Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરગાથા-અટ્ઠકથા • Theragāthā-aṭṭhakathā

    ૭. લોમસકઙ્ગિયત્થેરગાથાવણ્ણના

    7. Lomasakaṅgiyattheragāthāvaṇṇanā

    દબ્બં કુસન્તિ આયસ્મતો લોમસકઙ્ગિયત્થેરસ્સ ગાથા. કા ઉપ્પત્તિ? સો કિર ઇતો એકનવુતે કપ્પે વિપસ્સિં ભગવન્તં પસ્સિત્વા પસન્નમાનસો નાનાપુપ્ફેહિ પૂજેત્વા તેન પુઞ્ઞકમ્મેન દેવલોકે નિબ્બત્તો પુન અપરાપરં પુઞ્ઞાનિ કત્વા સુગતીસુયેવ સંસરન્તો કસ્સપસ્સ ભગવતો સાસને પબ્બજિત્વા સમણધમ્મં કરોતિ. તેન ચ સમયેન સત્થારા ભદ્દેકરત્તપટિપદાય કથિતાય અઞ્ઞતરો ભિક્ખુ ભદ્દેકરત્તસુત્તવસેન તેન સાકચ્છં કરોતિ. સો તં ન સમ્પાયાસિ. અસમ્પાયન્તો ‘‘અહં અનાગતે તુય્હં ભદ્દેકરત્તં કથેતું સમત્થો ભવેય્ય’’ન્તિ પણિધાનં અકાસિ, ઇતરો ‘‘પુચ્છેય્ય’’ન્તિ. એતેસુ પઠમો એકં બુદ્ધન્તરં દેવમનુસ્સેસુ સંસરિત્વા અમ્હાકં ભગવતો કાલે કપિલવત્થુસ્મિં સાકિયરાજકુલે નિબ્બત્તિ. તસ્સ સુખુમાલભાવેન સોણસ્સ વિય પાદતલેસુ લોમાનિ જાતાનિ, તેનસ્સ લોમસકઙ્ગિયોતિ નામં અહોસિ. ઇતરો દેવલોકે નિબ્બત્તિત્વા ચન્દનોતિ પઞ્ઞાયિત્થ. લોમસકઙ્ગિયો અનુરુદ્ધાદીસુ સક્યકુમારેસુ પબ્બજન્તેસુ પબ્બજિતું ન ઇચ્છિ. અથ નં સંવેજેતું ચન્દનો દેવપુત્તો ઉપસઙ્કમિત્વા ભદ્દેકરત્તં પુચ્છિ. ઇતરો ‘‘ન જાનામી’’તિ. પુન દેવપુત્તો ‘‘અથ કસ્મા તયા ‘ભદ્દેકરત્તં કથેય્ય’ન્તિ સઙ્ગરો કતો, ઇદાનિ પન નામમત્તમ્પિ ન જાનાસી’’તિ ચોદેસિ. ઇતરો તેન સદ્ધિં ભગવન્તં ઉપસઙ્કમિત્વા, ‘‘મયા કિર, ભન્તે, પુબ્બે ‘ઇમસ્સ ભદ્દેકરત્તં કથેસ્સામી’તિ સઙ્ગરો કતો’’તિ પુચ્છિ. ભગવા ‘‘આમ, કુલપુત્ત, કસ્સપસ્સ ભગવતો કાલે તયા એવં કત’’ન્તિ આહ. સ્વાયમત્થો ઉપરિપણ્ણાસકે આગતનયેન વિત્થારતો વેદિતબ્બો. અથ લોમસકઙ્ગિયો ‘‘તેન હિ, ભન્તે, પબ્બાજેથ મ’’ન્તિ આહ. ભગવા ‘‘ન, ખો, તથાગતા માતાપિતૂહિ અનનુઞ્ઞાતં પુત્તં પબ્બાજેન્તી’’તિ પટિક્ખિપિ. સો માતુ સન્તિકં ગન્ત્વા ‘‘અનુજાનાહિ મં, અમ્મ, પબ્બજિતું, પબ્બજિસ્સામહ’’ન્તિ વત્વા, માતરા ‘‘તાત, સુખુમાલો ત્વં કથં પબ્બજિસ્સસી’’તિ વુત્તે, ‘‘અત્તનો પરિસ્સયસહનભાવં પકાસેન્તો ‘‘દબ્બં કુસં પોટકિલ’’ન્તિ ગાથં અભાસિ.

    Dabbaṃkusanti āyasmato lomasakaṅgiyattherassa gāthā. Kā uppatti? So kira ito ekanavute kappe vipassiṃ bhagavantaṃ passitvā pasannamānaso nānāpupphehi pūjetvā tena puññakammena devaloke nibbatto puna aparāparaṃ puññāni katvā sugatīsuyeva saṃsaranto kassapassa bhagavato sāsane pabbajitvā samaṇadhammaṃ karoti. Tena ca samayena satthārā bhaddekarattapaṭipadāya kathitāya aññataro bhikkhu bhaddekarattasuttavasena tena sākacchaṃ karoti. So taṃ na sampāyāsi. Asampāyanto ‘‘ahaṃ anāgate tuyhaṃ bhaddekarattaṃ kathetuṃ samattho bhaveyya’’nti paṇidhānaṃ akāsi, itaro ‘‘puccheyya’’nti. Etesu paṭhamo ekaṃ buddhantaraṃ devamanussesu saṃsaritvā amhākaṃ bhagavato kāle kapilavatthusmiṃ sākiyarājakule nibbatti. Tassa sukhumālabhāvena soṇassa viya pādatalesu lomāni jātāni, tenassa lomasakaṅgiyoti nāmaṃ ahosi. Itaro devaloke nibbattitvā candanoti paññāyittha. Lomasakaṅgiyo anuruddhādīsu sakyakumāresu pabbajantesu pabbajituṃ na icchi. Atha naṃ saṃvejetuṃ candano devaputto upasaṅkamitvā bhaddekarattaṃ pucchi. Itaro ‘‘na jānāmī’’ti. Puna devaputto ‘‘atha kasmā tayā ‘bhaddekarattaṃ katheyya’nti saṅgaro kato, idāni pana nāmamattampi na jānāsī’’ti codesi. Itaro tena saddhiṃ bhagavantaṃ upasaṅkamitvā, ‘‘mayā kira, bhante, pubbe ‘imassa bhaddekarattaṃ kathessāmī’ti saṅgaro kato’’ti pucchi. Bhagavā ‘‘āma, kulaputta, kassapassa bhagavato kāle tayā evaṃ kata’’nti āha. Svāyamattho uparipaṇṇāsake āgatanayena vitthārato veditabbo. Atha lomasakaṅgiyo ‘‘tena hi, bhante, pabbājetha ma’’nti āha. Bhagavā ‘‘na, kho, tathāgatā mātāpitūhi ananuññātaṃ puttaṃ pabbājentī’’ti paṭikkhipi. So mātu santikaṃ gantvā ‘‘anujānāhi maṃ, amma, pabbajituṃ, pabbajissāmaha’’nti vatvā, mātarā ‘‘tāta, sukhumālo tvaṃ kathaṃ pabbajissasī’’ti vutte, ‘‘attano parissayasahanabhāvaṃ pakāsento ‘‘dabbaṃ kusaṃ poṭakila’’nti gāthaṃ abhāsi.

    ૨૭. તત્થ દબ્બન્તિ દબ્બતિણમાહ, યં ‘‘સદ્દુલો’’તિપિ વુચ્ચતિ. કુસન્તિ કુસતિણં, યો ‘‘કાસો’’તિ વુચ્ચતિ. પોટકિલન્તિ સકણ્ટકં અકણ્ટકઞ્ચ ગચ્છં. ઇધ પન સકણ્ટકમેવ અધિપ્પેતં. ઉસીરાદીનિ સુવિઞ્ઞેય્યાનિ. દબ્બાદીનિ તિણાનિ બીરણતિણાનિ પાદેહિ અક્કન્તસ્સાપિ દુક્ખજનકાનિ ગમનન્તરાયકરાનિ ચ, તાનિ ચ પનાહં ઉરસા પનુદિસ્સામિ ઉરસાપિ અપનેસ્સામિ. એવં અપનેન્તો તં નિમિત્તં દુક્ખં સહન્તો અરઞ્ઞાયતને ગુમ્બન્તરં પવિસિત્વા સમણધમ્મં કાતું સક્ખિસ્સામિ. કો પન વાદો પાદેહિ અક્કમનેતિ દસ્સેતિ. વિવેકમનુબ્રૂહયન્તિ કાયવિવેકં ચિત્તવિવેકં ઉપધિવિવેકઞ્ચ અનુબ્રૂહયન્તો. ગણસઙ્ગણિકઞ્હિ પહાય કાયવિવેકં અનુબ્રૂહયન્તસ્સેવ અટ્ઠતિંસાય આરમ્મણેસુ યત્થ કત્થચિ ચિત્તં સમાદહન્તસ્સ ચિત્તવિવેકો, ન સઙ્ગણિકારતસ્સ. સમાહિતસ્સેવ વિપસ્સનાય કમ્મં કરોન્તસ્સ સમથવિપસ્સનઞ્ચ યુગનદ્ધં કરોન્તસ્સ કિલેસાનં ખેપનેન ઉપધિવિવેકાધિગમો, ન અસમાહિતસ્સ. તેન વુત્તં ‘‘વિવેકમનુબ્રૂહયન્તિ કાયવિવેકં ચિત્તવિવેકં ઉપધિવિવેકઞ્ચ અનુબ્રૂહયન્તો’’તિ. એવં પન પુત્તેન વુત્તે માતા ‘‘તેન હિ, તાત, પબ્બજા’’તિ અનુજાનિ. સો ભગવન્તં ઉપસઙ્કમિત્વા પબ્બજ્જં યાચિ. તં સત્થા પબ્બાજેસિ. તં પબ્બજિત્વા કતપુબ્બકિચ્ચં કમ્મટ્ઠાનં ગહેત્વા અરઞ્ઞં પવિસન્તં ભિક્ખૂ આહંસુ – ‘‘આવુસો, ત્વં સુખુમાલો કિં સક્ખિસ્સસિ અરઞ્ઞે વસિતુ’’ન્તિ. સો તેસમ્પિ તમેવ ગાથં વત્વા અરઞ્ઞં પવિસિત્વા ભાવનં અનુયુઞ્જન્તો નચિરસ્સેવ છળભિઞ્ઞો અહોસિ. તેન વુત્તં અપદાને (અપ॰ થેર ૨.૫૨.૨૩-૨૭) –

    27. Tattha dabbanti dabbatiṇamāha, yaṃ ‘‘saddulo’’tipi vuccati. Kusanti kusatiṇaṃ, yo ‘‘kāso’’ti vuccati. Poṭakilanti sakaṇṭakaṃ akaṇṭakañca gacchaṃ. Idha pana sakaṇṭakameva adhippetaṃ. Usīrādīni suviññeyyāni. Dabbādīni tiṇāni bīraṇatiṇāni pādehi akkantassāpi dukkhajanakāni gamanantarāyakarāni ca, tāni ca panāhaṃ urasā panudissāmi urasāpi apanessāmi. Evaṃ apanento taṃ nimittaṃ dukkhaṃ sahanto araññāyatane gumbantaraṃ pavisitvā samaṇadhammaṃ kātuṃ sakkhissāmi. Ko pana vādo pādehi akkamaneti dasseti. Vivekamanubrūhayanti kāyavivekaṃ cittavivekaṃ upadhivivekañca anubrūhayanto. Gaṇasaṅgaṇikañhi pahāya kāyavivekaṃ anubrūhayantasseva aṭṭhatiṃsāya ārammaṇesu yattha katthaci cittaṃ samādahantassa cittaviveko, na saṅgaṇikāratassa. Samāhitasseva vipassanāya kammaṃ karontassa samathavipassanañca yuganaddhaṃ karontassa kilesānaṃ khepanena upadhivivekādhigamo, na asamāhitassa. Tena vuttaṃ ‘‘vivekamanubrūhayanti kāyavivekaṃ cittavivekaṃ upadhivivekañca anubrūhayanto’’ti. Evaṃ pana puttena vutte mātā ‘‘tena hi, tāta, pabbajā’’ti anujāni. So bhagavantaṃ upasaṅkamitvā pabbajjaṃ yāci. Taṃ satthā pabbājesi. Taṃ pabbajitvā katapubbakiccaṃ kammaṭṭhānaṃ gahetvā araññaṃ pavisantaṃ bhikkhū āhaṃsu – ‘‘āvuso, tvaṃ sukhumālo kiṃ sakkhissasi araññe vasitu’’nti. So tesampi tameva gāthaṃ vatvā araññaṃ pavisitvā bhāvanaṃ anuyuñjanto nacirasseva chaḷabhiñño ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.52.23-27) –

    ‘‘સુવણ્ણવણ્ણં સમ્બુદ્ધં, આહુતીનં પટિગ્ગહં;

    ‘‘Suvaṇṇavaṇṇaṃ sambuddhaṃ, āhutīnaṃ paṭiggahaṃ;

    રથિયં પટિપજ્જન્તં, નાનાપુપ્ફેહિ પૂજયિં.

    Rathiyaṃ paṭipajjantaṃ, nānāpupphehi pūjayiṃ.

    ‘‘એકનવુતિતો કપ્પે, યં પુપ્ફમભિપૂજયિં;

    ‘‘Ekanavutito kappe, yaṃ pupphamabhipūjayiṃ;

    દુગ્ગતિં નાભિજાનામિ, બુદ્ધપૂજાયિદં ફલં.

    Duggatiṃ nābhijānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.

    ‘‘કિલેસા ઝાપિતા મય્હં…પે॰… કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.

    ‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.

    અરહત્તં પન પત્વા થેરો અઞ્ઞં બ્યાકરોન્તો તંયેવ ગાથં અભાસીતિ.

    Arahattaṃ pana patvā thero aññaṃ byākaronto taṃyeva gāthaṃ abhāsīti.

    લોમસકઙ્ગિયત્થેરગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Lomasakaṅgiyattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરગાથાપાળિ • Theragāthāpāḷi / ૭. લોમસકઙ્ગિયત્થેરગાથા • 7. Lomasakaṅgiyattheragāthā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact