Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / મજ્ઝિમનિકાય (અટ્ઠકથા) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā)

    ૮. મધુપિણ્ડિકસુત્તવણ્ણના

    8. Madhupiṇḍikasuttavaṇṇanā

    ૧૯૯. એવં મે સુતન્તિ મધુપિણ્ડિકસુત્તં. તત્થ મહાવનન્તિ હિમવન્તેન સદ્ધિં એકાબદ્ધં અરોપિમં જાતિવનં, ન યથા વેસાલિયં રોપિતારોપિતમિસ્સકં. દિવાવિહારાયાતિ દિવા પટિસલ્લાનત્થાય. બેલુવલટ્ઠિકાયાતિ તરુણબેલુવરુક્ખસ્સ. દણ્ડપાણીતિ ન જરાદુબ્બલતાય દણ્ડહત્થો. અયઞ્હિ તરુણો પઠમવયે ઠિતો, દણ્ડચિત્તતાય પન સુવણ્ણદણ્ડં ગહેત્વા વિચરતિ, તસ્મા દણ્ડપાણીતિ વુત્તો. જઙ્ઘાવિહારન્તિ જઙ્ઘાકિલમથવિનોદનત્થં જઙ્ઘાચારં. અનુચઙ્કમમાનો અનુવિચરમાનોતિ આરામદસ્સન-વનદસ્સન-પબ્બતદસ્સનાદીનં અત્થાય ઇતો ચિતો ચ વિચરમાનો. અધિચ્ચનિક્ખમનો કિરેસ કદાચિ દેવ નિક્ખમિત્વા એવં વિચરતિ. દણ્ડમોલુબ્ભાતિ દણ્ડં ઓલુમ્ભિત્વા ગોપાલકદારકો વિય દણ્ડં પુરતો ઠપેત્વા દણ્ડમત્થકે દ્વે હત્થે પતિટ્ઠાપેત્વા પિટ્ઠિપાણિં હનુકેન ઉપ્પીળેત્વા એકમન્તં અટ્ઠાસિ.

    199. Evaṃ me sutanti madhupiṇḍikasuttaṃ. Tattha mahāvananti himavantena saddhiṃ ekābaddhaṃ aropimaṃ jātivanaṃ, na yathā vesāliyaṃ ropitāropitamissakaṃ. Divāvihārāyāti divā paṭisallānatthāya. Beluvalaṭṭhikāyāti taruṇabeluvarukkhassa. Daṇḍapāṇīti na jarādubbalatāya daṇḍahattho. Ayañhi taruṇo paṭhamavaye ṭhito, daṇḍacittatāya pana suvaṇṇadaṇḍaṃ gahetvā vicarati, tasmā daṇḍapāṇīti vutto. Jaṅghāvihāranti jaṅghākilamathavinodanatthaṃ jaṅghācāraṃ. Anucaṅkamamāno anuvicaramānoti ārāmadassana-vanadassana-pabbatadassanādīnaṃ atthāya ito cito ca vicaramāno. Adhiccanikkhamano kiresa kadāci deva nikkhamitvā evaṃ vicarati. Daṇḍamolubbhāti daṇḍaṃ olumbhitvā gopālakadārako viya daṇḍaṃ purato ṭhapetvā daṇḍamatthake dve hatthe patiṭṭhāpetvā piṭṭhipāṇiṃ hanukena uppīḷetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi.

    ૨૦૦. કિંવાદીતિ કિંદિટ્ઠિકો. કિમક્ખાયીતિ કિં કથેતિ. અયં રાજા ભગવન્તં અવન્દિત્વા પટિસન્થારમત્તકમેવ કત્વા પઞ્હં પુચ્છતિ. તમ્પિ ન અઞ્ઞાતુકામતાય, અચિત્તીકારેન પુચ્છતિ. કસ્મા? દેવદત્તસ્સ પક્ખિકો કિરેસ. દેવદત્તો અત્તનો સન્તિકં આગચ્છમાને તથાગતે ભિન્દતિ. સો કિર એવં વદેતિ ‘‘સમણો ગોતમો અમ્હાકં કુલેન સદ્ધિં વેરી, ન નો કુલસ્સ વુદ્ધિં ઇચ્છતિ. ભગિનીપિ મે ચક્કવત્તિપરિભોગા, તં પહાય ‘નસ્સતેસા’તિ નિક્ખમિત્વા પબ્બજિ. ભાગિનેય્યોપિ મે ચક્કવત્તિબીજન્તિ ઞત્વા અમ્હાકં કુલસ્સ વડ્ઢિયા અતુસ્સન્તો ‘નસ્સતેત’ન્તિ તમ્પિ દહરકાલેયેવ પબ્બાજેસિ. અહં પન તેન વિના વત્તિતું અસક્કોન્તો અનુપબ્બજિતો. એવં પબ્બજિતમ્પિ મં પબ્બજિતદિવસતો પટ્ઠાય ન ઉજુકેહિ અક્ખીહિ ઓલોકેતિ. પરિસમજ્ઝે ભાસન્તોપિ મહાફરસુના પહરન્તો વિય આપાયિકો દેવદત્તોતિઆદીનિ ભાસતી’’તિ. એવં અયમ્પિ રાજા દેવદત્તેન ભિન્નો, તસ્મા એવમકાસિ.

    200.Kiṃvādīti kiṃdiṭṭhiko. Kimakkhāyīti kiṃ katheti. Ayaṃ rājā bhagavantaṃ avanditvā paṭisanthāramattakameva katvā pañhaṃ pucchati. Tampi na aññātukāmatāya, acittīkārena pucchati. Kasmā? Devadattassa pakkhiko kiresa. Devadatto attano santikaṃ āgacchamāne tathāgate bhindati. So kira evaṃ vadeti ‘‘samaṇo gotamo amhākaṃ kulena saddhiṃ verī, na no kulassa vuddhiṃ icchati. Bhaginīpi me cakkavattiparibhogā, taṃ pahāya ‘nassatesā’ti nikkhamitvā pabbaji. Bhāgineyyopi me cakkavattibījanti ñatvā amhākaṃ kulassa vaḍḍhiyā atussanto ‘nassateta’nti tampi daharakāleyeva pabbājesi. Ahaṃ pana tena vinā vattituṃ asakkonto anupabbajito. Evaṃ pabbajitampi maṃ pabbajitadivasato paṭṭhāya na ujukehi akkhīhi oloketi. Parisamajjhe bhāsantopi mahāpharasunā paharanto viya āpāyiko devadattotiādīni bhāsatī’’ti. Evaṃ ayampi rājā devadattena bhinno, tasmā evamakāsi.

    અથ ભગવા યથા અયં રાજા મયા પઞ્હે પુચ્છિતે ન કથેતીતિ વત્તું ન લભતિ, યથા ચ ભાસિતસ્સ અત્થં ન જાનાતિ, એવમસ્સ કથેસ્સામીતિ તસ્સાનુચ્છવિકં કથેન્તો યથાવાદી ખોતિઆદિમાહ.

    Atha bhagavā yathā ayaṃ rājā mayā pañhe pucchite na kathetīti vattuṃ na labhati, yathā ca bhāsitassa atthaṃ na jānāti, evamassa kathessāmīti tassānucchavikaṃ kathento yathāvādī khotiādimāha.

    તત્થ ન કેનચિ લોકે વિગ્ગય્હ તિટ્ઠતીતિ લોકે કેનચિ સદ્ધિં વિગ્ગાહિકકથં ન કરોતિ ન વિવદતિ. તથાગતો હિ લોકેન સદ્ધિં ન વિવદતિ; લોકો પન તથાગતેન સદ્ધિં અનિચ્ચન્તિ વુત્તે નિચ્ચન્તિ વદમાનો, દુક્ખં, અનત્તા, અસુભન્તિ વુત્તે સુભન્તિ વદમાનો વિવદતિ. તેનેવાહ ‘‘નાહં, ભિક્ખવે, લોકેન વિવદામિ, લોકોવ ખો, ભિક્ખવે, મયા વિવદતિ, તથા ન, ભિક્ખવે, ધમ્મવાદી કેનચિ લોકસ્મિં વિવદતિ, અધમ્મવાદીવ ખો, ભિક્ખવે, વિવદતી’’તિ (સં॰ નિ॰ ૩.૯૪). યથાતિ યેન કારણેન. કામેહીતિ વત્થુકામેહિપિ કિલેસકામેહિપિ. તં બ્રાહ્મણન્તિ તં ખીણાસવં બ્રાહ્મણં. અકથંકથિન્તિ નિબ્બિચિકિચ્છં. છિન્નકુક્કુચ્ચન્તિ વિપ્પટિસારકુક્કુચ્ચસ્સ ચેવ હત્થપાદકુક્કુચ્ચસ્સ ચ છિન્નત્તા છિન્નકુક્કુચ્ચં. ભવાભવેતિ પુનપ્પુનબ્ભવે, હીનપણીતે વા ભવે, પણીતો હિ ભવો વુદ્ધિપ્પત્તો અભવોતિ વુચ્ચતિ. સઞ્ઞાતિ કિલેસસઞ્ઞા. કિલેસાયેવ વા ઇધ સઞ્ઞાનામેન વુત્તા, તસ્મા યેન કારણેન કામેહિ વિસંયુત્તં વિહરન્તં તં લોકે નિન્નાવાદિં ખીણાસવબ્રાહ્મણં કિલેસસઞ્ઞા નાનુસેન્તિ, તઞ્ચ કારણં અહં વદામીતિ અયમેત્થ અત્થો. ઇતિ ભગવા અત્તનો ખીણાસવભાવં દીપેતિ. નિલ્લાળેત્વાતિ નીહરિત્વા કીળાપેત્વા. તિવિસાખન્તિ તિસાખં. નલાટિકન્તિ વલિભઙ્ગં નલાટે તિસ્સો રાજિયો દસ્સેન્તો વલિભઙ્ગં વુટ્ઠાપેત્વાતિ અત્થો. દણ્ડમોલુબ્ભાતિ દણ્ડં ઉપ્પીળેત્વા. ‘‘દણ્ડમાલુબ્ભા’’તિપિ પાઠો, ગહેત્વા પક્કામીતિ અત્થો.

    Tattha na kenaci loke viggayha tiṭṭhatīti loke kenaci saddhiṃ viggāhikakathaṃ na karoti na vivadati. Tathāgato hi lokena saddhiṃ na vivadati; loko pana tathāgatena saddhiṃ aniccanti vutte niccanti vadamāno, dukkhaṃ, anattā, asubhanti vutte subhanti vadamāno vivadati. Tenevāha ‘‘nāhaṃ, bhikkhave, lokena vivadāmi, lokova kho, bhikkhave, mayā vivadati, tathā na, bhikkhave, dhammavādī kenaci lokasmiṃ vivadati, adhammavādīva kho, bhikkhave, vivadatī’’ti (saṃ. ni. 3.94). Yathāti yena kāraṇena. Kāmehīti vatthukāmehipi kilesakāmehipi. Taṃ brāhmaṇanti taṃ khīṇāsavaṃ brāhmaṇaṃ. Akathaṃkathinti nibbicikicchaṃ. Chinnakukkuccanti vippaṭisārakukkuccassa ceva hatthapādakukkuccassa ca chinnattā chinnakukkuccaṃ. Bhavābhaveti punappunabbhave, hīnapaṇīte vā bhave, paṇīto hi bhavo vuddhippatto abhavoti vuccati. Saññāti kilesasaññā. Kilesāyeva vā idha saññānāmena vuttā, tasmā yena kāraṇena kāmehi visaṃyuttaṃ viharantaṃ taṃ loke ninnāvādiṃ khīṇāsavabrāhmaṇaṃ kilesasaññā nānusenti, tañca kāraṇaṃ ahaṃ vadāmīti ayamettha attho. Iti bhagavā attano khīṇāsavabhāvaṃ dīpeti. Nillāḷetvāti nīharitvā kīḷāpetvā. Tivisākhanti tisākhaṃ. Nalāṭikanti valibhaṅgaṃ nalāṭe tisso rājiyo dassento valibhaṅgaṃ vuṭṭhāpetvāti attho. Daṇḍamolubbhāti daṇḍaṃ uppīḷetvā. ‘‘Daṇḍamālubbhā’’tipi pāṭho, gahetvā pakkāmīti attho.

    ૨૦૧. અઞ્ઞતરોતિ નામેન અપાકટો એકો ભિક્ખુ. સો કિર અનુસન્ધિકુસલો, ભગવતા યથા દણ્ડપાણી ન જાનાતિ, તથા મયા કથિતન્તિ વુત્તે કિન્તિ નુ ખો ભગવતા અવિઞ્ઞેય્યં કત્વા પઞ્હો કથિતોતિ અનુસન્ધિં ગહેત્વા દસબલં યાચિત્વા ઇમં પઞ્હં ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ પાકટં કરિસ્સામીતિ ઉટ્ઠાયાસના એકંસં ઉત્તરાસઙ્ગં કરિત્વા દસનખસમુજ્જલં અઞ્જલિં પગ્ગય્હ કિંવાદી પન, ભન્તે ભગવાતિઆદિમાહ.

    201.Aññataroti nāmena apākaṭo eko bhikkhu. So kira anusandhikusalo, bhagavatā yathā daṇḍapāṇī na jānāti, tathā mayā kathitanti vutte kinti nu kho bhagavatā aviññeyyaṃ katvā pañho kathitoti anusandhiṃ gahetvā dasabalaṃ yācitvā imaṃ pañhaṃ bhikkhusaṅghassa pākaṭaṃ karissāmīti uṭṭhāyāsanā ekaṃsaṃ uttarāsaṅgaṃ karitvā dasanakhasamujjalaṃ añjaliṃ paggayha kiṃvādī pana, bhante bhagavātiādimāha.

    યતોનિદાનન્તિ ભાવનપુંસકં એતં, યેન કારણેન યસ્મિં કારણે સતીતિ અત્થો. પપઞ્ચસઞ્ઞાસઙ્ખાતિ એત્થ સઙ્ખાતિ કોટ્ઠાસો. પપઞ્ચસઞ્ઞાતિ તણ્હામાનદિટ્ઠિપપઞ્ચસમ્પયુત્તા સઞ્ઞા , સઞ્ઞાનામેન વા પપઞ્ચાયેવ વુત્તા. તસ્મા પપઞ્ચકોટ્ઠાસાતિ અયમેત્થ અત્થો. સમુદાચરન્તીતિ પવત્તન્તિ. એત્થ ચે નત્થિ અભિનન્દિતબ્બન્તિ યસ્મિં દ્વાદસાયતનસઙ્ખાતે કારણે સતિ પપઞ્ચસઞ્ઞાસઙ્ખા સમુદાચરન્તિ, એત્થ એકાયતનમ્પિ ચે અભિનન્દિતબ્બં અભિવદિતબ્બં અજ્ઝોસિતબ્બં નત્થીતિ અત્થો. તત્થ અભિનિન્દિતબ્બન્તિ અહં મમન્તિ અભિનન્દિતબ્બં. અભિવદિતબ્બન્તિ અહં મમાતિ વત્તબ્બં. અજ્ઝોસિતબ્બન્તિ અજ્ઝોસિત્વા ગિલિત્વા પરિનિટ્ઠપેત્વા ગહેતબ્બયુત્તં. એતેનેત્થ તણ્હાદીનંયેવ અપ્પવત્તિં કથેતિ. એસેવન્તોતિ અયં અભિનન્દનાદીનં નત્થિભાવોવ રાગાનુસયાદીનં અન્તો. એસેવ નયો સબ્બત્થ.

    Yatonidānanti bhāvanapuṃsakaṃ etaṃ, yena kāraṇena yasmiṃ kāraṇe satīti attho. Papañcasaññāsaṅkhāti ettha saṅkhāti koṭṭhāso. Papañcasaññāti taṇhāmānadiṭṭhipapañcasampayuttā saññā , saññānāmena vā papañcāyeva vuttā. Tasmā papañcakoṭṭhāsāti ayamettha attho. Samudācarantīti pavattanti. Ettha ce natthi abhinanditabbanti yasmiṃ dvādasāyatanasaṅkhāte kāraṇe sati papañcasaññāsaṅkhā samudācaranti, ettha ekāyatanampi ce abhinanditabbaṃ abhivaditabbaṃ ajjhositabbaṃ natthīti attho. Tattha abhininditabbanti ahaṃ mamanti abhinanditabbaṃ. Abhivaditabbanti ahaṃ mamāti vattabbaṃ. Ajjhositabbanti ajjhositvā gilitvā pariniṭṭhapetvā gahetabbayuttaṃ. Etenettha taṇhādīnaṃyeva appavattiṃ katheti. Esevantoti ayaṃ abhinandanādīnaṃ natthibhāvova rāgānusayādīnaṃ anto. Eseva nayo sabbattha.

    દણ્ડાદાનાદીસુ પન યાય ચેતનાય દણ્ડં આદિયતિ, સા દણ્ડાદાનં. યાય સત્થં આદિયતિ પરામસતિ, સા સત્થાદાનં. મત્થકપ્પત્તં કલહં. નાનાગાહમત્તં વિગ્ગહં. નાનાવાદમત્તં વિવાદં. તુવં તુવન્તિ એવં પવત્તં તુવં તુવં. પિયસુઞ્ઞકરણં પેસુઞ્ઞં. અયથાસભાવં મુસાવાદં કરોતિ, સા મુસાવાદોતિ વેદિતબ્બા. એત્થેતેતિ એત્થ દ્વાદસસુ આયતનેસુ એતે કિલેસા. કિલેસા હિ ઉપ્પજ્જમાનાપિ દ્વાદસાયતનાનિ નિસ્સાય ઉપ્પજ્જન્તિ, નિરુજ્ઝમાનાપિ દ્વાદસસુ આયતનેસુયેવ નિરુજ્ઝન્તિ. એવં યત્થુપ્પન્ના, તત્થેવ નિરુદ્ધા હોન્તિ. સ્વાયમત્થો સમુદયસચ્ચપઞ્હેન દીપેતબ્બો –

    Daṇḍādānādīsu pana yāya cetanāya daṇḍaṃ ādiyati, sā daṇḍādānaṃ. Yāya satthaṃ ādiyati parāmasati, sā satthādānaṃ. Matthakappattaṃ kalahaṃ. Nānāgāhamattaṃ viggahaṃ. Nānāvādamattaṃ vivādaṃ. Tuvaṃ tuvanti evaṃ pavattaṃ tuvaṃ tuvaṃ. Piyasuññakaraṇaṃ pesuññaṃ. Ayathāsabhāvaṃ musāvādaṃ karoti, sā musāvādoti veditabbā. Ettheteti ettha dvādasasu āyatanesu ete kilesā. Kilesā hi uppajjamānāpi dvādasāyatanāni nissāya uppajjanti, nirujjhamānāpi dvādasasu āyatanesuyeva nirujjhanti. Evaṃ yatthuppannā, tattheva niruddhā honti. Svāyamattho samudayasaccapañhena dīpetabbo –

    ‘‘સા ખો પનેસા તણ્હા કત્થ ઉપ્પજ્જમાના ઉપ્પજ્જતિ, કત્થ નિવિસમાના નિવિસતી’’તિ વત્વા – ‘‘યં લોકે પિયરૂપં સાતરૂપં, એત્થેસા તણ્હા ઉપ્પજ્જમાના ઉપ્પજ્જતિ, એત્થ નિવિસમાના નિવિસતિ. કિઞ્ચ લોકે પિયરૂપં સાતરૂપં? ચક્ખુ લોકે પિયરૂપં સાતરૂપ’’ન્તિઆદિના (વિભ॰ ૨૦૩) નયેન દ્વાદસસુયેવ આયતનેસુ તસ્સા ઉપ્પત્તિ ચ નિરોધો ચ વુત્તો. યથેવ ચ તણ્હા દ્વાદસસુ આયતનેસુ ઉપ્પજ્જિત્વા નિબ્બાનં આગમ્મ નિરુદ્ધાપિ આયતનેસુ પુન સમુદાચારસ્સ અભાવતો આયતનેસુયેવ નિરુદ્ધાતિ વુત્તા, એવમિમેપિ પાપકા અકુસલા ધમ્મા આયતનેસુ નિરુજ્ઝન્તીતિ વેદિતબ્બા. અથ વા ય્વાયં અભિનન્દનાદીનં અભાવોવ રાગાનુસયાદીનં અન્તોતિ વુત્તો. એત્થેતે રાગાનુસયાદીનં અન્તોતિ લદ્ધવોહારે નિબ્બાને પાપકા અકુસલા ધમ્મા અપરિસેસા નિરુજ્ઝન્તિ. યઞ્હિ યત્થ નત્થિ, તં તત્થ નિરુદ્ધં નામ હોતિ, સ્વાયમત્થો નિરોધપઞ્હેન દીપેતબ્બો. વુત્તઞ્હેતં ‘‘દુતિયં ઝાનં સમાપન્નસ્સ વિતક્કવિચારા વચીસઙ્ખારા પટિપ્પસ્સદ્ધા હોન્તી’’તિઆદિ (પટિ॰ મ॰ ૧.૮૩).

    ‘‘Sā kho panesā taṇhā kattha uppajjamānā uppajjati, kattha nivisamānā nivisatī’’ti vatvā – ‘‘yaṃ loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati. Kiñca loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ? Cakkhu loke piyarūpaṃ sātarūpa’’ntiādinā (vibha. 203) nayena dvādasasuyeva āyatanesu tassā uppatti ca nirodho ca vutto. Yatheva ca taṇhā dvādasasu āyatanesu uppajjitvā nibbānaṃ āgamma niruddhāpi āyatanesu puna samudācārassa abhāvato āyatanesuyeva niruddhāti vuttā, evamimepi pāpakā akusalā dhammā āyatanesu nirujjhantīti veditabbā. Atha vā yvāyaṃ abhinandanādīnaṃ abhāvova rāgānusayādīnaṃ antoti vutto. Etthete rāgānusayādīnaṃ antoti laddhavohāre nibbāne pāpakā akusalā dhammā aparisesā nirujjhanti. Yañhi yattha natthi, taṃ tattha niruddhaṃ nāma hoti, svāyamattho nirodhapañhena dīpetabbo. Vuttañhetaṃ ‘‘dutiyaṃ jhānaṃ samāpannassa vitakkavicārā vacīsaṅkhārā paṭippassaddhā hontī’’tiādi (paṭi. ma. 1.83).

    ૨૦૨. સત્થુ ચેવ સંવણ્ણિતોતિ સત્થારા ચ પસંસિતો. વિઞ્ઞૂનન્તિ ઇદમ્પિ કરણત્થે સામિવચનં, પણ્ડિતેહિ સબ્રહ્મચારીહિ ચ સમ્ભાવિતોતિ અત્થો. પહોતીતિ સક્કોતિ.

    202.Satthu ceva saṃvaṇṇitoti satthārā ca pasaṃsito. Viññūnanti idampi karaṇatthe sāmivacanaṃ, paṇḍitehi sabrahmacārīhi ca sambhāvitoti attho. Pahotīti sakkoti.

    ૨૦૩. અતિક્કમ્મેવ મૂલં અતિક્કમ્મ ખન્ધન્તિ સારો નામ મૂલે વા ખન્ધે વા ભવેય્ય, તમ્પિ અતિક્કમિત્વાતિ અત્થો. એવંસમ્પદન્તિ એવંસમ્પત્તિકં, ઈદિસન્તિ અત્થો. અતિસિત્વાતિ અતિક્કમિત્વા. જાનં જાનાતીતિ જાનિતબ્બમેવ જાનાતિ. પસ્સં પસ્સતીતિ પસ્સિતબ્બમેવ પસ્સતિ. યથા વા એકચ્ચો વિપરીતં ગણ્હન્તો જાનન્તોપિ ન જાનાતિ, પસ્સન્તોપિ ન પસ્સતિ, ન એવં ભગવા. ભગવા પન જાનન્તો જાનાતિયેવ, પસ્સન્તો પસ્સતિયેવ. સ્વાયં દસ્સનપરિણાયકટ્ઠેન ચક્ખુભૂતો. વિદિતકરણટ્ઠેન ઞાણભૂતો. અવિપરીતસભાવટ્ઠેન પરિયત્તિધમ્મપ્પવત્તનતો વા હદયેન ચિન્તેત્વા વાચાય નિચ્છારિતધમ્મમયોતિ ધમ્મભૂતો. સેટ્ઠટ્ઠેન બ્રહ્મભૂતો. અથ વા ચક્ખુ વિય ભૂતોતિ ચક્ખુભૂતોતિ એવમેતેસુ પદેસુ અત્થો વેદિતબ્બો. સ્વાયં ધમ્મસ્સ વત્તનતો વત્તા. પવત્તાપનતો પવત્તા. અત્થં નીહરિત્વા દસ્સનસમત્થતાય અત્થસ્સ નિન્નેતા. અમતાધિગમાય પટિપત્તિં દદાતીતિ અમતસ્સ દાતા. અગરું કત્વાતિ પુનપ્પુનં આયાચાપેન્તોપિ હિ ગરું કરોતિ નામ, અત્તનો સાવકપારમીઞાણે ઠત્વા સિનેરૂપાદતો વાલુકં ઉદ્ધરમાનો વિય દુબ્બિઞ્ઞેય્યં કત્વા કથેન્તોપિ ગરું કરોતિયેવ નામ. એવં અકત્વા અમ્હે પુનપ્પુનં અયાચાપેત્વા સુવિઞ્ઞેય્યમ્પિ નો કત્વા કથેહીતિ વુત્તં હોતિ.

    203.Atikkammeva mūlaṃ atikkamma khandhanti sāro nāma mūle vā khandhe vā bhaveyya, tampi atikkamitvāti attho. Evaṃsampadanti evaṃsampattikaṃ, īdisanti attho. Atisitvāti atikkamitvā. Jānaṃ jānātīti jānitabbameva jānāti. Passaṃ passatīti passitabbameva passati. Yathā vā ekacco viparītaṃ gaṇhanto jānantopi na jānāti, passantopi na passati, na evaṃ bhagavā. Bhagavā pana jānanto jānātiyeva, passanto passatiyeva. Svāyaṃ dassanapariṇāyakaṭṭhena cakkhubhūto. Viditakaraṇaṭṭhena ñāṇabhūto. Aviparītasabhāvaṭṭhena pariyattidhammappavattanato vā hadayena cintetvā vācāya nicchāritadhammamayoti dhammabhūto. Seṭṭhaṭṭhena brahmabhūto. Atha vā cakkhu viya bhūtoti cakkhubhūtoti evametesu padesu attho veditabbo. Svāyaṃ dhammassa vattanato vattā. Pavattāpanato pavattā. Atthaṃ nīharitvā dassanasamatthatāya atthassa ninnetā. Amatādhigamāya paṭipattiṃ dadātīti amatassa dātā. Agaruṃ katvāti punappunaṃ āyācāpentopi hi garuṃ karoti nāma, attano sāvakapāramīñāṇe ṭhatvā sinerūpādato vālukaṃ uddharamāno viya dubbiññeyyaṃ katvā kathentopi garuṃ karotiyeva nāma. Evaṃ akatvā amhe punappunaṃ ayācāpetvā suviññeyyampi no katvā kathehīti vuttaṃ hoti.

    ૨૦૪. યં ખો નો આવુસોતિ એત્થ કિઞ્ચાપિ ‘‘યં ખો વો’’તિ વત્તબ્બં સિયા, તે પન ભિક્ખૂ અત્તના સદ્ધિં સઙ્ગણ્હન્તો ‘‘યં ખો નો’’તિ આહ. યસ્મા વા ઉદ્દેસોવ તેસં ઉદ્દિટ્ઠોવ. ભગવા પન થેરસ્સાપિ તેસમ્પિ ભગવાવ. તસ્મા ભગવાતિ પદં સન્ધાયપિ એવમાહ, યં ખો અમ્હાકં ભગવા તુમ્હાકં સંખિત્તેન ઉદ્દેસં ઉદ્દિસિત્વાતિ અત્થો.

    204.Yaṃkho no āvusoti ettha kiñcāpi ‘‘yaṃ kho vo’’ti vattabbaṃ siyā, te pana bhikkhū attanā saddhiṃ saṅgaṇhanto ‘‘yaṃ kho no’’ti āha. Yasmā vā uddesova tesaṃ uddiṭṭhova. Bhagavā pana therassāpi tesampi bhagavāva. Tasmā bhagavāti padaṃ sandhāyapi evamāha, yaṃ kho amhākaṃ bhagavā tumhākaṃ saṃkhittena uddesaṃ uddisitvāti attho.

    ચક્ખુઞ્ચાવુસોતિઆદીસુ અયમત્થો, આવુસો, નિસ્સયભાવેન ચક્ખુપસાદઞ્ચ આરમ્મણભાવેન ચતુસમુટ્ઠાનિકરૂપે ચ પટિચ્ચ ચક્ખુવિઞ્ઞાણં નામ ઉપ્પજ્જતિ. તિણ્ણં સઙ્ગતિ ફસ્સોતિ તેસં તિણ્ણં સઙ્ગતિયા ફસ્સો નામ ઉપ્પજ્જતિ. તં ફસ્સં પટિચ્ચ સહજાતાદિવસેન ફસ્સપચ્ચયા વેદના ઉપ્પજ્જતિ. તાય વેદનાય યં આરમ્મણં વેદેતિ, તદેવ સઞ્ઞા સઞ્જાનાતિ, યં સઞ્ઞા સઞ્જાનાતિ, તદેવ આરમ્મણં વિતક્કો વિતક્કેતિ. યં વિતક્કો વિતક્કેતિ, તદેવારમ્મણં પપઞ્ચો પપઞ્ચેતિ. તતોનિદાનન્તિ એતેહિ ચક્ખુરૂપાદીહિ કારણેહિ. પુરિસં પપઞ્ચસઞ્ઞાસઙ્ખા સમુદાચરન્તીતિ તં અપરિઞ્ઞાતકારણં પુરિસં પપઞ્ચકોટ્ઠાસા અભિભવન્તિ, તસ્સ પવત્તન્તીતિ અત્થો. તત્થ ફસ્સવેદનાસઞ્ઞા ચક્ખુવિઞ્ઞાણેન સહજાતા હોન્તિ. વિતક્કો ચક્ખુવિઞ્ઞાણાનન્તરાદીસુ સવિતક્કચિત્તેસુ દટ્ઠબ્બો. પપઞ્ચસઙ્ખા જવનેન સહજાતા હોન્તિ. યદિ એવં કસ્મા અતીતાનાગતગ્ગહણં કતન્તિ? તથા ઉપ્પજ્જનતો. યથેવ હિ એતરહિ ચક્ખુદ્વારિકો પપઞ્ચો ચક્ખુઞ્ચ રૂપે ચ ફસ્સવેદનાસઞ્ઞાવિતક્કે ચ પટિચ્ચ ઉપ્પન્નો, એવમેવં અતીતાનાગતેસુપિ ચક્ખુવિઞ્ઞેય્યેસુ રૂપેસુ તસ્સુપ્પત્તિં દસ્સેન્તો એવમાહ.

    Cakkhuñcāvusotiādīsu ayamattho, āvuso, nissayabhāvena cakkhupasādañca ārammaṇabhāvena catusamuṭṭhānikarūpe ca paṭicca cakkhuviññāṇaṃ nāma uppajjati. Tiṇṇaṃ saṅgati phassoti tesaṃ tiṇṇaṃ saṅgatiyā phasso nāma uppajjati. Taṃ phassaṃ paṭicca sahajātādivasena phassapaccayā vedanā uppajjati. Tāya vedanāya yaṃ ārammaṇaṃ vedeti, tadeva saññā sañjānāti, yaṃ saññā sañjānāti, tadeva ārammaṇaṃ vitakko vitakketi. Yaṃ vitakko vitakketi, tadevārammaṇaṃ papañco papañceti. Tatonidānanti etehi cakkhurūpādīhi kāraṇehi. Purisaṃ papañcasaññāsaṅkhā samudācarantīti taṃ apariññātakāraṇaṃ purisaṃ papañcakoṭṭhāsā abhibhavanti, tassa pavattantīti attho. Tattha phassavedanāsaññā cakkhuviññāṇena sahajātā honti. Vitakko cakkhuviññāṇānantarādīsu savitakkacittesu daṭṭhabbo. Papañcasaṅkhā javanena sahajātā honti. Yadi evaṃ kasmā atītānāgataggahaṇaṃ katanti? Tathā uppajjanato. Yatheva hi etarahi cakkhudvāriko papañco cakkhuñca rūpe ca phassavedanāsaññāvitakke ca paṭicca uppanno, evamevaṃ atītānāgatesupi cakkhuviññeyyesu rūpesu tassuppattiṃ dassento evamāha.

    સોતઞ્ચાવુસોતિઆદીસુપિ એસેવ નયો. છટ્ઠદ્વારે પન મનન્તિ ભવઙ્ગચિત્તં. ધમ્મેતિ તેભૂમકધમ્મારમ્મણં. મનોવિઞ્ઞાણન્તિ આવજ્જનં વા જવનં વા. આવજ્જને ગહિતે ફસ્સવેદનાસઞ્ઞાવિતક્કા આવજ્જનસહજાતા હોન્તિ. પપઞ્ચો જવનસહજાતો. જવને ગહિતે સહાવજ્જનકં ભવઙ્ગ મનો નામ હોતિ, તતો ફસ્સાદયો સબ્બેપિ જવનેન સહજાતાવ. મનોદ્વારે પન યસ્મા અતીતાદિભેદં સબ્બમ્પિ આરમ્મણં હોતિ, તસ્મા અતીતાનાગતપચ્ચુપ્પન્નેસૂતિ ઇદં યુત્તમેવ.

    Sotañcāvusotiādīsupi eseva nayo. Chaṭṭhadvāre pana mananti bhavaṅgacittaṃ. Dhammeti tebhūmakadhammārammaṇaṃ. Manoviññāṇanti āvajjanaṃ vā javanaṃ vā. Āvajjane gahite phassavedanāsaññāvitakkā āvajjanasahajātā honti. Papañco javanasahajāto. Javane gahite sahāvajjanakaṃ bhavaṅga mano nāma hoti, tato phassādayo sabbepi javanena sahajātāva. Manodvāre pana yasmā atītādibhedaṃ sabbampi ārammaṇaṃ hoti, tasmā atītānāgatapaccuppannesūti idaṃ yuttameva.

    ઇદાનિ વટ્ટં દસ્સેન્તો સો વતાવુસોતિ દેસનં આરભિ. ફસ્સપઞ્ઞત્તિં પઞ્ઞપેસ્સતીતિ ફસ્સો નામ એકો ધમ્મો ઉપ્પજ્જતીતિ એવં ફસ્સપઞ્ઞત્તિં પઞ્ઞપેસ્સતિ, દસ્સેસ્સતીતિ અત્થો. એસ નયો સબ્બત્થ. એવં ઇમસ્મિં સતિ ઇદં હોતીતિ દ્વાદસાયતનવસેન સકલં વટ્ટં દસ્સેત્વા ઇદાનિ દ્વાદસાયતનપટિક્ખેપવસેન વિવટ્ટં દસ્સેન્તો સો વતાવુસો ચક્ખુસ્મિં અસતીતિ દેસનં આરભિ. તત્થ વુત્તનયેનેવ અત્થો વેદિતબ્બો.

    Idāni vaṭṭaṃ dassento so vatāvusoti desanaṃ ārabhi. Phassapaññattiṃ paññapessatīti phasso nāma eko dhammo uppajjatīti evaṃ phassapaññattiṃ paññapessati, dassessatīti attho. Esa nayo sabbattha. Evaṃ imasmiṃ sati idaṃ hotīti dvādasāyatanavasena sakalaṃ vaṭṭaṃ dassetvā idāni dvādasāyatanapaṭikkhepavasena vivaṭṭaṃ dassento so vatāvuso cakkhusmiṃasatīti desanaṃ ārabhi. Tattha vuttanayeneva attho veditabbo.

    એવં પઞ્હં વિસ્સજ્જેત્વા ઇદાનિ સાવકેન પઞ્હો કથિતોતિ મા નિક્કઙ્ખા અહુવત્થ, અયં ભગવા સબ્બઞ્ઞુતઞાણતુલં ગહેત્વા નિસિન્નો, ઇચ્છમાના તમેવ ઉપસઙ્કમિત્વા નિક્કઙ્ખા હોથાતિ ઉય્યોજેન્તો આકઙ્ખમાના ચ પનાતિઆદિમાહ.

    Evaṃ pañhaṃ vissajjetvā idāni sāvakena pañho kathitoti mā nikkaṅkhā ahuvattha, ayaṃ bhagavā sabbaññutañāṇatulaṃ gahetvā nisinno, icchamānā tameva upasaṅkamitvā nikkaṅkhā hothāti uyyojento ākaṅkhamānā ca panātiādimāha.

    ૨૦૫. ઇમેહિ આકારેહીતિ ઇમેહિ કારણેહિ પપઞ્ચુપ્પત્તિયા પાટિયેક્કકારણેહિ ચેવ વટ્ટવિવટ્ટકારણેહિ ચ. ઇમેહિ પદેહીતિ ઇમેહિ અક્ખરસમ્પિણ્ડનેહિ. બ્યઞ્જનેહીતિ પાટિયેક્કઅક્ખરેહિ. પણ્ડિતોતિ પણ્ડિચ્ચેન સમન્નાગતો. ચતૂહિ વા કારણેહિ પણ્ડિતો ધાતુકુસલો આયતનકુસલો પચ્ચયાકારકુસલો કારણાકારણકુસલોતિ. મહાપઞ્ઞોતિ મહન્તે અત્થે મહન્તે ધમ્મે મહન્તા નિરુત્તિયો મહન્તાનિ પટિભાનાનિ પરિગ્ગહણસમત્થાય મહાપઞ્ઞાય સમન્નાગતો. યથા તં મહાકચ્ચાનેનાતિ યથા મહાકચ્ચાનેન બ્યાકતં, તં સન્ધાય ન્તિ વુત્તં. યથા મહાકચ્ચાનેન બ્યાકતં, અહમ્પિ તં એવમેવં બ્યાકરેય્યેન્તિ અત્થો.

    205.Imehi ākārehīti imehi kāraṇehi papañcuppattiyā pāṭiyekkakāraṇehi ceva vaṭṭavivaṭṭakāraṇehi ca. Imehi padehīti imehi akkharasampiṇḍanehi. Byañjanehīti pāṭiyekkaakkharehi. Paṇḍitoti paṇḍiccena samannāgato. Catūhi vā kāraṇehi paṇḍito dhātukusalo āyatanakusalo paccayākārakusalo kāraṇākāraṇakusaloti. Mahāpaññoti mahante atthe mahante dhamme mahantā niruttiyo mahantāni paṭibhānāni pariggahaṇasamatthāya mahāpaññāya samannāgato. Yathā taṃ mahākaccānenāti yathā mahākaccānena byākataṃ, taṃ sandhāya tanti vuttaṃ. Yathā mahākaccānena byākataṃ, ahampi taṃ evamevaṃ byākareyyenti attho.

    મધુપિણ્ડિકન્તિ મહન્તં ગુળપૂવં બદ્ધસત્તુગુળકં વા. અસેચનકન્તિ અસેચિતબ્બકં. સપ્પિફાણિતમધુસક્કરાદીસુ ઇદં નામેત્થ મન્દં ઇદં બહુકન્તિ ન વત્તબ્બં સમયોજિતરસં. ચેતસોતિ ચિન્તકજાતિકો. દબ્બજાતિકોતિ પણ્ડિતસભાવો. કો નામો અયન્તિ ઇદં થેરો અતિભદ્દકો અયં ધમ્મપરિયાયો, દસબલસ્સ સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણેનેવસ્સ નામં ગણ્હાપેસ્સામીતિ ચિન્તેત્વા આહ. તસ્માતિ યસ્મા મધુપિણ્ડિકો વિય મધુરો, તસ્મા મધુપિણ્ડિકપરિયાયોત્વેવ નં ધારેહીતિ વદતિ. સેસં સબ્બત્થ ઉત્તાનત્થમેવાતિ.

    Madhupiṇḍikanti mahantaṃ guḷapūvaṃ baddhasattuguḷakaṃ vā. Asecanakanti asecitabbakaṃ. Sappiphāṇitamadhusakkarādīsu idaṃ nāmettha mandaṃ idaṃ bahukanti na vattabbaṃ samayojitarasaṃ. Cetasoti cintakajātiko. Dabbajātikoti paṇḍitasabhāvo. Ko nāmo ayanti idaṃ thero atibhaddako ayaṃ dhammapariyāyo, dasabalassa sabbaññutaññāṇenevassa nāmaṃ gaṇhāpessāmīti cintetvā āha. Tasmāti yasmā madhupiṇḍiko viya madhuro, tasmā madhupiṇḍikapariyāyotveva naṃ dhārehīti vadati. Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.

    પપઞ્ચસૂદનિયા મજ્ઝિમનિકાયટ્ઠકથાય

    Papañcasūdaniyā majjhimanikāyaṭṭhakathāya

    મધુપિણ્ડિકસુત્તવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Madhupiṇḍikasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / મજ્ઝિમનિકાય • Majjhimanikāya / ૮. મધુપિણ્ડિકસુત્તં • 8. Madhupiṇḍikasuttaṃ

    ટીકા • Tīkā / સુત્તપિટક (ટીકા) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / મજ્ઝિમનિકાય (ટીકા) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / ૮. મધુપિણ્ડિકસુત્તવણ્ણના • 8. Madhupiṇḍikasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact