| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / પઞ્ચપકરણ-મૂલટીકા • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā |
૧૮. મગ્ગપચ્ચયનિદ્દેસવણ્ણના
18. Maggapaccayaniddesavaṇṇanā
૧૮. પઞ્ઞા વિતક્કો સમ્માવાચાકમ્મન્તાજીવા વીરિયં સતિ સમાધિ મિચ્છાદિટ્ઠિ મિચ્છાવાચાકમ્મન્તાજીવાતિ ઇમાનિ દ્વાદસઙ્ગાનીતિ એત્થ દુવિધમ્પિ સઙ્કપ્પં વીરિયં સમાધિઞ્ચ વિતક્કવીરિયસમાધિવચનેહિ સઙ્ગણ્હિત્વા ‘‘અયમેવ ખો, આવુસો, અટ્ઠઙ્ગિકો મિચ્છામગ્ગો અબ્રહ્મચરિયં. સેય્યથિદં – મિચ્છાદિટ્ઠિ…પે॰… મિચ્છાસમાધી’’તિઆદીહિ (સં॰ નિ॰ ૫.૧૮) સુત્તવચનેહિ મિચ્છાવાચાકમ્મન્તાજીવેસુપિ મગ્ગઙ્ગવોહારસિદ્ધિતો તેહિ સહ દ્વાદસઙ્ગાનિ ઇધ લબ્ભમાનાનિ ચ અલબ્ભમાનાનિ ચ મગ્ગઙ્ગવચનસામઞ્ઞેન સઙ્ગણ્હિત્વા વુત્તાનિ. એવઞ્હિ સુત્તન્તવોહારોપિ દસ્સિતો હોતિ, એવં પન દસ્સેન્તેન ‘‘મગ્ગપચ્ચયનિદ્દેસે મગ્ગઙ્ગાની’’તિ એવં ઉદ્ધરિત્વા તસ્સ પાઠગતસ્સ મગ્ગઙ્ગસદ્દસ્સ અત્થભાવેન ઇમાનિ દ્વાદસઙ્ગાનિ ન દસ્સેતબ્બાનિ. ન હિ પાળિયં મગ્ગઙ્ગસદ્દસ્સ મિચ્છાવાચાકમ્મન્તાજીવોતિ અત્થો વત્તબ્બો. તેહિ સમ્માવાચાદીહિ પટિપક્ખા ચેતનાધમ્મા તપ્પટિપક્ખભાવતોયેવ ‘‘મિચ્છામગ્ગઙ્ગાની’’તિ સુત્તે વુત્તાનિ, ન પન મગ્ગપચ્ચયભાવેન. મગ્ગઙ્ગાનિ મગ્ગપચ્ચયભૂતાનિ ચ ઇધ પાળિયં ‘‘મગ્ગઙ્ગાની’’તિ વુત્તાનિ, ન ચ અઞ્ઞં ઉદ્ધરિત્વા અઞ્ઞસ્સ અત્થો વત્તબ્બો. પરિયાયનિપ્પરિયાયમગ્ગઙ્ગદસ્સનત્થં પન ઇચ્છન્તેન પાળિગતમગ્ગઙ્ગસદ્દપતિરૂપકો અઞ્ઞો મગ્ગઙ્ગસદ્દો ઉભયપદત્થો ઉદ્ધરિતબ્બો યથા ‘‘અધિકરણં નામ ચત્તારિ અધિકરણાની’’તિ (પારા॰ ૩૮૬, ૪૦૫). ઇધ પન ‘‘મગ્ગપચ્ચયનિદ્દેસે મગ્ગઙ્ગાની’’તિ પાળિગતોયેવ મગ્ગઙ્ગસદ્દો ઉદ્ધટો, ન ચ અત્થુદ્ધરણવસેન દસ્સેત્વા અધિપ્પેતત્થનિયમનં કતં, તસ્મા પાળિયં મગ્ગઙ્ગસદ્દસ્સ મિચ્છાવાચાદીનં અત્થભાવો મા હોતૂતિ ‘‘સમ્માદિટ્ઠિસઙ્કપ્પવાચાકમ્મન્તાજીવવાયામસતિસમાધિમિચ્છાદિટ્ઠિસઙ્કપ્પવાયામસમાધયોતિ ઇમાનિ દ્વાદસઙ્ગાની’’તિ પઠન્તિ. નનુ એવં ‘‘અહેતુકચિત્તુપ્પાદવજ્જેસૂ’’તિ ન વત્તબ્બં. ન હિ તેસુ સમ્માદિટ્ઠિઆદયો યથાવુત્તા સન્તિ, યે વજ્જેતબ્બા સિયુન્તિ? ન, ઉપ્પત્તિટ્ઠાનનિયમનત્થત્તા. અહેતુકચિત્તુપ્પાદવજ્જેસ્વેવ એતાનિ ઉપ્પજ્જન્તિ, નાહેતુકચિત્તુપ્પાદેસુ. તત્થુપ્પન્નાનિ દ્વાદસઙ્ગાનીતિ અયઞ્હેત્થ અત્થો.
