Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / મજ્ઝિમનિકાય (અટ્ઠકથા) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) |
૩. મઘદેવસુત્તવણ્ણના
3. Maghadevasuttavaṇṇanā
૩૦૮. એવં મે સુતન્તિ મઘદેવસુત્તં. તત્થ મઘદેવઅમ્બવનેતિ પુબ્બે મઘદેવો નામ રાજા તં અમ્બવનં રોપેસિ. તેસુ રુક્ખેસુ પલુજ્જમાનેસુ અપરભાગે અઞ્ઞેપિ રાજાનો રોપેસુંયેવ. તં પન પઠમવોહારવસેન મઘદેવમ્બવનન્તેવ સઙ્ખં ગતં. સિતં પાત્વાકાસીતિ સાયન્હસમયે વિહારચારિકં ચરમાનો રમણીયં ભૂમિભાગં દિસ્વા – ‘‘વસિતપુબ્બં નુ ખો મે ઇમસ્મિં ઓકાસે’’તિ આવજ્જન્તો – ‘‘પુબ્બે અહં મઘદેવો નામ રાજા હુત્વા ઇમં અમ્બવનં રોપેસિં, એત્થેવ પબ્બજિત્વા ચત્તારો બ્રહ્મવિહારે ભાવેત્વા બ્રહ્મલોકે નિબ્બત્તિં. તં ખો પનેતં કારણં ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ અપાકટં, પાકટં કરિસ્સામી’’તિ અગ્ગગ્ગદન્તે દસ્સેન્તો સિતં પાતુ અકાસિ.
308.Evaṃme sutanti maghadevasuttaṃ. Tattha maghadevaambavaneti pubbe maghadevo nāma rājā taṃ ambavanaṃ ropesi. Tesu rukkhesu palujjamānesu aparabhāge aññepi rājāno ropesuṃyeva. Taṃ pana paṭhamavohāravasena maghadevambavananteva saṅkhaṃ gataṃ. Sitaṃ pātvākāsīti sāyanhasamaye vihāracārikaṃ caramāno ramaṇīyaṃ bhūmibhāgaṃ disvā – ‘‘vasitapubbaṃ nu kho me imasmiṃ okāse’’ti āvajjanto – ‘‘pubbe ahaṃ maghadevo nāma rājā hutvā imaṃ ambavanaṃ ropesiṃ, ettheva pabbajitvā cattāro brahmavihāre bhāvetvā brahmaloke nibbattiṃ. Taṃ kho panetaṃ kāraṇaṃ bhikkhusaṅghassa apākaṭaṃ, pākaṭaṃ karissāmī’’ti aggaggadante dassento sitaṃ pātu akāsi.
ધમ્મો અસ્સ અત્થીતિ ધમ્મિકો. ધમ્મેન રાજા જાતોતિ ધમ્મરાજા. ધમ્મે ઠિતોતિ દસકુસલકમ્મપથધમ્મે ઠિતો. ધમ્મં ચરતીતિ સમં ચરતિ . તત્ર બ્રાહ્મણગહપતિકેસૂતિ યોપિ સો પુબ્બરાજૂહિ બ્રાહ્મણાનં દિન્નપરિહારો, તં અહાપેત્વા પકતિનિયામેનેવ અદાસિ, તથા ગહપતિકાનં. તં સન્ધાયેતં વુત્તં. પક્ખસ્સાતિ ઇમિના પાટિહારિકપક્ખોપિ સઙ્ગહિતો. અટ્ઠમીઉપોસથસ્સ હિ પચ્ચુગ્ગમનાનુગ્ગમનવસેન સત્તમિયઞ્ચ નવમિયઞ્ચ, ચાતુદ્દસપન્નરસાનં પચ્ચુગ્ગમનાનુગ્ગમનવસેન તેરસિયઞ્ચ પાટિપદે ચાતિ ઇમે દિવસા પાટિહારિકપક્ખાતિ વેદિતબ્બા. તેસુપિ ઉપોસથં ઉપવસિ.
Dhammo assa atthīti dhammiko. Dhammena rājā jātoti dhammarājā. Dhamme ṭhitoti dasakusalakammapathadhamme ṭhito. Dhammaṃ caratīti samaṃ carati . Tatra brāhmaṇagahapatikesūti yopi so pubbarājūhi brāhmaṇānaṃ dinnaparihāro, taṃ ahāpetvā pakatiniyāmeneva adāsi, tathā gahapatikānaṃ. Taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Pakkhassāti iminā pāṭihārikapakkhopi saṅgahito. Aṭṭhamīuposathassa hi paccuggamanānuggamanavasena sattamiyañca navamiyañca, cātuddasapannarasānaṃ paccuggamanānuggamanavasena terasiyañca pāṭipade cāti ime divasā pāṭihārikapakkhāti veditabbā. Tesupi uposathaṃ upavasi.
૩૦૯. દેવદૂતાતિ દેવોતિ મચ્ચુ, તસ્સ દૂતાતિ દેવદૂતા. સિરસ્મિઞ્હિ પલિતેસુ પાતુભૂતેસુ મચ્ચુરાજસ્સ સન્તિકે ઠિતો વિય હોતિ, તસ્મા પલિતાનિ મચ્ચુદેવસ્સ દૂતાતિ વુચ્ચન્તિ. દેવા વિય દૂતાતિપિ દેવદૂતા. યથા હિ અલઙ્કતપટિયત્તાય દેવતાય આકાસે ઠત્વા ‘‘અસુકદિવસે મરિસ્સતી’’તિ વુત્તે તં તથેવ હોતિ, એવં સિરસ્મિં પલિતેસુ પાતુભૂતેસુ દેવતાબ્યાકરણસદિસમેવ હોતિ. તસ્મા પલિતાનિ દેવસદિસા દૂતાતિ વુચ્ચન્તિ. વિસુદ્ધિદેવાનં દૂતાતિપિ દેવદૂતા. સબ્બબોધિસત્તા હિ જિણ્ણબ્યાધિતમતપબ્બજિતે દિસ્વાવ સંવેગમાપજ્જિત્વા નિક્ખમ્મ પબ્બજન્તિ. યથાહ –
309.Devadūtāti devoti maccu, tassa dūtāti devadūtā. Sirasmiñhi palitesu pātubhūtesu maccurājassa santike ṭhito viya hoti, tasmā palitāni maccudevassa dūtāti vuccanti. Devā viya dūtātipi devadūtā. Yathā hi alaṅkatapaṭiyattāya devatāya ākāse ṭhatvā ‘‘asukadivase marissatī’’ti vutte taṃ tatheva hoti, evaṃ sirasmiṃ palitesu pātubhūtesu devatābyākaraṇasadisameva hoti. Tasmā palitāni devasadisā dūtāti vuccanti. Visuddhidevānaṃ dūtātipi devadūtā. Sabbabodhisattā hi jiṇṇabyādhitamatapabbajite disvāva saṃvegamāpajjitvā nikkhamma pabbajanti. Yathāha –
‘‘જિણ્ણઞ્ચ દિસ્વા દુખિતઞ્ચ બ્યાધિતં,
‘‘Jiṇṇañca disvā dukhitañca byādhitaṃ,
મતઞ્ચ દિસ્વા ગતમાયુસઙ્ખયં;
Matañca disvā gatamāyusaṅkhayaṃ;
કાસાયવત્થં પબ્બજિતઞ્ચ દિસ્વા,
Kāsāyavatthaṃ pabbajitañca disvā,
તસ્મા અહં પબ્બજિતોમ્હિ રાજા’’તિ.
Tasmā ahaṃ pabbajitomhi rājā’’ti.
ઇમિના પરિયાયેન પલિતાનિ વિસુદ્ધિદેવાનં દૂતત્તા દેવદૂતાતિ વુચ્ચન્તિ.
Iminā pariyāyena palitāni visuddhidevānaṃ dūtattā devadūtāti vuccanti.
કપ્પકસ્સ ગામવરં દત્વાતિ સતસહસ્સુટ્ઠાનકં જેટ્ઠકગામં દત્વા. કસ્મા અદાસિ? સંવિગ્ગમાનસત્તા. તસ્સ હિ અઞ્જલિસ્મિં ઠપિતાનિ પલિતાનિ દિસ્વાવ સંવેગો ઉપ્પજ્જતિ. અઞ્ઞાનિ ચતુરાસીતિવસ્સસહસ્સાનિ આયુ અત્થિ, એવં સન્તેપિ મચ્ચુરાજસ્સ સન્તિકે ઠિતં વિય અત્તાનં મઞ્ઞમાનો સંવિગ્ગો પબ્બજ્જં રોચેતિ. તેન વુત્તં –
Kappakassa gāmavaraṃ datvāti satasahassuṭṭhānakaṃ jeṭṭhakagāmaṃ datvā. Kasmā adāsi? Saṃviggamānasattā. Tassa hi añjalismiṃ ṭhapitāni palitāni disvāva saṃvego uppajjati. Aññāni caturāsītivassasahassāni āyu atthi, evaṃ santepi maccurājassa santike ṭhitaṃ viya attānaṃ maññamāno saṃviggo pabbajjaṃ roceti. Tena vuttaṃ –
‘‘સિરે દિસ્વાન પલિતં, મઘદેવો દિસમ્પતિ;
‘‘Sire disvāna palitaṃ, maghadevo disampati;
સંવેગં અલભી ધીરો, પબ્બજ્જં સમરોચયી’’તિ.
Saṃvegaṃ alabhī dhīro, pabbajjaṃ samarocayī’’ti.
અપરમ્પિ વુત્તં –
Aparampi vuttaṃ –
‘‘ઉત્તમઙ્ગરુહા મય્હં, ઇમે જાતા વયોહરા;
‘‘Uttamaṅgaruhā mayhaṃ, ime jātā vayoharā;
પાતુભૂતા દેવદૂતા, પબ્બજ્જાસમયો મમા’’તિ.
Pātubhūtā devadūtā, pabbajjāsamayo mamā’’ti.
પુરિસયુગેતિ વંસસમ્ભવે પુરિસે. કેસમસ્સું ઓહારેત્વાતિ તાપસપબ્બજ્જં પબ્બજન્તાપિ હિ પઠમં કેસમસ્સું ઓહારેત્વા પબ્બજન્તિ, તતો પટ્ઠાય વડ્ઢિતે કેસે બન્ધિત્વા જટાકલાપધરા હુત્વા વિચરન્તિ. બોધિસત્તોપિ તાપસપબ્બજ્જં પબ્બજિ. પબ્બજિતો પન અનેસનં અનનુયુઞ્જિત્વા રાજગેહતો આહટભિક્ખાય યાપેન્તો બ્રહ્મવિહારં ભાવેસિ. તસ્મા સો મેત્તાસહગતેનાતિઆદિ વુત્તં.
Purisayugeti vaṃsasambhave purise. Kesamassuṃ ohāretvāti tāpasapabbajjaṃ pabbajantāpi hi paṭhamaṃ kesamassuṃ ohāretvā pabbajanti, tato paṭṭhāya vaḍḍhite kese bandhitvā jaṭākalāpadharā hutvā vicaranti. Bodhisattopi tāpasapabbajjaṃ pabbaji. Pabbajito pana anesanaṃ ananuyuñjitvā rājagehato āhaṭabhikkhāya yāpento brahmavihāraṃ bhāvesi. Tasmā so mettāsahagatenātiādi vuttaṃ.
કુમારકીળિતં કીળીતિ અઙ્કેન અઙ્કં પરિહરિયમાનો કીળિ. માલાકલાપં વિય હિ નં ઉક્ખિપિત્વાવ વિચરિંસુ. રઞ્ઞો મઘદેવસ્સ પુત્તો…પે॰… પબ્બજીતિ ઇમસ્સ પબ્બજિતદિવસે પઞ્ચ મઙ્ગલાનિ અહેસું. મઘદેવરઞ્ઞો મતકભત્તં, તસ્સ રઞ્ઞો પબ્બજિતમઙ્ગલં, તસ્સ પુત્તસ્સ છત્તુસ્સાપનમઙ્ગલં, તસ્સ પુત્તસ્સ ઉપરજ્જમઙ્ગલં, તસ્સ પુત્તસ્સ નામકરણમઙ્ગલન્તિ એકસ્મિંયેવ સમયે પઞ્ચ મઙ્ગલાનિ અહેસું, સકલજમ્બુદીપતલે ઉન્નઙ્ગલમહોસિ.
Kumārakīḷitaṃ kīḷīti aṅkena aṅkaṃ parihariyamāno kīḷi. Mālākalāpaṃ viya hi naṃ ukkhipitvāva vicariṃsu. Rañño maghadevassa putto…pe… pabbajīti imassa pabbajitadivase pañca maṅgalāni ahesuṃ. Maghadevarañño matakabhattaṃ, tassa rañño pabbajitamaṅgalaṃ, tassa puttassa chattussāpanamaṅgalaṃ, tassa puttassa uparajjamaṅgalaṃ, tassa puttassa nāmakaraṇamaṅgalanti ekasmiṃyeva samaye pañca maṅgalāni ahesuṃ, sakalajambudīpatale unnaṅgalamahosi.
૩૧૧. પુત્તપપુત્તકાતિ પુત્તા ચ પુત્તપુત્તા ચાતિ એવં પવત્તા તસ્સ પરમ્પરા. પચ્છિમકો અહોસીતિ પબ્બજ્જાપચ્છિમકો અહોસિ. બોધિસત્તો કિર બ્રહ્મલોકે નિબ્બત્તો – ‘‘પવત્તતિ નુ ખો તં મયા મનુસ્સલોકે નિહતં કલ્યાણવત્ત’’ન્તિ આવજ્જન્તો અદ્દસ – ‘‘એત્તકં અદ્ધાનં પવત્તતિ, ઇદાનિ ન પવત્તિસ્સતી’’તિ. ન ખો પનાહં મય્હં પવેણિયા ઉચ્છિજ્જિતું દસ્સામીતિ અત્તનો વંસે જાતરઞ્ઞોયેવ અગ્ગમહેસિયા કુચ્છિસ્મિં પટિસન્ધિં ગહેત્વા અત્તનો વંસસ્સ નેમિં ઘટેન્તો વિય નિબ્બત્તો, તેનેવસ્સ નિમીતિ નામં અહોસિ. ઇતિ સો પબ્બજિતરાજૂનં સબ્બપચ્છિમકો હુત્વા પબ્બજિતોતિ પબ્બજ્જાપચ્છિમકો અહોસિ. ગુણેહિ પન અતિરેકતરો. તસ્સ હિ સબ્બરાજૂહિ અતિરેકતરા દ્વે ગુણા અહેસું . ચતૂસુ દ્વારેસુ સતસહસ્સં સતસહસ્સં વિસ્સજ્જેત્વા દેવસિકં દાનં અદાસિ, અનુપોસથિકસ્સ ચ દસ્સનં નિવારેસિ. અનુપોસથિકેસુ હિ રાજાનં પસ્સિસ્સામાતિ ગતેસુ દોવારિકો પુચ્છતિ ‘‘તુમ્હે ઉપોસથિકા નો વા’’તિ. યે અનુપોસથિકા હોન્તિ, તે નિવારેતિ ‘‘અનુપોસથિકાનં રાજા દસ્સનં ન દેતી’’તિ. ‘‘મયં જનપદવાસિનો કાલે ભોજનં કુહિં લભિસ્સામા’’તિપિ તત્થ વચનોકાસો નત્થિ. ચતૂસુ હિ દ્વારેસુ રાજઙ્ગણે ચ અનેકાનિ ભત્તચાટિસહસ્સાનિ પટિયત્તાનેવ હોન્તિ. તસ્મા મહાજનો ઇચ્છિતિચ્છિતટ્ઠાને મસ્સું કારેત્વા ન્હાયિત્વા વત્થાનિ પરિવત્તેત્વા યથારુચિતં ભોજનં ભુઞ્જિત્વા ઉપોસથઙ્ગાનિ અધિટ્ઠાય રઞ્ઞો ગેહદ્વારં ગચ્છતિ. દોવારિકેન ‘‘ઉપોસથિકા તુમ્હે’’તિ પુચ્છિતપુચ્છિતા ‘‘આમ આમા’’તિ વદન્તિ. તેન હિ આગચ્છથાતિ પવેસેત્વા રઞ્ઞો દસ્સેતિ. ઇતિ ઇમેહિ દ્વીહિ ગુણેહિ અતિરેકતરો અહોસિ.
311.Puttapaputtakāti puttā ca puttaputtā cāti evaṃ pavattā tassa paramparā. Pacchimako ahosīti pabbajjāpacchimako ahosi. Bodhisatto kira brahmaloke nibbatto – ‘‘pavattati nu kho taṃ mayā manussaloke nihataṃ kalyāṇavatta’’nti āvajjanto addasa – ‘‘ettakaṃ addhānaṃ pavattati, idāni na pavattissatī’’ti. Na kho panāhaṃ mayhaṃ paveṇiyā ucchijjituṃ dassāmīti attano vaṃse jātaraññoyeva aggamahesiyā kucchismiṃ paṭisandhiṃ gahetvā attano vaṃsassa nemiṃ ghaṭento viya nibbatto, tenevassa nimīti nāmaṃ ahosi. Iti so pabbajitarājūnaṃ sabbapacchimako hutvā pabbajitoti pabbajjāpacchimako ahosi. Guṇehi pana atirekataro. Tassa hi sabbarājūhi atirekatarā dve guṇā ahesuṃ . Catūsu dvāresu satasahassaṃ satasahassaṃ vissajjetvā devasikaṃ dānaṃ adāsi, anuposathikassa ca dassanaṃ nivāresi. Anuposathikesu hi rājānaṃ passissāmāti gatesu dovāriko pucchati ‘‘tumhe uposathikā no vā’’ti. Ye anuposathikā honti, te nivāreti ‘‘anuposathikānaṃ rājā dassanaṃ na detī’’ti. ‘‘Mayaṃ janapadavāsino kāle bhojanaṃ kuhiṃ labhissāmā’’tipi tattha vacanokāso natthi. Catūsu hi dvāresu rājaṅgaṇe ca anekāni bhattacāṭisahassāni paṭiyattāneva honti. Tasmā mahājano icchiticchitaṭṭhāne massuṃ kāretvā nhāyitvā vatthāni parivattetvā yathārucitaṃ bhojanaṃ bhuñjitvā uposathaṅgāni adhiṭṭhāya rañño gehadvāraṃ gacchati. Dovārikena ‘‘uposathikā tumhe’’ti pucchitapucchitā ‘‘āma āmā’’ti vadanti. Tena hi āgacchathāti pavesetvā rañño dasseti. Iti imehi dvīhi guṇehi atirekataro ahosi.
૩૧૨. દેવાનં તાવતિંસાનન્તિ તાવતિંસભવને નિબ્બત્તદેવાનં. તે કિર દેવા વિદેહરટ્ઠે મિથિલનગરવાસિનો રઞ્ઞો ઓવાદે ઠત્વા પઞ્ચ સીલાનિ રક્ખિત્વા ઉપોસથકમ્મં કત્વા તત્થ નિબ્બત્તા રઞ્ઞો ગુણકથં કથેન્તિ. તે સન્ધાય વુત્તં ‘‘દેવાનં તાવતિંસાન’’ન્તિ.
312.Devānaṃ tāvatiṃsānanti tāvatiṃsabhavane nibbattadevānaṃ. Te kira devā videharaṭṭhe mithilanagaravāsino rañño ovāde ṭhatvā pañca sīlāni rakkhitvā uposathakammaṃ katvā tattha nibbattā rañño guṇakathaṃ kathenti. Te sandhāya vuttaṃ ‘‘devānaṃ tāvatiṃsāna’’nti.
નિસિન્નો હોતીતિ પાસાદવરસ્સ ઉપરિગતો દાનઞ્ચ સીલઞ્ચ ઉપપરિક્ખમાનો નિસિન્નો હોતિ. એવં કિરસ્સ અહોસિ – ‘‘દાનં નુ ખો મહન્તં ઉદાહુ સીલં, યદિ દાનં મહન્તં, અજ્ઝોત્થરિત્વા દાનમેવ દસ્સામિ. અથ સીલં, સીલમેવ પૂરિસ્સામી’’તિ. તસ્સ ‘‘ઇદં મહન્તં ઇદં મહન્ત’’ન્તિ નિચ્છિતું અસક્કોન્તસ્સેવ સક્કો ગન્ત્વા પુરતો પાતુરહોસિ. તેન વુત્તં અથ ખો, આનન્દ,…પે॰… સમ્મુખે પાતુરહોસીતિ. એવં કિરસ્સ અહોસિ – ‘‘રઞ્ઞો કઙ્ખા ઉપ્પન્ના, તસ્સ કઙ્ખચ્છેદનત્થં પઞ્હઞ્ચ કથેસ્સામિ, ઇધાગમનત્થાય પટિઞ્ઞઞ્ચ ગણ્હિસ્સામી’’તિ . તસ્મા ગન્ત્વા સમ્મુખે પાતુરહોસિ. રાજા અદિટ્ઠપુબ્બં રૂપં દિસ્વા ભીતો અહોસિ લોમહટ્ઠજાતો. અથ નં સક્કો – ‘‘મા ભાયિ, મહારાજ, વિસ્સત્થો પઞ્હં પુચ્છ, કઙ્ખં તે પટિવિનોદેસ્સામી’’તિ આહ.
Nisinnohotīti pāsādavarassa uparigato dānañca sīlañca upaparikkhamāno nisinno hoti. Evaṃ kirassa ahosi – ‘‘dānaṃ nu kho mahantaṃ udāhu sīlaṃ, yadi dānaṃ mahantaṃ, ajjhottharitvā dānameva dassāmi. Atha sīlaṃ, sīlameva pūrissāmī’’ti. Tassa ‘‘idaṃ mahantaṃ idaṃ mahanta’’nti nicchituṃ asakkontasseva sakko gantvā purato pāturahosi. Tena vuttaṃ atha kho, ānanda,…pe… sammukhe pāturahosīti. Evaṃ kirassa ahosi – ‘‘rañño kaṅkhā uppannā, tassa kaṅkhacchedanatthaṃ pañhañca kathessāmi, idhāgamanatthāya paṭiññañca gaṇhissāmī’’ti . Tasmā gantvā sammukhe pāturahosi. Rājā adiṭṭhapubbaṃ rūpaṃ disvā bhīto ahosi lomahaṭṭhajāto. Atha naṃ sakko – ‘‘mā bhāyi, mahārāja, vissattho pañhaṃ puccha, kaṅkhaṃ te paṭivinodessāmī’’ti āha.
રાજા –
Rājā –
‘‘પુચ્છામિ તં મહારાજ, સબ્બભૂતાનમિસ્સર;
‘‘Pucchāmi taṃ mahārāja, sabbabhūtānamissara;
દાનં વા બ્રહ્મચરિયં વા, કતમં સુ મહપ્ફલ’’ન્તિ. –
Dānaṃ vā brahmacariyaṃ vā, katamaṃ su mahapphala’’nti. –
પઞ્હં પુચ્છિ. સક્કો – ‘‘દાનં નામ કિં, સીલમેવ ગુણવિસિટ્ઠતાય મહન્તં. અહઞ્હિ પુબ્બે, મહારાજ, દસવસ્સસહસ્સાનિ દસન્નં જટિલસહસ્સાનં દાનં દત્વા પેત્તિવિસયતો ન મુત્તો, સીલવન્તા પન મય્હં દાનં ભુઞ્જિત્વા બ્રહ્મલોકે નિબ્બત્તા’’તિ વત્વા ઇમા ગાથા અવોચ –
Pañhaṃ pucchi. Sakko – ‘‘dānaṃ nāma kiṃ, sīlameva guṇavisiṭṭhatāya mahantaṃ. Ahañhi pubbe, mahārāja, dasavassasahassāni dasannaṃ jaṭilasahassānaṃ dānaṃ datvā pettivisayato na mutto, sīlavantā pana mayhaṃ dānaṃ bhuñjitvā brahmaloke nibbattā’’ti vatvā imā gāthā avoca –
‘‘હીનેન બ્રહ્મચરિયેન, ખત્તિયે ઉપપજ્જતિ;
‘‘Hīnena brahmacariyena, khattiye upapajjati;
મજ્ઝિમેન ચ દેવત્તં, ઉત્તમેન વિસુજ્ઝતિ.
Majjhimena ca devattaṃ, uttamena visujjhati.
ન હેતે સુલભા કાયા, યાચયોગેન કેનચિ;
Na hete sulabhā kāyā, yācayogena kenaci;
યે કાયે ઉપપજ્જન્તિ, અનાગારા તપસ્સિનો’’તિ. (જા॰ ૨.૨૨.૪૨૯-૪૩૦);
Ye kāye upapajjanti, anāgārā tapassino’’ti. (jā. 2.22.429-430);
એવં રઞ્ઞો કઙ્ખં વિનોદેત્વા દેવલોકગમનાય પટિઞ્ઞાગહણત્થં લાભા તે મહારાજાતિઆદિમાહ. તત્થ અવિકમ્પમાનોતિ અભાયમાનો. અધિવાસેસીતિ અહં મહાજનં કુસલં સમાદપેમિ, પુઞ્ઞવન્તાનં પન વસનટ્ઠાનં દિસ્વા આગતેન મનુસ્સપથે સુખં કથેતું હોતીતિ અધિવાસેસિ.
Evaṃ rañño kaṅkhaṃ vinodetvā devalokagamanāya paṭiññāgahaṇatthaṃ lābhā te mahārājātiādimāha. Tattha avikampamānoti abhāyamāno. Adhivāsesīti ahaṃ mahājanaṃ kusalaṃ samādapemi, puññavantānaṃ pana vasanaṭṭhānaṃ disvā āgatena manussapathe sukhaṃ kathetuṃ hotīti adhivāsesi.
૩૧૩. એવં ભદ્દન્તવાતિ એવં હોતુ ભદ્દકં તવ વચનન્તિ વત્વા. યોજેત્વાતિ એકસ્મિંયેવ યુગે સહસ્સઅસ્સાજાનીયે યોજેત્વા. તેસં પન પાટિયેક્કં યોજનકિચ્ચં નત્થિ, મનં આગમ્મ યુત્તાયેવ હોન્તિ. સો પન દિબ્બરથો દિયડ્ઢયોજનસતિકો હોતિ, નદ્ધિતો પટ્ઠાય રથસીસં પઞ્ઞાસયોજનાનિ, અક્ખબન્ધો પણ્ણાસયોજનાનિ, અક્ખબન્ધતો પટ્ઠાય પચ્છાભાગો પણ્ણાસયોજનાનિ, સબ્બો સત્તવણ્ણરતનમયો. દેવલોકો નામ ઉદ્ધં, મનુસ્સલોકો અધો, તસ્મા હેટ્ઠામુખં રથં પેસેસીતિ ન સલ્લક્ખેતબ્બં. યથા પન પકતિમગ્ગં પેસેતિ, એવમેવ મનુસ્સાનં સાયમાસભત્તે નિટ્ઠિતે ચન્દેન સદ્ધિં યુગનદ્ધં કત્વા પેસેસિ, યમકચન્દા ઉટ્ઠિતા વિય અહેસું. મહાજનો દિસ્વા ‘‘યમકચન્દા ઉગ્ગતા’’તિ આહ. આગચ્છન્તે આગચ્છન્તે ન યમકચન્દા, એકં વિમાનં, ન વિમાનં, એકો રથોતિ. રથોપિ આગચ્છન્તો આગચ્છન્તો પકતિરથપ્પમાણોવ, અસ્સાપિ પકતિઅસ્સપ્પમાણાવ અહેસું. એવં રથં આહરિત્વા રઞ્ઞો પાસાદં પદક્ખિણં કત્વા પાચીનસીહપઞ્જરટ્ઠાને રથં નિવત્તેત્વા આગતમગ્ગાભિમુખં કત્વા સીહપઞ્જરે ઠત્વાવ આરોહનસજ્જં ઠપેસિ.
