Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / જાતક-અટ્ઠકથા • Jātaka-aṭṭhakathā |
[૪૬૯] ૬. મહાકણ્હજાતકવણ્ણના
[469] 6. Mahākaṇhajātakavaṇṇanā
કણ્હો કણ્હો ચાતિ ઇદં સત્થા જેતવને વિહરન્તો લોકત્થચરિયં આરબ્ભ કથેસિ. એકદિવસઞ્હિ ભિક્ખૂ ધમ્મસભાયં નિસીદિત્વા ‘‘યાવઞ્ચિદં, આવુસો, સત્થા બહુજનહિતાય પટિપન્નો અત્તનો ફાસુવિહારં પહાય લોકસ્સેવ અત્થં ચરતિ, પરમાભિસમ્બોધિં પત્વા સયં પત્તચીવરમાદાય અટ્ઠારસયોજનમગ્ગં ગન્ત્વા પઞ્ચવગ્ગિયત્થેરાનં ધમ્મચક્કં (સં॰ નિ॰ ૫.૧૦૮૧; મહાવ॰ ૧૩ આદયો; પટિ॰ મ॰ ૨.૩૦) પવત્તેત્વા પઞ્ચમિયા પક્ખસ્સ અનત્તલક્ખણસુત્તં (સં॰ નિ॰ ૩.૫૯; મહાવ॰ ૨૦ આદયો) કથેત્વા સબ્બેસં અરહત્તં અદાસિ. ઉરુવેલં ગન્ત્વા તેભાતિકજટિલાનં અડ્ઢુડ્ઢાનિ પાટિહારિયસહસ્સાનિ દસ્સેત્વા પબ્બાજેત્વા ગયાસીસે આદિત્તપરિયાયં (સં॰ નિ॰ ૪.૨૩૫; મહાવ॰ ૫૪) કથેત્વા જટિલસહસ્સાનં અરહત્તં અદાસિ, મહાકસ્સપસ્સ તીણિ ગાવુતાનિ પચ્ચુગ્ગમનં ગન્ત્વા તીહિ ઓવાદેહિ ઉપસમ્પદં અદાસિ. એકો પચ્છાભત્તં પઞ્ચચત્તાલીસયોજનમગ્ગં ગન્ત્વા પુક્કુસાતિકુલપુત્તં અનાગામિફલે પતિટ્ઠાપેસિ, મહાકપ્પિનસ્સ વીસયોજનસતં પચ્ચુગ્ગમનં કત્વા અરહત્તં અદાસિ, એકો પચ્છાભત્તં તિંસયોજનમગ્ગં ગન્ત્વા તાવ કક્ખળં ફરુસં અઙ્ગુલિમાલં અરહત્તે પતિટ્ઠાપેસિ, તિંસયોજનમગ્ગં ગન્ત્વા આળવકં યક્ખં સોતાપત્તિફલે પતિટ્ઠાપેત્વા કુમારસ્સ સોત્થિં અકાસિ. તાવતિંસભવને તેમાસં વસન્તો અસીતિયા દેવતાકોટીનં ધમ્માભિસમયં સમ્પાદેસિ, બ્રહ્મલોકં ગન્ત્વા બકબ્રહ્મુનો દિટ્ઠિં ભિન્દિત્વા દસન્નં બ્રહ્મસહસ્સાનં અરહત્તં અદાસિ, અનુસંવચ્છરં તીસુ મણ્ડલેસુ ચારિકં ચરમાનો ઉપનિસ્સયસમ્પન્નાનં મનુસ્સાનં સરણાનિ ચેવ સીલાનિચ મગ્ગફલાનિ ચ દેતિ, નાગસુપણ્ણાદીનમ્પિ નાનપ્પકારં અત્થં ચરતી’’તિ દસબલસ્સ લોકત્થચરિયગુણં કથયિંસુ. સત્થા આગન્ત્વા ‘‘કાય નુત્થ, ભિક્ખવે, એતરહિ કથાય સન્નિસિન્ના’’તિ પુચ્છિત્વા ‘‘ઇમાય નામા’’તિ વુત્તે ‘‘અનચ્છરિયં, ભિક્ખવે, સોહં ઇદાનિ અભિસમ્બોધિં પત્વા લોકસ્સ અત્થં ચરેય્યં, પુબ્બે સરાગકાલેપિ લોકસ્સ અત્થં અચરિ’’ન્તિ વત્વા અતીતં આહરિ.
Kaṇhokaṇho cāti idaṃ satthā jetavane viharanto lokatthacariyaṃ ārabbha kathesi. Ekadivasañhi bhikkhū dhammasabhāyaṃ nisīditvā ‘‘yāvañcidaṃ, āvuso, satthā bahujanahitāya paṭipanno attano phāsuvihāraṃ pahāya lokasseva atthaṃ carati, paramābhisambodhiṃ patvā sayaṃ pattacīvaramādāya aṭṭhārasayojanamaggaṃ gantvā pañcavaggiyattherānaṃ dhammacakkaṃ (saṃ. ni. 5.1081; mahāva. 13 ādayo; paṭi. ma. 2.30) pavattetvā pañcamiyā pakkhassa anattalakkhaṇasuttaṃ (saṃ. ni. 3.59; mahāva. 20 ādayo) kathetvā sabbesaṃ arahattaṃ adāsi. Uruvelaṃ gantvā tebhātikajaṭilānaṃ aḍḍhuḍḍhāni pāṭihāriyasahassāni dassetvā pabbājetvā gayāsīse ādittapariyāyaṃ (saṃ. ni. 4.235; mahāva. 54) kathetvā jaṭilasahassānaṃ arahattaṃ adāsi, mahākassapassa tīṇi gāvutāni paccuggamanaṃ gantvā tīhi ovādehi upasampadaṃ adāsi. Eko pacchābhattaṃ pañcacattālīsayojanamaggaṃ gantvā pukkusātikulaputtaṃ anāgāmiphale patiṭṭhāpesi, mahākappinassa vīsayojanasataṃ paccuggamanaṃ katvā arahattaṃ adāsi, eko pacchābhattaṃ tiṃsayojanamaggaṃ gantvā tāva kakkhaḷaṃ pharusaṃ aṅgulimālaṃ arahatte patiṭṭhāpesi, tiṃsayojanamaggaṃ gantvā āḷavakaṃ yakkhaṃ sotāpattiphale patiṭṭhāpetvā kumārassa sotthiṃ akāsi. Tāvatiṃsabhavane temāsaṃ vasanto asītiyā devatākoṭīnaṃ dhammābhisamayaṃ sampādesi, brahmalokaṃ gantvā bakabrahmuno diṭṭhiṃ bhinditvā dasannaṃ brahmasahassānaṃ arahattaṃ adāsi, anusaṃvaccharaṃ tīsu maṇḍalesu cārikaṃ caramāno upanissayasampannānaṃ manussānaṃ saraṇāni ceva sīlānica maggaphalāni ca deti, nāgasupaṇṇādīnampi nānappakāraṃ atthaṃ caratī’’ti dasabalassa lokatthacariyaguṇaṃ kathayiṃsu. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘anacchariyaṃ, bhikkhave, sohaṃ idāni abhisambodhiṃ patvā lokassa atthaṃ careyyaṃ, pubbe sarāgakālepi lokassa atthaṃ acari’’nti vatvā atītaṃ āhari.
અતીતે કસ્સપસમ્માસમ્બુદ્ધકાલે બારાણસિયં ઉસીનકો નામ રાજા રજ્જં કારેસિ. કસ્સપસમ્માસમ્બુદ્ધે ચતુસચ્ચદેસનાય મહાજનં કિલેસબન્ધના મોચેત્વા નિબ્બાનનગરં પૂરેત્વા પરિનિબ્બુતે દીઘસ્સ અદ્ધુનો અચ્ચયેન સાસનં ઓસક્કિ. ભિક્ખૂ એકવીસતિયા અનેસનાહિ જીવિકં કપ્પેન્તિ, ભિક્ખૂ ગિહિસંસગ્ગં કરોન્તિ, પુત્તધીતાદીહિ વડ્ઢન્તિ. ભિક્ખુનિયોપિ ગિહિસંસગ્ગં કરોન્તિ, પુત્તધીતાદીહિ વડ્ઢન્તિ. ભિક્ખૂ ભિક્ખુધમ્મં, ભિક્ખુનિયો ભિક્ખુનિધમ્મં, ઉપોસકા ઉપાસકધમ્મં, ઉપાસિકા ઉપાસિકધમ્મં, બ્રાહ્મણા બ્રાહ્મણધમ્મં વિસ્સજ્જેસું. યેભુય્યેન મનુસ્સા દસ અકુસલકમ્મપથે સમાદાય વત્તિંસુ, મતમતા અપાયેસુ પરિપૂરેસું. તદા સક્કો દેવરાજા નવે નવે દેવે અપસ્સન્તો મનુસ્સલોકં ઓલોકેત્વા મનુસ્સાનં અપાયેસુ નિબ્બત્તિતભાવં ઞત્વા સત્થુ સાસનં ઓસક્કિતં દિસ્વા ‘‘કિં નુ કરિસ્સામી’’તિ ચિન્તેત્વા ‘‘અત્થેકો ઉપાયો, મહાજનં તાસેત્વા ભીતભાવં ઞત્વા પચ્છા અસ્સાસેત્વા ધમ્મં દેસેત્વા ઓસક્કિતં સાસનં પગ્ગય્હ અપરમ્પિ વસ્સસહસ્સં પવત્તનકારણં કરિસ્સામી’’તિ સન્નિટ્ઠાનં કત્વા માતલિદેવપુત્તં મોચપ્પમાણદાઠં ચતૂહિ દાઠાહિ વિનિગ્ગતરસ્મિયા ભયાનકં કત્વા ગબ્ભિનીનં દસ્સનેનેવ ગબ્ભપાતનસમત્થં ઘોરરૂપં આજાનેય્યપ્પમાણં કાળવણ્ણં મહાકણ્હસુનખં માપેત્વા પઞ્ચબન્ધનેન બન્ધિત્વા રત્તમાલં કણ્ઠે પિળન્ધિત્વા રજ્જુકોટિકં આદાય સયં દ્વે કાસાયાનિ નિવાસેત્વા પચ્છામુખે પઞ્ચધા કેસે બન્ધિત્વા રત્તમાલં પિળન્ધિત્વા આરોપિતપવાળવણ્ણજિયં મહાધનું ગહેત્વા વજિરગ્ગનારાચં નખેન પરિવટ્ટેન્તો વનચરકવેસં ગહેત્વા નગરતો યોજનમત્તે ઠાને ઓતરિત્વા ‘‘નસ્સતિ લોકો, નસ્સતિ લોકો’’તિ તિક્ખત્તું સદ્દં અનુસાવેત્વા મનુસ્સે ઉત્તાસેત્વા નગરૂપચારં પત્વા પુન સદ્દમકાસિ.
Atīte kassapasammāsambuddhakāle bārāṇasiyaṃ usīnako nāma rājā rajjaṃ kāresi. Kassapasammāsambuddhe catusaccadesanāya mahājanaṃ kilesabandhanā mocetvā nibbānanagaraṃ pūretvā parinibbute dīghassa addhuno accayena sāsanaṃ osakki. Bhikkhū ekavīsatiyā anesanāhi jīvikaṃ kappenti, bhikkhū gihisaṃsaggaṃ karonti, puttadhītādīhi vaḍḍhanti. Bhikkhuniyopi gihisaṃsaggaṃ karonti, puttadhītādīhi vaḍḍhanti. Bhikkhū bhikkhudhammaṃ, bhikkhuniyo bhikkhunidhammaṃ, uposakā upāsakadhammaṃ, upāsikā upāsikadhammaṃ, brāhmaṇā brāhmaṇadhammaṃ vissajjesuṃ. Yebhuyyena manussā dasa akusalakammapathe samādāya vattiṃsu, matamatā apāyesu paripūresuṃ. Tadā sakko devarājā nave nave deve apassanto manussalokaṃ oloketvā manussānaṃ apāyesu nibbattitabhāvaṃ ñatvā satthu sāsanaṃ osakkitaṃ disvā ‘‘kiṃ nu karissāmī’’ti cintetvā ‘‘attheko upāyo, mahājanaṃ tāsetvā bhītabhāvaṃ ñatvā pacchā assāsetvā dhammaṃ desetvā osakkitaṃ sāsanaṃ paggayha aparampi vassasahassaṃ pavattanakāraṇaṃ karissāmī’’ti sanniṭṭhānaṃ katvā mātalidevaputtaṃ mocappamāṇadāṭhaṃ catūhi dāṭhāhi viniggatarasmiyā bhayānakaṃ katvā gabbhinīnaṃ dassaneneva gabbhapātanasamatthaṃ ghorarūpaṃ ājāneyyappamāṇaṃ kāḷavaṇṇaṃ mahākaṇhasunakhaṃ māpetvā pañcabandhanena bandhitvā rattamālaṃ kaṇṭhe piḷandhitvā rajjukoṭikaṃ ādāya sayaṃ dve kāsāyāni nivāsetvā pacchāmukhe pañcadhā kese bandhitvā rattamālaṃ piḷandhitvā āropitapavāḷavaṇṇajiyaṃ mahādhanuṃ gahetvā vajiragganārācaṃ nakhena parivaṭṭento vanacarakavesaṃ gahetvā nagarato yojanamatte ṭhāne otaritvā ‘‘nassati loko, nassati loko’’ti tikkhattuṃ saddaṃ anusāvetvā manusse uttāsetvā nagarūpacāraṃ patvā puna saddamakāsi.
મનુસ્સા સુનખં દિસ્વા ઉત્રસ્તા નગરં પવિસિત્વા તં પવત્તિં રઞ્ઞો આરોચેસું. રાજા સીઘં નગરદ્વારાનિ પિદહાપેસિ. સક્કોપિ અટ્ઠારસહત્થં પાકારં ઉલ્લઙ્ઘિત્વા સુનખેન સદ્ધિં અન્તોનગરે પતિટ્ઠહિ. મનુસ્સા ભીતતસિતા પલાયિત્વા ગેહાનિ પવિસિત્વા નિલીયિંસુ. મહાકણ્હોપિ દિટ્ઠદિટ્ઠે મનુસ્સે ઉપધાવિત્વા સન્તાસેન્તો રાજનિવેસનં અગમાસિ. રાજઙ્ગણે મનુસ્સા ભયેન પલાયિત્વા રાજનિવેસનં પવિસિત્વા દ્વારં પિદહિંસુ. ઉસીનકરાજાપિ ઓરોધે ગહેત્વા પાસાદં અભિરુહિ. મહાકણ્હો સુનખો પુરિમપાદે ઉક્ખિપિત્વા વાતપાને ઠત્વા મહાભુસ્સિતં ભુસ્સિ. તસ્સ સદ્દો હેટ્ઠા અવીચિં, ઉપરિ ભવગ્ગં પત્વા સકલચક્કવાળં એકનિન્નાદં અહોસિ. વિધુરજાતકે (જા॰ ૨.૨૨.૧૩૪૬ આદયો) હિ પુણ્ણકયક્ખરઞ્ઞો, કુસજાતકે (જા॰ ૨.૨૦.૧ આદયો) કુસરઞ્ઞો, ભૂરિદત્તજાતકે (જા॰ ૨.૨૨.૭૮૪ આદયો) સુદસ્સનનાગરઞ્ઞો, ઇમસ્મિં મહાકણ્હજાતકે અયં સદ્દોતિ ઇમે ચત્તારો સદ્દા જમ્બુદિપે મહાસદ્દા નામ અહેસું.
Manussā sunakhaṃ disvā utrastā nagaraṃ pavisitvā taṃ pavattiṃ rañño ārocesuṃ. Rājā sīghaṃ nagaradvārāni pidahāpesi. Sakkopi aṭṭhārasahatthaṃ pākāraṃ ullaṅghitvā sunakhena saddhiṃ antonagare patiṭṭhahi. Manussā bhītatasitā palāyitvā gehāni pavisitvā nilīyiṃsu. Mahākaṇhopi diṭṭhadiṭṭhe manusse upadhāvitvā santāsento rājanivesanaṃ agamāsi. Rājaṅgaṇe manussā bhayena palāyitvā rājanivesanaṃ pavisitvā dvāraṃ pidahiṃsu. Usīnakarājāpi orodhe gahetvā pāsādaṃ abhiruhi. Mahākaṇho sunakho purimapāde ukkhipitvā vātapāne ṭhatvā mahābhussitaṃ bhussi. Tassa saddo heṭṭhā avīciṃ, upari bhavaggaṃ patvā sakalacakkavāḷaṃ ekaninnādaṃ ahosi. Vidhurajātake (jā. 2.22.1346 ādayo) hi puṇṇakayakkharañño, kusajātake (jā. 2.20.1 ādayo) kusarañño, bhūridattajātake (jā. 2.22.784 ādayo) sudassananāgarañño, imasmiṃ mahākaṇhajātake ayaṃ saddoti ime cattāro saddā jambudipe mahāsaddā nāma ahesuṃ.
નગરવાસિનો ભીતતસિતા હુત્વા એકપુરિસોપિ સક્કેન સદ્ધિં કથેતું નાસક્ખિ, રાજાયેવ સતિં ઉપટ્ઠાપેત્વા વાતપાનં નિસ્સાય સક્કં આમન્તેત્વા ‘‘અમ્ભો લુદ્દક, કસ્મા તે સુનખો ભુસ્સતી’’તિ આહ. ‘‘છાતભાવેન, મહારાજા’’તિ. ‘‘તેન હિ તસ્સ ભત્તં દાપેસ્સામી’’તિ અન્તોજનસ્સ ચ અત્તનો ચ પક્કભત્તં સબ્બં દાપેસિ. તં સબ્બં સુનખો એકકબળં વિય કત્વા પુન સદ્દમકાસિ. પુન રાજા પુચ્છિત્વા ‘‘ઇદાનિપિ મે સુનખો છાતોયેવા’’તિ સુત્વા હત્થિઅસ્સાદીનં પક્કભત્તં સબ્બં આહરાપેત્વા દાપેસિ. તસ્મિં એકપ્પહારેનેવ નિટ્ઠાપિતે સકલનગરસ્સ પક્કભત્તં દાપેસિ. તમ્પિ સો તથેવ ભુઞ્જિત્વા પુન સદ્દમકાસિ. રાજા ‘‘ન એસ સુનખો, નિસ્સંસયં એસ યક્ખો ભવિસ્સતિ, આગમનકારણં પુચ્છિસ્સામી’’તિ ભીતતસિતો હુત્વા પુચ્છન્તો પઠમં ગાથમાહ –
Nagaravāsino bhītatasitā hutvā ekapurisopi sakkena saddhiṃ kathetuṃ nāsakkhi, rājāyeva satiṃ upaṭṭhāpetvā vātapānaṃ nissāya sakkaṃ āmantetvā ‘‘ambho luddaka, kasmā te sunakho bhussatī’’ti āha. ‘‘Chātabhāvena, mahārājā’’ti. ‘‘Tena hi tassa bhattaṃ dāpessāmī’’ti antojanassa ca attano ca pakkabhattaṃ sabbaṃ dāpesi. Taṃ sabbaṃ sunakho ekakabaḷaṃ viya katvā puna saddamakāsi. Puna rājā pucchitvā ‘‘idānipi me sunakho chātoyevā’’ti sutvā hatthiassādīnaṃ pakkabhattaṃ sabbaṃ āharāpetvā dāpesi. Tasmiṃ ekappahāreneva niṭṭhāpite sakalanagarassa pakkabhattaṃ dāpesi. Tampi so tatheva bhuñjitvā puna saddamakāsi. Rājā ‘‘na esa sunakho, nissaṃsayaṃ esa yakkho bhavissati, āgamanakāraṇaṃ pucchissāmī’’ti bhītatasito hutvā pucchanto paṭhamaṃ gāthamāha –
૬૧.
61.
‘‘કણ્હો કણ્હો ચ ઘોરો ચ, સુક્કદાઠો પભાસવા;
‘‘Kaṇho kaṇho ca ghoro ca, sukkadāṭho pabhāsavā;
બદ્ધો પઞ્ચહિ રજ્જૂહિ, કિં રવિ સુનખો તવા’’તિ.
Baddho pañcahi rajjūhi, kiṃ ravi sunakho tavā’’ti.
તત્થ કણ્હો કણ્હોતિ ભયવસેન દળ્હીવસેન વા આમેડિતં. ઘોરોતિ પસ્સન્તાનં ભયજનકો. પભાસવાતિ દાઠા નિક્ખન્તરંસિપભાસેન પભાસવા. કિં રવીતિ કિં વિરવિ. તવેસ એવરૂપો કક્ખળો સુનખો કિં કરોતિ, કિં મિગે ગણ્હાતિ, ઉદાહુ તે અમિત્તે, કિં તે ઇમિના, વિસ્સજ્જેહિ નન્તિ અધિપ્પાયેનેવમાહ.
Tattha kaṇho kaṇhoti bhayavasena daḷhīvasena vā āmeḍitaṃ. Ghoroti passantānaṃ bhayajanako. Pabhāsavāti dāṭhā nikkhantaraṃsipabhāsena pabhāsavā. Kiṃ ravīti kiṃ viravi. Tavesa evarūpo kakkhaḷo sunakho kiṃ karoti, kiṃ mige gaṇhāti, udāhu te amitte, kiṃ te iminā, vissajjehi nanti adhippāyenevamāha.
તં સુત્વા સક્કો દુતિયં ગાથમાહ –
Taṃ sutvā sakko dutiyaṃ gāthamāha –
૬૨.
62.
‘‘નાયં મિગાનમત્થાય, ઉસીનક ભવિસ્સતિ;
‘‘Nāyaṃ migānamatthāya, usīnaka bhavissati;
મનુસ્સાનં અનયો હુત્વા, તદા કણ્હો પમોક્ખતી’’તિ.
Manussānaṃ anayo hutvā, tadā kaṇho pamokkhatī’’ti.
તસ્સત્થો – અયઞ્હિ ‘‘મિગમંસં ખાદિસ્સામી’’તિ ઇધ નાગતો, તસ્મા મિગાનં અત્થો ન ભવિસ્સતિ, મનુસ્સમંસં પન ખાદિતું આગતો, તસ્મા તેસં અનયો મહાવિનાસકારકો હુત્વા યદા અનેન મનુસ્સા વિનાસં પાપિતા ભવિસ્સન્તિ, તદા અયં કણ્હો પમોક્ખતિ, મમ હત્થતો મુચ્ચિસ્સતીતિ.
Tassattho – ayañhi ‘‘migamaṃsaṃ khādissāmī’’ti idha nāgato, tasmā migānaṃ attho na bhavissati, manussamaṃsaṃ pana khādituṃ āgato, tasmā tesaṃ anayo mahāvināsakārako hutvā yadā anena manussā vināsaṃ pāpitā bhavissanti, tadā ayaṃ kaṇho pamokkhati, mama hatthato muccissatīti.
અથ નં રાજા ‘‘કિં પન તે ભો લુદ્દક-સુનખો સબ્બેસંયેવ મનુસ્સાનં મંસં ખાદિસ્સતિ, ઉદાહુ તવ અમિત્તાનઞ્ઞેવા’’તિ પુચ્છિત્વા ‘‘અમિત્તાનઞ્ઞેવ મે, મહારાજા’’તિ વુત્તે ‘‘કે પન ઇધ તે અમિત્તા’’તિ પુચ્છિત્વા ‘‘અધમ્માભિરતા વિસમચારિનો, મહારાજા’’તિ વુત્તે ‘‘કથેહિ તાવ ને અમ્હાક’’ન્તિ પુચ્છિ. અથસ્સ કથેન્તો દેવરાજા દસ ગાથા અભાસિ –
Atha naṃ rājā ‘‘kiṃ pana te bho luddaka-sunakho sabbesaṃyeva manussānaṃ maṃsaṃ khādissati, udāhu tava amittānaññevā’’ti pucchitvā ‘‘amittānaññeva me, mahārājā’’ti vutte ‘‘ke pana idha te amittā’’ti pucchitvā ‘‘adhammābhiratā visamacārino, mahārājā’’ti vutte ‘‘kathehi tāva ne amhāka’’nti pucchi. Athassa kathento devarājā dasa gāthā abhāsi –
૬૩.
63.
‘‘પત્તહત્થા સમણકા, મુણ્ડા સઙ્ઘાટિપારુતા;
‘‘Pattahatthā samaṇakā, muṇḍā saṅghāṭipārutā;
નઙ્ગલેહિ કસિસ્સન્તિ, તદા કણ્હો પમોક્ખતિ.
Naṅgalehi kasissanti, tadā kaṇho pamokkhati.
૬૪.
64.
‘‘તપસ્સિનિયો પબ્બજિતા, મુણ્ડા સઙ્ઘાટિપારુતા;
‘‘Tapassiniyo pabbajitā, muṇḍā saṅghāṭipārutā;
યદા લોકે ગમિસ્સન્તિ, તદા કણ્હો પમોક્ખતિ.
Yadā loke gamissanti, tadā kaṇho pamokkhati.
૬૫.
65.
‘‘દીઘોત્તરોટ્ઠા જટિલા, પઙ્કદન્તા રજસ્સિરા;
‘‘Dīghottaroṭṭhā jaṭilā, paṅkadantā rajassirā;
ઇણં ચોદાય ગચ્છન્તિ, તદા કણ્હો પમોક્ખતિ.
Iṇaṃ codāya gacchanti, tadā kaṇho pamokkhati.
૬૬.
66.
‘‘અધિચ્ચ વેદે સાવિત્તિં, યઞ્ઞતન્તઞ્ચ બ્રાહ્મણા;
‘‘Adhicca vede sāvittiṃ, yaññatantañca brāhmaṇā;
ભતિકાય યજિસ્સન્તિ, તદા કણ્હો પમોક્ખતિ.
Bhatikāya yajissanti, tadā kaṇho pamokkhati.
૬૭.
67.
‘‘માતરં પિતરં ચાપિ, જિણ્ણકં ગતયોબ્બનં;
‘‘Mātaraṃ pitaraṃ cāpi, jiṇṇakaṃ gatayobbanaṃ;
પહૂ સન્તો ન ભરન્તિ, તદા કણ્હો પમોક્ખતિ.
Pahū santo na bharanti, tadā kaṇho pamokkhati.
૬૮.
68.
‘‘માતરં પિતરં ચાપિ, જિણ્ણકં ગતયોબ્બનં;
‘‘Mātaraṃ pitaraṃ cāpi, jiṇṇakaṃ gatayobbanaṃ;
બાલા તુમ્હેતિ વક્ખન્તિ, તદા કણ્હો પમોક્ખતિ.
Bālā tumheti vakkhanti, tadā kaṇho pamokkhati.
૬૯.
69.
‘‘આચરિયભરિયં સખિં, માતુલાનિં પિતુચ્છકિં;
‘‘Ācariyabhariyaṃ sakhiṃ, mātulāniṃ pitucchakiṃ;
યદા લોકે ગમિસ્સન્તિ, તદા કણ્હો પમોક્ખતિ.
Yadā loke gamissanti, tadā kaṇho pamokkhati.
૭૦.
70.
‘‘અસિચમ્મં ગહેત્વાન, ખગ્ગં પગ્ગય્હ બ્રાહ્મણા;
‘‘Asicammaṃ gahetvāna, khaggaṃ paggayha brāhmaṇā;
પન્થઘાતં કરિસ્સન્તિ, તદા કણ્હો પમોક્ખતિ.
Panthaghātaṃ karissanti, tadā kaṇho pamokkhati.
૭૧.
71.
‘‘સુક્કચ્છવી વેધવેરા, થૂલબાહૂ અપાતુભા;
‘‘Sukkacchavī vedhaverā, thūlabāhū apātubhā;
મિત્તભેદં કરિસ્સન્તિ, તદા કણ્હો પમોક્ખતિ.
Mittabhedaṃ karissanti, tadā kaṇho pamokkhati.
૭૨.
72.
‘‘માયાવિનો નેકતિકા, અસપ્પુરિસચિન્તકા;
‘‘Māyāvino nekatikā, asappurisacintakā;
યદા લોકે ભવિસ્સન્તિ, તદા કણ્હો પમોક્ખતી’’તિ.
Yadā loke bhavissanti, tadā kaṇho pamokkhatī’’ti.
તત્થ સમણકાતિ ‘‘મયં સમણામ્હા’’તિ પટિઞ્ઞામત્તકેન હીળિતવોહારેનેવમાહ. કસિસ્સન્તીતિ તે તદાપિ કસન્તિયેવ. અયં પન અજાનન્તો વિય એવમાહ. અયઞ્હિસ્સ અધિપ્પાયો – એતે એવરૂપા દુસ્સીલા મમ અમિત્તા, યદા મમ સુનખેન એતે મારેત્વા મંસં ખાદિતં ભવિસ્સતિ, તદા એસ કણ્હો ઇતો પઞ્ચરજ્જુબન્ધના પમોક્ખતીતિ. ઇમિના ઉપાયેન સબ્બગાથાસુ અધિપ્પાયયોજના વેદિતબ્બા.
Tattha samaṇakāti ‘‘mayaṃ samaṇāmhā’’ti paṭiññāmattakena hīḷitavohārenevamāha. Kasissantīti te tadāpi kasantiyeva. Ayaṃ pana ajānanto viya evamāha. Ayañhissa adhippāyo – ete evarūpā dussīlā mama amittā, yadā mama sunakhena ete māretvā maṃsaṃ khāditaṃ bhavissati, tadā esa kaṇho ito pañcarajjubandhanā pamokkhatīti. Iminā upāyena sabbagāthāsu adhippāyayojanā veditabbā.
પબ્બજિતાતિ બુદ્ધસાસને પબ્બજિતા. ગમિસ્સન્તીતિ અગારમજ્ઝે પઞ્ચ કામગુણે પરિભુઞ્જન્તિયો વિચરિસ્સન્તિ. દીઘોત્તરોટ્ઠાતિ દાઠિકાનં વડ્ઢિતત્તા દીઘુત્તરોટ્ઠા. પઙ્કદન્તાતિ પઙ્કેન મલેન સમન્નાગતદન્તા. ઇણં ચોદાયાતિ ભિક્ખાચરિયાય ધનં સંહરિત્વા વડ્ઢિયા ઇણં પયોજેત્વા તં ચોદેત્વા તતો લદ્ધેન જીવિકં કપ્પેન્તા યદા ગચ્છન્તીતિ અત્થો.
Pabbajitāti buddhasāsane pabbajitā. Gamissantīti agāramajjhe pañca kāmaguṇe paribhuñjantiyo vicarissanti. Dīghottaroṭṭhāti dāṭhikānaṃ vaḍḍhitattā dīghuttaroṭṭhā. Paṅkadantāti paṅkena malena samannāgatadantā. Iṇaṃ codāyāti bhikkhācariyāya dhanaṃ saṃharitvā vaḍḍhiyā iṇaṃ payojetvā taṃ codetvā tato laddhena jīvikaṃ kappentā yadā gacchantīti attho.
સાવિત્તિન્તિ સાવિત્તિઞ્ચ અધિયિત્વા. યઞ્ઞતન્તઞ્ચાતિ યઞ્ઞવિધાયકતન્તં, યઞ્ઞં અધિયિત્વાતિ અત્થો. ભતિકાયાતિ તે તે રાજરાજમહામત્તે ઉપસઙ્કમિત્વા ‘‘તુમ્હાકં યઞ્ઞં યજિસ્સામ, ધનં દેથા’’તિ એવં ભતિઅત્થાય યદા યઞ્ઞં યજિસ્સન્તિ. પહૂ સન્તોતિ ભરિતું પોસેતું સમત્થા સમાના. બાલા તુમ્હેતિ તુમ્હે બાલા ન કિઞ્ચિ જાનાથાતિ યદા વક્ખન્તિ. ગમિસ્સન્તીતિ લોકધમ્મસેવનવસેન ગમિસ્સન્તિ. પન્થઘાતન્તિ પન્થે ઠત્વા મનુસ્સે મારેત્વા તેસં ભણ્ડગ્ગહણં.
Sāvittinti sāvittiñca adhiyitvā. Yaññatantañcāti yaññavidhāyakatantaṃ, yaññaṃ adhiyitvāti attho. Bhatikāyāti te te rājarājamahāmatte upasaṅkamitvā ‘‘tumhākaṃ yaññaṃ yajissāma, dhanaṃ dethā’’ti evaṃ bhatiatthāya yadā yaññaṃ yajissanti. Pahū santoti bharituṃ posetuṃ samatthā samānā. Bālā tumheti tumhe bālā na kiñci jānāthāti yadā vakkhanti. Gamissantīti lokadhammasevanavasena gamissanti. Panthaghātanti panthe ṭhatvā manusse māretvā tesaṃ bhaṇḍaggahaṇaṃ.
સુક્કચ્છવીતિ કસાવચુણ્ણાદિઘંસનેન સમુટ્ઠાપિતસુક્કચ્છવિવણ્ણા. વેધવેરાતિ વિધવા અપતિકા, તાહિ વિધવાહિ વેરં ચરન્તીતિ વેધવેરા. થૂલબાહૂતિ પાદપરિમદ્દનાદીહિ સમુટ્ઠાપિતમંસતાય મહાબાહૂ. અપાતુભાતિ અપાતુભાવા, ધનુપ્પાદરહિતાતિ અત્થો. મિત્તભેદન્તિ મિથુભેદં, અયમેવ વા પાઠો. ઇદં વુત્તં હોતિ – યદા એવરૂપા ઇત્થિધુત્તા ‘‘ઇમા અમ્હે ન જહિસ્સન્તી’’તિ સહિરઞ્ઞા વિધવા ઉપગન્ત્વા સંવાસં કપ્પેત્વા તાસં સન્તકં ખાદિત્વા તાહિ સદ્ધિં મિત્તભેદં કરિસ્સન્તિ , વિસ્સાસં ભિન્દિત્વા અઞ્ઞં સહિરઞ્ઞં ગમિસ્સન્તિ, તદા એસ તે ચોરે સબ્બેવ ખાદિત્વા મુચ્ચિસ્સતિ. અસપ્પુરિસચિન્તકાતિ અસપ્પુરિસચિત્તેહિ પરદુક્ખચિન્તનસીલા. તદાતિ તદા સબ્બેપિમે ઘાતેત્વા ખાદિતમંસો કણ્હો પમોક્ખતીતિ.
Sukkacchavīti kasāvacuṇṇādighaṃsanena samuṭṭhāpitasukkacchavivaṇṇā. Vedhaverāti vidhavā apatikā, tāhi vidhavāhi veraṃ carantīti vedhaverā. Thūlabāhūti pādaparimaddanādīhi samuṭṭhāpitamaṃsatāya mahābāhū. Apātubhāti apātubhāvā, dhanuppādarahitāti attho. Mittabhedanti mithubhedaṃ, ayameva vā pāṭho. Idaṃ vuttaṃ hoti – yadā evarūpā itthidhuttā ‘‘imā amhe na jahissantī’’ti sahiraññā vidhavā upagantvā saṃvāsaṃ kappetvā tāsaṃ santakaṃ khāditvā tāhi saddhiṃ mittabhedaṃ karissanti , vissāsaṃ bhinditvā aññaṃ sahiraññaṃ gamissanti, tadā esa te core sabbeva khāditvā muccissati. Asappurisacintakāti asappurisacittehi paradukkhacintanasīlā. Tadāti tadā sabbepime ghātetvā khāditamaṃso kaṇho pamokkhatīti.
એવઞ્ચ પન વત્વા ‘‘ઇમે મય્હં, મહારાજ, અમિત્તા’’તિ તે તે અધમ્મકારકે પક્ખન્દિત્વા ખાદિતુકામતં વિય કત્વા દસ્સેતિ. સો તતો મહાજનસ્સ ઉત્રસ્તકાલે સુનખં રજ્જુયા આકડ્ઢિત્વા ઠપિતં વિય કત્વા લુદ્દકવેસં વિજહિત્વા અત્તનો આનુભાવેન આકાસે જલમાનો ઠત્વા ‘‘મહારાજ, અહં સક્કો દેવરાજા, ‘અયં લોકો વિનસ્સતી’તિ આગતો, પમત્તા હિ મહાજના, અધમ્મં વત્તિત્વા મતમતા સમ્પતિ અપાયે પૂરેન્તિ, દેવલોકો તુચ્છો વિય વિતો, ઇતો પટ્ઠાય અધમ્મિકેસુ કત્તબ્બં અહં જાનિસ્સામિ, ત્વં અપ્પમત્તો હોહિ, મહારાજા’’તિ ચતૂહિ સતારહગાથાહિ ધમ્મં દેસેત્વા મનુસ્સાનં દાનસીલેસુ પતિટ્ઠાપેત્વા ઓસક્કિતસાસનં અઞ્ઞં વસ્સસહસ્સં પવત્તનસમત્થં કત્વા માતલિં આદાય સકટ્ઠાનમેવ ગતો. મહાજના દાનસીલાદીનિ પુઞ્ઞાનિ કત્વા દેવલોકે નિબ્બત્તિંસુ.
Evañca pana vatvā ‘‘ime mayhaṃ, mahārāja, amittā’’ti te te adhammakārake pakkhanditvā khāditukāmataṃ viya katvā dasseti. So tato mahājanassa utrastakāle sunakhaṃ rajjuyā ākaḍḍhitvā ṭhapitaṃ viya katvā luddakavesaṃ vijahitvā attano ānubhāvena ākāse jalamāno ṭhatvā ‘‘mahārāja, ahaṃ sakko devarājā, ‘ayaṃ loko vinassatī’ti āgato, pamattā hi mahājanā, adhammaṃ vattitvā matamatā sampati apāye pūrenti, devaloko tuccho viya vito, ito paṭṭhāya adhammikesu kattabbaṃ ahaṃ jānissāmi, tvaṃ appamatto hohi, mahārājā’’ti catūhi satārahagāthāhi dhammaṃ desetvā manussānaṃ dānasīlesu patiṭṭhāpetvā osakkitasāsanaṃ aññaṃ vassasahassaṃ pavattanasamatthaṃ katvā mātaliṃ ādāya sakaṭṭhānameva gato. Mahājanā dānasīlādīni puññāni katvā devaloke nibbattiṃsu.
સત્થા ઇમં ધમ્મદેસનં આહરિત્વા ‘‘એવં ભિક્ખવે પુબ્બેપાહં લોકસ્સ અત્થમેવ ચરામી’’તિ વત્વા જાતકં સમોધાનેસિ – ‘‘તદા માતલિ આનન્દો અહોસિ, સક્કો પન અહમેવ અહોસિ’’ન્તિ.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā ‘‘evaṃ bhikkhave pubbepāhaṃ lokassa atthameva carāmī’’ti vatvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā mātali ānando ahosi, sakko pana ahameva ahosi’’nti.
મહાકણ્હજાતકવણ્ણના છટ્ઠા.
Mahākaṇhajātakavaṇṇanā chaṭṭhā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / જાતકપાળિ • Jātakapāḷi / ૪૬૯. મહાકણ્હજાતકં • 469. Mahākaṇhajātakaṃ