18. Paññāvitakko sammāvācākammantājīvā vīriyaṃ sati samādhi micchādiṭṭhi micchāvācākammantājīvāti imāni dvādasaṅgānīti ettha duvidhampi saṅkappaṃ vīriyaṃ samādhiñca vitakkavīriyasamādhivacanehi saṅgaṇhitvā ‘‘ayameva kho, āvuso, aṭṭhaṅgiko micchāmaggo abrahmacariyaṃ. Seyyathidaṃ – micchādiṭṭhi…pe… micchāsamādhī’’tiādīhi (saṃ. ni. 5.18) suttavacanehi micchāvācākammantājīvesupi maggaṅgavohārasiddhito tehi saha dvādasaṅgāni idha labbhamānāni ca alabbhamānāni ca maggaṅgavacanasāmaññena saṅgaṇhitvā vuttāni. Evañhi suttantavohāropi dassito hoti, evaṃ pana dassentena ‘‘maggapaccayaniddese maggaṅgānī’’ti evaṃ uddharitvā tassa pāṭhagatassa maggaṅgasaddassa atthabhāvena imāni dvādasaṅgāni na dassetabbāni. Na hi pāḷiyaṃ maggaṅgasaddassa micchāvācākammantājīvoti attho vattabbo. Tehi sammāvācādīhi paṭipakkhā cetanādhammā tappaṭipakkhabhāvatoyeva ‘‘micchāmaggaṅgānī’’ti sutte vuttāni, na pana maggapaccayabhāvena. Maggaṅgāni maggapaccayabhūtāni ca idha pāḷiyaṃ ‘‘maggaṅgānī’’ti vuttāni, na ca aññaṃ uddharitvā aññassa attho vattabbo. Pariyāyanippariyāyamaggaṅgadassanatthaṃ pana icchantena pāḷigatamaggaṅgasaddapatirūpako añño maggaṅgasaddo ubhayapadattho uddharitabbo yathā ‘‘adhikaraṇaṃ nāma cattāri adhikaraṇānī’’ti (pārā. 386, 405). Idha pana ‘‘maggapaccayaniddese maggaṅgānī’’ti pāḷigatoyeva maggaṅgasaddo uddhaṭo, na ca atthuddharaṇavasena dassetvā adhippetatthaniyamanaṃ kataṃ, tasmā pāḷiyaṃ maggaṅgasaddassa micchāvācādīnaṃ atthabhāvo mā hotūti ‘‘sammādiṭṭhisaṅkappavācākammantājīvavāyāmasatisamādhimicchādiṭṭhisaṅkappavāyāmasamādhayoti imāni dvādasaṅgānī’’ti paṭhanti. Nanu evaṃ ‘‘ahetukacittuppādavajjesū’’ti na vattabbaṃ. Na hi tesu sammādiṭṭhiādayo yathāvuttā santi, ye vajjetabbā siyunti? Na, uppattiṭṭhānaniyamanatthattā. Ahetukacittuppādavajjesveva etāni uppajjanti, nāhetukacittuppādesu. Tatthuppannāni dvādasaṅgānīti ayañhettha attho.
મગ્ગપચ્ચયનિદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Maggapaccayaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / અભિધમ્મપિટક • Abhidhammapiṭaka / પટ્ઠાનપાળિ • Paṭṭhānapāḷi / (૨) પચ્ચયનિદ્દેસો • (2) Paccayaniddeso
ટીકા • Tīkā / અભિધમ્મપિટક (ટીકા) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / પઞ્ચપકરણ-અનુટીકા • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ૧૮. મગ્ગપચ્ચયનિદ્દેસવણ્ણના • 18. Maggapaccayaniddesavaṇṇanā
