Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / મજ્ઝિમનિકાય (અટ્ઠકથા) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā)

    ૩. મહાદુક્ખક્ખન્ધસુત્તવણ્ણના

    3. Mahādukkhakkhandhasuttavaṇṇanā

    ૧૬૩. એવં મે સુતન્તિ મહાદુક્ખક્ખન્ધસુત્તં. તત્થ વિનયપરિયાયેન તયો જના સમ્બહુલાતિ વુચ્ચન્તિ, તતો પરં સઙ્ઘો. સુત્તન્તપરિયાયેન તયો તયો એવ, તતો ઉદ્ધં સમ્બહુલાતિ વુચ્ચન્તિ. ઇધ સુત્તન્તપરિયાયેન સમ્બહુલાતિ વેદિતબ્બા. પિણ્ડાય પાવિસિંસૂતિ પવિટ્ઠા, તે પન ન તાવ પવિટ્ઠા, પવિસિસ્સામાતિ નિક્ખન્તત્તા પન પવિસિંસૂતિ વુત્તા. યથા ગામં ગમિસ્સામીતિ નિક્ખન્તપુરિસો તં ગામં અપ્પત્તોપિ ‘‘કુહિં ઇત્થન્નામો’’તિ વુત્તે ‘‘ગામં ગતો’’તિ વુચ્ચતિ, એવં. પરિબ્બાજકાનં આરામોતિ જેતવનતો અવિદૂરે અઞ્ઞતિત્થિયાનં પરિબ્બાજકાનં આરામો અત્થિ, તં સન્ધાય એવમાહંસુ. સમણો, આવુસોતિ, આવુસો, તુમ્હાકં સત્થા સમણો ગોતમો. કામાનં પરિઞ્ઞન્તિ કામાનં પહાનં સમતિક્કમં પઞ્ઞપેતિ. રૂપવેદનાસુપિ એસેવ નયો.

    163.Evaṃme sutanti mahādukkhakkhandhasuttaṃ. Tattha vinayapariyāyena tayo janā sambahulāti vuccanti, tato paraṃ saṅgho. Suttantapariyāyena tayo tayo eva, tato uddhaṃ sambahulāti vuccanti. Idha suttantapariyāyena sambahulāti veditabbā. Piṇḍāya pāvisiṃsūti paviṭṭhā, te pana na tāva paviṭṭhā, pavisissāmāti nikkhantattā pana pavisiṃsūti vuttā. Yathā gāmaṃ gamissāmīti nikkhantapuriso taṃ gāmaṃ appattopi ‘‘kuhiṃ itthannāmo’’ti vutte ‘‘gāmaṃ gato’’ti vuccati, evaṃ. Paribbājakānaṃ ārāmoti jetavanato avidūre aññatitthiyānaṃ paribbājakānaṃ ārāmo atthi, taṃ sandhāya evamāhaṃsu. Samaṇo, āvusoti, āvuso, tumhākaṃ satthā samaṇo gotamo. Kāmānaṃ pariññanti kāmānaṃ pahānaṃ samatikkamaṃ paññapeti. Rūpavedanāsupi eseva nayo.

    તત્થ તિત્થિયા સકસમયં જાનન્તા કામાનં પરિઞ્ઞં પઞ્ઞપેય્યું પઠમજ્ઝાનં વદમાના, રૂપાનં પરિઞ્ઞં પઞ્ઞપેય્યું અરૂપભવં વદમાના, વેદનાનં પરિઞ્ઞં પઞ્ઞપેય્યું અસઞ્ઞભવં વદમાના. તે પન ‘‘ઇદં નામ પઠમજ્ઝાનં અયં રૂપભવો અયં અરૂપભવો’’તિપિ ન જાનન્તિ. તે પઞ્ઞપેતું અસક્કોન્તાપિ કેવલં ‘‘પઞ્ઞપેમ પઞ્ઞપેમા’’તિ વદન્તિ. તથાગતો કામાનં પરિઞ્ઞં અનાગામિમગ્ગેન પઞ્ઞપેતિ, રૂપવેદનાનં અરહત્તમગ્ગેન . તે એવં મહન્તે વિસેસે વિજ્જમાનેપિ ઇધ નો, આવુસો, કો વિવેસોતિઆદિમાહંસુ.

    Tattha titthiyā sakasamayaṃ jānantā kāmānaṃ pariññaṃ paññapeyyuṃ paṭhamajjhānaṃ vadamānā, rūpānaṃ pariññaṃ paññapeyyuṃ arūpabhavaṃ vadamānā, vedanānaṃ pariññaṃ paññapeyyuṃ asaññabhavaṃ vadamānā. Te pana ‘‘idaṃ nāma paṭhamajjhānaṃ ayaṃ rūpabhavo ayaṃ arūpabhavo’’tipi na jānanti. Te paññapetuṃ asakkontāpi kevalaṃ ‘‘paññapema paññapemā’’ti vadanti. Tathāgato kāmānaṃ pariññaṃ anāgāmimaggena paññapeti, rūpavedanānaṃ arahattamaggena . Te evaṃ mahante visese vijjamānepi idha no, āvuso, ko vivesotiādimāhaṃsu.

    તત્થ ઇધાતિ ઇમસ્મિં પઞ્ઞાપને. ધમ્મદેસનાય વા ધમ્મદેસનન્તિ યદિદં સમણસ્સ વા ગોતમસ્સ ધમ્મદેસનાય સદ્ધિં અમ્હાકં ધમ્મદેસનં, અમ્હાકં વા ધમ્મદેસનાય સદ્ધિં સમણસ્સ ગોતમસ્સ ધમ્મદેસનં આરબ્ભ નાનાકરણં વુચ્ચેથ, તં કિન્નામાતિ વદન્તિ. દુતિયપદેપિ એસેવ નયો . ઇતિ વેમજ્ઝે ભિન્નસુવણ્ણં વિય સાસનેન સદ્ધિં અત્તનો લદ્ધિવચનમત્તેન સમધુરં ઠપયિંસુ. નેવ અભિનન્દિંસૂતિ એવમેતન્તિ ન સમ્પટિચ્છિંસુ. નપ્પટિક્કોસિંસૂતિ નયિદં એવન્તિ નપ્પટિસેધેસું. કસ્મા? તે કિર તિત્થિયા નામ અન્ધસદિસા, જાનિત્વા વા અજાનિત્વા વા કથેય્યુન્તિ નાભિનન્દિંસુ, પરિઞ્ઞન્તિ વચનેન ઈસકં સાસનગન્ધો અત્થીતિ નપ્પટિક્કોસિંસુ. જનપદવાસિનો વા તે સકસમયપરસમયેસુ ન સુટ્ઠુ કુસલાતિપિ ઉભયં નાકંસુ.

    Tattha idhāti imasmiṃ paññāpane. Dhammadesanāya vā dhammadesananti yadidaṃ samaṇassa vā gotamassa dhammadesanāya saddhiṃ amhākaṃ dhammadesanaṃ, amhākaṃ vā dhammadesanāya saddhiṃ samaṇassa gotamassa dhammadesanaṃ ārabbha nānākaraṇaṃ vuccetha, taṃ kinnāmāti vadanti. Dutiyapadepi eseva nayo . Iti vemajjhe bhinnasuvaṇṇaṃ viya sāsanena saddhiṃ attano laddhivacanamattena samadhuraṃ ṭhapayiṃsu. Neva abhinandiṃsūti evametanti na sampaṭicchiṃsu. Nappaṭikkosiṃsūti nayidaṃ evanti nappaṭisedhesuṃ. Kasmā? Te kira titthiyā nāma andhasadisā, jānitvā vā ajānitvā vā katheyyunti nābhinandiṃsu, pariññanti vacanena īsakaṃ sāsanagandho atthīti nappaṭikkosiṃsu. Janapadavāsino vā te sakasamayaparasamayesu na suṭṭhu kusalātipi ubhayaṃ nākaṃsu.

    ૧૬૫. ન ચેવ સમ્પાયિસ્સન્તીતિ સમ્પાદેત્વા કથેતું ન સક્ખિસ્સન્તિ. ઉત્તરિઞ્ચ વિઘાતન્તિ અસમ્પાયનતો ઉત્તરિમ્પિ દુક્ખં આપજ્જિસ્સન્તિ. સમ્પાદેત્વા કથેતું અસક્કોન્તાનં નામ હિ દુક્ખં ઉપ્પજ્જતિ. યથા તં, ભિક્ખવે, અવિસયસ્મિન્તિ એત્થ યથાતિ કારણવચનં, ન્તિ નિપાતમત્તં. યસ્મા અવિસયે પઞ્હો પુચ્છિતો હોતીતિ અત્થો. સદેવકેતિ સહ દેવેહિ સદેવકે. સમારકાદીસુપિ એસેવ નયો. એવં તીણિ ઠાનાનિ લોકે પક્ખિપિત્વા દ્વે પજાયાતિ પઞ્ચહિપિ સત્તલોકમેવ પરિયાદિયિત્વા એતસ્મિં સદેવકાદિભેદે લોકે તં દેવં વા મનુસ્સં વા ન પસ્સામીતિ દીપેતિ. ઇતો વા પન સુત્વાતિ ઇતો વા પન મમ સાસનતો સુત્વા અતથાગતોપિ અતથાગતસાવકોપિ આરાધેય્ય પરિતોસેય્ય. અઞ્ઞથા આરાધનં નામ નત્થીતિ દસ્સેતિ.

    165.Na ceva sampāyissantīti sampādetvā kathetuṃ na sakkhissanti. Uttariñca vighātanti asampāyanato uttarimpi dukkhaṃ āpajjissanti. Sampādetvā kathetuṃ asakkontānaṃ nāma hi dukkhaṃ uppajjati. Yathā taṃ, bhikkhave, avisayasminti ettha yathāti kāraṇavacanaṃ, tanti nipātamattaṃ. Yasmā avisaye pañho pucchito hotīti attho. Sadevaketi saha devehi sadevake. Samārakādīsupi eseva nayo. Evaṃ tīṇi ṭhānāni loke pakkhipitvā dve pajāyāti pañcahipi sattalokameva pariyādiyitvā etasmiṃ sadevakādibhede loke taṃ devaṃ vā manussaṃ vā na passāmīti dīpeti. Ito vā pana sutvāti ito vā pana mama sāsanato sutvā atathāgatopi atathāgatasāvakopi ārādheyya paritoseyya. Aññathā ārādhanaṃ nāma natthīti dasseti.

    ૧૬૬. ઇદાનિ અત્તનો તેસં પઞ્હાનં વેય્યાકરણેન ચિત્તારાધનં દસ્સેન્તો કો ચ, ભિક્ખવેતિઆદિમાહ. કામગુણાતિ કામયિતબ્બટ્ઠેન કામા. બન્ધનટ્ઠેન ગુણા. ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, અહતાનં વત્થાનં દ્વિગુણં સઙ્ઘાટિ’’ન્તિ (મહાવ॰ ૩૪૮) એત્થ હિ પટલટ્ઠો ગુણટ્ઠો. ‘‘અચ્ચેન્તિ કાલા તરયન્તિ રત્તિયો, વયોગુણા અનુપુબ્બં જહન્તી’’તિ (સં॰ નિ॰ ૧.૪) એત્થ રાસટ્ઠો ગુણટ્ઠો. ‘‘સતગુણા દક્ખિણા પાટિકઙ્ખિતબ્બા’’તિ (મ॰ નિ॰ ૩.૩૭૯) એત્થ આનિસંસટ્ઠો ગુણટ્ઠો. ‘‘અન્તં અન્તગુણં (ખુ॰ પા॰ ૩ દ્વત્તિંસાકારે; દી॰ નિ॰ ૨.૩૭૭) કયિરા માલાગુણે બહૂ’’તિ (ધ॰ પ॰ ૫૩) એત્થ બન્ધનટ્ઠો ગુણટ્ઠો. ઇધાપિ એસેવ અધિપ્પેતો, તેન વુત્તં ‘‘બન્ધનટ્ઠેન ગુણા’’તિ. ચક્ખુવિઞ્ઞેય્યાતિ ચક્ખુવિઞ્ઞાણેન પસ્સિતબ્બા. એતેનુપાયેન સોતવિઞ્ઞેય્યાદીસુપિ અત્થો વેદિતબ્બો. ઇટ્ઠાતિ પરિયિટ્ઠા વા હોન્તુ મા વા, ઇટ્ઠારમ્મણભૂતાતિ અત્થો. કન્તાતિ કમનીયા. મનાપાતિ મનવડ્ઢનકા. પિયરૂપાતિ પિયજાતિકા. કામૂપસંહિતાતિ આરમ્મણં કત્વા ઉપ્પજ્જમાનેન કામેન ઉપસંહિતા. રજનીયાતિ રજ્જનિયા, રાગુપ્પત્તિકારણભૂતાતિ અત્થો.

    166. Idāni attano tesaṃ pañhānaṃ veyyākaraṇena cittārādhanaṃ dassento ko ca, bhikkhavetiādimāha. Kāmaguṇāti kāmayitabbaṭṭhena kāmā. Bandhanaṭṭhena guṇā. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, ahatānaṃ vatthānaṃ dviguṇaṃ saṅghāṭi’’nti (mahāva. 348) ettha hi paṭalaṭṭho guṇaṭṭho. ‘‘Accenti kālā tarayanti rattiyo, vayoguṇā anupubbaṃ jahantī’’ti (saṃ. ni. 1.4) ettha rāsaṭṭho guṇaṭṭho. ‘‘Sataguṇā dakkhiṇā pāṭikaṅkhitabbā’’ti (ma. ni. 3.379) ettha ānisaṃsaṭṭho guṇaṭṭho. ‘‘Antaṃ antaguṇaṃ (khu. pā. 3 dvattiṃsākāre; dī. ni. 2.377) kayirā mālāguṇe bahū’’ti (dha. pa. 53) ettha bandhanaṭṭho guṇaṭṭho. Idhāpi eseva adhippeto, tena vuttaṃ ‘‘bandhanaṭṭhena guṇā’’ti. Cakkhuviññeyyāti cakkhuviññāṇena passitabbā. Etenupāyena sotaviññeyyādīsupi attho veditabbo. Iṭṭhāti pariyiṭṭhā vā hontu mā vā, iṭṭhārammaṇabhūtāti attho. Kantāti kamanīyā. Manāpāti manavaḍḍhanakā. Piyarūpāti piyajātikā. Kāmūpasaṃhitāti ārammaṇaṃ katvā uppajjamānena kāmena upasaṃhitā. Rajanīyāti rajjaniyā, rāguppattikāraṇabhūtāti attho.

    ૧૬૭. યદિ મુદ્દાયાતિઆદીસુ મુદ્દાતિ અઙ્ગુલિપબ્બેસુ સઞ્ઞં ઠપેત્વા હત્થમુદ્દા. ગણનાતિ અચ્છિદ્દગણના. સઙ્ખાનન્તિ પિણ્ડગણના. યાય ખેત્તં ઓલોકેત્વા ઇધ એત્તકા વીહી ભવિસ્સન્તિ , રુક્ખં ઓલોકેત્વા ઇધ એત્તકાનિ ફલાનિ ભવિસ્સન્તિ, આકાસં ઓલોકેત્વા ઇમે આકાસે સકુણા એત્તકા નામ ભવિસ્સન્તીતિ જાનન્તિ.

    167.Yadi muddāyātiādīsu muddāti aṅgulipabbesu saññaṃ ṭhapetvā hatthamuddā. Gaṇanāti acchiddagaṇanā. Saṅkhānanti piṇḍagaṇanā. Yāya khettaṃ oloketvā idha ettakā vīhī bhavissanti , rukkhaṃ oloketvā idha ettakāni phalāni bhavissanti, ākāsaṃ oloketvā ime ākāse sakuṇā ettakā nāma bhavissantīti jānanti.

    કસીતિ કસિકમ્મં. વણિજ્જાતિ જઙ્ઘવણિજ્જથલવણિજ્જાદિવણિપ્પથો. ગોરક્ખન્તિ અત્તનો વા પરેસં વા ગાવો રક્ખિત્વા પઞ્ચગોરસવિક્કયેન જીવનકમ્મં. ઇસ્સત્થો વુચ્ચતિ આવુધં ગહેત્વા ઉપટ્ઠાનકમ્મં. રાજપોરિસન્તિ આવુધેન રાજકમ્મં કત્વા ઉપટ્ઠાનં. સિપ્પઞ્ઞતરન્તિ ગહિતાવસેસં હત્થિઅસ્સસિપ્પાદિ. સીતસ્સ પુરક્ખતોતિ લક્ખં વિય સરસ્સ સીતસ્સ પુરતો, સીતેન બાધીયમાનોતિ અત્થો. ઉણ્હેપિ એસેવ નયો. ડંસાદીસુ ડંસાતિ પિઙ્ગલમક્ખિકા. મકસાતિ સબ્બમક્ખિકા, સરીસપાતિ યે કેચિ સરિત્વા ગચ્છન્તિ. રિસ્સમાનોતિ રુપ્પમાનો, ઘટ્ટિયમાનો. મીયમાનોતિ મરમાનો. અયં, ભિક્ખવેતિ, ભિક્ખવે, અયં મુદ્દાદીહિ જીવિકકપ્પનં આગમ્મ સીતાદિપચ્ચયો આબાધો. કામાનં આદીનવોતિ કામેસુ ઉપદ્દવો, ઉપસ્સગ્ગોતિ અત્થો. સન્દિટ્ઠિકોતિ પચ્ચક્ખો સામં પસ્સિતબ્બો. દુક્ખક્ખન્ધોતિ દુક્ખરાસિ. કામહેતૂતિઆદીસુ પચ્ચયટ્ઠેન કામા અસ્સ હેતૂતિ કામહેતુ. મૂલટ્ઠેન કામા નિદાનમસ્સાતિ કામનિદાનો. લિઙ્ગવિપલ્લાસેન પન કામનિદાનન્તિ વુત્તો. કારણટ્ઠેન કામા અધિકરણં અસ્સાતિ કામાધિકરણો. લિઙ્ગવિપલ્લાસેનેવ પન કામાધિકરણન્તિ વુત્તો. કામાનમેવ હેતૂતિ ઇદં નિયમવચનં, કામપચ્ચયા ઉપ્પજ્જતિયેવાતિ અત્થો.

    Kasīti kasikammaṃ. Vaṇijjāti jaṅghavaṇijjathalavaṇijjādivaṇippatho. Gorakkhanti attano vā paresaṃ vā gāvo rakkhitvā pañcagorasavikkayena jīvanakammaṃ. Issattho vuccati āvudhaṃ gahetvā upaṭṭhānakammaṃ. Rājaporisanti āvudhena rājakammaṃ katvā upaṭṭhānaṃ. Sippaññataranti gahitāvasesaṃ hatthiassasippādi. Sītassa purakkhatoti lakkhaṃ viya sarassa sītassa purato, sītena bādhīyamānoti attho. Uṇhepi eseva nayo. Ḍaṃsādīsu ḍaṃsāti piṅgalamakkhikā. Makasāti sabbamakkhikā, sarīsapāti ye keci saritvā gacchanti. Rissamānoti ruppamāno, ghaṭṭiyamāno. Mīyamānoti maramāno. Ayaṃ, bhikkhaveti, bhikkhave, ayaṃ muddādīhi jīvikakappanaṃ āgamma sītādipaccayo ābādho. Kāmānaṃ ādīnavoti kāmesu upaddavo, upassaggoti attho. Sandiṭṭhikoti paccakkho sāmaṃ passitabbo. Dukkhakkhandhoti dukkharāsi. Kāmahetūtiādīsu paccayaṭṭhena kāmā assa hetūti kāmahetu. Mūlaṭṭhena kāmā nidānamassāti kāmanidāno. Liṅgavipallāsena pana kāmanidānanti vutto. Kāraṇaṭṭhena kāmā adhikaraṇaṃ assāti kāmādhikaraṇo. Liṅgavipallāseneva pana kāmādhikaraṇanti vutto. Kāmānameva hetūti idaṃ niyamavacanaṃ, kāmapaccayā uppajjatiyevāti attho.

    ઉટ્ઠહતોતિ આજીવસમુટ્ઠાપકવીરિયેન ઉટ્ઠહન્તસ્સ. ઘટતોતિ તં વીરિયં પુબ્બેનાપરં ઘટેન્તસ્સ. વાયમતોતિ વાયામં પરક્કમં પયોગં કરોન્તસ્સ. નાભિનિપ્ફજ્જન્તીતિ ન નિપ્ફજ્જન્તિ, હત્થં નાભિરુહન્તિ. સોચતીતિ ચિત્તે ઉપ્પન્નબલવસોકેન સોચતિ. કિલમતીતિ કાયે ઉપ્પન્નદુક્ખેન કિલમતિ. પરિદેવતીતિ વાચાય પરિદેવતિ. ઉરત્તાળિન્તિ ઉરં તાળેત્વા. કન્દતીતિ રોદતિ. સમ્મોહં આપજ્જતીતિ વિસઞ્ઞી વિય સમ્મૂળ્હો હોતિ. મોઘન્તિ તુચ્છં. અફલોતિ નિપ્ફલો. આરક્ખાધિકરણન્તિ આરક્ખકારણા. કિન્તીતિ કેન નુ ખો ઉપાયેન. યમ્પિ મેતિ યમ્પિ મય્હં કસિકમ્માદીનિ કત્વા ઉપ્પાદિતં ધનં અહોસિ. તમ્પિ નો નત્થીતિ તમ્પિ અમ્હાકં ઇદાનિ નત્થિ.

    Uṭṭhahatoti ājīvasamuṭṭhāpakavīriyena uṭṭhahantassa. Ghaṭatoti taṃ vīriyaṃ pubbenāparaṃ ghaṭentassa. Vāyamatoti vāyāmaṃ parakkamaṃ payogaṃ karontassa. Nābhinipphajjantīti na nipphajjanti, hatthaṃ nābhiruhanti. Socatīti citte uppannabalavasokena socati. Kilamatīti kāye uppannadukkhena kilamati. Paridevatīti vācāya paridevati. Urattāḷinti uraṃ tāḷetvā. Kandatīti rodati. Sammohaṃ āpajjatīti visaññī viya sammūḷho hoti. Moghanti tucchaṃ. Aphaloti nipphalo. Ārakkhādhikaraṇanti ārakkhakāraṇā. Kintīti kena nu kho upāyena. Yampi meti yampi mayhaṃ kasikammādīni katvā uppāditaṃ dhanaṃ ahosi. Tampi no natthīti tampi amhākaṃ idāni natthi.

    ૧૬૮. પુન ચપરં, ભિક્ખવે, કામહેતૂતિઆદિનાપિ કારણં દસ્સેત્વાવ આદીનવં દીપેતિ. તત્થ કામહેતૂતિ કામપચ્ચયા રાજાનોપિ રાજૂહિ વિવદન્તિ. કામનિદાનન્તિ ભાવનપુંસકં, કામે નિદાનં કત્વા વિવદન્તીતિ અત્થો. કામાધિકરણન્તિપિ ભાવનપુંસકમેવ, કામે અધિકરણં કત્વા વિવદન્તીતિ અત્થો. કામાનમેવ હેતૂતિ ગામનિગમનગરસેનાપતિપુરોહિતટ્ઠાનન્તરાદીનં કામાનમેવ હેતુ વિવદન્તીતિ અત્થો. ઉપક્કમન્તીતિ પહરન્તિ. અસિચમ્મન્તિ અસિઞ્ચેવ ખેટકફલકાદીનિ ચ. ધનુકલાપં સન્નય્હિત્વાતિ ધનું ગહેત્વા સરકલાપં સન્નય્હિત્વા. ઉભતોબ્યૂળન્તિ ઉભતો રાસિભૂતં. પક્ખન્દન્તીતિ પવિસન્તિ. ઉસૂસૂતિ કણ્ડેસુ. વિજ્જોતલન્તેસૂતિ વિપરિવત્તન્તેસુ. તે તત્થાતિ તે તસ્મિં સઙ્ગામે.

    168.Puna caparaṃ, bhikkhave, kāmahetūtiādināpi kāraṇaṃ dassetvāva ādīnavaṃ dīpeti. Tattha kāmahetūti kāmapaccayā rājānopi rājūhi vivadanti. Kāmanidānanti bhāvanapuṃsakaṃ, kāme nidānaṃ katvā vivadantīti attho. Kāmādhikaraṇantipi bhāvanapuṃsakameva, kāme adhikaraṇaṃ katvā vivadantīti attho. Kāmānameva hetūti gāmanigamanagarasenāpatipurohitaṭṭhānantarādīnaṃ kāmānameva hetu vivadantīti attho. Upakkamantīti paharanti. Asicammanti asiñceva kheṭakaphalakādīni ca. Dhanukalāpaṃ sannayhitvāti dhanuṃ gahetvā sarakalāpaṃ sannayhitvā. Ubhatobyūḷanti ubhato rāsibhūtaṃ. Pakkhandantīti pavisanti. Usūsūti kaṇḍesu. Vijjotalantesūti viparivattantesu. Te tatthāti te tasmiṃ saṅgāme.

    અદ્દાવલેપના ઉપકારિયોતિ ચેત્થ મનુસ્સા પાકારપાદં અસ્સખુરસણ્ઠાનેન ઇટ્ઠકાહિ ચિનિત્વા ઉપરિ સુધાય લિમ્પન્તિ. એવં કતા પાકારપાદા ઉપકારિયોતિ વુચ્ચન્તિ. તા તિન્તેન કલલેન સિત્તા અદ્દાવલેપના નામ હોન્તિ. પક્ખન્દન્તીતિ તાસં હેટ્ઠા તિખિણઅયસૂલાદીહિ વિજ્ઝીયમાનાપિ પાકારસ્સ પિચ્છિલભાવેન આરોહિતું અસક્કોન્તાપિ ઉપધાવન્તિયેવ. છકણકાયાતિ કુથિતગોમયેન. અભિવગ્ગેનાતિ સતદન્તેન. તં અટ્ઠદન્તાકારેન કત્વા ‘‘નગરદ્વારં ભિન્દિત્વા પવિસિસ્સામા’’તિ આગતે ઉપરિદ્વારે ઠિતા તસ્સ બન્ધનયોત્તાનિ છિન્દિત્વા તેન અભિવગ્ગેન ઓમદ્દન્તિ.

    Addāvalepanāupakāriyoti cettha manussā pākārapādaṃ assakhurasaṇṭhānena iṭṭhakāhi cinitvā upari sudhāya limpanti. Evaṃ katā pākārapādā upakāriyoti vuccanti. Tā tintena kalalena sittā addāvalepanā nāma honti. Pakkhandantīti tāsaṃ heṭṭhā tikhiṇaayasūlādīhi vijjhīyamānāpi pākārassa picchilabhāvena ārohituṃ asakkontāpi upadhāvantiyeva. Chakaṇakāyāti kuthitagomayena. Abhivaggenāti satadantena. Taṃ aṭṭhadantākārena katvā ‘‘nagaradvāraṃ bhinditvā pavisissāmā’’ti āgate uparidvāre ṭhitā tassa bandhanayottāni chinditvā tena abhivaggena omaddanti.

    ૧૬૯. સન્ધિમ્પિ છિન્દન્તીતિ ઘરસન્ધિમ્પિ છિન્દન્તિ. નિલ્લોપન્તિ ગામે પહરિત્વા મહાવિલોપં કરોન્તિ. એકાગારિકન્તિ પણ્ણાસમત્તાપિ સટ્ઠિમત્તાપિ પરિવારેત્વા જીવગ્ગાહં ગહેત્વા આહરાપેન્તિ. પરિપન્થેપિ તિટ્ઠન્તીતિ પન્થદૂહનકમ્મં કરોન્તિ. અડ્ઢદણ્ડકેહીતિ મુગ્ગરેહિ પહારસાધનત્થં વા ચતુહત્થદણ્ડં દ્વેધા છેત્વા ગહિતદણ્ડકેહિ. બિલઙ્ગથાલિકન્તિ કઞ્જિયઉક્ખલિકમ્મકારણં, તં કરોન્તા સીસકપાલં ઉપ્પાટેત્વા તત્તં અયોગુળં સણ્ડાસેન ગહેત્વા તત્થ પક્ખિપન્તિ, તેન મત્થલુઙ્ગં પક્કુથિત્વા ઉપરિ ઉત્તરતિ. સઙ્ખમુણ્ડિકન્તિ સઙ્ખમુણ્ડકમ્મકારણં, તં કરોન્તા ઉત્તરોટ્ઠઉભતોકણ્ણચૂળિકગળવાટપરિચ્છેદેન ચમ્મં છિન્દિત્વા સબ્બકેસે એકતો ગણ્ઠિં કત્વા દણ્ડકેન વલ્લિત્વા ઉપ્પાટેન્તિ, સહ કેસેહિ ચમ્મં ઉટ્ઠહતિ. તતો સીસકટાહં થૂલસક્ખરાહિ ઘંસિત્વા ધોવન્તા સઙ્ખવણ્ણં કરોન્તિ.

    169.Sandhimpi chindantīti gharasandhimpi chindanti. Nillopanti gāme paharitvā mahāvilopaṃ karonti. Ekāgārikanti paṇṇāsamattāpi saṭṭhimattāpi parivāretvā jīvaggāhaṃ gahetvā āharāpenti. Paripanthepi tiṭṭhantīti panthadūhanakammaṃ karonti. Aḍḍhadaṇḍakehīti muggarehi pahārasādhanatthaṃ vā catuhatthadaṇḍaṃ dvedhā chetvā gahitadaṇḍakehi. Bilaṅgathālikanti kañjiyaukkhalikammakāraṇaṃ, taṃ karontā sīsakapālaṃ uppāṭetvā tattaṃ ayoguḷaṃ saṇḍāsena gahetvā tattha pakkhipanti, tena matthaluṅgaṃ pakkuthitvā upari uttarati. Saṅkhamuṇḍikanti saṅkhamuṇḍakammakāraṇaṃ, taṃ karontā uttaroṭṭhaubhatokaṇṇacūḷikagaḷavāṭaparicchedena cammaṃ chinditvā sabbakese ekato gaṇṭhiṃ katvā daṇḍakena vallitvā uppāṭenti, saha kesehi cammaṃ uṭṭhahati. Tato sīsakaṭāhaṃ thūlasakkharāhi ghaṃsitvā dhovantā saṅkhavaṇṇaṃ karonti.

    રાહુમુખન્તિ રાહુમુખકમ્મકારણં, તં કરોન્તા સઙ્કુના મુખં વિવરિત્વા અન્તોમુખે દીપં જાલેન્તિ . કણ્ણચૂળિકાહિ વા પટ્ઠાય મુખં નિખાદનેન ખણન્તિ. લોહિતં પગ્ઘરિત્વા મુખં પૂરેતિ. જોતિમાલિકન્તિ સકલસરીરં તેલપિલોતિકાય વેઠેત્વા આલિમ્પન્તિ. હત્થપજ્જોતિકન્તિ હત્થે તેલપિલોતિકાય વેઠેત્વા દીપં વિય જાલેન્તિ. એરકવત્તિકન્તિ એરકવત્તકમ્મકારણં, તં કરોન્તા ગીવતો પટ્ઠાય ચમ્મબદ્ધે કન્તિત્વા ગોપ્ફકે ઠપેન્તિ. અથ નં યોત્તેહિ બન્ધિત્વા કડ્ઢન્તિ. સો અત્તનો ચમ્મબદ્ધે અક્કમિત્વા અક્કમિત્વા પતતિ. ચીરકવાસિકન્તિ ચીરકવાસિકકમ્મકારણં, તં કરોન્તા તથેવ ચમ્મબદ્ધે કન્તિત્વા કટિયં ઠપેન્તિ. કટિતો પટ્ઠાય કન્તિત્વા ગોપ્ફકેસુ ઠપેન્તિ. ઉપરિમેહિ હેટ્ઠિમસરીરં ચીરકનિવાસનનિવત્થં વિય હોતિ. એણેય્યકન્તિ એણેય્યકકમ્મકારણં. તં કરોન્તા ઉભોસુ કપ્પરેસુ ચ જાણૂસુ ચ અયવલયાનિ દત્વા અયસૂલાનિ કોટ્ટેન્તિ. સો ચતૂહિ અયસૂલેહિ ભૂમિયં પતિટ્ઠહતિ. અથ નં પરિવારેત્વા અગ્ગિં કરોન્તિ. ‘‘એણેય્યકો જોતિપરિગ્ગહો યથા’’તિ આગતટ્ઠાનેપિ ઇદમેવ વુત્તં. તં કાલેન કાલં સૂલાનિ અપનેત્વા ચતૂહિ અટ્ઠિકોટીહિયેવ ઠપેન્તિ. એવરૂપા કારણા નામ નત્થિ.

    Rāhumukhanti rāhumukhakammakāraṇaṃ, taṃ karontā saṅkunā mukhaṃ vivaritvā antomukhe dīpaṃ jālenti . Kaṇṇacūḷikāhi vā paṭṭhāya mukhaṃ nikhādanena khaṇanti. Lohitaṃ paggharitvā mukhaṃ pūreti. Jotimālikanti sakalasarīraṃ telapilotikāya veṭhetvā ālimpanti. Hatthapajjotikanti hatthe telapilotikāya veṭhetvā dīpaṃ viya jālenti. Erakavattikanti erakavattakammakāraṇaṃ, taṃ karontā gīvato paṭṭhāya cammabaddhe kantitvā gopphake ṭhapenti. Atha naṃ yottehi bandhitvā kaḍḍhanti. So attano cammabaddhe akkamitvā akkamitvā patati. Cīrakavāsikanti cīrakavāsikakammakāraṇaṃ, taṃ karontā tatheva cammabaddhe kantitvā kaṭiyaṃ ṭhapenti. Kaṭito paṭṭhāya kantitvā gopphakesu ṭhapenti. Uparimehi heṭṭhimasarīraṃ cīrakanivāsananivatthaṃ viya hoti. Eṇeyyakanti eṇeyyakakammakāraṇaṃ. Taṃ karontā ubhosu kapparesu ca jāṇūsu ca ayavalayāni datvā ayasūlāni koṭṭenti. So catūhi ayasūlehi bhūmiyaṃ patiṭṭhahati. Atha naṃ parivāretvā aggiṃ karonti. ‘‘Eṇeyyako jotipariggaho yathā’’ti āgataṭṭhānepi idameva vuttaṃ. Taṃ kālena kālaṃ sūlāni apanetvā catūhi aṭṭhikoṭīhiyeva ṭhapenti. Evarūpā kāraṇā nāma natthi.

    બળિસમંસિકન્તિ ઉભતોમુખેહિ બળિસેહિ પહરિત્વા ચમ્મમંસન્હારૂનિ ઉપ્પાટેન્તિ. કહાપણિકન્તિ સકલસરીરં તિણ્હાહિ વાસીહિ કોટિતો પટ્ઠાય કહાપણમત્તં કહાપણમત્તં પાતેન્તા કોટ્ટેન્તિ. ખારાપતચ્છિકન્તિ સરીરં તત્થ તત્થ આવુધેહિ પહરિત્વા કોચ્છેહિ ખારં ઘંસન્તિ. ચમ્મસંસન્હારૂનિ પગ્ઘરિત્વા સવન્તિ. અટ્ઠિકસઙ્ખલિકાવ તિટ્ઠતિ. પલિઘપરિવત્તિકન્તિ એકેન પસ્સેન નિપજ્જાપેત્વા કણ્ણચ્છિદ્દે અયસૂલં કોટ્ટેત્વા પથવિયા એકાબદ્ધં કરોન્તિ. અથ નં પાદે ગહેત્વા આવિજ્ઝન્તિ. પલાલપીઠકન્તિ છેકો કારણિકો છવિચમ્મં અચ્છિન્દિત્વા નિસદપોતેહિ અટ્ઠીનિ ભિન્દિત્વા કેસેસુ ગહેત્વા ઉક્ખિપન્તિ. મંસરાસિયેવ હોતિ, અથ નં કેસેહેવ પરિયોનન્ધિત્વા ગણ્હન્તિ. પલાલવટ્ટિં વિય કત્વા પન વેઠેન્તિ. સુનખેહિપીતિ કતિપયાનિ દિવસાનિ આહારં અદત્વા છાતકેહિ સુનખેહિ ખાદાપેન્તિ. તે મુહુત્તેન અટ્ઠિસઙ્ખલિકમેવ કરોન્તિ. સમ્પરાયિકોતિ સમ્પરાયે દુતિયત્તભાવે વિપાકોતિ અત્થો.

    Baḷisamaṃsikanti ubhatomukhehi baḷisehi paharitvā cammamaṃsanhārūni uppāṭenti. Kahāpaṇikanti sakalasarīraṃ tiṇhāhi vāsīhi koṭito paṭṭhāya kahāpaṇamattaṃ kahāpaṇamattaṃ pātentā koṭṭenti. Khārāpatacchikanti sarīraṃ tattha tattha āvudhehi paharitvā kocchehi khāraṃ ghaṃsanti. Cammasaṃsanhārūni paggharitvā savanti. Aṭṭhikasaṅkhalikāva tiṭṭhati. Palighaparivattikanti ekena passena nipajjāpetvā kaṇṇacchidde ayasūlaṃ koṭṭetvā pathaviyā ekābaddhaṃ karonti. Atha naṃ pāde gahetvā āvijjhanti. Palālapīṭhakanti cheko kāraṇiko chavicammaṃ acchinditvā nisadapotehi aṭṭhīni bhinditvā kesesu gahetvā ukkhipanti. Maṃsarāsiyeva hoti, atha naṃ keseheva pariyonandhitvā gaṇhanti. Palālavaṭṭiṃ viya katvā pana veṭhenti. Sunakhehipīti katipayāni divasāni āhāraṃ adatvā chātakehi sunakhehi khādāpenti. Te muhuttena aṭṭhisaṅkhalikameva karonti. Samparāyikoti samparāye dutiyattabhāve vipākoti attho.

    ૧૭૦. છન્દરાગવિનયો છન્દરાગપ્પહાનન્તિ નિબ્બાનં. નિબ્બાનઞ્હિ આગમ્મ કામેસુ છન્દરાગો વિનીયતિ ચેવ પહીયતિ ચ, તસ્મા નિબ્બાનં છન્દરાગવિનયો છન્દરાગપ્પહાનન્તિ ચ વુત્તં. સામં વા કામે પરિજાનિસ્સન્તીતિ સયં વા તે કામે તીહિ પરિઞ્ઞાહિ પરિજાનિસ્સન્તિ. તથત્તાયાતિ તથભાવાય. યથાપટિપન્નોતિ યાય પટિપદાય પટિપન્નો.

    170.Chandarāgavinayo chandarāgappahānanti nibbānaṃ. Nibbānañhi āgamma kāmesu chandarāgo vinīyati ceva pahīyati ca, tasmā nibbānaṃ chandarāgavinayo chandarāgappahānanti ca vuttaṃ. Sāmaṃ vā kāme parijānissantīti sayaṃ vā te kāme tīhi pariññāhi parijānissanti. Tathattāyāti tathabhāvāya. Yathāpaṭipannoti yāya paṭipadāya paṭipanno.

    ૧૭૧. ખત્તિયકઞ્ઞા વાતિઆદિ અપરિત્તેન વિપુલેન કુસલેન ગહિતપટિસન્ધિકં વત્થાલઙ્કારાદીનિ લભનટ્ઠાને નિબ્બત્તં દસ્સેતું વુત્તં. પન્નરસવસ્સુદ્દેસિકાતિ પન્નરસવસ્સવયા. દુતિયપદેપિ એસેવ નયો. વયપદેસં કસ્મા ગણ્હાતિ? વણ્ણસમ્પત્તિદસ્સનત્થં. માતુગામસ્સ હિ દુગ્ગતકુલે નિબ્બત્તસ્સાપિ એતસ્મિં કાલે થોકં થોકં વણ્ણાયતનં પસીદતિ. પુરિસાનં પન વીસતિવસ્સકાલે પઞ્ચવીસતિવસ્સકાલે પસન્નં હોતિ. નાતિદીઘાતિઆદીહિ છદોસવિરહિતં સરીરસમ્પત્તિં દીપેતિ. વણ્ણનિભાતિ વણ્ણોયેવ.

    171.Khattiyakaññātiādi aparittena vipulena kusalena gahitapaṭisandhikaṃ vatthālaṅkārādīni labhanaṭṭhāne nibbattaṃ dassetuṃ vuttaṃ. Pannarasavassuddesikāti pannarasavassavayā. Dutiyapadepi eseva nayo. Vayapadesaṃ kasmā gaṇhāti? Vaṇṇasampattidassanatthaṃ. Mātugāmassa hi duggatakule nibbattassāpi etasmiṃ kāle thokaṃ thokaṃ vaṇṇāyatanaṃ pasīdati. Purisānaṃ pana vīsativassakāle pañcavīsativassakāle pasannaṃ hoti. Nātidīghātiādīhi chadosavirahitaṃ sarīrasampattiṃ dīpeti. Vaṇṇanibhāti vaṇṇoyeva.

    જિણ્ણન્તિ જરાજિણ્ણં. ગોપાનસિવઙ્કન્તિ ગોપાનસી વિય વઙ્કં. ભોગ્ગન્તિ ભગ્ગં, ઇમિનાપિસ્સ વઙ્કભાવમેવ દીપેતિ. દણ્ડપરાયણન્તિ દણ્ડપટિસરણં દણ્ડદુતિયં. પવેધમાનન્તિ કમ્પમાનં. આતુરન્તિ જરાતુરં. ખણ્ડદન્તન્તિ જિણ્ણભાવેન ખણ્ડિતદન્તં. પલિતકેસન્તિ પણ્ડરકેસં. વિલૂનન્તિ લુઞ્ચિત્વા ગહિતકેસં વિય ખલ્લાટં. ખલિતસિરન્તિ મહાખલ્લાટસીસં. વલિનન્તિ સઞ્જાતવલિં. તિલકાહતગત્તન્તિ સેતકાળતિલકેહિ વિકિણ્ણસરીરં. આબાધિકન્તિ બ્યાધિકં. દુક્ખિતન્તિ દુક્ખપત્તં.

    Jiṇṇanti jarājiṇṇaṃ. Gopānasivaṅkanti gopānasī viya vaṅkaṃ. Bhogganti bhaggaṃ, imināpissa vaṅkabhāvameva dīpeti. Daṇḍaparāyaṇanti daṇḍapaṭisaraṇaṃ daṇḍadutiyaṃ. Pavedhamānanti kampamānaṃ. Āturanti jarāturaṃ. Khaṇḍadantanti jiṇṇabhāvena khaṇḍitadantaṃ. Palitakesanti paṇḍarakesaṃ. Vilūnanti luñcitvā gahitakesaṃ viya khallāṭaṃ. Khalitasiranti mahākhallāṭasīsaṃ. Valinanti sañjātavaliṃ. Tilakāhatagattanti setakāḷatilakehi vikiṇṇasarīraṃ. Ābādhikanti byādhikaṃ. Dukkhitanti dukkhapattaṃ.

    બાળ્હગિલાનન્તિ અધિમત્તગિલાનં. સિવથિકાય છડ્ડિતન્તિ આમકસુસાને પાતિતં. સેસમેત્થ સતિપટ્ઠાને વુત્તમેવ. ઇધાપિ નિબ્બાનંયેવ છન્દરાગવિનયો.

    Bāḷhagilānanti adhimattagilānaṃ. Sivathikāya chaḍḍitanti āmakasusāne pātitaṃ. Sesamettha satipaṭṭhāne vuttameva. Idhāpi nibbānaṃyeva chandarāgavinayo.

    ૧૭૩. નેવ તસ્મિં સમયે અત્તબ્યાબાધાયાતિ તસ્મિં સમયે અત્તનોપિ દુક્ખત્થાય ન ચેતેતિ. અબ્યાબજ્ઝંયેવાતિ નિદ્દુક્ખમેવ .

    173.Neva tasmiṃ samaye attabyābādhāyāti tasmiṃ samaye attanopi dukkhatthāya na ceteti. Abyābajjhaṃyevāti niddukkhameva .

    ૧૭૪. યં, ભિક્ખવે, વેદના અનિચ્ચાતિ, ભિક્ખવે, યસ્મા વેદના અનિચ્ચા, તસ્મા અયં અનિચ્ચાદિઆકારોવ વેદનાય આદીનવોતિ અત્થો, નિસ્સરણં વુત્તપ્પકારમેવાતિ.

    174.Yaṃ, bhikkhave, vedanā aniccāti, bhikkhave, yasmā vedanā aniccā, tasmā ayaṃ aniccādiākārova vedanāya ādīnavoti attho, nissaraṇaṃ vuttappakāramevāti.

    પપઞ્ચસૂદનિયા મજ્ઝિમનિકાયટ્ઠકથાય

    Papañcasūdaniyā majjhimanikāyaṭṭhakathāya

    મહાદુક્ખક્ખન્ધસુત્તવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Mahādukkhakkhandhasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / મજ્ઝિમનિકાય • Majjhimanikāya / ૩. મહાદુક્ખક્ખન્ધસુત્તં • 3. Mahādukkhakkhandhasuttaṃ

    ટીકા • Tīkā / સુત્તપિટક (ટીકા) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / મજ્ઝિમનિકાય (ટીકા) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / ૩. મહાદુક્ખક્ખન્ધસુત્તવણ્ણના • 3. Mahādukkhakkhandhasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact