Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / જાતક-અટ્ઠકથા • Jātaka-aṭṭhakathā |
[૯૪] ૪. લોમહંસજાતકવણ્ણના
[94] 4. Lomahaṃsajātakavaṇṇanā
સોતત્તો સોસિન્નો ચેવાતિ ઇદં સત્થા વેસાલિં ઉપનિસ્સાય પાટિકારામે વિહરન્તો સુનક્ખત્તં આરબ્ભ કથેસિ. એકસ્મિઞ્હિ સમયે સુનક્ખત્તો સત્થુ ઉપટ્ઠાકો હુત્વા પત્તચીવરમાદાય વિચરમાનો કોરક્ખત્તિયસ્સ ધમ્મં રોચેન્તો દસબલસ્સ પત્તચીવરં નિય્યાદેત્વા કોરક્ખત્તિયં નિસ્સાય વસતિ. તસ્સ કાલકઞ્જિકઅસુરયોનિયં નિબ્બત્તકાલે ગિહિ હુત્વા ‘‘નત્થિ સમણસ્સ ગોતમસ્સ ઉત્તરિ મનુસ્સધમ્મા અલમરિયઞાણદસ્સનવિસેસો, તક્કપરિયાહતં સમણો ગોતમો ધમ્મં દેસેતિ વીમંસાનુચરિતં સયંપટિભાનં. યસ્સ ચ ખ્વાસ્સ અત્થાય ધમ્મો દેસિતો, ન સો નિય્યાતિ તક્કરસ્સ સમ્મા દુક્ખક્ખયાયા’’તિ (મ॰ નિ॰ ૧.૧૪૬) વેસાલિયં તિણ્ણં પાકારાનં અન્તરે વિચરન્તો સત્થુ અવણ્ણં ભાસતિ.
Sotattososinno cevāti idaṃ satthā vesāliṃ upanissāya pāṭikārāme viharanto sunakkhattaṃ ārabbha kathesi. Ekasmiñhi samaye sunakkhatto satthu upaṭṭhāko hutvā pattacīvaramādāya vicaramāno korakkhattiyassa dhammaṃ rocento dasabalassa pattacīvaraṃ niyyādetvā korakkhattiyaṃ nissāya vasati. Tassa kālakañjikaasurayoniyaṃ nibbattakāle gihi hutvā ‘‘natthi samaṇassa gotamassa uttari manussadhammā alamariyañāṇadassanaviseso, takkapariyāhataṃ samaṇo gotamo dhammaṃ deseti vīmaṃsānucaritaṃ sayaṃpaṭibhānaṃ. Yassa ca khvāssa atthāya dhammo desito, na so niyyāti takkarassa sammā dukkhakkhayāyā’’ti (ma. ni. 1.146) vesāliyaṃ tiṇṇaṃ pākārānaṃ antare vicaranto satthu avaṇṇaṃ bhāsati.
અથાયસ્મા સારિપુત્તો પિણ્ડાય ચરન્તો તસ્સેવં અવણ્ણં ભાસન્તસ્સ સુત્વા પિણ્ડપાતપટિક્કન્તો તમત્થં ભગવતો આરોચેસિ. ભગવા ‘‘કોધનો, સારિપુત્ત, સુનક્ખત્તો મોઘપુરિસો, કોધવસેનેવમાહ, કોધવસેનાપિ પન ‘ન સો નિય્યાતિ તક્કરસ્સ સમ્મા દુક્ખક્ખયાયા’તિ વદન્તો અજાનિત્વાપિ મય્હં ગુણમેવ ભાસતિ. ન ખો પન સો મોઘપુરિસો મય્હં ગુણં જાનાતિ. મય્હઞ્હિ, સારિપુત્ત, છ અભિઞ્ઞા નામ અત્થિ, અયમ્પિ મે ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મોવ. દસબલઞાણાનિ અત્થિ, ચતુવેસારજ્જઞાણં અત્થિ, ચતુયોનિપરિચ્છેદકઞાણં અત્થિ, પઞ્ચગતિપરિચ્છેદકઞાણં અત્થિ, અયમ્પિ મે ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મોવ. એવં ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મસમન્નાગતં પન મં યો એવં વદેય્ય ‘નત્થિ સમણસ્સ ગોતમસ્સ ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મો’તિ, સો તં વાચં અપ્પહાય તં ચિત્તં અપ્પહાય તં દિટ્ઠિં અપ્પટિનિસ્સજ્જિત્વા યથાભતં નિક્ખિત્તો એવં નિરયે’’તિ એવં અત્તનો વિજ્જમાનં ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મસ્સ ગુણં કથેત્વા ‘‘સુનક્ખત્તો કિર, સારિપુત્ત, કોરક્ખત્તિયસ્સ દુક્કરકારિકાય મિચ્છાતપે પસન્નો, મિચ્છાતપે પસીદન્તેન પન મયિ એવ પસીદિતું વટ્ટતિ. અહઞ્હિ ઇતો એકનવુતિકપ્પમત્થકે ‘અત્થિ નુ ખો એત્થ સારો’તિ બાહિરકં મિચ્છાતપં વીમંસન્તો ચતુરઙ્ગસમન્નાગતં બ્રહ્મચરિયવાસં વસિં, તપસ્સી સુદં હોમિ પરમતપસ્સી, લૂખો સુદં હોમિ પરમલૂખો, જેગુચ્છી સુદં હોમિ પરમજેગુચ્છી, પવિવિત્તો સુદં હોમિ પરમપવિવિત્તો’’તિ વત્વા થેરેન યાચિતો અતીતં આહરિ.
Athāyasmā sāriputto piṇḍāya caranto tassevaṃ avaṇṇaṃ bhāsantassa sutvā piṇḍapātapaṭikkanto tamatthaṃ bhagavato ārocesi. Bhagavā ‘‘kodhano, sāriputta, sunakkhatto moghapuriso, kodhavasenevamāha, kodhavasenāpi pana ‘na so niyyāti takkarassa sammā dukkhakkhayāyā’ti vadanto ajānitvāpi mayhaṃ guṇameva bhāsati. Na kho pana so moghapuriso mayhaṃ guṇaṃ jānāti. Mayhañhi, sāriputta, cha abhiññā nāma atthi, ayampi me uttarimanussadhammova. Dasabalañāṇāni atthi, catuvesārajjañāṇaṃ atthi, catuyoniparicchedakañāṇaṃ atthi, pañcagatiparicchedakañāṇaṃ atthi, ayampi me uttarimanussadhammova. Evaṃ uttarimanussadhammasamannāgataṃ pana maṃ yo evaṃ vadeyya ‘natthi samaṇassa gotamassa uttarimanussadhammo’ti, so taṃ vācaṃ appahāya taṃ cittaṃ appahāya taṃ diṭṭhiṃ appaṭinissajjitvā yathābhataṃ nikkhitto evaṃ niraye’’ti evaṃ attano vijjamānaṃ uttarimanussadhammassa guṇaṃ kathetvā ‘‘sunakkhatto kira, sāriputta, korakkhattiyassa dukkarakārikāya micchātape pasanno, micchātape pasīdantena pana mayi eva pasīdituṃ vaṭṭati. Ahañhi ito ekanavutikappamatthake ‘atthi nu kho ettha sāro’ti bāhirakaṃ micchātapaṃ vīmaṃsanto caturaṅgasamannāgataṃ brahmacariyavāsaṃ vasiṃ, tapassī sudaṃ homi paramatapassī, lūkho sudaṃ homi paramalūkho, jegucchī sudaṃ homi paramajegucchī, pavivitto sudaṃ homi paramapavivitto’’ti vatvā therena yācito atītaṃ āhari.
અતીતે એકનવુતિકપ્પમત્થકે બોધિસત્તો ‘‘બાહિરકતપં વીમંસિસ્સામી’’તિ આજીવકપબ્બજ્જં પબ્બજિત્વા અચેલકો અહોસિ રજોજલ્લિકો, પવિવિત્તો અહોસિ એકવિહારી. મનુસ્સે દિસ્વા મિગો વિય પલાયિ, મહાવિકતિભોજનો અહોસિ, વચ્છકગોમયાદીનિ પરિભુઞ્જિ, અપ્પમાદવિહારત્થાય અરઞ્ઞે એકસ્મિં ભિંસનકે વનસણ્ડે વિહાસિ. તસ્મિમ્પિ વિહરન્તો હિમપાતસમયે અન્તરટ્ઠકે રત્તિં વનસણ્ડા નિક્ખમિત્વા અબ્ભોકાસે વિહરિત્વા સૂરિયે ઉગ્ગતે વનસણ્ડં પવિસતિ. સો યથા રત્તિં અબ્ભોકાસે હિમોદકેન તિન્તો, તથેવ દિવા વનસણ્ડતો પગ્ઘરન્તેહિ ઉદકબિન્દૂહિ તેમયિ. એવં અહોરત્તં સીતદુક્ખં અનુભોતિ. ગિમ્હાનં પન પચ્છિમે માસે દિવા અબ્ભોકાસે વિહરિત્વા રત્તિં વનસણ્ડં પવિસતિ. સો યથા દિવા અબ્ભોકાસે આતપેન પરિળાહપ્પત્તો, તથેવ રત્તિં નિવાતે વનસણ્ડે પરિળાહં પાપુણાતિ, સરીરા સેદધારા મુચ્ચન્તિ. અથસ્સ પુબ્બે અસ્સુતપુબ્બા અયં ગાથા પટિભાસિ –
Atīte ekanavutikappamatthake bodhisatto ‘‘bāhirakatapaṃ vīmaṃsissāmī’’ti ājīvakapabbajjaṃ pabbajitvā acelako ahosi rajojalliko, pavivitto ahosi ekavihārī. Manusse disvā migo viya palāyi, mahāvikatibhojano ahosi, vacchakagomayādīni paribhuñji, appamādavihāratthāya araññe ekasmiṃ bhiṃsanake vanasaṇḍe vihāsi. Tasmimpi viharanto himapātasamaye antaraṭṭhake rattiṃ vanasaṇḍā nikkhamitvā abbhokāse viharitvā sūriye uggate vanasaṇḍaṃ pavisati. So yathā rattiṃ abbhokāse himodakena tinto, tatheva divā vanasaṇḍato paggharantehi udakabindūhi temayi. Evaṃ ahorattaṃ sītadukkhaṃ anubhoti. Gimhānaṃ pana pacchime māse divā abbhokāse viharitvā rattiṃ vanasaṇḍaṃ pavisati. So yathā divā abbhokāse ātapena pariḷāhappatto, tatheva rattiṃ nivāte vanasaṇḍe pariḷāhaṃ pāpuṇāti, sarīrā sedadhārā muccanti. Athassa pubbe assutapubbā ayaṃ gāthā paṭibhāsi –
૯૪.
94.
‘‘સોતત્તો સોસિન્નો ચેવ, એકો ભિંસનકે વને;
‘‘Sotatto sosinno ceva, eko bhiṃsanake vane;
નગ્ગો ન ચગ્ગિમાસીનો, એસનાપસુતો મુની’’તિ.
Naggo na caggimāsīno, esanāpasuto munī’’ti.
તત્થ સોતત્તોતિ સૂરિયસન્તાપેન સુટ્ઠુ તત્તો. સોસિન્નોતિ હિમોદકેન સુસિન્નો સુટ્ઠુ તિન્તો. એકો ભિંસનકે વનેતિ યત્થ પવિટ્ઠાનં યેભુય્યેન લોમાનિ હંસન્તિ, તથારૂપે ભિંસનકેવનસણ્ડે એકો અદુતિયોવ અહોસિન્તિ દીપેતિ. નગ્ગો ન ચગ્ગિમાસીનોતિ નગ્ગો ચ ન ચ અગ્ગિમાસીનો. તથા સીતેન પીળિયમાનોપિ નેવ નિવાસનપારુપનં વા આદિયિં, ન ચ અગ્ગિં આગમ્મ નિસીદિન્તિ દીપેતિ. એસનાપસુતોતિ અબ્રહ્મચરિયેપિ તસ્મિં બ્રહ્મચરિયસઞ્ઞી હુત્વા ‘‘બ્રહ્મચરિયમેવેતં એસના ગવેસના ઉપાયો બ્રહ્મલોકસ્સા’’તિ એવં તાય બ્રહ્મચરિયેસનાય પસુતો અનુયુત્તો ઉસ્સુક્કં આપન્નો અહોસિન્તિ દસ્સેતિ. મુનીતિ ‘‘મુનિ ખો એસ મોનત્થાય પટિપન્નો’’તિ એવં લોકેન સમ્ભાવિતો અહોસિન્તિ દીપેતિ.
Tattha sotattoti sūriyasantāpena suṭṭhu tatto. Sosinnoti himodakena susinno suṭṭhu tinto. Eko bhiṃsanake vaneti yattha paviṭṭhānaṃ yebhuyyena lomāni haṃsanti, tathārūpe bhiṃsanakevanasaṇḍe eko adutiyova ahosinti dīpeti. Naggo na caggimāsīnoti naggo ca na ca aggimāsīno. Tathā sītena pīḷiyamānopi neva nivāsanapārupanaṃ vā ādiyiṃ, na ca aggiṃ āgamma nisīdinti dīpeti. Esanāpasutoti abrahmacariyepi tasmiṃ brahmacariyasaññī hutvā ‘‘brahmacariyamevetaṃ esanā gavesanā upāyo brahmalokassā’’ti evaṃ tāya brahmacariyesanāya pasuto anuyutto ussukkaṃ āpanno ahosinti dasseti. Munīti ‘‘muni kho esa monatthāya paṭipanno’’ti evaṃ lokena sambhāvito ahosinti dīpeti.
એવં ચતુરઙ્ગસમન્નાગતં બ્રહ્મચરિયં ચરિત્વા બોધિસત્તો મરણકાલે ઉપટ્ઠિતં નિરયનિમિત્તં દિસ્વા ‘‘ઇદં વતસમાદાનં નિરત્થક’’ન્તિ ઞત્વા તઙ્ખણઞ્ઞેવ તં લદ્ધિં ભિન્દિત્વા સમ્માદિટ્ઠિં ગહેત્વા દેવલોકે નિબ્બત્તિ.
Evaṃ caturaṅgasamannāgataṃ brahmacariyaṃ caritvā bodhisatto maraṇakāle upaṭṭhitaṃ nirayanimittaṃ disvā ‘‘idaṃ vatasamādānaṃ niratthaka’’nti ñatvā taṅkhaṇaññeva taṃ laddhiṃ bhinditvā sammādiṭṭhiṃ gahetvā devaloke nibbatti.
સત્થા ઇમં ધમ્મદેસનં આહરિત્વા જાતકં સમોધાનેસિ – ‘‘અહં તેન સમયેન સો આજીવકો અહોસિ’’ન્તિ.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘ahaṃ tena samayena so ājīvako ahosi’’nti.
લોમહંસજાતકવણ્ણના ચતુત્થા.
Lomahaṃsajātakavaṇṇanā catutthā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / જાતકપાળિ • Jātakapāḷi / ૯૪. લોમહંસજાતકં • 94. Lomahaṃsajātakaṃ