Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / જાતક-અટ્ઠકથા • Jātaka-aṭṭhakathā

    [૫૨૮] ૩. મહાબોધિજાતકવણ્ણના

    [528] 3. Mahābodhijātakavaṇṇanā

    કિં નુ દણ્ડં કિમજિનન્તિ ઇદં સત્થા જેતવને વિહરન્તો પઞ્ઞાપારમિં આરબ્ભ કથેસિ. વત્થુ મહાઉમઙ્ગજાતકે (જા॰ ૨.૨૨.૫૯૦ આદયો) આવિ ભવિસ્સતિ. તદા પન સત્થા ‘‘ન, ભિક્ખવે, ઇદાનેવ, પુબ્બેપિ તથાગતો પઞ્ઞવા પરપ્પવાદપ્પમદ્દનોયેવા’’તિ વત્વા અતીતં આહરિ.

    Kiṃ nu daṇḍaṃ kimajinanti idaṃ satthā jetavane viharanto paññāpāramiṃ ārabbha kathesi. Vatthu mahāumaṅgajātake (jā. 2.22.590 ādayo) āvi bhavissati. Tadā pana satthā ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepi tathāgato paññavā parappavādappamaddanoyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.

    અતીતે બારાણસિયં બ્રહ્મદત્તે રજ્જં કારેન્તે બોધિસત્તો કાસિરટ્ઠે અસીતિકોટિવિભવસ્સ ઉદિચ્ચબ્રાહ્મણમહાસાલસ્સ કુલે નિબ્બત્તિ, ‘‘બોધિકુમારો’’તિસ્સ નામં કરિંસુ. સો વયપ્પત્તો તક્કસિલાયં ઉગ્ગહિતસિપ્પો પચ્ચાગન્ત્વા અગારમજ્ઝે વસન્તો અપરભાગે કામે પહાય હિમવન્તપદેસં પવિસિત્વા પરિબ્બાજકપબ્બજ્જં પબ્બજિત્વા તત્થેવ વનમૂલફલાહારો ચિરં વસિત્વા વસ્સારત્તસમયે હિમવન્તા ઓરુય્હ ચારિકં ચરન્તો અનુપુબ્બેન બારાણસિં પત્વા રાજુય્યાને વસિત્વા પુનદિવસે પરિબ્બાજકસારુપ્પેન નગરે ભિક્ખાય ચરન્તો રાજદ્વારં પાપુણિ તમેનં સીહપઞ્જરે ઠિતો રાજા દિસ્વા તસ્સ ઉપસમે પસીદિત્વા તં અત્તનો ભવનં પવેસેત્વા રાજપલ્લઙ્કે નિસીદાપેત્વા કતપટિસન્થારો થોકં ધમ્મકથં સુત્વા નાનગ્ગરસભોજનં દાપેસિ. મહાસત્તો ભત્તં ગહેત્વા ચિન્તેસિ – ‘‘ઇદં રાજકુલં નામ બહુદોસં બહુપચ્ચામિત્તં હોતિ, કો નુ ખો મમ ઉપ્પન્નં ભયં નિત્થરિસ્સતી’’તિ. સો અવિદૂરે ઠિતં રાજવલ્લભં એકં પિઙ્ગલસુનખં દિસ્વા મહન્તં ભત્તપિણ્ડં ગહેત્વા તસ્સ દાતુકામતાકારં દસ્સેસિ. રાજા ઞત્વા સુનખસ્સ ભાજનં આહરાપેત્વા ભત્તં ગાહાપેત્વા દાપેસિ. મહાસત્તોપિ તસ્સ દત્વા ભત્તકિચ્ચં નિટ્ઠપેસિ. રાજાપિસ્સ પટિઞ્ઞં ગહેત્વા અન્તોનગરે રાજુય્યાને પણ્ણસાલં કારેત્વા પબ્બજિતપરિક્ખારે દત્વા તં તત્થ વાસાપેસિ, દેવસિકઞ્ચસ્સ દ્વે તયો વારે ઉપટ્ઠાનં અગમાસિ. ભોજનકાલે પન મહાસત્તો નિચ્ચં રાજપલ્લઙ્કેયેવ નિસીદિત્વા રાજભોજનમેવ ભુઞ્જતિ. એવં દ્વાદસ સંવચ્છરાનિ અતીતાનિ.

    Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto kāsiraṭṭhe asītikoṭivibhavassa udiccabrāhmaṇamahāsālassa kule nibbatti, ‘‘bodhikumāro’’tissa nāmaṃ kariṃsu. So vayappatto takkasilāyaṃ uggahitasippo paccāgantvā agāramajjhe vasanto aparabhāge kāme pahāya himavantapadesaṃ pavisitvā paribbājakapabbajjaṃ pabbajitvā tattheva vanamūlaphalāhāro ciraṃ vasitvā vassārattasamaye himavantā oruyha cārikaṃ caranto anupubbena bārāṇasiṃ patvā rājuyyāne vasitvā punadivase paribbājakasāruppena nagare bhikkhāya caranto rājadvāraṃ pāpuṇi tamenaṃ sīhapañjare ṭhito rājā disvā tassa upasame pasīditvā taṃ attano bhavanaṃ pavesetvā rājapallaṅke nisīdāpetvā katapaṭisanthāro thokaṃ dhammakathaṃ sutvā nānaggarasabhojanaṃ dāpesi. Mahāsatto bhattaṃ gahetvā cintesi – ‘‘idaṃ rājakulaṃ nāma bahudosaṃ bahupaccāmittaṃ hoti, ko nu kho mama uppannaṃ bhayaṃ nittharissatī’’ti. So avidūre ṭhitaṃ rājavallabhaṃ ekaṃ piṅgalasunakhaṃ disvā mahantaṃ bhattapiṇḍaṃ gahetvā tassa dātukāmatākāraṃ dassesi. Rājā ñatvā sunakhassa bhājanaṃ āharāpetvā bhattaṃ gāhāpetvā dāpesi. Mahāsattopi tassa datvā bhattakiccaṃ niṭṭhapesi. Rājāpissa paṭiññaṃ gahetvā antonagare rājuyyāne paṇṇasālaṃ kāretvā pabbajitaparikkhāre datvā taṃ tattha vāsāpesi, devasikañcassa dve tayo vāre upaṭṭhānaṃ agamāsi. Bhojanakāle pana mahāsatto niccaṃ rājapallaṅkeyeva nisīditvā rājabhojanameva bhuñjati. Evaṃ dvādasa saṃvaccharāni atītāni.

    તસ્સ પન રઞ્ઞો પઞ્ચ અમચ્ચા અત્થઞ્ચ ધમ્મઞ્ચ અનુસાસન્તિ. તેસુ એકો અહેતુકવાદી, એકો ઇસ્સરકતવાદી, એકો પુબ્બેકતવાદી, એકો ઉચ્છેદવાદી, એકો ખત્તવિજ્જવાદી. તેસુ અહેતુકવાદી ‘‘ઇમે સત્તા સંસારસુદ્ધિકા’’તિ મહાજનં ઉગ્ગણ્હાપેસિ. ઇસ્સરકતવાદી ‘‘અયં લોકો ઇસ્સરનિમ્મિતો’’તિ મહાજનં ઉગ્ગણ્હાપેસિ. પુબ્બેકતવાદી ‘‘ઇમેસં સત્તાનં સુખં વા દુક્ખં વા ઉપ્પજ્જમાનં પુબ્બેકતેનેવ ઉપ્પજ્જતી’’તિ મહાજનં ઉગ્ગણ્હાપેસિ. ઉચ્છેદવાદી ‘‘ઇતો પરલોકં ગતો નામ નત્થિ, અયં લોકો ઉચ્છિજ્જતી’’તિ મહાજનં ઉગ્ગણ્હાપેસિ. ખત્તવિજ્જવાદી ‘‘માતાપિતરોપિ મારેત્વા અત્તનોવ અત્થો કાતબ્બો’’તિ મહાજનં ઉગ્ગણ્હાપેસિ. તે રઞ્ઞો વિનિચ્છયે નિયુત્તા લઞ્જખાદકા હુત્વા અસ્સામિકં સામિકં, સામિકં અસ્સામિકં કરોન્તિ.

    Tassa pana rañño pañca amaccā atthañca dhammañca anusāsanti. Tesu eko ahetukavādī, eko issarakatavādī, eko pubbekatavādī, eko ucchedavādī, eko khattavijjavādī. Tesu ahetukavādī ‘‘ime sattā saṃsārasuddhikā’’ti mahājanaṃ uggaṇhāpesi. Issarakatavādī ‘‘ayaṃ loko issaranimmito’’ti mahājanaṃ uggaṇhāpesi. Pubbekatavādī ‘‘imesaṃ sattānaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā uppajjamānaṃ pubbekateneva uppajjatī’’ti mahājanaṃ uggaṇhāpesi. Ucchedavādī ‘‘ito paralokaṃ gato nāma natthi, ayaṃ loko ucchijjatī’’ti mahājanaṃ uggaṇhāpesi. Khattavijjavādī ‘‘mātāpitaropi māretvā attanova attho kātabbo’’ti mahājanaṃ uggaṇhāpesi. Te rañño vinicchaye niyuttā lañjakhādakā hutvā assāmikaṃ sāmikaṃ, sāmikaṃ assāmikaṃ karonti.

    અથેકદિવસં એકો પુરિસો કૂટટ્ટપરાજિતો મહાસત્તં ભિક્ખાય ચરન્તં રાજગેહં પવિસન્તં દિસ્વા વન્દિત્વા, ‘‘ભન્તે, તુમ્હે રાજગેહે ભુઞ્જમાના વિનિચ્છયામચ્ચે લઞ્જં ગહેત્વા લોકં વિનાસેન્તે કસ્મા અજ્ઝુપેક્ખથ, ઇદાનિ પઞ્ચહિ અમચ્ચેહિ કૂટટ્ટકારકસ્સ હત્થતો લઞ્જં ગહેત્વા સામિકોવ સમાનો અસ્સામિકો કતો’’તિ પરિદેવિ. સો તસ્મિં કારુઞ્ઞવસેન વિનિચ્છયં ગન્ત્વા ધમ્મેન વિનિચ્છિનિત્વા સામિકઞ્ઞેવ સામિકં અકાસિ. મહાજનો એકપ્પહારેનેવ મહાસદ્દેન સાધુકારં અદાસિ. રાજા તં સદ્દં સુત્વા ‘‘કિંસદ્દો નામાય’’ન્તિ પુચ્છિત્વા તમત્થં સુત્વા કતભત્તકિચ્ચં મહાસત્તં ઉપનિસીદિત્વા પુચ્છિ – ‘‘ભન્તે, અજ્જ કિર વો અટ્ટો વિનિચ્છિતો’’તિ. ‘‘આમ, મહારાજા’’તિ. ‘‘ભન્તે, તુમ્હેસુ વિનિચ્છિનન્તેસુ મહાજનસ્સ વુડ્ઢિ ભવિસ્સતિ, ઇતો પટ્ઠાય તુમ્હેવ વિનિચ્છિનથા’’તિ. ‘‘મહારાજ, મયં પબ્બજિતા નામ, નેતં કમ્મં અમ્હાકં કમ્મ’’ન્તિ. ‘‘ભન્તે, મહાજને કારુઞ્ઞેન કાતું વટ્ટતિ, તુમ્હે સકલદિવસં મા વિનિચ્છિનથ, ઉય્યાનતો પન ઇધાગચ્છન્તા વિનિચ્છયટ્ઠાનં ગન્ત્વા પાતોવ ચત્તારો અટ્ટે વિનિચ્છિનથ, ભુત્વા ઉય્યાનં ગચ્છન્તા ચત્તારો, એવં મહાજનસ્સ વુડ્ઢિ ભવિસ્સતી’’તિ. સો તેન પુનપ્પુનં યાચિયમાનો ‘‘સાધૂ’’તિ સમ્પટિચ્છિત્વા તતો પટ્ઠાય તથા અકાસિ.

    Athekadivasaṃ eko puriso kūṭaṭṭaparājito mahāsattaṃ bhikkhāya carantaṃ rājagehaṃ pavisantaṃ disvā vanditvā, ‘‘bhante, tumhe rājagehe bhuñjamānā vinicchayāmacce lañjaṃ gahetvā lokaṃ vināsente kasmā ajjhupekkhatha, idāni pañcahi amaccehi kūṭaṭṭakārakassa hatthato lañjaṃ gahetvā sāmikova samāno assāmiko kato’’ti paridevi. So tasmiṃ kāruññavasena vinicchayaṃ gantvā dhammena vinicchinitvā sāmikaññeva sāmikaṃ akāsi. Mahājano ekappahāreneva mahāsaddena sādhukāraṃ adāsi. Rājā taṃ saddaṃ sutvā ‘‘kiṃsaddo nāmāya’’nti pucchitvā tamatthaṃ sutvā katabhattakiccaṃ mahāsattaṃ upanisīditvā pucchi – ‘‘bhante, ajja kira vo aṭṭo vinicchito’’ti. ‘‘Āma, mahārājā’’ti. ‘‘Bhante, tumhesu vinicchinantesu mahājanassa vuḍḍhi bhavissati, ito paṭṭhāya tumheva vinicchinathā’’ti. ‘‘Mahārāja, mayaṃ pabbajitā nāma, netaṃ kammaṃ amhākaṃ kamma’’nti. ‘‘Bhante, mahājane kāruññena kātuṃ vaṭṭati, tumhe sakaladivasaṃ mā vinicchinatha, uyyānato pana idhāgacchantā vinicchayaṭṭhānaṃ gantvā pātova cattāro aṭṭe vinicchinatha, bhutvā uyyānaṃ gacchantā cattāro, evaṃ mahājanassa vuḍḍhi bhavissatī’’ti. So tena punappunaṃ yāciyamāno ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā tato paṭṭhāya tathā akāsi.

    કૂટટ્ટકારકા ઓકાસં ન લભિંસુ. તેપિ અમચ્ચા લઞ્જં અલભન્તા દુગ્ગતા હુત્વા ચિન્તયિંસુ – ‘‘બોધિપરિબ્બાજકસ્સ વિનિચ્છિનનકાલતો પટ્ઠાય મયં કિઞ્ચિ ન લભામ, હન્દ નં ‘રાજવેરિકો’તિ વત્વા રઞ્ઞો અન્તરે પરિભિન્દિત્વા મારાપેસ્સામા’’તિ. તે રાજાનં ઉપસઙ્કમિત્વા, ‘‘મહારાજ, બોધિપરિબ્બાજકો તુમ્હાકં અનત્થકામો’’તિ વત્વા અસદ્દહન્તેન રઞ્ઞા ‘‘સીલવા એસ ઞાણસમ્પન્નો, ન એવં કરિસ્સતી’’તિ વુત્તે, ‘‘મહારાજ, તેન સકલનગરવાસિનો અત્તનો હત્થે કત્વા કેવલં અમ્હેયેવ પઞ્ચ જને કાતું ન સક્કા, સચે અમ્હાકં વચનં ન સદ્દહથ, તસ્સ ઇધાગમનકાલે પરિસં ઓલોકેથા’’તિ આહંસુ. રાજા ‘‘સાધૂ’’તિ સીહપઞ્જરે ઠિતો તં આગચ્છન્તં ઓલોકેન્તો પરિવારં દિસ્વા અત્તનો અઞ્ઞાણેન અટ્ટકારકમનુસ્સે ‘‘તસ્સ પરિવારા’’તિ મઞ્ઞમાનો ભિજ્જિત્વા તે અમચ્ચે પક્કોસાપેત્વા ‘‘કિન્તિ કરોમા’’તિ પુચ્છિ. ‘‘ગણ્હાપેથ નં, દેવા’’તિ. ‘‘ઓળારિકં અપરાધં અપસ્સન્તા કથં ગણ્હામા’’તિ. ‘‘તેન હિ, મહારાજ, પકતિપરિહારમસ્સ હાપેથ, તં પરિહાયન્તં દિસ્વા પણ્ડિતો પરિબ્બાજકો કસ્સચિ અનારોચેત્વા સયમેવ પલાયિસ્સતી’’તિ.

    Kūṭaṭṭakārakā okāsaṃ na labhiṃsu. Tepi amaccā lañjaṃ alabhantā duggatā hutvā cintayiṃsu – ‘‘bodhiparibbājakassa vinicchinanakālato paṭṭhāya mayaṃ kiñci na labhāma, handa naṃ ‘rājaveriko’ti vatvā rañño antare paribhinditvā mārāpessāmā’’ti. Te rājānaṃ upasaṅkamitvā, ‘‘mahārāja, bodhiparibbājako tumhākaṃ anatthakāmo’’ti vatvā asaddahantena raññā ‘‘sīlavā esa ñāṇasampanno, na evaṃ karissatī’’ti vutte, ‘‘mahārāja, tena sakalanagaravāsino attano hatthe katvā kevalaṃ amheyeva pañca jane kātuṃ na sakkā, sace amhākaṃ vacanaṃ na saddahatha, tassa idhāgamanakāle parisaṃ olokethā’’ti āhaṃsu. Rājā ‘‘sādhū’’ti sīhapañjare ṭhito taṃ āgacchantaṃ olokento parivāraṃ disvā attano aññāṇena aṭṭakārakamanusse ‘‘tassa parivārā’’ti maññamāno bhijjitvā te amacce pakkosāpetvā ‘‘kinti karomā’’ti pucchi. ‘‘Gaṇhāpetha naṃ, devā’’ti. ‘‘Oḷārikaṃ aparādhaṃ apassantā kathaṃ gaṇhāmā’’ti. ‘‘Tena hi, mahārāja, pakatiparihāramassa hāpetha, taṃ parihāyantaṃ disvā paṇḍito paribbājako kassaci anārocetvā sayameva palāyissatī’’ti.

    રાજા ‘‘સાધૂ’’તિ વત્વા અનુપુબ્બેન તસ્સ પરિહારં પરિહાપેસિ. પઠમદિવસં તાવ નં તુચ્છપલ્લઙ્કેયેવ નિસીદાપેસું. સો તુચ્છપલ્લઙ્કં દિસ્વાવ રઞ્ઞો પરિભિન્નભાવં ઞત્વા સયમેવ ઉય્યાનં ગન્ત્વા તં દિવસમેવ પક્કમિતુકામો હુત્વાપિ ‘‘એકન્તેન ઞત્વા પક્કમિસ્સામી’’તિ ન પક્કામિ. અથસ્સ પુનદિવસે તુચ્છપલ્લઙ્કે નિસિન્નસ્સ રઞ્ઞોપકતિભત્તઞ્ચ અઞ્ઞઞ્ચ ગહેત્વા મિસ્સકભત્તં અદંસુ. તતિયદિવસે મહાતલં પવિસિતું અદત્વા સોપાનસીસેયેવ ઠપેત્વા મિસ્સકભત્તં અદંસુ. સો તમ્પિ આદાય ઉય્યાનં ગન્ત્વા ભત્તકિચ્ચં અકાસિ. ચતુત્થદિવસે હેટ્ઠાપાસાદે ઠપેત્વા કણાજકભત્તં અદંસુ. સો તમ્પિ ગહેત્વા ઉય્યાનં ગન્ત્વા ભત્તકિચ્ચં અકાસિ. રાજા અમચ્ચે પુચ્છિ – ‘‘બોધિપરિબ્બાજકો સક્કારે પરિહાપિતેપિ ન પક્કમતિ, કિન્તિ નં કરોમા’’તિ? ‘‘દેવ, ન સો ભત્તત્થાય ચરતિ, છત્તત્થાય પન ચરતિ. સચે ભત્તત્થાય ચરેય્ય, પઠમદિવસંયેવ પલાયેય્યા’’તિ. ‘‘ઇદાનિ કિં કરોમા’’તિ? ‘‘સ્વે ઘાતાપેથ નં, મહારાજા’’તિ. સો ‘‘સાધૂ’’તિ તેસઞ્ઞેવ હત્થે ખગ્ગે ઠપેત્વા ‘‘સ્વે અન્તરદ્વારે ઠત્વા પવિસન્તસ્સેવસ્સ સીસં છિન્દિત્વા ખણ્ડાખણ્ડિકં કત્વા કઞ્ચિ અજાનાપેત્વા વચ્ચકુટિયં પક્ખિપિત્વા ન્હત્વા આગચ્છેય્યાથા’’તિ આહ. તે ‘‘સાધૂ’’તિ સમ્પટિચ્છિત્વા ‘‘સ્વે આગન્ત્વા એવં કરિસ્સામા’’તિ અઞ્ઞમઞ્ઞં વિચારેત્વા એવં અત્તનો નિવેસનં અગમંસુ.

    Rājā ‘‘sādhū’’ti vatvā anupubbena tassa parihāraṃ parihāpesi. Paṭhamadivasaṃ tāva naṃ tucchapallaṅkeyeva nisīdāpesuṃ. So tucchapallaṅkaṃ disvāva rañño paribhinnabhāvaṃ ñatvā sayameva uyyānaṃ gantvā taṃ divasameva pakkamitukāmo hutvāpi ‘‘ekantena ñatvā pakkamissāmī’’ti na pakkāmi. Athassa punadivase tucchapallaṅke nisinnassa raññopakatibhattañca aññañca gahetvā missakabhattaṃ adaṃsu. Tatiyadivase mahātalaṃ pavisituṃ adatvā sopānasīseyeva ṭhapetvā missakabhattaṃ adaṃsu. So tampi ādāya uyyānaṃ gantvā bhattakiccaṃ akāsi. Catutthadivase heṭṭhāpāsāde ṭhapetvā kaṇājakabhattaṃ adaṃsu. So tampi gahetvā uyyānaṃ gantvā bhattakiccaṃ akāsi. Rājā amacce pucchi – ‘‘bodhiparibbājako sakkāre parihāpitepi na pakkamati, kinti naṃ karomā’’ti? ‘‘Deva, na so bhattatthāya carati, chattatthāya pana carati. Sace bhattatthāya careyya, paṭhamadivasaṃyeva palāyeyyā’’ti. ‘‘Idāni kiṃ karomā’’ti? ‘‘Sve ghātāpetha naṃ, mahārājā’’ti. So ‘‘sādhū’’ti tesaññeva hatthe khagge ṭhapetvā ‘‘sve antaradvāre ṭhatvā pavisantassevassa sīsaṃ chinditvā khaṇḍākhaṇḍikaṃ katvā kañci ajānāpetvā vaccakuṭiyaṃ pakkhipitvā nhatvā āgaccheyyāthā’’ti āha. Te ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā ‘‘sve āgantvā evaṃ karissāmā’’ti aññamaññaṃ vicāretvā evaṃ attano nivesanaṃ agamaṃsu.

    રાજાપિ સાયં ભુત્તભોજનો સિરિસયને નિપજ્જિત્વા મહાસત્તસ્સ ગુણે અનુસ્સરિ. અથસ્સ તાવદેવ સોકો ઉપ્પજ્જિ, સરીરતો સેદા મુચ્ચિંસુ, સયને અસ્સાસં અલભન્તો અપરાપરં પરિવત્તિ. અથસ્સ અગ્ગમહેસી ઉપનિપજ્જિ, સો તાય સદ્ધિં સલ્લાપમત્તમ્પિ ન કરિ. અથ નં સા ‘‘કિં નુ ખો, મહારાજ, સલ્લાપમત્તમ્પિ ન કરોથ, અપિ નુ ખો મે કોચિ અપરાધો અત્થી’’તિ પુચ્છિ. ‘‘નત્થિ દેવિ, અપિચ ખો બોધિપરિબ્બાજકો કિર અમ્હાકં પચ્ચત્થિકો જાતોતિ તસ્સ સ્વે ઘાતનત્થાય પઞ્ચ અમચ્ચે આણાપેસિં, તે પન નં મારેત્વા ખણ્ડાખણ્ડિકં કત્વા વચ્ચકૂપે પક્ખિપિસ્સન્તિ, સો પન અમ્હાકં દ્વાદસ સંવચ્છરાનિ બહું ધમ્મં દેસેસિ, એકાપરાધોપિસ્સ મયા પચ્ચક્ખતો ન દિટ્ઠપુબ્બો, પરપત્તિયેન હુત્વા તસ્સ મયા વધો આણત્તો, તેન કારણેન સોચામી’’તિ. અથ નં સા ‘‘સચે તે દેવ સો પચ્ચત્થિકો જાતો, તં ઘાતેન્તો કિં સોચસિ, પચ્ચત્થિકં નામ પુત્તમ્પિ ઘાતેત્વા અત્તનો સોત્થિભાવો કાતબ્બોવ, મા સોચિત્થા’’તિ અસ્સાસેસિ. સો તસ્સા વચનેન પટિલદ્ધસ્સાસો નિદ્દં ઓક્કમિ.

    Rājāpi sāyaṃ bhuttabhojano sirisayane nipajjitvā mahāsattassa guṇe anussari. Athassa tāvadeva soko uppajji, sarīrato sedā mucciṃsu, sayane assāsaṃ alabhanto aparāparaṃ parivatti. Athassa aggamahesī upanipajji, so tāya saddhiṃ sallāpamattampi na kari. Atha naṃ sā ‘‘kiṃ nu kho, mahārāja, sallāpamattampi na karotha, api nu kho me koci aparādho atthī’’ti pucchi. ‘‘Natthi devi, apica kho bodhiparibbājako kira amhākaṃ paccatthiko jātoti tassa sve ghātanatthāya pañca amacce āṇāpesiṃ, te pana naṃ māretvā khaṇḍākhaṇḍikaṃ katvā vaccakūpe pakkhipissanti, so pana amhākaṃ dvādasa saṃvaccharāni bahuṃ dhammaṃ desesi, ekāparādhopissa mayā paccakkhato na diṭṭhapubbo, parapattiyena hutvā tassa mayā vadho āṇatto, tena kāraṇena socāmī’’ti. Atha naṃ sā ‘‘sace te deva so paccatthiko jāto, taṃ ghātento kiṃ socasi, paccatthikaṃ nāma puttampi ghātetvā attano sotthibhāvo kātabbova, mā socitthā’’ti assāsesi. So tassā vacanena paṭiladdhassāso niddaṃ okkami.

    તસ્મિં ખણે કોલેય્યકો પિઙ્ગલસુનખો તં કથં સુત્વા ‘‘સ્વે મયા અત્તનો બલેનસ્સ જીવિતં દાતું વટ્ટતી’’તિ ચિન્તેત્વા પુનદિવસે પાતોવ પાસાદા ઓરુય્હ મહાદ્વારં આગન્ત્વા ઉમ્મારે સીસં કત્વા મહાસત્તસ્સ આગમનમગ્ગં ઓલોકેન્તોવ નિપજ્જિ. તેપિ અમચ્ચા પાતોવ ખગ્ગહત્થા આગન્ત્વા દ્વારન્તરે અટ્ઠંસુ. બોધિસત્તોપિ વેલં સલ્લક્ખેત્વા ઉય્યાના નિક્ખમ્મ રાજદ્વારં આગઞ્છિ. અથ નં સુનખો દિસ્વા મુખં વિવરિત્વા ચતસ્સો દાઠા દસ્સેત્વા ‘‘કિં ત્વં, ભન્તે, જમ્બુદીપતલે અઞ્ઞત્થ ભિક્ખં ન લભસિ, અમ્હાકં રાજા તવ મારણત્થાય પઞ્ચ અમચ્ચે ખગ્ગહત્થે દ્વારન્તરે ઠપેસિ, મા ત્વં નલાટેન મચ્ચું ગહેત્વા આગમિ, સીઘં પક્કમા’’તિ મહાસદ્દેન વિરવિ. સો સબ્બરુતઞ્ઞુતાય તમત્થં ઞત્વા તતોવ નિવત્તિત્વા ઉય્યાનં ગન્ત્વા પક્કમનત્થાય પરિક્ખારે આદિયિ. રાજા સીહપઞ્જરે ઠિતો તં આગચ્છન્તં ગચ્છન્તઞ્ચ દિસ્વા ‘‘સચે અયં મમ પચ્ચત્થિકો ભવેય્ય, ઉય્યાનં ગન્ત્વા બલં સન્નિપાતાપેત્વા કમ્મસજ્જો ભવિસ્સતિ. નો ચે, અત્તનો પરિક્ખારે ગહેત્વા ગમનસજ્જો ભવિસ્સતિ, જાનિસ્સામિ તાવસ્સ કિરિય’’ન્તિ ઉય્યાનં ગન્ત્વા મહાસત્તં અત્તનો પરિક્ખારે આદાય ‘‘ગમિસ્સામી’’તિ પણ્ણસાલતો નિક્ખન્તં ચઙ્કમનકોટિયં દિસ્વાવ વન્દિત્વા એકમન્તં ઠિતો પઠમં ગાથમાહ –

    Tasmiṃ khaṇe koleyyako piṅgalasunakho taṃ kathaṃ sutvā ‘‘sve mayā attano balenassa jīvitaṃ dātuṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā punadivase pātova pāsādā oruyha mahādvāraṃ āgantvā ummāre sīsaṃ katvā mahāsattassa āgamanamaggaṃ olokentova nipajji. Tepi amaccā pātova khaggahatthā āgantvā dvārantare aṭṭhaṃsu. Bodhisattopi velaṃ sallakkhetvā uyyānā nikkhamma rājadvāraṃ āgañchi. Atha naṃ sunakho disvā mukhaṃ vivaritvā catasso dāṭhā dassetvā ‘‘kiṃ tvaṃ, bhante, jambudīpatale aññattha bhikkhaṃ na labhasi, amhākaṃ rājā tava māraṇatthāya pañca amacce khaggahatthe dvārantare ṭhapesi, mā tvaṃ nalāṭena maccuṃ gahetvā āgami, sīghaṃ pakkamā’’ti mahāsaddena viravi. So sabbarutaññutāya tamatthaṃ ñatvā tatova nivattitvā uyyānaṃ gantvā pakkamanatthāya parikkhāre ādiyi. Rājā sīhapañjare ṭhito taṃ āgacchantaṃ gacchantañca disvā ‘‘sace ayaṃ mama paccatthiko bhaveyya, uyyānaṃ gantvā balaṃ sannipātāpetvā kammasajjo bhavissati. No ce, attano parikkhāre gahetvā gamanasajjo bhavissati, jānissāmi tāvassa kiriya’’nti uyyānaṃ gantvā mahāsattaṃ attano parikkhāre ādāya ‘‘gamissāmī’’ti paṇṇasālato nikkhantaṃ caṅkamanakoṭiyaṃ disvāva vanditvā ekamantaṃ ṭhito paṭhamaṃ gāthamāha –

    ૧૨૪.

    124.

    ‘‘કિં નુ દણ્ડં કિમજિનં, કિં છત્તં કિમુપાહનં;

    ‘‘Kiṃ nu daṇḍaṃ kimajinaṃ, kiṃ chattaṃ kimupāhanaṃ;

    કિમઙ્કુસઞ્ચ પત્તઞ્ચ, સઙ્ઘાટિઞ્ચાપિ બ્રાહ્મણ;

    Kimaṅkusañca pattañca, saṅghāṭiñcāpi brāhmaṇa;

    તરમાનરૂપોહાસિ, કિં નુ પત્થયસે દિસ’’ન્તિ.

    Taramānarūpohāsi, kiṃ nu patthayase disa’’nti.

    તસ્સત્થો – ભન્તે, પુબ્બે ત્વં અમ્હાકં ઘરં આગચ્છન્તો દણ્ડાદીનિ ન ગણ્હાસિ, અજ્જ પન કેન કારણેન દણ્ડઞ્ચ અજિનઞ્ચ છત્તૂપાહનઞ્ચ મત્તિકપસિબ્બકોલમ્બનઅઙ્કુસઞ્ચ મત્તિકપત્તઞ્ચ સઙ્ઘાટિઞ્ચાતિ સબ્બેપિમે પરિક્ખારે તરમાનરૂપો ગણ્હાસિ, કતરં નુ દિસં પત્થેસિ, કત્થ ગન્તુકામોસીતિ પુચ્છિ.

    Tassattho – bhante, pubbe tvaṃ amhākaṃ gharaṃ āgacchanto daṇḍādīni na gaṇhāsi, ajja pana kena kāraṇena daṇḍañca ajinañca chattūpāhanañca mattikapasibbakolambanaaṅkusañca mattikapattañca saṅghāṭiñcāti sabbepime parikkhāre taramānarūpo gaṇhāsi, kataraṃ nu disaṃ patthesi, kattha gantukāmosīti pucchi.

    તં સુત્વા મહાસત્તો ‘‘અયં અત્તના કતકમ્મં ન જાનાતીતિ મઞ્ઞતિ, જાનાપેસ્સામિ ન’’ન્તિ દ્વે ગાથા અભાસિ –

    Taṃ sutvā mahāsatto ‘‘ayaṃ attanā katakammaṃ na jānātīti maññati, jānāpessāmi na’’nti dve gāthā abhāsi –

    ૧૨૫.

    125.

    ‘‘દ્વાદસેતાનિ વસ્સાનિ, વુસિતાનિ તવન્તિકે;

    ‘‘Dvādasetāni vassāni, vusitāni tavantike;

    નાભિજાનામિ સોણેન, પિઙ્ગલેનાભિકૂજિતં.

    Nābhijānāmi soṇena, piṅgalenābhikūjitaṃ.

    ૧૨૬.

    126.

    ‘‘સ્વાયં દિત્તોવ નદતિ, સુક્કદાઠં વિદંસયં;

    ‘‘Svāyaṃ dittova nadati, sukkadāṭhaṃ vidaṃsayaṃ;

    તવ સુત્વા સભરિયસ્સ, વીતસદ્ધસ્સ મં પતી’’તિ.

    Tava sutvā sabhariyassa, vītasaddhassa maṃ patī’’ti.

    તત્થ અભિકૂજિતન્તિ એતેન તવ સુનખેન એવં મહાવિરવેન વિરવિતં ન જાનામિ. દિત્તો વાતિ દપ્પિતો વિય. સભરિયસ્સાતિ તવ સભરિયસ્સ મમ મારણત્થાય પઞ્ચન્નં અમચ્ચાનં આણત્તભાવં કથેન્તસ્સ સુત્વા ‘‘કિં ત્વં અઞ્ઞત્થ ભિક્ખં ન લભસિ, રઞ્ઞા તે વધો આણત્તો, ઇધ માગચ્છી’’તિ દિત્તોવ નદતિ. વીતસદ્ધસ્સ મં પતીતિ મમન્તરે વિગતસદ્ધસ્સ તવ વચનં સુત્વા એવ નદતીતિ આહ.

    Tattha abhikūjitanti etena tava sunakhena evaṃ mahāviravena viravitaṃ na jānāmi. Ditto vāti dappito viya. Sabhariyassāti tava sabhariyassa mama māraṇatthāya pañcannaṃ amaccānaṃ āṇattabhāvaṃ kathentassa sutvā ‘‘kiṃ tvaṃ aññattha bhikkhaṃ na labhasi, raññā te vadho āṇatto, idha māgacchī’’ti dittova nadati. Vītasaddhassa maṃ patīti mamantare vigatasaddhassa tava vacanaṃ sutvā eva nadatīti āha.

    તતો રાજા અત્તનો દોસં સમ્પટિચ્છિત્વા તં ખમાપેન્તો ચતુત્થં ગાથમાહ –

    Tato rājā attano dosaṃ sampaṭicchitvā taṃ khamāpento catutthaṃ gāthamāha –

    ૧૨૭.

    127.

    ‘‘અહુ એસ કતો દોસો, યથા ભાસસિ બ્રાહ્મણ;

    ‘‘Ahu esa kato doso, yathā bhāsasi brāhmaṇa;

    એસ ભિય્યો પસીદામિ, વસ બ્રાહ્મણ માગમા’’તિ.

    Esa bhiyyo pasīdāmi, vasa brāhmaṇa māgamā’’ti.

    તત્થ ભિય્યોતિ સચ્ચં મયા એવં આણત્તં, અયં મે દોસો, એસ પનાહં ઇદાનિ અધિકતરં તયિ પસીદામિ, ઇધેવ વસ, મા અઞ્ઞત્થ ગમીતિ.

    Tattha bhiyyoti saccaṃ mayā evaṃ āṇattaṃ, ayaṃ me doso, esa panāhaṃ idāni adhikataraṃ tayi pasīdāmi, idheva vasa, mā aññattha gamīti.

    તં સુત્વા મહાસત્તો, ‘‘મહારાજ, પણ્ડિતા નામ તાદિસેન પરપત્તિયેન અપચ્ચક્ખકારિના સદ્ધિં ન વસન્તી’’તિ વત્વા તસ્સ અનાચારં પકાસેન્તો આહ –

    Taṃ sutvā mahāsatto, ‘‘mahārāja, paṇḍitā nāma tādisena parapattiyena apaccakkhakārinā saddhiṃ na vasantī’’ti vatvā tassa anācāraṃ pakāsento āha –

    ૧૨૮.

    128.

    ‘‘સબ્બસેતો પુરે આસિ, તતોપિ સબલો અહુ;

    ‘‘Sabbaseto pure āsi, tatopi sabalo ahu;

    સબ્બલોહિતકો દાનિ, કાલો પક્કમિતું મમ.

    Sabbalohitako dāni, kālo pakkamituṃ mama.

    ૧૨૯.

    129.

    ‘‘અબ્ભન્તરં પુરે આસિ, તતો મજ્ઝે તતો બહિ;

    ‘‘Abbhantaraṃ pure āsi, tato majjhe tato bahi;

    પુરા નિદ્ધમના હોતિ, સયમેવ વજામહં.

    Purā niddhamanā hoti, sayameva vajāmahaṃ.

    ૧૩૦.

    130.

    ‘‘વીતસદ્ધં ન સેવેય્ય, ઉપદાનંવનોદકં;

    ‘‘Vītasaddhaṃ na seveyya, upadānaṃvanodakaṃ;

    સચેપિ નં અનુખણે, વારિ કદ્દમગન્ધિકં.

    Sacepi naṃ anukhaṇe, vāri kaddamagandhikaṃ.

    ૧૩૧.

    131.

    ‘‘પસન્નમેવ સેવેય્ય, અપ્પસન્નં વિવજ્જયે;

    ‘‘Pasannameva seveyya, appasannaṃ vivajjaye;

    પસન્નં પયિરુપાસેય્ય, રહદંવુદકત્થિકો.

    Pasannaṃ payirupāseyya, rahadaṃvudakatthiko.

    ૧૩૨.

    132.

    ‘‘ભજે ભજન્તં પુરિસં, અભજન્તં ન ભજ્જયે;

    ‘‘Bhaje bhajantaṃ purisaṃ, abhajantaṃ na bhajjaye;

    અસપ્પુરિસધમ્મો સો, યો ભજન્તં ન ભજ્જતિ.

    Asappurisadhammo so, yo bhajantaṃ na bhajjati.

    ૧૩૩.

    133.

    ‘‘યો ભજન્તં ન ભજતિ, સેવમાનં ન સેવતિ;

    ‘‘Yo bhajantaṃ na bhajati, sevamānaṃ na sevati;

    સ વે મનુસ્સપાપિટ્ઠો, મિગો સાખસ્સિતો યથા.

    Sa ve manussapāpiṭṭho, migo sākhassito yathā.

    ૧૩૪.

    134.

    ‘‘અચ્ચાભિક્ખણસંસગ્ગા, અસમોસરણેન ચ;

    ‘‘Accābhikkhaṇasaṃsaggā, asamosaraṇena ca;

    એતેન મિત્તા જીરન્તિ, અકાલે યાચનાય ચ.

    Etena mittā jīranti, akāle yācanāya ca.

    ૧૩૫.

    135.

    ‘‘તસ્મા નાભિક્ખણં ગચ્છે, ન ચ ગચ્છે ચિરાચિરં;

    ‘‘Tasmā nābhikkhaṇaṃ gacche, na ca gacche cirāciraṃ;

    કાલેન યાચં યાચેય્ય, એવં મિત્તા ન જીયરે.

    Kālena yācaṃ yāceyya, evaṃ mittā na jīyare.

    ૧૩૬.

    136.

    ‘‘અતિચિરં નિવાસેન, પિયો ભવતિ અપ્પિયો;

    ‘‘Aticiraṃ nivāsena, piyo bhavati appiyo;

    આમન્ત ખો તં ગચ્છામ, પુરા તે હોમ અપ્પિયા’’તિ.

    Āmanta kho taṃ gacchāma, purā te homa appiyā’’ti.

    તત્થ સબ્બસેતોતિ, મહારાજ, પઠમમેવ તવ નિવેસને મમ ઓદનો સબ્બસેતો અહોસિ, યં ત્વં ભુઞ્જસિ, તમેવ દાપેસીતિ અત્થો. તતોતિ તતો પચ્છા પરિભેદકાનં વચનં ગહેત્વા તવ મયિ વિરત્તકાલે સબલો મિસ્સકોદનો જાતો. દાનીતિ ઇદાનિ સબ્બલોહિતકો જાતો. કાલોતિ અગુણઞ્ઞુસ્સ તવ સન્તિકા ઇદાનિ મમ પક્કમિતું કાલો. અબ્ભન્તરન્તિ પઠમં મમ અબ્ભન્તરં આસનં આસિ, અલઙ્કતમહાતલમ્હિ ઉસ્સિતસેતચ્છત્તે રાજપલ્લઙ્કેયેવ મં નિસીદાપેસું. મજ્ઝેતિ સોપાનમત્થકે. પુરા નિદ્ધમના હોતીતિ યાવ ગીવાયં ગહેત્વા નિક્કડ્ઢના ન હોતિ.

    Tattha sabbasetoti, mahārāja, paṭhamameva tava nivesane mama odano sabbaseto ahosi, yaṃ tvaṃ bhuñjasi, tameva dāpesīti attho. Tatoti tato pacchā paribhedakānaṃ vacanaṃ gahetvā tava mayi virattakāle sabalo missakodano jāto. Dānīti idāni sabbalohitako jāto. Kāloti aguṇaññussa tava santikā idāni mama pakkamituṃ kālo. Abbhantaranti paṭhamaṃ mama abbhantaraṃ āsanaṃ āsi, alaṅkatamahātalamhi ussitasetacchatte rājapallaṅkeyeva maṃ nisīdāpesuṃ. Majjheti sopānamatthake. Purā niddhamanā hotīti yāva gīvāyaṃ gahetvā nikkaḍḍhanā na hoti.

    અનુખણેતિ સચેપિ અનુદકં ઉદપાનં પત્તો પુરિસો ઉદકં અપસ્સન્તો કલલં વિયૂહિત્વા અનુખણેય્ય, તથાપિ તં વારિ કદ્દમગન્ધિકં ભવેય્ય, અમનુઞ્ઞતાય ન પિવેય્ય, તથેવ વીતસદ્ધં પયિરુપાસન્તેન લદ્ધપચ્ચયાપિ પરિત્તા ચેવ લૂખા ચ, અમનુઞ્ઞા અપરિભોગારહાતિ અત્થો. પસન્નન્તિ પતિટ્ઠિતસદ્ધં. રહદન્તિ ગમ્ભીરં મહારહદં. ભજન્તન્તિ અત્તાનં ભજન્તમેવ ભજેય્ય. અભજન્તન્તિ પચ્ચત્થિકં. ન ભજ્જયેતિ ન ભજેય્ય. ન ભજ્જતીતિ યો પુરિસો અત્તાનં ભજન્તં હિતચિત્તં પુગ્ગલં ન ભજતિ, સો અસપ્પુરિસધમ્મો નામાતિ. મનુસ્સપાપિટ્ઠોતિ મનુસ્સલામકો પતિકુટ્ઠો સબ્બપચ્છિમકો. સાખસ્સિતોતિ મક્કટો.

    Anukhaṇeti sacepi anudakaṃ udapānaṃ patto puriso udakaṃ apassanto kalalaṃ viyūhitvā anukhaṇeyya, tathāpi taṃ vāri kaddamagandhikaṃ bhaveyya, amanuññatāya na piveyya, tatheva vītasaddhaṃ payirupāsantena laddhapaccayāpi parittā ceva lūkhā ca, amanuññā aparibhogārahāti attho. Pasannanti patiṭṭhitasaddhaṃ. Rahadanti gambhīraṃ mahārahadaṃ. Bhajantanti attānaṃ bhajantameva bhajeyya. Abhajantanti paccatthikaṃ. Na bhajjayeti na bhajeyya. Na bhajjatīti yo puriso attānaṃ bhajantaṃ hitacittaṃ puggalaṃ na bhajati, so asappurisadhammo nāmāti. Manussapāpiṭṭhoti manussalāmako patikuṭṭho sabbapacchimako. Sākhassitoti makkaṭo.

    અચ્ચાભિક્ખણસંસગ્ગાતિ અતિવિય અભિણ્હસંસગ્ગેન. અકાલેતિ અયુત્તપ્પત્તકાલે પરસ્સ પિયભણ્ડં યાચનાય મિત્તા જીરન્તિ નામ, ત્વમ્પિ અતિચિરં નિવાસેન મયિ મિત્તિં ભિન્દિ. તસ્માતિ યસ્મા અચ્ચાભિક્ખણસંસગ્ગેન અસમોસરણેન ચ મિત્તા જીરન્તિ, તસ્મા. ચિરાચિરન્તિ ચિરકાલં વીતિનામેત્વા ચિરં ન ગચ્છે ન ઉપસઙ્કમેય્ય. યાચન્તિ યાચિતબ્બં ભણ્ડકં યુત્તકાલે યાચેય્ય. ન જીયરેતિ એવં મિત્તા ન જીરન્તિ. પુરા તે હોમ અપ્પિયાતિ યાવ તવ અપ્પિયા ન હોમ, તાવ આમન્તેત્વાવ તં ગચ્છામાતિ.

    Accābhikkhaṇasaṃsaggāti ativiya abhiṇhasaṃsaggena. Akāleti ayuttappattakāle parassa piyabhaṇḍaṃ yācanāya mittā jīranti nāma, tvampi aticiraṃ nivāsena mayi mittiṃ bhindi. Tasmāti yasmā accābhikkhaṇasaṃsaggena asamosaraṇena ca mittā jīranti, tasmā. Cirāciranti cirakālaṃ vītināmetvā ciraṃ na gacche na upasaṅkameyya. Yācanti yācitabbaṃ bhaṇḍakaṃ yuttakāle yāceyya. Na jīyareti evaṃ mittā na jīranti. Purā te homa appiyāti yāva tava appiyā na homa, tāva āmantetvāva taṃ gacchāmāti.

    રાજા આહ –

    Rājā āha –

    ૧૩૭.

    137.

    ‘‘એવં ચે યાચમાનાનં, અઞ્જલિં નાવબુજ્ઝસિ;

    ‘‘Evaṃ ce yācamānānaṃ, añjaliṃ nāvabujjhasi;

    પરિચારકાનં સતં, વચનં ન કરોસિ નો;

    Paricārakānaṃ sataṃ, vacanaṃ na karosi no;

    એવં તં અભિયાચામ, પુન કયિરાસિ પરિયાય’’ન્તિ.

    Evaṃ taṃ abhiyācāma, puna kayirāsi pariyāya’’nti.

    તત્થ નાવબુજ્ઝસીતિ સચે, ભન્તે, એવં યાચન્તેન મયા કતં અઞ્જલિં ન જાનાસિ, ન પટિગ્ગણ્હસીતિ અત્થો. પરિયાયન્તિ પુન ઇધાગમનાય એકવારં કરેય્યાસીતિ યાચતિ.

    Tattha nāvabujjhasīti sace, bhante, evaṃ yācantena mayā kataṃ añjaliṃ na jānāsi, na paṭiggaṇhasīti attho. Pariyāyanti puna idhāgamanāya ekavāraṃ kareyyāsīti yācati.

    બોધિસત્તો આહ –

    Bodhisatto āha –

    ૧૩૮.

    138.

    ‘‘એવં ચે નો વિહરતં, અન્તરાયો ન હેસ્સતિ;

    ‘‘Evaṃ ce no viharataṃ, antarāyo na hessati;

    તુય્હં વાપિ મહારાજ, મય્હં વા રટ્ઠવદ્ધન;

    Tuyhaṃ vāpi mahārāja, mayhaṃ vā raṭṭhavaddhana;

    અપ્પેવ નામ પસ્સેમ, અહોરત્તાનમચ્ચયે’’તિ.

    Appeva nāma passema, ahorattānamaccaye’’ti.

    તત્થ એવં ચે નોતિ સચે, મહારાજ, એવં નાના હુત્વા વિહરન્તાનં અમ્હાકં અન્તરાયો ન હેસ્સતિ, તુય્હં વા મય્હં વા જીવિતં પવત્તિસ્સતીતિ દીપેતિ. પસ્સેમાતિ અપિ નામ પસ્સેય્યામ.

    Tattha evaṃ ce noti sace, mahārāja, evaṃ nānā hutvā viharantānaṃ amhākaṃ antarāyo na hessati, tuyhaṃ vā mayhaṃ vā jīvitaṃ pavattissatīti dīpeti. Passemāti api nāma passeyyāma.

    એવં વત્વા મહાસત્તો રઞ્ઞો ધમ્મં દેસેત્વા ‘‘અપ્પમત્તો હોહિ, મહારાજા’’તિ વત્વા ઉય્યાના નિક્ખમિત્વા એકસ્મિં સભાગટ્ઠાને ભિક્ખાય ચરિત્વા બારાણસિતો નિક્ખમ્મ અનુપુબ્બેન હિમવન્તોકાસમેવ ગન્ત્વા કિઞ્ચિ કાલં વસિત્વા પુન ઓતરિત્વા એકં પચ્ચન્તગામં નિસ્સાય અરઞ્ઞે વસિ. તસ્સ પન ગતકાલતો પટ્ઠાય તે અમચ્ચા પુન વિનિચ્છયે નિસીદિત્વા વિલોપં કરોન્તા ચિન્તયિંસુ – ‘‘સચે મહાબોધિપરિબ્બાજકો પુનાગમિસ્સતિ, જીવિતં નો નત્થિ, કિં નુ ખ્વસ્સ અનાગમનકારણં કરેય્યામા’’તિ. અથ નેસં એતદહોસિ – ‘‘ઇમે સત્તા પટિબદ્ધટ્ઠાનં નામ જહિતું ન સક્કોન્તિ, કિં નુ ખ્વસ્સ ઇધ પટિબદ્ધટ્ઠાન’’ન્તિ. તતો ‘‘રઞ્ઞો અગ્ગમહેસી’’તિ ઞત્વા ‘‘ઠાનં ખો પનેતં વિજ્જતિ, યં સો ઇમં નિસ્સાય આગચ્છેય્ય, પટિકચ્ચેવ નં મારાપેસ્સામા’’તિ તે રાજાનં એતદવોચું – ‘‘દેવ, ઇમસ્મિં દિવસે નગરે એકા કથા સૂયતી’’તિ. ‘‘કિં કથા નામા’’તિ? ‘‘મહાબોધિપરિબ્બાજકો ચ કિર દેવી ચ અઞ્ઞમઞ્ઞં સાસનપટિસાસનં પેસેન્તી’’તિ. ‘‘કિન્તિ કત્વા’’તિ? તેન કિર દેવિયા પેસિતં ‘‘સક્કા નુ ખો અત્તનો બલેન રાજાનં મારાપેત્વા મમ સેતચ્છત્તં દાતુ’’ન્તિ. તાયપિસ્સ પેસિતં ‘‘રઞ્ઞો મારણં નામ મમ ભારો, મહાબોધિપરિબ્બાજકો ખિપ્પં આગચ્છતૂ’’તિ રાજા તેસં પુનપ્પુનં કથેન્તાનં સદ્દહિત્વા ‘‘ઇદાનિ કિં કત્તબ્બ’’ન્તિ પુચ્છિત્વા ‘‘દેવિં મારેતું વટ્ટતી’’તિ વુત્તે અનુપપરિક્ખિત્વાવ ‘‘તેન હિ નં તુમ્હેવ મારેત્વા ખણ્ડાખણ્ડિકં છિન્દિત્વા વચ્ચકૂપે ખિપથા’’તિ આહ. તે તથા કરિંસુ. તસ્સા મારિતભાવો સકલનગરે પાકટો અહોસિ.

    Evaṃ vatvā mahāsatto rañño dhammaṃ desetvā ‘‘appamatto hohi, mahārājā’’ti vatvā uyyānā nikkhamitvā ekasmiṃ sabhāgaṭṭhāne bhikkhāya caritvā bārāṇasito nikkhamma anupubbena himavantokāsameva gantvā kiñci kālaṃ vasitvā puna otaritvā ekaṃ paccantagāmaṃ nissāya araññe vasi. Tassa pana gatakālato paṭṭhāya te amaccā puna vinicchaye nisīditvā vilopaṃ karontā cintayiṃsu – ‘‘sace mahābodhiparibbājako punāgamissati, jīvitaṃ no natthi, kiṃ nu khvassa anāgamanakāraṇaṃ kareyyāmā’’ti. Atha nesaṃ etadahosi – ‘‘ime sattā paṭibaddhaṭṭhānaṃ nāma jahituṃ na sakkonti, kiṃ nu khvassa idha paṭibaddhaṭṭhāna’’nti. Tato ‘‘rañño aggamahesī’’ti ñatvā ‘‘ṭhānaṃ kho panetaṃ vijjati, yaṃ so imaṃ nissāya āgaccheyya, paṭikacceva naṃ mārāpessāmā’’ti te rājānaṃ etadavocuṃ – ‘‘deva, imasmiṃ divase nagare ekā kathā sūyatī’’ti. ‘‘Kiṃ kathā nāmā’’ti? ‘‘Mahābodhiparibbājako ca kira devī ca aññamaññaṃ sāsanapaṭisāsanaṃ pesentī’’ti. ‘‘Kinti katvā’’ti? Tena kira deviyā pesitaṃ ‘‘sakkā nu kho attano balena rājānaṃ mārāpetvā mama setacchattaṃ dātu’’nti. Tāyapissa pesitaṃ ‘‘rañño māraṇaṃ nāma mama bhāro, mahābodhiparibbājako khippaṃ āgacchatū’’ti rājā tesaṃ punappunaṃ kathentānaṃ saddahitvā ‘‘idāni kiṃ kattabba’’nti pucchitvā ‘‘deviṃ māretuṃ vaṭṭatī’’ti vutte anupaparikkhitvāva ‘‘tena hi naṃ tumheva māretvā khaṇḍākhaṇḍikaṃ chinditvā vaccakūpe khipathā’’ti āha. Te tathā kariṃsu. Tassā māritabhāvo sakalanagare pākaṭo ahosi.

    અથસ્સા ચત્તારો પુત્તા ‘‘ઇમિના નો નિરપરાધા માતા મારિતા’’તિ રઞ્ઞો પચ્ચત્થિકા અહેસું. રાજા મહાભયપ્પત્તો અહોસિ. મહાસત્તો પરમ્પરાય તં પવત્તિં સુત્વા ચિન્તેસિ – ‘‘ઠપેત્વા મં અઞ્ઞો તે કુમારે સઞ્ઞાપેત્વા પિતરં ખમાપેતું સમત્થો નામ નત્થિ, રઞ્ઞો ચ જીવિતં દસ્સામિ, કુમારે ચ પાપતો મોચેસ્સામી’’તિ. સો પુનદિવસે પચ્ચન્તગામં પવિસિત્વા મનુસ્સેહિ દિન્નં મક્કટમંસં ખાદિત્વા તસ્સ ચમ્મં યાચિત્વા ગહેત્વા અસ્સમપદે સુક્ખાપેત્વા નિગ્ગન્ધં કત્વા નિવાસેસિપિ પારુપેસિપિ અંસેપિ ઠપેસિ. કિંકારણા? ‘‘બહૂપકારો મે’’તિ વચનત્થાય. સો તં ચમ્મં આદાય અનુપુબ્બેન બારાણસિં ગન્ત્વા કુમારે ઉપસઙ્કમિત્વા ‘‘પિતુઘાતકકમ્મં નામ દારુણં, તં વો ન કાતબ્બં, અજરામરો સત્તો નામ નત્થિ, અહં તુમ્હે અઞ્ઞમઞ્ઞં સમગ્ગે કરિસ્સામિચ્ચેવ આગતો, તુમ્હે મયા પહિતે સાસને આગચ્છેય્યાથા’’તિ કુમારે ઓવદિત્વા અન્તોનગરે ઉય્યાનં પવિસિત્વા મક્કટચમ્મં અત્થરિત્વા સિલાપટ્ટે નિસીદિ.

    Athassā cattāro puttā ‘‘iminā no niraparādhā mātā māritā’’ti rañño paccatthikā ahesuṃ. Rājā mahābhayappatto ahosi. Mahāsatto paramparāya taṃ pavattiṃ sutvā cintesi – ‘‘ṭhapetvā maṃ añño te kumāre saññāpetvā pitaraṃ khamāpetuṃ samattho nāma natthi, rañño ca jīvitaṃ dassāmi, kumāre ca pāpato mocessāmī’’ti. So punadivase paccantagāmaṃ pavisitvā manussehi dinnaṃ makkaṭamaṃsaṃ khāditvā tassa cammaṃ yācitvā gahetvā assamapade sukkhāpetvā niggandhaṃ katvā nivāsesipi pārupesipi aṃsepi ṭhapesi. Kiṃkāraṇā? ‘‘Bahūpakāro me’’ti vacanatthāya. So taṃ cammaṃ ādāya anupubbena bārāṇasiṃ gantvā kumāre upasaṅkamitvā ‘‘pitughātakakammaṃ nāma dāruṇaṃ, taṃ vo na kātabbaṃ, ajarāmaro satto nāma natthi, ahaṃ tumhe aññamaññaṃ samagge karissāmicceva āgato, tumhe mayā pahite sāsane āgaccheyyāthā’’ti kumāre ovaditvā antonagare uyyānaṃ pavisitvā makkaṭacammaṃ attharitvā silāpaṭṭe nisīdi.

    અથ નં ઉય્યાનપાલકો દિસ્વા વેગેન ગન્ત્વા રઞ્ઞો આરોચેસિ. રાજા સુત્વાવ સઞ્જાતસોમનસ્સો હુત્વા તે અમચ્ચે આદાય તત્થ ગન્ત્વા મહાસત્તં વન્દિત્વા એકમન્તં નિસીદિત્વા પટિસન્થારં કાતું આરભિ. મહાસત્તો તેન સદ્ધિં અસમ્મોદિત્વા મક્કટચમ્મમેવ પરિમજ્જિ. અથ નં એવમાહ – ‘‘ભન્તે, તુમ્હે મં અકથેત્વા મક્કટચમ્મમેવ પરિમજ્જથ, કિં વો ઇદં મયા બહૂપકારતર’’ન્તિ? ‘‘આમ મહારાજ, બહૂપકારો મે એસ વાનરો, અહમસ્સ પિટ્ઠે નિસીદિત્વા વિચરિં, અયં મે પાનીયઘટં આહરિ, વસનટ્ઠાનં સમ્મજ્જિ, આભિસમાચારિકવત્તપટિવત્તં મમ અકાસિ, અહં પન અત્તનો દુબ્બલચિત્તતાય અસ્સ મંસં ખાદિત્વા ચમ્મં સુક્ખાપેત્વા અત્થરિત્વા નિસીદામિ ચેવ નિપજ્જામિ ચ, એવં બહૂપકારો એસ મય્હ’’ન્તિ. ઇતિ સો તેસં વાદે ભિન્દનત્થાય વાનરચમ્મે વાનરવોહારં આરોપેત્વા તં તં પરિયાયં સન્ધાય ઇમં કથં કથેસિ. સો હિ તસ્સ નિવુત્થપુબ્બત્તા ‘‘પિટ્ઠે નિસીદિત્વા વિચરિ’’ન્તિ આહ; તં અંસે કત્વા પાનીયઘટસ્સ આહટપુબ્બત્તા ‘‘પાનીયઘટં આહરી’’તિ આહ; તેન ચમ્મેન ભૂમિયં સમ્મટ્ઠપુબ્બત્તા ‘‘વસનટ્ઠાનં સમ્મજ્જી’’તિ આહ; નિપન્નકાલે તેન ચમ્મેન પિટ્ઠિયા, અક્કન્તકાલે પાદાનં ફુટ્ઠપુબ્બત્તા ‘‘વત્તપટિવત્તં મે અકાસી’’તિ આહ. છાતકાલે પન તસ્સ મંસં લભિત્વા ખાદિતત્તા ‘‘અહં પન અત્તનો દુબ્બલચિત્તતાય તસ્સ મંસં ખાદિ’’ન્તિ આહ.

    Atha naṃ uyyānapālako disvā vegena gantvā rañño ārocesi. Rājā sutvāva sañjātasomanasso hutvā te amacce ādāya tattha gantvā mahāsattaṃ vanditvā ekamantaṃ nisīditvā paṭisanthāraṃ kātuṃ ārabhi. Mahāsatto tena saddhiṃ asammoditvā makkaṭacammameva parimajji. Atha naṃ evamāha – ‘‘bhante, tumhe maṃ akathetvā makkaṭacammameva parimajjatha, kiṃ vo idaṃ mayā bahūpakāratara’’nti? ‘‘Āma mahārāja, bahūpakāro me esa vānaro, ahamassa piṭṭhe nisīditvā vicariṃ, ayaṃ me pānīyaghaṭaṃ āhari, vasanaṭṭhānaṃ sammajji, ābhisamācārikavattapaṭivattaṃ mama akāsi, ahaṃ pana attano dubbalacittatāya assa maṃsaṃ khāditvā cammaṃ sukkhāpetvā attharitvā nisīdāmi ceva nipajjāmi ca, evaṃ bahūpakāro esa mayha’’nti. Iti so tesaṃ vāde bhindanatthāya vānaracamme vānaravohāraṃ āropetvā taṃ taṃ pariyāyaṃ sandhāya imaṃ kathaṃ kathesi. So hi tassa nivutthapubbattā ‘‘piṭṭhe nisīditvā vicari’’nti āha; taṃ aṃse katvā pānīyaghaṭassa āhaṭapubbattā ‘‘pānīyaghaṭaṃ āharī’’ti āha; tena cammena bhūmiyaṃ sammaṭṭhapubbattā ‘‘vasanaṭṭhānaṃ sammajjī’’ti āha; nipannakāle tena cammena piṭṭhiyā, akkantakāle pādānaṃ phuṭṭhapubbattā ‘‘vattapaṭivattaṃ me akāsī’’ti āha. Chātakāle pana tassa maṃsaṃ labhitvā khāditattā ‘‘ahaṃ pana attano dubbalacittatāya tassa maṃsaṃ khādi’’nti āha.

    તં સુત્વા તે અમચ્ચા ‘‘પાણાતિપાતો તેન કતો’’તિ સઞ્ઞાય ‘‘પસ્સથ, ભો, પબ્બજિતસ્સ કમ્મં, મક્કટં કિર મારેત્વા મંસં ખાદિત્વા ચમ્મં ગહેત્વા વિચરતી’’તિ પાણિં પહરિત્વા પરિહાસમકંસુ. મહાસત્તો તે તથા કરોન્તે દિસ્વા ‘‘ઇમે અત્તનો વાદભેદનત્થાય મમ ચમ્મં આદાય આગતભાવં ન જાનન્તિ, જાનાપેસ્સામિ ને’’તિ અહેતુકવાદિં તાવ આમન્તેત્વા પુચ્છિ – ‘‘આવુસો, ત્વં કસ્મા મં પરિહસસી’’તિ? ‘‘મિત્તદુબ્ભિકમ્મસ્સ ચેવ પાણાતિપાતસ્સ ચ કતત્તા’’તિ. તતો મહાસત્તો ‘‘યો પન ગતિયા ચેવ દિટ્ઠિયા ચ તે સદ્દહિત્વા એવં કરેય્ય, તેન કિં દુક્કટ’’ન્તિ તસ્સ વાદં ભિન્દન્તો આહ –

    Taṃ sutvā te amaccā ‘‘pāṇātipāto tena kato’’ti saññāya ‘‘passatha, bho, pabbajitassa kammaṃ, makkaṭaṃ kira māretvā maṃsaṃ khāditvā cammaṃ gahetvā vicaratī’’ti pāṇiṃ paharitvā parihāsamakaṃsu. Mahāsatto te tathā karonte disvā ‘‘ime attano vādabhedanatthāya mama cammaṃ ādāya āgatabhāvaṃ na jānanti, jānāpessāmi ne’’ti ahetukavādiṃ tāva āmantetvā pucchi – ‘‘āvuso, tvaṃ kasmā maṃ parihasasī’’ti? ‘‘Mittadubbhikammassa ceva pāṇātipātassa ca katattā’’ti. Tato mahāsatto ‘‘yo pana gatiyā ceva diṭṭhiyā ca te saddahitvā evaṃ kareyya, tena kiṃ dukkaṭa’’nti tassa vādaṃ bhindanto āha –

    ૧૩૯.

    139.

    ‘‘ઉદીરણા ચે સંગત્યા, ભાવાયમનુવત્તતિ;

    ‘‘Udīraṇā ce saṃgatyā, bhāvāyamanuvattati;

    અકામા અકરણીયં વા, કરણીયં વાપિ કુબ્બતિ;

    Akāmā akaraṇīyaṃ vā, karaṇīyaṃ vāpi kubbati;

    અકામકરણીયમ્હિ, ક્વિધ પાપેન લિપ્પતિ.

    Akāmakaraṇīyamhi, kvidha pāpena lippati.

    ૧૪૦.

    140.

    ‘‘સો ચે અત્થો ચ ધમ્મો ચ, કલ્યાણો ન ચ પાપકો;

    ‘‘So ce attho ca dhammo ca, kalyāṇo na ca pāpako;

    ભોતો ચે વચનં સચ્ચં, સુહતો વાનરો મયા.

    Bhoto ce vacanaṃ saccaṃ, suhato vānaro mayā.

    ૧૪૧.

    141.

    ‘‘અત્તનો ચે હિ વાદસ્સ, અપરાધં વિજાનિયા;

    ‘‘Attano ce hi vādassa, aparādhaṃ vijāniyā;

    ન મં ત્વં ગરહેય્યાસિ, ભોતો વાદો હિ તાદિસો’’તિ.

    Na maṃ tvaṃ garaheyyāsi, bhoto vādo hi tādiso’’ti.

    તત્થ ઉદીરણાતિ કથા. સંગત્યાતિ સંગતિયા છન્નં અભિજાતીનં તં તં અભિજાતિં ઉપગમનેન. ભાવાયમનુવત્તતીતિ ભાવેન અનુવત્તતિ, કરણત્થે સમ્પદાનં. અકામાતિ અકામેન અનિચ્છાય. અકરણીયં વા કરણીયં વાપીતિ અકત્તબ્બં પાપં વા કત્તબ્બં કુસલં વા. કુબ્બતીતિ કરોતિ. ક્વિધાતિ કો ઇધ. ઇદં વુત્તં હોતિ – ત્વં અહેતુકવાદી ‘‘નત્થિ હેતુ નત્થિ પચ્ચયો સત્તાનં સંકિલેસાયા’’તિઆદિદિટ્ઠિકો, અયં લોકો સંગતિયા ચેવ સભાવેન ચ અનુવત્તતિ પરિણમતિ, તત્થ તત્થ સુખદુક્ખં પટિસંવેદેતિ. અકામકોવ પાપં વા પુઞ્ઞં વા કરોતીતિ વદસિ, અયં તવ ઉદીરણા સચે તથા, એવં સન્તે અકામકરણીયસ્મિં અત્તનો ધમ્મતાય પવત્તમાને પાપે કો ઇધ સત્તો પાપેન લિપ્પતિ, સચે હિ અત્તના અકતેન પાપેન લિપ્પતિ, ન કોચિ ન લિપ્પેય્યાતિ.

    Tattha udīraṇāti kathā. Saṃgatyāti saṃgatiyā channaṃ abhijātīnaṃ taṃ taṃ abhijātiṃ upagamanena. Bhāvāyamanuvattatīti bhāvena anuvattati, karaṇatthe sampadānaṃ. Akāmāti akāmena anicchāya. Akaraṇīyaṃ vā karaṇīyaṃ vāpīti akattabbaṃ pāpaṃ vā kattabbaṃ kusalaṃ vā. Kubbatīti karoti. Kvidhāti ko idha. Idaṃ vuttaṃ hoti – tvaṃ ahetukavādī ‘‘natthi hetu natthi paccayo sattānaṃ saṃkilesāyā’’tiādidiṭṭhiko, ayaṃ loko saṃgatiyā ceva sabhāvena ca anuvattati pariṇamati, tattha tattha sukhadukkhaṃ paṭisaṃvedeti. Akāmakova pāpaṃ vā puññaṃ vā karotīti vadasi, ayaṃ tava udīraṇā sace tathā, evaṃ sante akāmakaraṇīyasmiṃ attano dhammatāya pavattamāne pāpe ko idha satto pāpena lippati, sace hi attanā akatena pāpena lippati, na koci na lippeyyāti.

    સો ચેતિ સો અહેતુકવાદસઙ્ખાતો તવ ભાસિતત્થો ચ અત્થજોતકો ધમ્મો ચ કલ્યાણો ન ચ પાપકો. ‘‘અહેતૂ અપ્પચ્ચયા સત્તા સંકિલિસ્સન્તિ, સુખદુક્ખં પટિસંવેદિયન્તી’’તિ ઇદં ભોતો વચનં સચ્ચં ચે, સુહતો વાનરો મયા, કો એત્થ મમ દોસોતિ અત્થો. વિજાનિયાતિ, સમ્મ, સચે હિ ત્વં અત્તનો વાદસ્સ અપરાધં જાનેય્યાસિ, ન મં ગરહેય્યાસિ. કિંકારણા? ભોતો વાદો હિ તાદિસો, તસ્મા અયં મમ વાદં કરોતીતિ મં પસંસેય્યાસિ, અત્તનો પન વાદં અજાનન્તો મં ગરહસીતિ.

    So ceti so ahetukavādasaṅkhāto tava bhāsitattho ca atthajotako dhammo ca kalyāṇo na ca pāpako. ‘‘Ahetū appaccayā sattā saṃkilissanti, sukhadukkhaṃ paṭisaṃvediyantī’’ti idaṃ bhoto vacanaṃ saccaṃ ce, suhato vānaro mayā, ko ettha mama dosoti attho. Vijāniyāti, samma, sace hi tvaṃ attano vādassa aparādhaṃ jāneyyāsi, na maṃ garaheyyāsi. Kiṃkāraṇā? Bhoto vādo hi tādiso, tasmā ayaṃ mama vādaṃ karotīti maṃ pasaṃseyyāsi, attano pana vādaṃ ajānanto maṃ garahasīti.

    એવં મહાસત્તો તં નિગ્ગણ્હિત્વા અપ્પટિભાણં અકાસિ. સોપિ રાજપરિસતિ મઙ્કુભૂતો પત્તક્ખન્ધો નિસીદિ. મહાસત્તોપિ તસ્સ વાદં ભિન્દિત્વા ઇસ્સરકતવાદિં આમન્તેત્વા ‘‘ત્વં, આવુસો, મં કસ્મા પરિહસસિ, યદિ ઇસ્સરનિમ્મિતવાદં સારતો પચ્ચેસી’’તિ વત્વા આહ –

    Evaṃ mahāsatto taṃ niggaṇhitvā appaṭibhāṇaṃ akāsi. Sopi rājaparisati maṅkubhūto pattakkhandho nisīdi. Mahāsattopi tassa vādaṃ bhinditvā issarakatavādiṃ āmantetvā ‘‘tvaṃ, āvuso, maṃ kasmā parihasasi, yadi issaranimmitavādaṃ sārato paccesī’’ti vatvā āha –

    ૧૪૨.

    142.

    ‘‘ઇસ્સરો સબ્બલોકસ્સ, સચે કપ્પેતિ જીવિતં;

    ‘‘Issaro sabbalokassa, sace kappeti jīvitaṃ;

    ઇદ્ધિં બ્યસનભાવઞ્ચ, કમ્મં કલ્યાણપાપકં;

    Iddhiṃ byasanabhāvañca, kammaṃ kalyāṇapāpakaṃ;

    નિદ્દેસકારી પુરિસો, ઇસ્સરો તેન લિપ્પતિ.

    Niddesakārī puriso, issaro tena lippati.

    ૧૪૩.

    143.

    ‘‘સો ચે અત્થો ચ ધમ્મો ચ, કલ્યાણો ન ચ પાપકો;

    ‘‘So ce attho ca dhammo ca, kalyāṇo na ca pāpako;

    ભોતો ચે વચનં સચ્ચં, સુહતો વાનરો મયા.

    Bhoto ce vacanaṃ saccaṃ, suhato vānaro mayā.

    ૧૪૪.

    144.

    ‘‘અત્તનો ચે હિ વાદસ્સ, અપરાધં વિજાનિયા;

    ‘‘Attano ce hi vādassa, aparādhaṃ vijāniyā;

    ન મં ત્વં ગરહેય્યાસિ, ભોતો વાદો હિ તાદિસો’’તિ.

    Na maṃ tvaṃ garaheyyāsi, bhoto vādo hi tādiso’’ti.

    તત્થ કપ્પેતિ જીવિતન્તિ સચે બ્રહ્મા વા અઞ્ઞો વા કોચિ ઇસ્સરો ‘‘ત્વં કસિયા જીવ, ત્વં ગોરક્ખેના’’તિ એવં સબ્બલોકસ્સ જીવિતં સંવિદહતિ વિચારેતિ. ઇદ્ધિં બ્યસનભાવઞ્ચાતિ ઇસ્સરિયાદિભેદા ઇદ્ધિયો ચ ઞાતિવિનાસાદિકં બ્યસનભાવઞ્ચ સેસઞ્ચ કલ્યાણપાપકં કમ્મં સબ્બં યદિ ઇસ્સરોવ કપ્પેતિ કરોતિ. નિદ્દેસકારીતિ યદિ તસ્સ નિદ્દેસં આણત્તિમેવ સેસો યો કોચિ પુરિસો કરોતિ, એવં સન્તે યો કોચિ પુરિસો પાપં કરોતિ, તસ્સ ઇસ્સરેન કતત્તા ઇસ્સરોવ તેન પાપેન લિપ્પતિ. સેસં પુરિમનયેનેવ વેદિતબ્બં. યથા ચ ઇધ, એવં સબ્બત્થ.

    Tattha kappeti jīvitanti sace brahmā vā añño vā koci issaro ‘‘tvaṃ kasiyā jīva, tvaṃ gorakkhenā’’ti evaṃ sabbalokassa jīvitaṃ saṃvidahati vicāreti. Iddhiṃ byasanabhāvañcāti issariyādibhedā iddhiyo ca ñātivināsādikaṃ byasanabhāvañca sesañca kalyāṇapāpakaṃ kammaṃ sabbaṃ yadi issarova kappeti karoti. Niddesakārīti yadi tassa niddesaṃ āṇattimeva seso yo koci puriso karoti, evaṃ sante yo koci puriso pāpaṃ karoti, tassa issarena katattā issarova tena pāpena lippati. Sesaṃ purimanayeneva veditabbaṃ. Yathā ca idha, evaṃ sabbattha.

    ઇતિ સો અમ્બતોવ મુગ્ગરં ગહેત્વા અમ્બં પાતેન્તો વિય ઇસ્સરકરણેનેવ ઇસ્સરકતવાદં ભિન્દિત્વા પુબ્બેકતવાદિં આમન્તેત્વા ‘‘ત્વં, આવુસો, મં કિં પરિહસસિ, યદિ પુબ્બેકતવાદં સચ્ચં મઞ્ઞસી’’તિ વત્વા આહ –

    Iti so ambatova muggaraṃ gahetvā ambaṃ pātento viya issarakaraṇeneva issarakatavādaṃ bhinditvā pubbekatavādiṃ āmantetvā ‘‘tvaṃ, āvuso, maṃ kiṃ parihasasi, yadi pubbekatavādaṃ saccaṃ maññasī’’ti vatvā āha –

    ૧૪૫.

    145.

    ‘‘સચે પુબ્બેકતહેતુ, સુખદુક્ખં નિગચ્છતિ;

    ‘‘Sace pubbekatahetu, sukhadukkhaṃ nigacchati;

    પોરાણકં કતં પાપં, તમેસો મુચ્ચતે ઇણં;

    Porāṇakaṃ kataṃ pāpaṃ, tameso muccate iṇaṃ;

    પોરાણક ઇણમોક્ખો, ક્વિધ પાપેન લિપ્પતિ.

    Porāṇaka iṇamokkho, kvidha pāpena lippati.

    ૧૪૬.

    146.

    ‘‘સો ચે અત્થો ચ ધમ્મો ચ, કલ્યાણો ન ચ પાપકો;

    ‘‘So ce attho ca dhammo ca, kalyāṇo na ca pāpako;

    ભોતો ચે વચનં સચ્ચં, સુહતો વાનરો મયા.

    Bhoto ce vacanaṃ saccaṃ, suhato vānaro mayā.

    ૧૪૭.

    147.

    ‘‘અત્તનો ચે હિ વાદસ્સ, અપરાધં વિજાનિયા;

    ‘‘Attano ce hi vādassa, aparādhaṃ vijāniyā;

    ન મં ત્વં ગરહેય્યાસિ, ભોતો વાદો હિ તાદિસો’’તિ.

    Na maṃ tvaṃ garaheyyāsi, bhoto vādo hi tādiso’’ti.

    તત્થ પુબ્બેકતહેતૂતિ પુબ્બકતહેતુ પુરિમભવે કતકમ્મકારણેનેવ. તમેસો મુચ્ચતે ઇણન્તિ યો વધબન્ધાદીહિ દુક્ખં પાપુણાતિ, યદિ સો યં તેન પોરાણકં કતં પાપં, તં ઇદાનિ ઇણં મુચ્ચતિ, એવં સન્તે મમપિ એસ પોરાણકઇણતો મોક્ખો, અનેન હિ મક્કટેન પુબ્બે પરિબ્બાજકેન હુત્વા અહં મક્કટો સમાનો મારેત્વા ખાદિતો ભવિસ્સામિ, સ્વાયં ઇધ મક્કટત્તં પત્તો મયા પરિબ્બાજકત્તં પત્તેન મારેત્વા ખાદિતો ભવિસ્સતિ, કો ઇધ પાપેન લિપ્પતીતિ.

    Tattha pubbekatahetūti pubbakatahetu purimabhave katakammakāraṇeneva. Tameso muccate iṇanti yo vadhabandhādīhi dukkhaṃ pāpuṇāti, yadi so yaṃ tena porāṇakaṃ kataṃ pāpaṃ, taṃ idāni iṇaṃ muccati, evaṃ sante mamapi esa porāṇakaiṇato mokkho, anena hi makkaṭena pubbe paribbājakena hutvā ahaṃ makkaṭo samāno māretvā khādito bhavissāmi, svāyaṃ idha makkaṭattaṃ patto mayā paribbājakattaṃ pattena māretvā khādito bhavissati, ko idha pāpena lippatīti.

    ઇતિ સો તસ્સપિ વાદં ભિન્દિત્વા ઉચ્છેદવાદિં અભિમુખં કત્વા ‘‘ત્વં, આવુસો, ‘ઇત્થિ દિન્ન’ન્તિઆદીનિ વત્વા ‘ઇધેવ સત્તા ઉચ્છિજ્જન્તિ, પરલોકં ગતા નામ નત્થી’તિ મઞ્ઞમાનો કસ્મા મં પરિહસસી’’તિ સન્તજ્જેત્વા આહ –

    Iti so tassapi vādaṃ bhinditvā ucchedavādiṃ abhimukhaṃ katvā ‘‘tvaṃ, āvuso, ‘itthi dinna’ntiādīni vatvā ‘idheva sattā ucchijjanti, paralokaṃ gatā nāma natthī’ti maññamāno kasmā maṃ parihasasī’’ti santajjetvā āha –

    ૧૪૮.

    148.

    ‘‘ચતુન્નંયેવુપાદાય, રૂપં સમ્ભોતિ પાણિનં;

    ‘‘Catunnaṃyevupādāya, rūpaṃ sambhoti pāṇinaṃ;

    યતો ચ રૂપં સમ્ભોતિ, તત્થેવાનુપગચ્છતિ;

    Yato ca rūpaṃ sambhoti, tatthevānupagacchati;

    ઇધેવ જીવતિ જીવો, પેચ્ચ પેચ્ચ વિનસ્સતિ.

    Idheva jīvati jīvo, pecca pecca vinassati.

    ૧૪૯.

    149.

    ‘‘ઉચ્છિજ્જતિ અયં લોકો, યે બાલા યે ચ પણ્ડિતા;

    ‘‘Ucchijjati ayaṃ loko, ye bālā ye ca paṇḍitā;

    ઉચ્છિજ્જમાને લોકમ્હિ, ક્વિધ પાપેન લિપ્પતિ.

    Ucchijjamāne lokamhi, kvidha pāpena lippati.

    ૧૫૦.

    150.

    ‘‘સો ચે અત્થો ચ ધમ્મો ચ, કલ્યાણો ન ચ પાપકો;

    ‘‘So ce attho ca dhammo ca, kalyāṇo na ca pāpako;

    ભોતો ચે વચનં સચ્ચં, સુહતો વાનરો મયા.

    Bhoto ce vacanaṃ saccaṃ, suhato vānaro mayā.

    ૧૫૧.

    151.

    ‘‘અત્તનો ચે હિ વાદસ્સ, અપરાધં વિજાનિયા;

    ‘‘Attano ce hi vādassa, aparādhaṃ vijāniyā;

    ન મં ત્વં ગરહેય્યાસિ, ભોતો વાદો હિ તાદિસો’’તિ.

    Na maṃ tvaṃ garaheyyāsi, bhoto vādo hi tādiso’’ti.

    તત્થ ચતુન્નન્તિ પથવીઆદીનં ભૂતાનં. રૂપન્તિ રૂપક્ખન્ધો. તત્થેવાતિ યતો તં રૂપં સમ્ભોતિ, નિરુજ્ઝનકાલેપિ તત્થેવ અનુપગચ્છતિ. ઇમિના તસ્સ ‘‘ચાતુમહાભૂતિકો અયં પુરિસો યદા કાલં કરોતિ, તદા પથવી પથવીકાયં અનુપેતિ અનુપગચ્છતિ, આપો… તેજો… વાયો વાયોકાયં અનુપેતિ અનુપગચ્છતિ, આકાસં ઇન્દ્રિયાનિ સઙ્કમન્તિ, આસન્ધિપઞ્ચમા પુરિસા મતં આદાય ગચ્છન્તિ, યાવ આળાહના પદાનિ પઞ્ઞાયન્તિ, કાપોતકાનિ અટ્ઠીનિ ભવન્તિ, ભસ્મન્તા આહુતિયો , દત્તુપઞ્ઞત્તં યદિદં દાનં, તેસં તુચ્છા મુસા વિલાપો, યે કેચિ અત્થિકવાદં વદન્તિ, બાલે ચ પણ્ડિતે ચ કાયસ્સ ભેદા ઉચ્છિજ્જન્તિ વિનસ્સન્તિ, ન હોન્તિ પરં મરણા’’તિ ઇમં દિટ્ઠિં પતિટ્ઠાપેસિ. ઇધેવાતિ ઇમસ્મિંયેવ લોકે જીવો જીવતિ. પેચ્ચ પેચ્ચ વિનસ્સતીતિ પરલોકે નિબ્બત્તો સત્તો ગતિવસેન ઇધ અનાગન્ત્વા તત્થેવ પરલોકે વિનસ્સતિ ઉચ્છિજ્જતિ. એવં ઉચ્છિજ્જમાને લોકસ્મિં કો ઇધ પાપેન લિપ્પતીતિ.

    Tattha catunnanti pathavīādīnaṃ bhūtānaṃ. Rūpanti rūpakkhandho. Tatthevāti yato taṃ rūpaṃ sambhoti, nirujjhanakālepi tattheva anupagacchati. Iminā tassa ‘‘cātumahābhūtiko ayaṃ puriso yadā kālaṃ karoti, tadā pathavī pathavīkāyaṃ anupeti anupagacchati, āpo… tejo… vāyo vāyokāyaṃ anupeti anupagacchati, ākāsaṃ indriyāni saṅkamanti, āsandhipañcamā purisā mataṃ ādāya gacchanti, yāva āḷāhanā padāni paññāyanti, kāpotakāni aṭṭhīni bhavanti, bhasmantā āhutiyo , dattupaññattaṃ yadidaṃ dānaṃ, tesaṃ tucchā musā vilāpo, ye keci atthikavādaṃ vadanti, bāle ca paṇḍite ca kāyassa bhedā ucchijjanti vinassanti, na honti paraṃ maraṇā’’ti imaṃ diṭṭhiṃ patiṭṭhāpesi. Idhevāti imasmiṃyeva loke jīvo jīvati. Pecca pecca vinassatīti paraloke nibbatto satto gativasena idha anāgantvā tattheva paraloke vinassati ucchijjati. Evaṃ ucchijjamāne lokasmiṃ ko idha pāpena lippatīti.

    ઇતિ સો તસ્સપિ વાદં ભિન્દિત્વા ખત્તવિજ્જવાદિં આમન્તેત્વા ‘‘ત્વં, આવુસો, ‘માતાપિતરોપિ મારેત્વા અત્તનો અત્થો કાતબ્બો’તિ ઇમં લદ્ધિં ઉક્ખિપિત્વા વિચરન્તો કસ્મા મં પરિહસસી’’તિ વત્વા આહ –

    Iti so tassapi vādaṃ bhinditvā khattavijjavādiṃ āmantetvā ‘‘tvaṃ, āvuso, ‘mātāpitaropi māretvā attano attho kātabbo’ti imaṃ laddhiṃ ukkhipitvā vicaranto kasmā maṃ parihasasī’’ti vatvā āha –

    ૧૫૨.

    152.

    ‘‘આહુ ખત્તવિદા લોકે, બાલા પણ્ડિતમાનિનો;

    ‘‘Āhu khattavidā loke, bālā paṇḍitamānino;

    માતરં પિતરં હઞ્ઞે, અથો જેટ્ઠમ્પિ ભાતરં;

    Mātaraṃ pitaraṃ haññe, atho jeṭṭhampi bhātaraṃ;

    હનેય્ય પુત્તદારે ચ, અત્થો ચે તાદિસો સિયા’’તિ.

    Haneyya puttadāre ca, attho ce tādiso siyā’’ti.

    તત્થ ખત્તવિદાતિ ખત્તવિજ્જા, અયમેવ વા પાઠો. ખત્તવિજ્જાચરિયાનં એતં નામં. બાલા પણ્ડિતમાનિનોતિ બાલા સમાનાપિ ‘‘પણ્ડિતા મયં અત્તનો પણ્ડિતભાવં પકાસેમા’’તિ મઞ્ઞમાના પણ્ડિતમાનિનો હુત્વા એવમાહુ. અત્થો ચેતિ સચે અત્તનો યથારૂપો કોચિ અત્થો સિયા, ન કિઞ્ચિ પરિવજ્જેય્ય, સબ્બં હનેય્યેવાતિ વદન્તિ, ત્વમ્પિ નેસં અઞ્ઞતરોતિ.

    Tattha khattavidāti khattavijjā, ayameva vā pāṭho. Khattavijjācariyānaṃ etaṃ nāmaṃ. Bālā paṇḍitamāninoti bālā samānāpi ‘‘paṇḍitā mayaṃ attano paṇḍitabhāvaṃ pakāsemā’’ti maññamānā paṇḍitamānino hutvā evamāhu. Attho ceti sace attano yathārūpo koci attho siyā, na kiñci parivajjeyya, sabbaṃ haneyyevāti vadanti, tvampi nesaṃ aññataroti.

    એવં તસ્સ લદ્ધિં પતિટ્ઠપેત્વા અત્તનો લદ્ધિં પકાસેન્તો આહ –

    Evaṃ tassa laddhiṃ patiṭṭhapetvā attano laddhiṃ pakāsento āha –

    ૧૫૩.

    153.

    ‘‘યસ્સ રુક્ખસ્સ છાયાય, નિસીદેય્ય સયેય્ય વા;

    ‘‘Yassa rukkhassa chāyāya, nisīdeyya sayeyya vā;

    ન તસ્સ સાખં ભઞ્જેય્ય, મિત્તદુબ્ભો હિ પાપકો.

    Na tassa sākhaṃ bhañjeyya, mittadubbho hi pāpako.

    ૧૫૪.

    154.

    ‘‘અથ અત્થે સમુપ્પન્ને, સમૂલમપિ અબ્બહે;

    ‘‘Atha atthe samuppanne, samūlamapi abbahe;

    અત્થો મે સમ્બલેનાપિ, સુહતો વાનરો મયા.

    Attho me sambalenāpi, suhato vānaro mayā.

    ૧૫૫.

    155.

    ‘‘સો ચે અત્થો ચ ધમ્મો ચ, કલ્યાણો ન ચ પાપકો;

    ‘‘So ce attho ca dhammo ca, kalyāṇo na ca pāpako;

    ભોતો ચે વચનં સચ્ચં, સુહતો વાનરો મયા.

    Bhoto ce vacanaṃ saccaṃ, suhato vānaro mayā.

    ૧૫૬.

    156.

    ‘‘અત્તનો ચે હિ વાદસ્સ, અપરાધં વિજાનિયા;

    ‘‘Attano ce hi vādassa, aparādhaṃ vijāniyā;

    ન મં ત્વં ગરહેય્યાસિ, ભોતો વાદો હિ તાદિસો’’તિ.

    Na maṃ tvaṃ garaheyyāsi, bhoto vādo hi tādiso’’ti.

    તત્થ અમ્ભો ખત્તવિદ અમ્હાકં પન આચરિયા એવં વણ્ણયન્તિ. અત્તના પરિભુત્તચ્છાયસ્સ રુક્ખસ્સપિ સાખં વા પણ્ણં વા ન ભઞ્જેય્ય. કિંકારણા ? મિત્તદુબ્ભો હિ પાપકો. ત્વં પન એવં વદેસિ – ‘‘અથ અત્થે સમુપ્પન્ને સમૂલમપિ અબ્બહે’’તિ, મમ ચ પાથેય્યેન અત્થો અહોસિ, તસ્મા સચેપેસ મયા હતો, તથાપિ અત્થો મે સમ્બલેનાપિ, સુહતો વાનરો મયા.

    Tattha ambho khattavida amhākaṃ pana ācariyā evaṃ vaṇṇayanti. Attanā paribhuttacchāyassa rukkhassapi sākhaṃ vā paṇṇaṃ vā na bhañjeyya. Kiṃkāraṇā ? Mittadubbho hi pāpako. Tvaṃ pana evaṃ vadesi – ‘‘atha atthe samuppanne samūlamapi abbahe’’ti, mama ca pātheyyena attho ahosi, tasmā sacepesa mayā hato, tathāpi attho me sambalenāpi, suhato vānaro mayā.

    એવં સો તસ્સપિ વાદં ભિન્દિત્વા પઞ્ચસુ તેસુ અપટિભાનેસુ નિસિન્નેસુ રાજાનં આમન્તેત્વા, ‘‘મહારાજ, ત્વં ઇમે પઞ્ચ રટ્ઠવિલોપકે મહાચોરે ગહેત્વા વિચરસિ, અહો બાલો, એવરૂપાનઞ્હિ સંસગ્ગેન પુરિસો દિટ્ઠધમ્મિકમ્પિ સમ્પરાયિકમ્પિ મહાદુક્ખં પાપુણેય્યા’’તિ વત્વા રઞ્ઞો ધમ્મં દેસેન્તો આહ –

    Evaṃ so tassapi vādaṃ bhinditvā pañcasu tesu apaṭibhānesu nisinnesu rājānaṃ āmantetvā, ‘‘mahārāja, tvaṃ ime pañca raṭṭhavilopake mahācore gahetvā vicarasi, aho bālo, evarūpānañhi saṃsaggena puriso diṭṭhadhammikampi samparāyikampi mahādukkhaṃ pāpuṇeyyā’’ti vatvā rañño dhammaṃ desento āha –

    ૧૫૭.

    157.

    ‘‘અહેતુવાદો પુરિસો, યો ચ ઇસ્સરકુત્તિકો;

    ‘‘Ahetuvādo puriso, yo ca issarakuttiko;

    પુબ્બેકતી ચ ઉચ્છેદી, યો ચ ખત્તવિદો નરો.

    Pubbekatī ca ucchedī, yo ca khattavido naro.

    ૧૫૮.

    158.

    ‘‘એતે અસપ્પુરિસા લોકે, બાલા પણ્ડિતમાનિનો;

    ‘‘Ete asappurisā loke, bālā paṇḍitamānino;

    કરેય્ય તાદિસો પાપં, અથો અઞ્ઞમ્પિ કારયે;

    Kareyya tādiso pāpaṃ, atho aññampi kāraye;

    અસપ્પુરિસસંસગ્ગો, દુક્ખન્તો કટુકુદ્રયો’’તિ.

    Asappurisasaṃsaggo, dukkhanto kaṭukudrayo’’ti.

    તત્થ તાદિસોતિ, મહારાજ, યાદિસા એતે પઞ્ચ દિટ્ઠિગતિકા, તાદિસો પુરિસો સયમ્પિ પાપં કરેય્ય. ય્વાસ્સ વચનં સુણાતિ, તં અઞ્ઞમ્પિ કારયે. દુક્ખન્તોતિ એવરૂપેહિ અસપ્પુરિસેહિ સદ્ધિં સંસગ્ગો ઇધલોકેપિ પરલોકેપિ દુક્ખન્તો કટુકુદ્રયોવ હોતિ. ઇમસ્સ પનત્થસ્સ પકાસનત્થં ‘‘યાનિ કાનિચિ, ભિક્ખવે, ભયાનિ ઉપ્પજ્જન્તિ, સબ્બાનિ તાનિ બાલતો’’તિ સુત્તં (અ॰ નિ॰ ૩.૧) આહરિતબ્બં. ગોધજાતક- (જા॰ ૧.૧.૧૩૮) સઞ્જીવજાતક- (જા॰ ૧.૧.૧૫૦) અકિત્તિજાતકાદીહિ (જા॰ ૧.૧૩.૮૩ આદયો) ચાયમત્થો દીપેતબ્બો.

    Tattha tādisoti, mahārāja, yādisā ete pañca diṭṭhigatikā, tādiso puriso sayampi pāpaṃ kareyya. Yvāssa vacanaṃ suṇāti, taṃ aññampi kāraye. Dukkhantoti evarūpehi asappurisehi saddhiṃ saṃsaggo idhalokepi paralokepi dukkhanto kaṭukudrayova hoti. Imassa panatthassa pakāsanatthaṃ ‘‘yāni kānici, bhikkhave, bhayāni uppajjanti, sabbāni tāni bālato’’ti suttaṃ (a. ni. 3.1) āharitabbaṃ. Godhajātaka- (jā. 1.1.138) sañjīvajātaka- (jā. 1.1.150) akittijātakādīhi (jā. 1.13.83 ādayo) cāyamattho dīpetabbo.

    ઇદાની ઓપમ્મદસ્સનવસેન ધમ્મદેસનં વડ્ઢેન્તો આહ –

    Idānī opammadassanavasena dhammadesanaṃ vaḍḍhento āha –

    ૧૫૯.

    159.

    ‘‘ઉરબ્ભરૂપેન વકસ્સુ પુબ્બે, અસંકિતો અજયૂથં ઉપેતિ;

    ‘‘Urabbharūpena vakassu pubbe, asaṃkito ajayūthaṃ upeti;

    હન્ત્વા ઉરણિં અજિકં અજઞ્ચ, ઉત્રાસયિત્વા યેનકામં પલેતિ.

    Hantvā uraṇiṃ ajikaṃ ajañca, utrāsayitvā yenakāmaṃ paleti.

    ૧૬૦.

    160.

    ‘‘તથાવિધેકે સમણબ્રાહ્મણાસે, છદનં કત્વા વઞ્ચયન્તિ મનુસ્સે;

    ‘‘Tathāvidheke samaṇabrāhmaṇāse, chadanaṃ katvā vañcayanti manusse;

    અનાસકા થણ્ડિલસેય્યકા ચ, રજોજલ્લં ઉક્કુટિકપ્પધાનં;

    Anāsakā thaṇḍilaseyyakā ca, rajojallaṃ ukkuṭikappadhānaṃ;

    પરિયાયભત્તઞ્ચ અપાનકત્તા, પાપાચારા અરહન્તો વદાના.

    Pariyāyabhattañca apānakattā, pāpācārā arahanto vadānā.

    ૧૬૧.

    161.

    ‘‘એતે અસપ્પુરિસા લોકે, બાલા પણ્ડિતમાનિનો;

    ‘‘Ete asappurisā loke, bālā paṇḍitamānino;

    કરેય્ય તાદિસો પાપં, અથો અઞ્ઞમ્પિ કારયે;

    Kareyya tādiso pāpaṃ, atho aññampi kāraye;

    અસપ્પુરિસસંસગ્ગો, દુક્ખન્તો કટુકુદ્રયો.

    Asappurisasaṃsaggo, dukkhanto kaṭukudrayo.

    ૧૬૨.

    162.

    ‘‘યમાહુ નત્થિ વીરિયન્તિ, અહેતુઞ્ચ પવદન્તિ યે;

    ‘‘Yamāhu natthi vīriyanti, ahetuñca pavadanti ye;

    પરકારં અત્તકારઞ્ચ, યે તુચ્છં સમવણ્ણયું.

    Parakāraṃ attakārañca, ye tucchaṃ samavaṇṇayuṃ.

    ૧૬૩.

    163.

    ‘‘એતે અસપ્પુરિસા લોકે, બાલા પણ્ડિતમાનિનો;

    ‘‘Ete asappurisā loke, bālā paṇḍitamānino;

    કરેય્ય તાદિસો પાપં, અથો અઞ્ઞમ્પિ કારયે;

    Kareyya tādiso pāpaṃ, atho aññampi kāraye;

    અસપ્પુરિસસંસગ્ગો, દુક્ખન્તો કટુકુદ્રયો.

    Asappurisasaṃsaggo, dukkhanto kaṭukudrayo.

    ૧૬૪.

    164.

    ‘‘સચે હિ વીરિયં નાસ્સ, કમ્મં કલ્યાણપાપકં;

    ‘‘Sace hi vīriyaṃ nāssa, kammaṃ kalyāṇapāpakaṃ;

    ન ભરે વડ્ઢકિં રાજા, નપિ યન્તાનિ કારયે.

    Na bhare vaḍḍhakiṃ rājā, napi yantāni kāraye.

    ૧૬૫.

    165.

    ‘‘યસ્મા ચ વીરિયં અત્થિ, કમ્મં કલ્યાણપાપકં;

    ‘‘Yasmā ca vīriyaṃ atthi, kammaṃ kalyāṇapāpakaṃ;

    તસ્મા યન્તાનિ કારેતિ, રાજા ભરતિ વડ્ઢકિં.

    Tasmā yantāni kāreti, rājā bharati vaḍḍhakiṃ.

    ૧૬૬.

    166.

    ‘‘યદિ વસ્સસતં દેવો, ન વસ્સે ન હિમં પતે;

    ‘‘Yadi vassasataṃ devo, na vasse na himaṃ pate;

    ઉચ્છિજ્જેય્ય અયં લોકો, વિનસ્સેય્ય અયં પજા.

    Ucchijjeyya ayaṃ loko, vinasseyya ayaṃ pajā.

    ૧૬૭.

    167.

    ‘‘યસ્મા ચ વસ્સતી દેવો, હિમઞ્ચાનુફુસાયતિ;

    ‘‘Yasmā ca vassatī devo, himañcānuphusāyati;

    તસ્મા સસ્સાનિ પચ્ચન્તિ, રટ્ઠઞ્ચ પાલિતે ચિરં.

    Tasmā sassāni paccanti, raṭṭhañca pālite ciraṃ.

    ૧૬૮.

    168.

    ‘‘ગવં ચે તરમાનાનં, જિમ્હં ગચ્છતિ પુઙ્ગવો;

    ‘‘Gavaṃ ce taramānānaṃ, jimhaṃ gacchati puṅgavo;

    સબ્બા તા જિમ્હં ગચ્છન્તિ, નેત્તે જિમ્હં ગતે સતિ.

    Sabbā tā jimhaṃ gacchanti, nette jimhaṃ gate sati.

    ૧૬૯.

    169.

    ‘‘એવમેવ મનુસ્સેસુ, યો હોતિ સેટ્ઠસમ્મતો;

    ‘‘Evameva manussesu, yo hoti seṭṭhasammato;

    સો ચે અધમ્મં ચરતિ, પગેવ ઇતરા પજા;

    So ce adhammaṃ carati, pageva itarā pajā;

    સબ્બં રટ્ઠં દુખં સેતિ, રાજા ચે હોતિ અધમ્મિકો.

    Sabbaṃ raṭṭhaṃ dukhaṃ seti, rājā ce hoti adhammiko.

    ૧૭૦.

    170.

    ‘‘ગવં ચે તરમાનાનં, ઉજું ગચ્છતિ પુઙ્ગવો;

    ‘‘Gavaṃ ce taramānānaṃ, ujuṃ gacchati puṅgavo;

    સબ્બા ગાવી ઉજું યન્તિ, નેત્તે ઉજું ગતે સતિ.

    Sabbā gāvī ujuṃ yanti, nette ujuṃ gate sati.

    ૧૭૧.

    171.

    ‘‘એવમેવ મનુસ્સેસુ, યો હોતિ સેટ્ઠસમ્મતો;

    ‘‘Evameva manussesu, yo hoti seṭṭhasammato;

    સો સચે ધમ્મં ચરતિ, પગેવ ઇતરા પજા;

    So sace dhammaṃ carati, pageva itarā pajā;

    સબ્બં રટ્ઠં સુખં સેતિ, રાજા ચે હોતિ ધમ્મિકો.

    Sabbaṃ raṭṭhaṃ sukhaṃ seti, rājā ce hoti dhammiko.

    ૧૭૨.

    172.

    ‘‘મહારુક્ખસ્સ ફલિનો, આમં છિન્દતિ યો ફલં;

    ‘‘Mahārukkhassa phalino, āmaṃ chindati yo phalaṃ;

    રસઞ્ચસ્સ ન જાનાતિ, બીજઞ્ચસ્સ વિનસ્સતિ.

    Rasañcassa na jānāti, bījañcassa vinassati.

    ૧૭૩.

    173.

    ‘‘મહારુક્ખૂપમં રટ્ઠં, અધમ્મેન પસાસતિ;

    ‘‘Mahārukkhūpamaṃ raṭṭhaṃ, adhammena pasāsati;

    રસઞ્ચસ્સ ન જાનાતિ, રટ્ઠઞ્ચસ્સ વિનસ્સતિ.

    Rasañcassa na jānāti, raṭṭhañcassa vinassati.

    ૧૭૪.

    174.

    ‘‘મહારુક્ખસ્સ ફલિનો, પક્કં છિન્દતિ યો ફલં;

    ‘‘Mahārukkhassa phalino, pakkaṃ chindati yo phalaṃ;

    રસઞ્ચસ્સ વિજાનાતિ, બીજઞ્ચસ્સ ન નસ્સતિ.

    Rasañcassa vijānāti, bījañcassa na nassati.

    ૧૭૫.

    175.

    ‘‘મહારુક્ખૂપમં રટ્ઠં, ધમ્મેન યો પસાસતિ;

    ‘‘Mahārukkhūpamaṃ raṭṭhaṃ, dhammena yo pasāsati;

    રસઞ્ચસ્સ વિજાનાતિ, રટ્ઠઞ્જસ્સ ન નસ્સતિ.

    Rasañcassa vijānāti, raṭṭhañjassa na nassati.

    ૧૭૬.

    176.

    ‘‘યો ચ રાજા જનપદં, અધમ્મેન પસાસતિ;

    ‘‘Yo ca rājā janapadaṃ, adhammena pasāsati;

    સબ્બોસધીહિ સો રાજા, વિરુદ્ધો હોતિ ખત્તિયો.

    Sabbosadhīhi so rājā, viruddho hoti khattiyo.

    ૧૭૭.

    177.

    ‘‘તથેવ નેગમે હિંસં, યે યુત્તા કયવિક્કયે;

    ‘‘Tatheva negame hiṃsaṃ, ye yuttā kayavikkaye;

    ઓજદાનબલીકારે, સ કોસેન વિરુજ્ઝતિ.

    Ojadānabalīkāre, sa kosena virujjhati.

    ૧૭૮.

    178.

    ‘‘પહારવરખેત્તઞ્ઞૂ, સઙ્ગામે કતનિસ્સમે;

    ‘‘Pahāravarakhettaññū, saṅgāme katanissame;

    ઉસ્સિતે હિંસયં રાજા, સ બલેન વિરુજ્ઝતિ.

    Ussite hiṃsayaṃ rājā, sa balena virujjhati.

    ૧૭૯.

    179.

    ‘‘તથેવ ઇસયો હિંસં, સઞ્ઞતે બ્રહ્મચારિનો;

    ‘‘Tatheva isayo hiṃsaṃ, saññate brahmacārino;

    અધમ્મચારી ખત્તિયો, સો સગ્ગેન વિરુજ્ઝતિ.

    Adhammacārī khattiyo, so saggena virujjhati.

    ૧૮૦.

    180.

    ‘‘યો ચ રાજા અધમ્મટ્ઠો, ભરિયં હન્તિ અદૂસિકં;

    ‘‘Yo ca rājā adhammaṭṭho, bhariyaṃ hanti adūsikaṃ;

    લુદ્ધં પસવતે ઠાનં, પુત્તેહિ ચ વિરુજ્ઝતિ.

    Luddhaṃ pasavate ṭhānaṃ, puttehi ca virujjhati.

    ૧૮૧.

    181.

    ‘‘ધમ્મં ચરે જાનપદે, નેગમેસુ બલેસુ ચ;

    ‘‘Dhammaṃ care jānapade, negamesu balesu ca;

    ઇસયો ચ ન હિંસેય્ય, પુત્તદારે સમં ચરે.

    Isayo ca na hiṃseyya, puttadāre samaṃ care.

    ૧૮૨.

    182.

    ‘‘સ તાદિસો ભૂમિપતિ, રટ્ઠપાલો અકોધનો;

    ‘‘Sa tādiso bhūmipati, raṭṭhapālo akodhano;

    સપત્તે સમ્પકમ્પેતિ, ઇન્દોવ અસુરાધિપો’’તિ.

    Sapatte sampakampeti, indova asurādhipo’’ti.

    તત્થ વકસ્સૂતિ વકો અસ્સુ, અસ્સૂતિ નિપાતમત્તં. ઇદં વુત્તં હોતિ – મહારાજ, પુબ્બે એકો ઉરબ્ભરૂપો વકો અહોસિ, તસ્સ નઙ્ગુટ્ઠમત્તમેવ દીઘં, તં પન સો અન્તરસત્તિમ્હિ પક્ખિપિત્વા ઉરબ્ભરૂપેન અસંકિતો અજયૂથં ઉપેતિ. તત્થ ઉરણિકઞ્ચ અજિકઞ્ચ અજઞ્ચ હન્ત્વા યેનકામં પલેતિ. તથાવિધેકેતિ તથાવિધા એકે સમણબ્રાહ્મણા પબ્બજ્જાલિઙ્ગેન છદનં કત્વા અત્તાનં છાદેત્વા મધુરવચનાદીહિ હિતકામા વિય હુત્વા લોકં વઞ્ચેન્તિ. ‘‘અનાસકા’’તિઆદિ તેસં છદનસ્સ દસ્સનત્થં વુત્તં. એકચ્ચે હિ ‘‘મયં અનાસકા ન કિઞ્ચિ આહારેમા’’તિ મનુસ્સે વઞ્ચેન્તિ, અપરે ‘‘મયં થણ્ડિલસેય્યકા’’તિ. અઞ્ઞેસં પન રજોજલ્લં છદનં, અઞ્ઞેસં ઉક્કુટિકપ્પધાનં, તે ગચ્છન્તાપિ ઉપ્પતિત્વા ઉક્કુટિકાવ ગચ્છન્તિ. અઞ્ઞેસં સત્તાહદસાહાદિવારભોજનસઙ્ખાતં પરિયાયભત્તછદનં, અપરે અપાનકત્તા હોન્તિ, ‘‘મયં પાનીયં ન પિવામા’’તિ વદન્તિ. અરહન્તો વદાનાતિ પાપાચારા હુત્વાપિ ‘‘મયં અરહન્તો’’તિ વદન્તા વિચરન્તિ. એતેતિ, મહારાજ, ઇમે વા પઞ્ચ જના હોન્તુ અઞ્ઞે વા, યાવન્તો દિટ્ઠિગતિકા નામ, સબ્બેપિ એતે અસપ્પુરિસા. યમાહૂતિ યે આહુ, યે વદન્તિ.

    Tattha vakassūti vako assu, assūti nipātamattaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – mahārāja, pubbe eko urabbharūpo vako ahosi, tassa naṅguṭṭhamattameva dīghaṃ, taṃ pana so antarasattimhi pakkhipitvā urabbharūpena asaṃkito ajayūthaṃ upeti. Tattha uraṇikañca ajikañca ajañca hantvā yenakāmaṃ paleti. Tathāvidheketi tathāvidhā eke samaṇabrāhmaṇā pabbajjāliṅgena chadanaṃ katvā attānaṃ chādetvā madhuravacanādīhi hitakāmā viya hutvā lokaṃ vañcenti. ‘‘Anāsakā’’tiādi tesaṃ chadanassa dassanatthaṃ vuttaṃ. Ekacce hi ‘‘mayaṃ anāsakā na kiñci āhāremā’’ti manusse vañcenti, apare ‘‘mayaṃ thaṇḍilaseyyakā’’ti. Aññesaṃ pana rajojallaṃ chadanaṃ, aññesaṃ ukkuṭikappadhānaṃ, te gacchantāpi uppatitvā ukkuṭikāva gacchanti. Aññesaṃ sattāhadasāhādivārabhojanasaṅkhātaṃ pariyāyabhattachadanaṃ, apare apānakattā honti, ‘‘mayaṃ pānīyaṃ na pivāmā’’ti vadanti. Arahanto vadānāti pāpācārā hutvāpi ‘‘mayaṃ arahanto’’ti vadantā vicaranti. Eteti, mahārāja, ime vā pañca janā hontu aññe vā, yāvanto diṭṭhigatikā nāma, sabbepi ete asappurisā. Yamāhūti ye āhu, ye vadanti.

    સચે હિ વીરિયં નાસ્સાતિ, મહારાજ, સચે ઞાણસમ્પયુત્તં કાયિકચેતસિકવીરિયં ન ભવેય્ય. કમ્મન્તિ કલ્યાણપાપકં કમ્મમ્પિ યદિ ન ભવેય્ય. ન ભરેતિ એવં સન્તે વડ્ઢકિં વા અઞ્ઞે વા કારકે રાજા ન પોસેય્ય, નપિ યન્તાનીતિ નપિ તેહિ સત્તભૂમિકપાસાદાદીનિ યન્તાનિ કારેય્ય. કિંકારણા? વીરિયસ્સ ચેવ કમ્મસ્સ ચ અભાવા. ઉચ્છિજ્જેય્યાતિ, મહારાજ, યદિ એત્તકં કાલં નેવ દેવો વસ્સેય્ય, ન હિમં પતેય્ય , અથ કપ્પુટ્ઠાનકાલો વિય અયં લોકો ઉચ્છિજ્જેય્ય. ઉચ્છેદવાદિના કથિતનિયામેન પન ઉચ્છેદો નામ નત્થિ. પાલિતેતિ પાલયતિ.

    Sace hi vīriyaṃ nāssāti, mahārāja, sace ñāṇasampayuttaṃ kāyikacetasikavīriyaṃ na bhaveyya. Kammanti kalyāṇapāpakaṃ kammampi yadi na bhaveyya. Na bhareti evaṃ sante vaḍḍhakiṃ vā aññe vā kārake rājā na poseyya, napi yantānīti napi tehi sattabhūmikapāsādādīni yantāni kāreyya. Kiṃkāraṇā? Vīriyassa ceva kammassa ca abhāvā. Ucchijjeyyāti, mahārāja, yadi ettakaṃ kālaṃ neva devo vasseyya, na himaṃ pateyya , atha kappuṭṭhānakālo viya ayaṃ loko ucchijjeyya. Ucchedavādinā kathitaniyāmena pana ucchedo nāma natthi. Pāliteti pālayati.

    ‘‘ગવં ચે’’તિ ચતસ્સો ગાથા રઞ્ઞો ધમ્મદેસનાયમેવ વુત્તા, તથા ‘‘મહારુક્ખસ્સા’’તિઆદિકા. તત્થ મહારુક્ખસ્સાતિ મધુરઅમ્બરુક્ખસ્સ. અધમ્મેનાતિ અગતિગમનેન. રસઞ્ચસ્સ ન જાનાતીતિ અધમ્મિકો રાજા રટ્ઠસ્સ રસં ઓજં ન જાનાતિ, આયસમ્પત્તિં ન લભતિ. વિનસ્સતીતિ સુઞ્ઞં હોતિ, મનુસ્સા ગામનિગમે છડ્ડેત્વા પચ્ચન્તં પબ્બતવિસમં ભજન્તિ, સબ્બાનિ આયમુખાનિ પચ્છિજ્જન્તિ. સબ્બોસધીહીતિ સબ્બેહિ મૂલતચપત્તપુપ્ફફલાદીહિ ચેવ સપ્પિનવનીતાદીહિ ચ ઓસધેહિ વિરુજ્ઝતિ, તાનિ ન સમ્પજ્જન્તિ. અધમ્મિકરઞ્ઞો હિ પથવી નિરોજા હોતિ, તસ્સા નિરોજતાય ઓસધાનં ઓજા ન હોતિ, તાનિ રોગઞ્ચ વૂપસમેતું ન સક્કોન્તિ. ઇતિ સો તેહિ વિરુદ્ધો નામ હોતિ.

    ‘‘Gavaṃ ce’’ti catasso gāthā rañño dhammadesanāyameva vuttā, tathā ‘‘mahārukkhassā’’tiādikā. Tattha mahārukkhassāti madhuraambarukkhassa. Adhammenāti agatigamanena. Rasañcassa na jānātīti adhammiko rājā raṭṭhassa rasaṃ ojaṃ na jānāti, āyasampattiṃ na labhati. Vinassatīti suññaṃ hoti, manussā gāmanigame chaḍḍetvā paccantaṃ pabbatavisamaṃ bhajanti, sabbāni āyamukhāni pacchijjanti. Sabbosadhīhīti sabbehi mūlatacapattapupphaphalādīhi ceva sappinavanītādīhi ca osadhehi virujjhati, tāni na sampajjanti. Adhammikarañño hi pathavī nirojā hoti, tassā nirojatāya osadhānaṃ ojā na hoti, tāni rogañca vūpasametuṃ na sakkonti. Iti so tehi viruddho nāma hoti.

    નેગમેતિ નિગમવાસિકુટુમ્બિકે. હિંસન્તિ હિંસન્તો પીળેન્તો. યે યુત્તાતિ યે કયવિક્કયે યુત્તા આયાનં મુખા થલજલપથવાણિજા, તે ચ હિંસન્તો. ઓજદાનબલીકારેતિ તતો તતો ભણ્ડાહરણસુઙ્કદાનવસેન ઓજદાનઞ્ચેવ છભાગદસભાગાદિભેદં બલિઞ્ચ કરોન્તે. સ કોસેનાતિ સો એતે હિંસન્તો અધમ્મિકરાજા ધનધઞ્ઞેહિ પરિહાયન્તો કોસેન વિરુજ્ઝતિ નામ. પહારવરખેત્તઞ્ઞૂતિ ‘‘ઇમસ્મિં ઠાને વિજ્ઝિતું વટ્ટતી’’તિ એવં પહારવરાનં ખેત્તં જાનન્તે ધનુગ્ગહે. સઙ્ગામે કતનિસ્સમેતિ યુદ્ધે સુકતકમ્મે મહાયોધે. ઉસ્સિતેતિ ઉગ્ગતે પઞ્ઞાતે મહામત્તે . હિ સયન્તિ એવરૂપે સયં વા હિંસન્તો પરેહિ વા હિંસાપેન્તો. બલેનાતિ બલકાયેન. તથાવિધઞ્હિ રાજાનં ‘‘અયં બહુકારે અત્તનો રજ્જદાયકેપિ હિંસતિ, કિમઙ્ગં પન અમ્હે’’તિ અવસેસાપિ યોધા વિજહન્તિયેવ. ઇતિ સો બલેન વિરુદ્ધો નામ હોતિ.

    Negameti nigamavāsikuṭumbike. Hiṃsanti hiṃsanto pīḷento. Ye yuttāti ye kayavikkaye yuttā āyānaṃ mukhā thalajalapathavāṇijā, te ca hiṃsanto. Ojadānabalīkāreti tato tato bhaṇḍāharaṇasuṅkadānavasena ojadānañceva chabhāgadasabhāgādibhedaṃ baliñca karonte. Sa kosenāti so ete hiṃsanto adhammikarājā dhanadhaññehi parihāyanto kosena virujjhati nāma. Pahāravarakhettaññūti ‘‘imasmiṃ ṭhāne vijjhituṃ vaṭṭatī’’ti evaṃ pahāravarānaṃ khettaṃ jānante dhanuggahe. Saṅgāme katanissameti yuddhe sukatakamme mahāyodhe. Ussiteti uggate paññāte mahāmatte . Hi sayanti evarūpe sayaṃ vā hiṃsanto parehi vā hiṃsāpento. Balenāti balakāyena. Tathāvidhañhi rājānaṃ ‘‘ayaṃ bahukāre attano rajjadāyakepi hiṃsati, kimaṅgaṃ pana amhe’’ti avasesāpi yodhā vijahantiyeva. Iti so balena viruddho nāma hoti.

    તથેવ ઇસયો હિંસન્તિ યથા ચ નેગમાદયો, તથેવ એસિતગુણે પબ્બજિતે અક્કોસનપહરણાદીહિ હિંસન્તો અધમ્મચારી રાજા કાયસ્સ ભેદા અપાયમેવ ઉપેતિ, સગ્ગે નિબ્બત્તિતું ન સક્કોતીતિ સગ્ગેન વિરુદ્ધો નામ હોતિ. ભરિયં હન્તિ અદૂસિકન્તિ અત્તનો બાહુચ્છાયાય વડ્ઢિતં પુત્તધીતાહિ સંવડ્ઢં સીલવતિં ભરિયં મિત્તપતિરૂપકાનં ચોરાનં વચનં ગહેત્વા મારેતિ. લુદ્ધં પસવતે ઠાનન્તિ સો અત્તનો નિરયૂપપત્તિં પસવતિ નિપ્ફાદેતિ. પુત્તેહિ ચાતિ ઇમસ્મિઞ્ઞેવ અત્તભાવે અત્તનો પુત્તેહિ સદ્ધિં વિરુજ્ઝતીતિ.

    Tatheva isayo hiṃsanti yathā ca negamādayo, tatheva esitaguṇe pabbajite akkosanapaharaṇādīhi hiṃsanto adhammacārī rājā kāyassa bhedā apāyameva upeti, sagge nibbattituṃ na sakkotīti saggena viruddho nāma hoti. Bhariyaṃ hanti adūsikanti attano bāhucchāyāya vaḍḍhitaṃ puttadhītāhi saṃvaḍḍhaṃ sīlavatiṃ bhariyaṃ mittapatirūpakānaṃ corānaṃ vacanaṃ gahetvā māreti. Luddhaṃ pasavate ṭhānanti so attano nirayūpapattiṃ pasavati nipphādeti. Puttehi cāti imasmiññeva attabhāve attano puttehi saddhiṃ virujjhatīti.

    એવમસ્સ સો તેસં પઞ્ચન્નં જનાનં કથં ગહેત્વા દેવિયા મારિતભાવઞ્ચ પુત્તાનં વિરુદ્ધભાવઞ્ચ સન્ધિમુખે ચોરં ચૂળાયં ગણ્હન્તો વિય કથેસિ. મહાસત્તો હિ તેસં અમચ્ચાનં નિગ્ગણ્હનઞ્ચ ધમ્મદેસનઞ્ચ દેવિયા તેહિ મારિતભાવસ્સ આવિકરણત્થઞ્ચ તત્થ અનુપુબ્બેન કથં આહરિત્વા ઓકાસં કત્વા એતમત્થં કથેસિ. રાજા તસ્સ વચનં સુત્વા અત્તનો અપરાધં જાનિ. અથ નં મહાસત્તો ‘‘ઇતો પટ્ઠાય, મહારાજ, એવરૂપાનં પાપાનં કથં ગહેત્વા મા પુન એવમકાસી’’તિ વત્વા ઓવદન્તો ‘‘ધમ્મં ચરે’’તિઆદિમાહ.

    Evamassa so tesaṃ pañcannaṃ janānaṃ kathaṃ gahetvā deviyā māritabhāvañca puttānaṃ viruddhabhāvañca sandhimukhe coraṃ cūḷāyaṃ gaṇhanto viya kathesi. Mahāsatto hi tesaṃ amaccānaṃ niggaṇhanañca dhammadesanañca deviyā tehi māritabhāvassa āvikaraṇatthañca tattha anupubbena kathaṃ āharitvā okāsaṃ katvā etamatthaṃ kathesi. Rājā tassa vacanaṃ sutvā attano aparādhaṃ jāni. Atha naṃ mahāsatto ‘‘ito paṭṭhāya, mahārāja, evarūpānaṃ pāpānaṃ kathaṃ gahetvā mā puna evamakāsī’’ti vatvā ovadanto ‘‘dhammaṃ care’’tiādimāha.

    તત્થ ધમ્મં ચરેતિ, મહારાજ, રાજા નામ જનપદં અધમ્મિકેન બલિના અપીળેન્તો જનપદે ધમ્મં ચરેય્ય, સામિકે અસામિકે અકરોન્તો નેગમેસુ ધમ્મં ચરેય્ય, અટ્ઠાને અકિલમેન્તો બલેસુ ધમ્મં ચરેય્ય. વધબન્ધઅક્કોસપરિભાસે પરિહરન્તો પચ્ચયે ચ નેસં દદન્તો ઇસયો ન વિહિંસેય્ય, ધીતરો યુત્તટ્ઠાને પતિટ્ઠાપેન્તો પુત્તે ચ સિપ્પાનિ સિક્ખાપેત્વા સમ્મા પરિહરન્તો ભરિયં ઇસ્સરિયવોસ્સગ્ગઅલઙ્કારદાનસમ્માનનાદીહિ અનુગ્ગણ્હન્તો પુત્તદારે સમં ચરેય્ય. સ તાદિસોતિ સો તાદિસો રાજા પવેણિં અભિન્દિત્વા ધમ્મેન સમેન રજ્જં કારેન્તો રાજાણાય રાજતેજેન સપત્તે સમ્પકમ્પેતિ તાસેતિ ચાલેતિ. ‘‘ઇન્દોવા’’તિ ઇદં ઉપમત્થં વુત્તં. યથા અસુરે જેત્વા અભિભવિત્વા ઠિતકાલતો પટ્ઠાય અસુરાધિપોતિ સઙ્ખ્યં ગતો ઇન્દો અત્તનો સપત્તભૂતે અસુરે કમ્પેસિ, તથા કમ્પેતીતિ.

    Tattha dhammaṃ careti, mahārāja, rājā nāma janapadaṃ adhammikena balinā apīḷento janapade dhammaṃ careyya, sāmike asāmike akaronto negamesu dhammaṃ careyya, aṭṭhāne akilamento balesu dhammaṃ careyya. Vadhabandhaakkosaparibhāse pariharanto paccaye ca nesaṃ dadanto isayo na vihiṃseyya, dhītaro yuttaṭṭhāne patiṭṭhāpento putte ca sippāni sikkhāpetvā sammā pariharanto bhariyaṃ issariyavossaggaalaṅkāradānasammānanādīhi anuggaṇhanto puttadāre samaṃ careyya. Sa tādisoti so tādiso rājā paveṇiṃ abhinditvā dhammena samena rajjaṃ kārento rājāṇāya rājatejena sapatte sampakampeti tāseti cāleti. ‘‘Indovā’’ti idaṃ upamatthaṃ vuttaṃ. Yathā asure jetvā abhibhavitvā ṭhitakālato paṭṭhāya asurādhipoti saṅkhyaṃ gato indo attano sapattabhūte asure kampesi, tathā kampetīti.

    એવં મહાસત્તો રઞ્ઞો ધમ્મં દેસેત્વા ચત્તારોપિ કુમારે પક્કોસાપેત્વા ઓવદિત્વા રઞ્ઞો કતકમ્મં પકાસેત્વા રાજાનં ખમાપેત્વા ‘‘મહારાજ, ઇતો પટ્ઠાય અતુલેત્વા પરિભેદકાનં કથં ગહેત્વા મા એવરૂપં સાહસિકકમ્મં અકાસિ, તુમ્હેપિ કુમારા મા રઞ્ઞો દુબ્ભિત્થા’’તિ સબ્બેસં ઓવાદં અદાસિ. અથ નં રાજા આહ – ‘‘અહં, ભન્તે, તુમ્હેસુ ચ દેવિયા ચ અપરજ્ઝન્તો ઇમે નિસ્સાય એતેસં કથં ગહેત્વા એતં પાપકમ્મં કરિં, ઇમે પઞ્ચપિ મારેમી’’તિ . ન લબ્ભા, મહારાજ, એવં કાતુન્તિ. તેન હિ તેસં હત્થપાદે છેદાપેમીતિ. ઇદમ્પિ ન લબ્ભા કાતુન્તિ. રાજા ‘‘સાધુ, ભન્તે’’તિ સમ્પટિચ્છિત્વા તે સબ્બસંહરણે કત્વા પઞ્ચચૂળાકરણગદ્દૂલબન્ધનગોમયાસિઞ્ચનેહિ અવમાનેત્વા રટ્ઠા પબ્બાજેસિ. બોધિસત્તો તત્થ કતિપાહં વસિત્વા ‘‘અપ્પમત્તો હોહી’’તિ રાજાનં ઓવદિત્વા હિમવન્તંયેવ ગન્ત્વા ઝાનાભિઞ્ઞા નિબ્બત્તેત્વા યાવજીવં બ્રહ્મવિહારે ભાવેત્વા બ્રહ્મલોકૂપગો અહોસિ.

    Evaṃ mahāsatto rañño dhammaṃ desetvā cattāropi kumāre pakkosāpetvā ovaditvā rañño katakammaṃ pakāsetvā rājānaṃ khamāpetvā ‘‘mahārāja, ito paṭṭhāya atuletvā paribhedakānaṃ kathaṃ gahetvā mā evarūpaṃ sāhasikakammaṃ akāsi, tumhepi kumārā mā rañño dubbhitthā’’ti sabbesaṃ ovādaṃ adāsi. Atha naṃ rājā āha – ‘‘ahaṃ, bhante, tumhesu ca deviyā ca aparajjhanto ime nissāya etesaṃ kathaṃ gahetvā etaṃ pāpakammaṃ kariṃ, ime pañcapi māremī’’ti . Na labbhā, mahārāja, evaṃ kātunti. Tena hi tesaṃ hatthapāde chedāpemīti. Idampi na labbhā kātunti. Rājā ‘‘sādhu, bhante’’ti sampaṭicchitvā te sabbasaṃharaṇe katvā pañcacūḷākaraṇagaddūlabandhanagomayāsiñcanehi avamānetvā raṭṭhā pabbājesi. Bodhisatto tattha katipāhaṃ vasitvā ‘‘appamatto hohī’’ti rājānaṃ ovaditvā himavantaṃyeva gantvā jhānābhiññā nibbattetvā yāvajīvaṃ brahmavihāre bhāvetvā brahmalokūpago ahosi.

    સત્થા ઇમં દેસનં આહરિત્વા ‘‘ન, ભિક્ખવે, ઇદાનેવ, પુબ્બેપિ તથાગતો પઞ્ઞવાયેવ પરપ્પવાદપ્પમદ્દનોયેવા’’તિ વત્વા જાતકં સમોધાનેસિ ‘‘તદા પઞ્ચ દિટ્ઠિગતિકા પૂરણકસ્સપમક્ખલિગોસાલપકુધકચ્ચાનઅજિતકેસકમ્બલનિગણ્ઠનાટપુત્તા અહેસું, પિઙ્ગલસુનખો આનન્દો, મહાબોધિપરિબ્બાજકો પન અહમેવ અહોસિ’’ન્તિ.

    Satthā imaṃ desanaṃ āharitvā ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepi tathāgato paññavāyeva parappavādappamaddanoyevā’’ti vatvā jātakaṃ samodhānesi ‘‘tadā pañca diṭṭhigatikā pūraṇakassapamakkhaligosālapakudhakaccānaajitakesakambalanigaṇṭhanāṭaputtā ahesuṃ, piṅgalasunakho ānando, mahābodhiparibbājako pana ahameva ahosi’’nti.

    મહાબોધિજાતકવણ્ણના તતિયા.

    Mahābodhijātakavaṇṇanā tatiyā.

    જાતકુદ્દાનં –

    Jātakuddānaṃ –

    સનિળીનિકમવ્હયનો પઠમો, દુતિયો પન સઉમ્મદન્તિવરો;

    Saniḷīnikamavhayano paṭhamo, dutiyo pana saummadantivaro;

    તતિયો પન બોધિસિરીવ્હયનો, કથિતા પન તીણિ જિનેન સુભાતિ.

    Tatiyo pana bodhisirīvhayano, kathitā pana tīṇi jinena subhāti.

    પણ્ણાસનિપાતવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Paṇṇāsanipātavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / જાતકપાળિ • Jātakapāḷi / ૫૨૮. મહાબોધિજાતકં • 528. Mahābodhijātakaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact