે લભિત્વા અપચ્ચવેક્ખિત્વા પરિભુઞ્જિતું ન વટ્ટતિ, તસ્મા ઇતો પટ્ઠાય ચત્તારો પચ્ચયે પચ્ચવેક્ખિત્વા પરિભુઞ્જેય્યાથા’’તિ પચ્ચવેક્ખનવિધિં દસ્સેન્તો ‘‘ઇધ પન, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ પટિસઙ્ખા યોનિસો ચીવરં પટિસેવતિ સીતસ્સ પટિઘાતાયા’’તિઆદિના (મ॰ નિ॰ ૧.૨૩; અ॰ નિ॰ ૬.૫૮) નયેન તન્તિં ઠપેત્વા ‘‘ભિક્ખવે, ચત્તારો પચ્ચયે એવં પચ્ચવેક્ખિત્વા પરિભુઞ્જિતું વટ્ટતિ, અપચ્ચવેક્ખિત્વા પરિભોગો નામ હલાહલવિસપરિભોગસદિસો. પોરાણકા હિ અપચ્ચવેક્ખિત્વા દોસં અજાનિત્વા વિસં પરિભુઞ્જિત્વા વિપાકન્તે મહાદુક્ખં અનુભવિંસૂ’’તિ વત્વા અતીતં આહરિ.
Littaṃparamena tejasāti idaṃ satthā jetavane viharanto apaccavekkhitaparibhogaṃ ārabbha kathesi. Tasmiṃ kira kāle bhikkhū cīvarādīni labhitvā yebhuyyena apaccavekkhitvā paribhuñjanti. Te cattāro paccaye apaccavekkhitvā paribhuñjamānā yebhuyyena nirayatiracchānayonito na muccanti. Satthā taṃ kāraṇaṃ ñatvā bhikkhūnaṃ anekapariyāyena dhammiṃ kathaṃ kathetvā apaccavekkhitaparibhoge ādīnavaṃ dassetvā ‘‘bhikkhave, bhikkhunā nāma cattāro paccaye labhitvā apaccavekkhitvā paribhuñjituṃ na vaṭṭati, tasmā ito paṭṭhāya cattāro paccaye paccavekkhitvā paribhuñjeyyāthā’’ti paccavekkhanavidhiṃ dassento ‘‘idha pana, bhikkhave, bhikkhu paṭisaṅkhā yoniso cīvaraṃ paṭisevati sītassa paṭighātāyā’’tiādinā (ma. ni. 1.23; a. ni. 6.58) nayena tantiṃ ṭhapetvā ‘‘bhikkhave, cattāro paccaye evaṃ paccavekkhitvā paribhuñjituṃ vaṭṭati, apaccavekkhitvā paribhogo nāma halāhalavisaparibhogasadiso. Porāṇakā hi apaccavekkhitvā dosaṃ ajānitvā visaṃ paribhuñjitvā vipākante mahādukkhaṃ anubhaviṃsū’’ti vatvā atītaṃ āhari.
અતીતે બારાણસિયં બ્રહ્મદત્તે રજ્જં કારેન્તે બોધિસત્તો અઞ્ઞતરસ્મિં મહાભોગકુલે નિબ્બત્તિત્વા વયપ્પત્તો અક્ખધુત્તો અહોસિ. અથાપરો કૂટક્ખધુત્તો બોધિસત્તેન સદ્ધિં કીળન્તો અત્તનો જયે વત્તમાને કેળિમણ્ડલં ન ભિન્દતિ, પરાજયકાલે પન અક્ખં મુખે પક્ખિપિત્વા ‘‘અક્ખો નટ્ઠો’’તિ કેળિમણ્ડલં ભિન્દિત્વા પક્કમતિ. બોધિસત્તો તસ્સ તં કારણં ઞત્વા ‘‘હોતુ, જાનિસ્સામેત્થ પતિરૂપકારણ’’ન્તિ અક્ખે આદાય અત્તનો ઘરે હલાહલવિસેન રઞ્જિત્વા પુનપ્પુનં સુક્ખાપેત્વા તે આદાય તસ્સ સન્તિકં ગન્ત્વા ‘‘એહિ, સમ્મ, અક્ખેહિ કીળામા’’તિ આહ. સો ‘‘સાધુ, સમ્મા’’તિ કેળિમણ્ડલં સજ્જેત્વા તેન સદ્ધિં કીળન્તો અત્તનો પરાજયકાલે એકં અક્ખં મુખે પક્ખિપિ. અથ નં બોધિસત્તો તથા કરોન્તં દિસ્વા ‘‘ગિલાહિ તાવ, પચ્છા ઇદં નામેતન્તિ જાનિસ્સસી’’તિ ચોદેતું ઇમં ગાથમાહ –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto aññatarasmiṃ mahābhogakule nibbattitvā vayappatto akkhadhutto ahosi. Athāparo kūṭakkhadhutto bodhisattena saddhiṃ kīḷanto attano jaye vattamāne keḷimaṇḍalaṃ na bhindati, parājayakāle pana akkhaṃ mukhe pakkhipitvā ‘‘akkho naṭṭho’’ti keḷimaṇḍalaṃ bhinditvā pakkamati. Bodhisatto tassa taṃ kāraṇaṃ ñatvā ‘‘hotu, jānissāmettha patirūpakāraṇa’’nti akkhe ādāya attano ghare halāhalavisena rañjitvā punappunaṃ sukkhāpetvā te ādāya tassa santikaṃ gantvā ‘‘ehi, samma, akkhehi kīḷāmā’’ti āha. So ‘‘sādhu, sammā’’ti keḷimaṇḍalaṃ sajjetvā tena saddhiṃ kīḷanto attano parājayakāle ekaṃ akkhaṃ mukhe pakkhipi. Atha naṃ bodhisatto tathā karontaṃ disvā ‘‘gilāhi tāva, pacchā idaṃ nāmetanti jānissasī’’ti codetuṃ imaṃ gāthamāha –
૯૧.
91.
‘‘લિત્તં પરમેન તેજસા, ગિલમક્ખં પુરિસો ન બુજ્ઝતિ;
‘‘Littaṃ paramena tejasā, gilamakkhaṃ puriso na bujjhati;
ગિલ રે ગિલ પાપધુત્તક, પચ્છા તે કટુકં ભવિસ્સતી’’તિ.
Gila re gila pāpadhuttaka, pacchā te kaṭukaṃ bhavissatī’’ti.
તત્થ લિત્તન્તિ મક્ખિતં રઞ્જિતં. પરમેન તેજસાતિ ઉત્તમતેજસમ્પન્નેન હલાહલવિસેન. ગિલન્તિ ગિલન્તો. અક્ખન્તિ ગુળકં. ન બુજ્ઝતીતિ ‘‘અયં મે ગિલતો ઇદં નામ કરિસ્સતી’’તિ ન જાનાતિ. ગિલ રેતિ ગિલાહિ અરે. ગિલાતિ પુનપિ ચોદેન્તો વદતિ. પચ્છા તે કટુકં ભવિસ્સતીતિ ઇમસ્મિં તે અક્ખે ગિલિતે પચ્છા એતં વિસં તિખિણં ભવિસ્સતીતિ અત્થો.
Tattha littanti makkhitaṃ rañjitaṃ. Paramena tejasāti uttamatejasampannena halāhalavisena. Gilanti gilanto. Akkhanti guḷakaṃ. Na bujjhatīti ‘‘ayaṃ me gilato idaṃ nāma karissatī’’ti na jānāti. Gila reti gilāhi are. Gilāti punapi codento vadati. Pacchā te kaṭukaṃ bhavissatīti imasmiṃ te akkhe gilite pacchā etaṃ visaṃ tikhiṇaṃ bhavissatīti attho.
સો બોધિસત્તસ્સ કથેન્તસ્સેવ વિસવેગેન મુચ્છિતો અક્ખીનિ પરિવત્તેત્વા ખન્ધં નામેત્વા પતિ. બોધિસત્તો ‘‘ઇદાનિસ્સ જીવિતદાનં દાતું વટ્ટતી’’તિ ઓસધપરિભાવિતં વમનયોગં દત્વા વમેત્વા સપ્પિફાણિતમધુસક્કરાદયો ખાદાપેત્વા અરોગં કત્વા ‘‘પુન એવરૂપં મા અકાસી’’તિ ઓવદિત્વા દાનાદીનિ પુઞ્ઞાનિ કત્વા યથાકમ્મં ગતો.
So bodhisattassa kathentasseva visavegena mucchito akkhīni parivattetvā khandhaṃ nāmetvā pati. Bodhisatto ‘‘idānissa jīvitadānaṃ dātuṃ vaṭṭatī’’ti osadhaparibhāvitaṃ vamanayogaṃ datvā vametvā sappiphāṇitamadhusakkarādayo khādāpetvā arogaṃ katvā ‘‘puna evarūpaṃ mā akāsī’’ti ovaditvā dānādīni puññāni katvā yathākammaṃ gato.
સત્થા ઇમં ધમ્મદેસનં આહરિત્વા ‘‘ભિક્ખવે, અપચ્ચવેક્ખિતપરિભોગો નામ અપચ્ચવેક્ખિત્વા કતવિસપરિભોગસદિસો હોતી’’તિ વત્વા જાતકં સમોધાનેસિ – ‘‘તદા પણ્ડિતધુત્તો અહમેવ અહોસિં, કૂટધુત્તો પનેત્થ ન કથીયતિ, યથા ચ એત્થ, એવં સબ્બત્થ. યો પન ઇમસ્મિં કાલે ન પઞ્ઞાયતિ, સો ન કથીયતેવા’’તિ.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā ‘‘bhikkhave, apaccavekkhitaparibhogo nāma apaccavekkhitvā katavisaparibhogasadiso hotī’’ti vatvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā paṇḍitadhutto ahameva ahosiṃ, kūṭadhutto panettha na kathīyati, yathā ca ettha, evaṃ sabbattha. Yo pana imasmiṃ kāle na paññāyati, so na kathīyatevā’’ti.
લિત્તજાતકવણ્ણના પઠમા.
Littajātakavaṇṇanā paṭhamā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / જાતકપાળિ • Jātakapāḷi / ૯૧. લિત્તજાતકં • 91. Littajātakaṃ