313.Evaṃ bhaddantavāti evaṃ hotu bhaddakaṃ tava vacananti vatvā. Yojetvāti ekasmiṃyeva yuge sahassaassājānīye yojetvā. Tesaṃ pana pāṭiyekkaṃ yojanakiccaṃ natthi, manaṃ āgamma yuttāyeva honti. So pana dibbaratho diyaḍḍhayojanasatiko hoti, naddhito paṭṭhāya rathasīsaṃ paññāsayojanāni, akkhabandho paṇṇāsayojanāni, akkhabandhato paṭṭhāya pacchābhāgo paṇṇāsayojanāni, sabbo sattavaṇṇaratanamayo. Devaloko nāma uddhaṃ, manussaloko adho, tasmā heṭṭhāmukhaṃ rathaṃ pesesīti na sallakkhetabbaṃ. Yathā pana pakatimaggaṃ peseti, evameva manussānaṃ sāyamāsabhatte niṭṭhite candena saddhiṃ yuganaddhaṃ katvā pesesi, yamakacandā uṭṭhitā viya ahesuṃ. Mahājano disvā ‘‘yamakacandā uggatā’’ti āha. Āgacchante āgacchante na yamakacandā, ekaṃ vimānaṃ, na vimānaṃ, eko rathoti. Rathopi āgacchanto āgacchanto pakatirathappamāṇova, assāpi pakatiassappamāṇāva ahesuṃ. Evaṃ rathaṃ āharitvā rañño pāsādaṃ padakkhiṇaṃ katvā pācīnasīhapañjaraṭṭhāne rathaṃ nivattetvā āgatamaggābhimukhaṃ katvā sīhapañjare ṭhatvāva ārohanasajjaṃ ṭhapesi.
અભિરુહ મહારાજાતિ રાજા – ‘‘દિબ્બયાનં મે લદ્ધ’’ન્તિ ન તાવદેવ અભિરુહિ, નાગરાનં પન ઓવાદં અદાસિ ‘‘પસ્સથ તાતા, યં મે સક્કેન દેવરઞ્ઞા દિબ્બરથો પેસિતો, સો ચ ખો ન જાતિગોત્તં વા કુલપ્પદેસં વા પટિચ્ચ પેસિતો, મય્હં પન સીલાચારગુણે પસીદિત્વા પેસિતો. સચે તુમ્હેપિ સીલં રક્ખિસ્સથ, તુમ્હાકમ્પિ પેસેસ્સતિ, એવં રક્ખિતું યુત્તં નામેતં સીલં. નાહં દેવલોકં ગન્ત્વા ચિરાયિસ્સામિ, અપ્પમત્તા હોથા’’તિ મહાજનં ઓવદિત્વા પઞ્ચસુ સીલેસુ પતિટ્ઠાપેત્વા રથં અભિરુહિ. તતો માતલિ સઙ્ગાહકો ‘‘અહમ્પિ મહારાજસ્સ મમાનુચ્છવિકં કરિસ્સામી’’તિ આકાસમ્હિ દ્વે મગ્ગે દસ્સેત્વા અપિચ મહારાજાતિઆદિમાહ.
Abhiruha mahārājāti rājā – ‘‘dibbayānaṃ me laddha’’nti na tāvadeva abhiruhi, nāgarānaṃ pana ovādaṃ adāsi ‘‘passatha tātā, yaṃ me sakkena devaraññā dibbaratho pesito, so ca kho na jātigottaṃ vā kulappadesaṃ vā paṭicca pesito, mayhaṃ pana sīlācāraguṇe pasīditvā pesito. Sace tumhepi sīlaṃ rakkhissatha, tumhākampi pesessati, evaṃ rakkhituṃ yuttaṃ nāmetaṃ sīlaṃ. Nāhaṃ devalokaṃ gantvā cirāyissāmi, appamattā hothā’’ti mahājanaṃ ovaditvā pañcasu sīlesu patiṭṭhāpetvā rathaṃ abhiruhi. Tato mātali saṅgāhako ‘‘ahampi mahārājassa mamānucchavikaṃ karissāmī’’ti ākāsamhi dve magge dassetvā apica mahārājātiādimāha.
તત્થ કતમેનાતિ, મહારાજ, ઇમેસુ મગ્ગેસુ એકો નિરયં ગચ્છતિ, એકો દેવલોકં, તેસુ તં કતમેન નેમિ. યેનાતિ યેન મગ્ગેન ગન્ત્વા યત્થ પાપકમ્મન્તા પાપકાનં કમ્માનં વિપાકં પટિસંવેદિયન્તિ, તં ઠાનં સક્કા હોતિ પસ્સિતુન્તિ અત્થો. દુતિયપદેપિ એસેવ નયો. જાતકેપિ –
Tattha katamenāti, mahārāja, imesu maggesu eko nirayaṃ gacchati, eko devalokaṃ, tesu taṃ katamena nemi. Yenāti yena maggena gantvā yattha pāpakammantā pāpakānaṃ kammānaṃ vipākaṃ paṭisaṃvediyanti, taṃ ṭhānaṃ sakkā hoti passitunti attho. Dutiyapadepi eseva nayo. Jātakepi –
‘‘કેન તં નેમિ મગ્ગેન, રાજસેટ્ઠ દિસમ્પતિ;
‘‘Kena taṃ nemi maggena, rājaseṭṭha disampati;
યેન વા પાપકમ્મન્તા, પુઞ્ઞકમ્મા ચ યે નરા’’તિ. (જા॰ ૨.૨૨.૪૫૦) –
Yena vā pāpakammantā, puññakammā ca ye narā’’ti. (jā. 2.22.450) –
ગાથાય અયમેવત્થો. તેનેવાહ –
Gāthāya ayamevattho. Tenevāha –
‘‘નિરયે તાવ પસ્સામિ, આવાસે પાપકમ્મિનં;
‘‘Niraye tāva passāmi, āvāse pāpakamminaṃ;
ઠાનાનિ લુદ્દકમ્માનં, દુસ્સીલાનઞ્ચ યા ગતી’’તિ. (જા॰ ૨.૨૨.૪૫૧);
Ṭhānāni luddakammānaṃ, dussīlānañca yā gatī’’ti. (jā. 2.22.451);
ઉભયેનેવ મં માતલિ નેહીતિ માતલિ દ્વીહિ મગ્ગેહિ મં નેહિ, અહં નિરયં પસ્સિતુકામો દેવલોકમ્પીતિ. પઠમં કતમેન નેમીતિ. પઠમં નિરયમગ્ગેન નેહીતિ. તતો માતલિ અત્તનો આનુભાવેન રાજાનં પઞ્ચદસ મહાનિરયે દસ્સેસિ. વિત્થારકથા પનેત્થ –
Ubhayeneva maṃ mātali nehīti mātali dvīhi maggehi maṃ nehi, ahaṃ nirayaṃ passitukāmo devalokampīti. Paṭhamaṃ katamena nemīti. Paṭhamaṃ nirayamaggena nehīti. Tato mātali attano ānubhāvena rājānaṃ pañcadasa mahāniraye dassesi. Vitthārakathā panettha –
‘‘દસ્સેસિ માતલિ રઞ્ઞો, દુગ્ગં વેતરણિં નદિં;
‘‘Dassesi mātali rañño, duggaṃ vetaraṇiṃ nadiṃ;
કુથિતં ખારસંયુત્તં, તત્તં અગ્ગિસિખૂપમ’’ન્તિ. (જા॰ ૨.૨૨.૪૫૨) –
Kuthitaṃ khārasaṃyuttaṃ, tattaṃ aggisikhūpama’’nti. (jā. 2.22.452) –
જાતકે વુત્તનયેન વેદિતબ્બા. નિરયં દસ્સેત્વા રથં નિવત્તેત્વા દેવલોકાભિમુખં ગન્ત્વા બીરણીદેવધીતાય સોણદિન્નદેવપુત્તસ્સ ગણદેવપુત્તાનઞ્ચ વિમાનાનિ દસ્સેન્તો દેવલોકં નેસિ. તત્રાપિ વિત્થારકથા –
Jātake vuttanayena veditabbā. Nirayaṃ dassetvā rathaṃ nivattetvā devalokābhimukhaṃ gantvā bīraṇīdevadhītāya soṇadinnadevaputtassa gaṇadevaputtānañca vimānāni dassento devalokaṃ nesi. Tatrāpi vitthārakathā –
‘‘યદિ તે સુતા બીરણી જીવલોકે,
‘‘Yadi te sutā bīraṇī jīvaloke,
આમાયદાસી અહુ બ્રાહ્મણસ્સ;
Āmāyadāsī ahu brāhmaṇassa;
સા પત્તકાલે અતિથિં વિદિત્વા,
Sā pattakāle atithiṃ viditvā,
માતાવ પુત્તં સકિમાભિનન્દી;
Mātāva puttaṃ sakimābhinandī;
સંયમા સંવિભાગા ચ,
Saṃyamā saṃvibhāgā ca,
સા વિમાનસ્મિ મોદતી’’તિ. (જા॰ ૨.૨૨.૫૦૭) –
Sā vimānasmi modatī’’ti. (jā. 2.22.507) –
જાતકે વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બા.
Jātake vuttanayeneva veditabbā.
એવં ગચ્છતો પન તસ્સ રથનેમિ વટ્ટિયા ચિત્તકૂટદ્વારકોટ્ઠકસ્સ ઉમ્મારે પહતમત્તેવ દેવનગરે કોલાહલં અહોસિ. સક્કં દેવરાજાનં એકકંયેવ ઓહાય દેવસઙ્ઘો મહાસત્તં પચ્ચુગ્ગમનમકાસિ, તં દેવતાનં આદરં દિસ્વા સક્કો ચિત્તં સન્ધારેતું અસક્કોન્તો – ‘‘અભિરમ, મહારાજ, દેવેસુ દેવાનુભાવેના’’તિ આહ. એવં કિરસ્સ અહોસિ – ‘‘અયં રાજા અજ્જ આગન્ત્વા એકદિવસેનેવ દેવગણં અત્તનો અભિમુખમકાસિ. સચે એકં દ્વે દિવસે વસિસ્સતિ, ન મં દેવા ઓલોકેસ્સન્તી’’તિ. સો ઉસૂયમાનો, ‘‘મહારાજ, તુય્હં ઇમસ્મિં દેવલોકે વસિતું પુઞ્ઞં નત્થિ, અઞ્ઞેસં પુઞ્ઞેન વસાહી’’તિ ઇમિના અધિપ્પાયેન એવમાહ. બોધિસત્તો – ‘‘નાસક્ખિ જરસક્કો મનં સન્ધારેતું, પરં નિસ્સાય લદ્ધં ખો પન યાચિત્વા લદ્ધભણ્ડકં વિય હોતી’’તિ પટિક્ખિપન્તો અલં મારિસાતિઆદિમાહ. જાતકેપિ વુત્તં –
Evaṃ gacchato pana tassa rathanemi vaṭṭiyā cittakūṭadvārakoṭṭhakassa ummāre pahatamatteva devanagare kolāhalaṃ ahosi. Sakkaṃ devarājānaṃ ekakaṃyeva ohāya devasaṅgho mahāsattaṃ paccuggamanamakāsi, taṃ devatānaṃ ādaraṃ disvā sakko cittaṃ sandhāretuṃ asakkonto – ‘‘abhirama, mahārāja, devesu devānubhāvenā’’ti āha. Evaṃ kirassa ahosi – ‘‘ayaṃ rājā ajja āgantvā ekadivaseneva devagaṇaṃ attano abhimukhamakāsi. Sace ekaṃ dve divase vasissati, na maṃ devā olokessantī’’ti. So usūyamāno, ‘‘mahārāja, tuyhaṃ imasmiṃ devaloke vasituṃ puññaṃ natthi, aññesaṃ puññena vasāhī’’ti iminā adhippāyena evamāha. Bodhisatto – ‘‘nāsakkhi jarasakko manaṃ sandhāretuṃ, paraṃ nissāya laddhaṃ kho pana yācitvā laddhabhaṇḍakaṃ viya hotī’’ti paṭikkhipanto alaṃ mārisātiādimāha. Jātakepi vuttaṃ –
‘‘યથા યાચિતકં યાનં, યથા યાચિતકં ધનં;
‘‘Yathā yācitakaṃ yānaṃ, yathā yācitakaṃ dhanaṃ;
એવંસમ્પદમેવે તં, યં પરતો દાનપચ્ચયા;
Evaṃsampadameve taṃ, yaṃ parato dānapaccayā;
ન ચાહમેતમિચ્છામિ, યં પરતો દાનપચ્ચયા’’તિ. (જા॰ ૨.૨૨.૫૮૫-૫૮૬) –
Na cāhametamicchāmi, yaṃ parato dānapaccayā’’ti. (jā. 2.22.585-586) –
સબ્બં વત્તબ્બં. બોધિસત્તો પન મનુસ્સત્તભાવેન કતિવારે દેવલોકં ગતોતિ. ચત્તારો – મન્ધાતુરાજકાલે સાધિનરાજકાલે ગુત્તિલવીણાવાદકકાલે નિમિમહારાજકાલેતિ. સો મન્ધાતુકાલે દેવલોકે અસઙ્ખ્યેય્યં કાલં વસિ, તસ્મિઞ્હિ વસમાનેયેવ છત્તિંસ સક્કા ચવિંસુ. સાધિનરાજકાલે સત્તાહં વસિ, મનુસ્સગણનાય સત્ત વસ્સસતાનિ હોન્તિ. ગુત્તિલવીણાવાદકકાલે ચ નિમિરાજકાલે ચ મુહુત્તમત્તં વસિ, મનુસ્સગણનાય સત્ત દિવસાનિ હોન્તિ.
Sabbaṃ vattabbaṃ. Bodhisatto pana manussattabhāvena kativāre devalokaṃ gatoti. Cattāro – mandhāturājakāle sādhinarājakāle guttilavīṇāvādakakāle nimimahārājakāleti. So mandhātukāle devaloke asaṅkhyeyyaṃ kālaṃ vasi, tasmiñhi vasamāneyeva chattiṃsa sakkā caviṃsu. Sādhinarājakāle sattāhaṃ vasi, manussagaṇanāya satta vassasatāni honti. Guttilavīṇāvādakakāle ca nimirājakāle ca muhuttamattaṃ vasi, manussagaṇanāya satta divasāni honti.
૩૧૪. તત્થેવ મિથિલં પટિનેસીતિ પટિનેત્વા પકતિસિરિગબ્ભેયેવ પતિટ્ઠાપેસિ.
314.Tatthevamithilaṃ paṭinesīti paṭinetvā pakatisirigabbheyeva patiṭṭhāpesi.
૩૧૫. કળારજનકોતિ તસ્સ નામં. કળારદન્તતાય પન કળારજનકોતિ વુત્તો. ન સો અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજીતિ એત્તકમત્તમેવ ન અકાસિ, સેસં સબ્બં પાકતિકમેવ અહોસિ.
315.Kaḷārajanakoti tassa nāmaṃ. Kaḷāradantatāya pana kaḷārajanakoti vutto. Na so agārasmā anagāriyaṃ pabbajīti ettakamattameva na akāsi, sesaṃ sabbaṃ pākatikameva ahosi.
૩૧૬. સમુચ્છેદો હોતીતિ એત્થ કલ્યાણવત્તં કો સમુચ્છિન્દતિ, કેન સમુચ્છિન્નં, કો પવત્તેતિ, કેન પવત્તિતં નામ હોતીતિ અયં વિભાગો વેદિતબ્બો. તત્થ સીલવા ભિક્ખુ ‘‘ન સક્કા મયા અરહત્તં લદ્ધુ’’ન્તિ વીરિયં અકરોન્તો સમુચ્છિન્દતિ. દુસ્સીલેન સમુચ્છિન્નં નામ હોતિ. સત્ત સેખા પવત્તેન્તિ. ખીણાસવેન પવત્તિતં નામ હોતિ. સેસં સબ્બત્થ ઉત્તાનમેવાતિ.
316.Samucchedo hotīti ettha kalyāṇavattaṃ ko samucchindati, kena samucchinnaṃ, ko pavatteti, kena pavattitaṃ nāma hotīti ayaṃ vibhāgo veditabbo. Tattha sīlavā bhikkhu ‘‘na sakkā mayā arahattaṃ laddhu’’nti vīriyaṃ akaronto samucchindati. Dussīlena samucchinnaṃ nāma hoti. Satta sekhā pavattenti. Khīṇāsavena pavattitaṃ nāma hoti. Sesaṃ sabbattha uttānamevāti.
પપઞ્ચસૂદનિયા મજ્ઝિમનિકાયટ્ઠકથાય
Papañcasūdaniyā majjhimanikāyaṭṭhakathāya
મઘદેવસુત્તવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Maghadevasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / મજ્ઝિમનિકાય • Majjhimanikāya / ૩. મઘદેવસુત્તં • 3. Maghadevasuttaṃ
ટીકા • Tīkā / સુત્તપિટક (ટીકા) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / મજ્ઝિમનિકાય (ટીકા) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / ૩. મઘદેવસુત્તવણ્ણના • 3. Maghadevasuttavaṇṇanā