Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / અપદાન-અટ્ઠકથા • Apadāna-aṭṭhakathā |
૩-૨. મહામોગ્ગલ્લાનત્થેરઅપદાનવણ્ણના
3-2. Mahāmoggallānattheraapadānavaṇṇanā
અનોમદસ્સી ભગવાત્યાદિકં આયસ્મતો મોગ્ગલ્લાનત્થેરસ્સ અપદાનં. અયઞ્ચ થેરો પુરિમબુદ્ધેસુ કતાધિકારો તત્થ તત્થ ભવે વિવટ્ટૂપનિસ્સયાનિ પુઞ્ઞાનિ ઉપચિનન્તો અનોમદસ્સિસ્સ ભગવતો કાલેતિઆદિ સારિપુત્તત્થેરસ્સ ધમ્મસેનાપતિનો વત્થુમ્હિ વુત્તમેવ. થેરો હિ પબ્બજિતદિવસતો પટ્ઠાય સત્તમે દિવસે મગધરટ્ઠે કલ્લવાલગામકં ઉપનિસ્સાય સમણધમ્મં કરોન્તો થિનમિદ્ધે ઓક્કમન્તે સત્થારા ‘‘મોગ્ગલ્લાન, મા તુચ્છો તવ વાયામો’’તિઆદિના સંવેજિતો થિનમિદ્ધં વિનોદેત્વા ભગવતા વુચ્ચમાનં ધાતુકમ્મટ્ઠાનં સુણન્તો એવ વિપસ્સનાપટિપાટિયા ઉપરિમગ્ગત્તયં અધિગન્ત્વા અગ્ગફલક્ખણે સાવકઞાણસ્સ મત્થકં પાપુણિ.
Anomadassībhagavātyādikaṃ āyasmato moggallānattherassa apadānaṃ. Ayañca thero purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayāni puññāni upacinanto anomadassissa bhagavato kāletiādi sāriputtattherassa dhammasenāpatino vatthumhi vuttameva. Thero hi pabbajitadivasato paṭṭhāya sattame divase magadharaṭṭhe kallavālagāmakaṃ upanissāya samaṇadhammaṃ karonto thinamiddhe okkamante satthārā ‘‘moggallāna, mā tuccho tava vāyāmo’’tiādinā saṃvejito thinamiddhaṃ vinodetvā bhagavatā vuccamānaṃ dhātukammaṭṭhānaṃ suṇanto eva vipassanāpaṭipāṭiyā uparimaggattayaṃ adhigantvā aggaphalakkhaṇe sāvakañāṇassa matthakaṃ pāpuṇi.
૩૭૫. એવં દુતિયસાવકભાવં પત્વા આયસ્મા મહામોગ્ગલ્લાનત્થેરો અત્તનો પુબ્બકમ્મં સરિત્વા સોમનસ્સવસેન પુબ્બચરિયં અપદાનં પકાસેન્તો અનોમદસ્સી ભગવાતિઆદિમાહ. તત્થ ન ઓમં અલામકં દસ્સનં પસ્સનં અસ્સાતિ અનોમદસ્સી. તસ્સ હિ દ્વત્તિંસમહાપુરિસલક્ખણપટિમણ્ડિતસરીરત્તા સકલં દિવસં સકલં માસં સકલં સંવચ્છરં સંવચ્છરસતસહસ્સમ્પિ પસ્સન્તાનં દેવમનુસ્સાનં અતિત્તિકરં દસ્સનન્તિ, અનોમં અલામકં નિબ્બાનં દસ્સનસીલોતિ વા ‘‘અનોમદસ્સી’’તિ લદ્ધનામો ભાગ્યવન્તતાદીહિ કારણેહિ ભગવા. લોકજેટ્ઠોતિ સકલસત્તલોકસ્સ જેટ્ઠો પધાનો. આસભસદિસત્તા આસભો, નરાનં આસભો નરાસભો. સો લોકજેટ્ઠો નરાસભો અનોમદસ્સી ભગવા દેવસઙ્ઘપુરક્ખતો દેવસમૂહેહિ પરિવારિતો. હિમવન્તમ્હિ વિહાસીતિ સમ્બન્ધો.
375. Evaṃ dutiyasāvakabhāvaṃ patvā āyasmā mahāmoggallānatthero attano pubbakammaṃ saritvā somanassavasena pubbacariyaṃ apadānaṃ pakāsento anomadassī bhagavātiādimāha. Tattha na omaṃ alāmakaṃ dassanaṃ passanaṃ assāti anomadassī. Tassa hi dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇapaṭimaṇḍitasarīrattā sakalaṃ divasaṃ sakalaṃ māsaṃ sakalaṃ saṃvaccharaṃ saṃvaccharasatasahassampi passantānaṃ devamanussānaṃ atittikaraṃ dassananti, anomaṃ alāmakaṃ nibbānaṃ dassanasīloti vā ‘‘anomadassī’’ti laddhanāmo bhāgyavantatādīhi kāraṇehi bhagavā. Lokajeṭṭhoti sakalasattalokassa jeṭṭho padhāno. Āsabhasadisattā āsabho, narānaṃ āsabho narāsabho. So lokajeṭṭho narāsabho anomadassī bhagavā devasaṅghapurakkhato devasamūhehi parivārito. Himavantamhi vihāsīti sambandho.
૩૭૬. યદા દુતિયસાવકભાવાય દુતિયવારે પત્થનં અકાસિ, તદા નામેન વરુણો નામ અહં નાગરાજા હુત્વા નિબ્બત્તો અહોસિન્તિ અત્થો. તેન વુત્તં – ‘‘વરુણો નામ નામેન, નાગરાજા અહં તદા’’તિ. કામરૂપીતિ યદિચ્છિતકામનિમ્માનસીલો. વિકુબ્બામીતિ વિવિધં ઇદ્ધિવિકુબ્બનં કરોમિ. મહોદધિનિવાસહન્તિ મઞ્જેરિકા નાગા, ભૂમિગતા નાગા, પબ્બતટ્ઠા નાગા, ગઙ્ગાવહેય્યા નાગા, સામુદ્દિકા નાગાતિ ઇમેસં નાગાનં અન્તરે સામુદ્દિકનાગો અહં મહોદધિમ્હિ સમુદ્દે નિવાસિં, વાસં કપ્પેસિન્તિ અત્થો.
376. Yadā dutiyasāvakabhāvāya dutiyavāre patthanaṃ akāsi, tadā nāmena varuṇo nāma ahaṃ nāgarājā hutvā nibbatto ahosinti attho. Tena vuttaṃ – ‘‘varuṇo nāma nāmena, nāgarājā ahaṃ tadā’’ti. Kāmarūpīti yadicchitakāmanimmānasīlo. Vikubbāmīti vividhaṃ iddhivikubbanaṃ karomi. Mahodadhinivāsahanti mañjerikā nāgā, bhūmigatā nāgā, pabbataṭṭhā nāgā, gaṅgāvaheyyā nāgā, sāmuddikā nāgāti imesaṃ nāgānaṃ antare sāmuddikanāgo ahaṃ mahodadhimhi samudde nivāsiṃ, vāsaṃ kappesinti attho.
૩૭૭. સઙ્ગણિયં ગણં હિત્વાતિ નિચ્ચપરિવારભૂતં સકપરિવારં નાગસમૂહં હિત્વા વિના હુત્વા . તૂરિયં પટ્ઠપેસહન્તિ અહં તૂરિયં પટ્ઠપેસિં, વજ્જાપેસિન્તિ અત્થો. સમ્બુદ્ધં પરિવારેત્વાતિ અનોમદસ્સિસમ્બુદ્ધં સમન્તતો સેવમાના અચ્છરા નાગમાણવિકા વાદેસું દિબ્બવાદેહિ ગીતા વાક્યાદીહિ વાદેસું લદ્ધાનુરૂપતો વજ્જેસું તદાતિ અત્થો.
377.Saṅgaṇiyaṃ gaṇaṃ hitvāti niccaparivārabhūtaṃ sakaparivāraṃ nāgasamūhaṃ hitvā vinā hutvā . Tūriyaṃ paṭṭhapesahanti ahaṃ tūriyaṃ paṭṭhapesiṃ, vajjāpesinti attho. Sambuddhaṃ parivāretvāti anomadassisambuddhaṃ samantato sevamānā accharā nāgamāṇavikā vādesuṃ dibbavādehi gītā vākyādīhi vādesuṃ laddhānurūpato vajjesuṃ tadāti attho.
૩૭૮. વજ્જમાનેસુ તૂરેસૂતિ મનુસ્સનાગતૂરિયેસુ પઞ્ચઙ્ગિકેસુ વજ્જમાનેસુ . દેવા તૂરાનિ વજ્જયુન્તિ ચાતુમહારાજિકા દેવા દિબ્બતૂરિયાનિ વજ્જિંસુ વાદેસુન્તિ અત્થો. ઉભિન્નં સદ્દં સુત્વાનાતિ ઉભિન્નં દેવમનુસ્સાનં ભેરિસદ્દં સુત્વા. તિલોકગરુસમાનોપિ બુદ્ધો સમ્પબુજ્ઝથ જાનાતિ સુણાતીતિ અત્થો.
378.Vajjamānesu tūresūti manussanāgatūriyesu pañcaṅgikesu vajjamānesu . Devā tūrāni vajjayunti cātumahārājikā devā dibbatūriyāni vajjiṃsu vādesunti attho. Ubhinnaṃ saddaṃ sutvānāti ubhinnaṃ devamanussānaṃ bherisaddaṃ sutvā. Tilokagarusamānopi buddho sampabujjhatha jānāti suṇātīti attho.
૩૭૯. નિમન્તેત્વાન સમ્બુદ્ધન્તિ સસાવકસઙ્ઘં સમ્બુદ્ધં સ્વાતનાય નિમન્તેત્વા પરિવારેત્વા. સકભવનન્તિ અત્તનો નાગભવનં ઉપાગમિં. ગન્ત્વા ચ આસનં પઞ્ઞપેત્વાનાતિ રત્તિટ્ઠાનદિવાટ્ઠાનકુટિમણ્ડપસયનનિસીદનટ્ઠાનાનિ પઞ્ઞાપેત્વા સજ્જેત્વાતિ અત્થો. કાલમારોચયિં અહન્તિ એવં કતપુબ્બવિધાનો અહં ‘‘કાલો, ભન્તે, નિટ્ઠિતં ભત્ત’’ન્તિ કાલં આરોચયિં વિઞ્ઞાપેસિં.
379.Nimantetvāna sambuddhanti sasāvakasaṅghaṃ sambuddhaṃ svātanāya nimantetvā parivāretvā. Sakabhavananti attano nāgabhavanaṃ upāgamiṃ. Gantvā ca āsanaṃ paññapetvānāti rattiṭṭhānadivāṭṭhānakuṭimaṇḍapasayananisīdanaṭṭhānāni paññāpetvā sajjetvāti attho. Kālamārocayiṃ ahanti evaṃ katapubbavidhāno ahaṃ ‘‘kālo, bhante, niṭṭhitaṃ bhatta’’nti kālaṃ ārocayiṃ viññāpesiṃ.
૩૮૦. ખીણાસવસહસ્સેહીતિ તદા સો ભગવા અરહન્તસહસ્સેહિ પરિવુતો લોકનાયકો સબ્બા દિસા ઓભાસેન્તો મે ભવનં ઉપાગમિ સમ્પત્તોતિ અત્થો.
380.Khīṇāsavasahassehīti tadā so bhagavā arahantasahassehi parivuto lokanāyako sabbā disā obhāsento me bhavanaṃ upāgami sampattoti attho.
૩૮૧. અત્તનો ભવનં પવિટ્ઠં ભગવન્તં ભોજનાકારં દસ્સેન્તો ઉપવિટ્ઠં મહાવીરન્તિઆદિમાહ. તં સુવિઞ્ઞેય્યમેવ.
381. Attano bhavanaṃ paviṭṭhaṃ bhagavantaṃ bhojanākāraṃ dassento upaviṭṭhaṃ mahāvīrantiādimāha. Taṃ suviññeyyameva.
૩૮૬. ઓક્કાકકુલસમ્ભવોતિ ઓક્કાકરઞ્ઞો પરમ્પરાગતરાજકુલે ઉપ્પન્નો સકલજમ્બુદીપે પાકટરાજકુલે ઉપ્પન્નો વા ગોત્તેન ગોત્તવસેન ગોતમો નામ સત્થા મનુસ્સલોકે ભવિસ્સતિ.
386.Okkākakulasambhavoti okkākarañño paramparāgatarājakule uppanno sakalajambudīpe pākaṭarājakule uppanno vā gottena gottavasena gotamo nāma satthā manussaloke bhavissati.
૩૮૮. સો પચ્છા પબ્બજિત્વાનાતિ સો નાગરાજા પચ્છા પચ્છિમભવે કુસલમૂલેન પુઞ્ઞસમ્ભારેન ચોદિતો ઉય્યોજિતો સાસને પબ્બજિત્વા ગોતમસ્સ ભગવતો દુતિયો અગ્ગસાવકો હેસ્સતીતિ બ્યાકરણમકાસિ.
388.So pacchā pabbajitvānāti so nāgarājā pacchā pacchimabhave kusalamūlena puññasambhārena codito uyyojito sāsane pabbajitvā gotamassa bhagavato dutiyo aggasāvako hessatīti byākaraṇamakāsi.
૩૮૯. આરદ્ધવીરિયોતિ ઠાનનિસજ્જાદીસુ ઇરિયાપથેસુ વીરિયવા. પહિતત્તોતિ નિબ્બાને પેસિતચિત્તો . ઇદ્ધિયા પારમિં ગતોતિ ‘‘એતદગ્ગં, ભિક્ખવે, મમ સાવકાનં ભિક્ખૂનં ઇદ્ધિમન્તાનં યદિદં મહામોગ્ગલ્લાનો’’તિ (અ॰ નિ॰ ૧.૧૮૦, ૧૯૦) અધિટ્ઠાનિદ્ધિવિકુબ્બનિદ્ધિકમ્મવિપાકજિદ્ધિઆદીસુ પારમિં પરિયોસાનં ગતો પત્તો. સબ્બાસવેતિ આ સમન્તતો સવનતો પવત્તનતો ‘‘આસવા’’તિ લદ્ધનામે કામભવદિટ્ઠિઅવિજ્જાધમ્મે સબ્બે પરિઞ્ઞાય સમન્તતો અઞ્ઞાય જાનિત્વા પજહિત્વા અનાસવો નિક્કિલેસો. નિબ્બાયિસ્સતીતિ કિલેસખન્ધપરિનિબ્બાનેન નિબ્બાયિસ્સતીતિ સમ્બન્ધો.
389.Āraddhavīriyoti ṭhānanisajjādīsu iriyāpathesu vīriyavā. Pahitattoti nibbāne pesitacitto . Iddhiyā pāramiṃ gatoti ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ iddhimantānaṃ yadidaṃ mahāmoggallāno’’ti (a. ni. 1.180, 190) adhiṭṭhāniddhivikubbaniddhikammavipākajiddhiādīsu pāramiṃ pariyosānaṃ gato patto. Sabbāsaveti ā samantato savanato pavattanato ‘‘āsavā’’ti laddhanāme kāmabhavadiṭṭhiavijjādhamme sabbe pariññāya samantato aññāya jānitvā pajahitvā anāsavo nikkileso. Nibbāyissatīti kilesakhandhaparinibbānena nibbāyissatīti sambandho.
૩૯૦. એવં થેરો અત્તનો પુઞ્ઞવસેન લદ્ધબ્યાકરણં વત્વા પુન પાપચરિયં પકાસેન્તો પાપમિત્તોપનિસ્સાયાતિઆદિમાહ. તત્થ પાપમિત્તે પાપકે લામકે મિત્તે ઉપનિસ્સાય નિસ્સયે કત્વા તેહિ સંસગ્ગો હુત્વાતિ અત્થો.
390. Evaṃ thero attano puññavasena laddhabyākaraṇaṃ vatvā puna pāpacariyaṃ pakāsento pāpamittopanissāyātiādimāha. Tattha pāpamitte pāpake lāmake mitte upanissāya nissaye katvā tehi saṃsaggo hutvāti attho.
તત્રાયમનુપુબ્બી કથા – એકસ્મિં સમયે તિત્થિયા સન્નિપતિત્વા મન્તેસું – ‘‘જાનાથાવુસો, કેન કારણેન સમણસ્સ ગોતમસ્સ લાભસક્કારો મહા હુત્વા નિબ્બત્તો’’તિ? ‘‘ન જાનામ’’. ‘‘તુમ્હે પન ન જાનાથા’’તિ? ‘‘આમ, જાનામ’’ – મોગ્ગલ્લાનં નામ એકં ભિક્ખું નિસ્સાય ઉપ્પન્નો . સો હિ દેવલોકં ગન્ત્વા દેવતાહિ કતકમ્મં પુચ્છિત્વા આગન્ત્વા મનુસ્સાનં કથેસિ – ‘‘ઇદં નામ કત્વા એવરૂપં સમ્પત્તિં લભન્તી’’તિ. નિરયે નિબ્બત્તાનમ્પિ કમ્મં પુચ્છિત્વા આગન્ત્વા મનુસ્સાનં કથેસિ – ‘‘ઇદં નામ કત્વા એવરૂપં દુક્ખં અનુભવન્તી’’તિ. મનુસ્સા તસ્સ કથં સુત્વા મહન્તં લાભસક્કારં અભિહરન્તિ. સચે તં મારેતું સક્ખિસ્સામ, સો લાભસક્કારો અમ્હાકં નિબ્બત્તિસ્સતિ, અત્થેસો ઉપાયોતિ સબ્બે એકચ્છન્દા હુત્વા ‘‘યંકિઞ્ચિ કત્વા તં મારેસ્સામા’’તિ અત્તનો ઉપટ્ઠાકે સમાદપેત્વા કહાપણસહસ્સં લભિત્વા પુરિસઘાતકે ચોરે પક્કોસાપેત્વા ‘‘મહામોગ્ગલ્લાનત્થેરો નામ સમણસ્સ ગોતમસ્સ સાવકો કાળસિલાયં વસતિ, તુમ્હે તત્થ ગન્ત્વા તં મારેથા’’તિ તેસં તં સહસ્સં અદંસુ. ચોરા ધનલાભેન સમ્પટિચ્છિત્વા ‘‘થેરં મારેસ્સામા’’તિ ગન્ત્વા તસ્સ વસનટ્ઠાનં પરિવારેસું. થેરો તેહિ પરિક્ખિત્તભાવં ઞત્વા કુઞ્ચિકચ્છિદ્દેન નિક્ખમિત્વા પક્કામિ. ચોરા તં દિવસં થેરં અદિસ્વા પુનેકદિવસં તસ્સ વસનટ્ઠાનં પરિક્ખિપિંસુ. થેરો ઞત્વા કણ્ણિકામણ્ડલં ભિન્દિત્વા આકાસં પક્ખન્દિ. એવં તે પઠમમાસેપિ, મજ્ઝિમમાસેપિ થેરં ગહેતું નાસક્ખિંસુ. પચ્છિમમાસે પન સમ્પત્તે થેરો અત્તના કતકમ્મસ્સ આકડ્ઢનભાવં ઞત્વા ન અપગચ્છિ. ચોરા તં પહરન્તા તણ્ડુલકમત્તાનિ અટ્ઠીનિ કરોન્તા ભિન્દિંસુ. અથ નં ‘‘મતો’’તિ સઞ્ઞાય એકસ્મિં ગુમ્બપિટ્ઠે ખિપિત્વા પક્કમિંસુ.
Tatrāyamanupubbī kathā – ekasmiṃ samaye titthiyā sannipatitvā mantesuṃ – ‘‘jānāthāvuso, kena kāraṇena samaṇassa gotamassa lābhasakkāro mahā hutvā nibbatto’’ti? ‘‘Na jānāma’’. ‘‘Tumhe pana na jānāthā’’ti? ‘‘Āma, jānāma’’ – moggallānaṃ nāma ekaṃ bhikkhuṃ nissāya uppanno . So hi devalokaṃ gantvā devatāhi katakammaṃ pucchitvā āgantvā manussānaṃ kathesi – ‘‘idaṃ nāma katvā evarūpaṃ sampattiṃ labhantī’’ti. Niraye nibbattānampi kammaṃ pucchitvā āgantvā manussānaṃ kathesi – ‘‘idaṃ nāma katvā evarūpaṃ dukkhaṃ anubhavantī’’ti. Manussā tassa kathaṃ sutvā mahantaṃ lābhasakkāraṃ abhiharanti. Sace taṃ māretuṃ sakkhissāma, so lābhasakkāro amhākaṃ nibbattissati, attheso upāyoti sabbe ekacchandā hutvā ‘‘yaṃkiñci katvā taṃ māressāmā’’ti attano upaṭṭhāke samādapetvā kahāpaṇasahassaṃ labhitvā purisaghātake core pakkosāpetvā ‘‘mahāmoggallānatthero nāma samaṇassa gotamassa sāvako kāḷasilāyaṃ vasati, tumhe tattha gantvā taṃ mārethā’’ti tesaṃ taṃ sahassaṃ adaṃsu. Corā dhanalābhena sampaṭicchitvā ‘‘theraṃ māressāmā’’ti gantvā tassa vasanaṭṭhānaṃ parivāresuṃ. Thero tehi parikkhittabhāvaṃ ñatvā kuñcikacchiddena nikkhamitvā pakkāmi. Corā taṃ divasaṃ theraṃ adisvā punekadivasaṃ tassa vasanaṭṭhānaṃ parikkhipiṃsu. Thero ñatvā kaṇṇikāmaṇḍalaṃ bhinditvā ākāsaṃ pakkhandi. Evaṃ te paṭhamamāsepi, majjhimamāsepi theraṃ gahetuṃ nāsakkhiṃsu. Pacchimamāse pana sampatte thero attanā katakammassa ākaḍḍhanabhāvaṃ ñatvā na apagacchi. Corā taṃ paharantā taṇḍulakamattāni aṭṭhīni karontā bhindiṃsu. Atha naṃ ‘‘mato’’ti saññāya ekasmiṃ gumbapiṭṭhe khipitvā pakkamiṃsu.
થેરો , ‘‘સત્થારં પસ્સિત્વા વન્દિત્વાવ પરિનિબ્બાયિસ્સામી’’તિ અત્તભાવં ઝાનવેઠનેન વેઠેત્વા આકાસેન સત્થુ સન્તિકં ગન્ત્વા સત્થારં વન્દિત્વા ‘‘ભન્તે, પરિનિબ્બાયિસ્સામી’’તિ આહ. ‘‘પરિનિબ્બાયિસ્સસિ, મોગ્ગલ્લાના’’તિ? ‘‘આમ, ભન્તે’’તિ. ‘‘કત્થ ગન્ત્વા પરિનિબ્બાયિસ્સસી’’તિ? ‘‘કાળસિલાપદેસં, ભન્તે’’તિ. ‘‘તેન હિ, મોગ્ગલ્લાન, મય્હં ધમ્મં કથેત્વા યાહિ. તાદિસસ્સ હિ મે સાવકસ્સ ન દાનિ દસ્સનં અત્થી’’તિ. સો ‘‘એવં કરિસ્સામિ, ભન્તે’’તિ સત્થારં વન્દિત્વા આકાસં ઉપ્પતિત્વા સારિપુત્તત્થેરો વિય પરિનિબ્બાનદિવસે નાનપ્પકારા ઇદ્ધિયો કત્વા ધમ્મં કથેત્વા સત્થારં વન્દિત્વા કાળસિલાપદેસં ગન્ત્વા પરિનિબ્બાયિ. ‘‘થેરં કિર ચોરા મારેસુ’’ન્તિ અયં કથા સકલજમ્બુદીપે પત્થરિ.
Thero , ‘‘satthāraṃ passitvā vanditvāva parinibbāyissāmī’’ti attabhāvaṃ jhānaveṭhanena veṭhetvā ākāsena satthu santikaṃ gantvā satthāraṃ vanditvā ‘‘bhante, parinibbāyissāmī’’ti āha. ‘‘Parinibbāyissasi, moggallānā’’ti? ‘‘Āma, bhante’’ti. ‘‘Kattha gantvā parinibbāyissasī’’ti? ‘‘Kāḷasilāpadesaṃ, bhante’’ti. ‘‘Tena hi, moggallāna, mayhaṃ dhammaṃ kathetvā yāhi. Tādisassa hi me sāvakassa na dāni dassanaṃ atthī’’ti. So ‘‘evaṃ karissāmi, bhante’’ti satthāraṃ vanditvā ākāsaṃ uppatitvā sāriputtatthero viya parinibbānadivase nānappakārā iddhiyo katvā dhammaṃ kathetvā satthāraṃ vanditvā kāḷasilāpadesaṃ gantvā parinibbāyi. ‘‘Theraṃ kira corā māresu’’nti ayaṃ kathā sakalajambudīpe patthari.
રાજા અજાતસત્તુ ચોરે પરિયેસનત્થાય ચરપુરિસે પયોજેસિ. તેસુ ચોરેસુ સુરાપાને સુરં પિવન્તેસુ મદ્દેસુ એકો એકસ્સ પિટ્ઠિં પહરિત્વા પાતેસિ. સો તં સન્તજ્જેન્તો ‘‘અમ્ભો દુબ્બિનીત ત્વં, કસ્મા મે પિટ્ઠિં પહરિત્વા પાતેસિ, કિં પન, અરે દુટ્ઠચોર, તયા મહામોગ્ગલ્લાનત્થેરો પઠમં પહતો’’તિ આહ. ‘‘કિં પન ત્વં મયા પઠમં પહતભાવં ન જાનાસી’’તિ? એવં એતેસં ‘‘મયા પહતો, મયા પહતો’’તિ વદન્તાનં સુત્વા તે ચરપુરિસા સબ્બે તે ચોરે ગહેત્વા રઞ્ઞો આરોચેસું. રાજા તે ચોરે પક્કોસાપેત્વા પુચ્છિ – ‘‘તુમ્હેહિ થેરો મારિતો’’તિ? ‘‘આમ, દેવા’’તિ. ‘‘કેહિ તુમ્હે ઉય્યોજિતા’’તિ? ‘‘નગ્ગસમણેહિ, દેવા’’તિ. રાજા પઞ્ચસતે નગ્ગસમણે ગાહાપેત્વા પઞ્ચસતેહિ ચોરેહિ સદ્ધિં રાજઙ્ગણે નાભિપમાણેસુ આવાટેસુ નિખણાપેત્વા પલાલેહિ પટિચ્છાદેત્વા અગ્ગિં દાપેસિ. અથ નેસં ઝામભાવં જાનિત્વા અયનઙ્ગલેહિ કસાપેત્વા સબ્બે ખણ્ડાખણ્ડં કારાપેસિ. તદા ભિક્ખૂ ધમ્મસભાયં કથં સમુટ્ઠાપેસું – ‘‘મહામોગ્ગલ્લાનત્થેરો અત્તનો અનનુરૂપમરણં પત્તો’’તિ. સત્થા આગન્ત્વા ‘‘કાય નુત્થ, ભિક્ખવે, એતરહિ કથાય સન્નિસિન્ના’’તિ પુચ્છિત્વા ‘‘ઇમાય નામ, ભન્તે’’તિ વુત્તે ‘‘મોગ્ગલ્લાનસ્સ, ભિક્ખવે, ઇમસ્સેવ અત્તભાવસ્સ અનનુરૂપં મરણં, પુબ્બે પન તેન કતકમ્મસ્સ અનુરૂપમેવા’’તિ વત્વા ‘‘કિં પનસ્સ, ભન્તે, પુબ્બકમ્મ’’ન્તિ પુટ્ઠો તં વિત્થારેત્વા કથેસિ.
Rājā ajātasattu core pariyesanatthāya carapurise payojesi. Tesu coresu surāpāne suraṃ pivantesu maddesu eko ekassa piṭṭhiṃ paharitvā pātesi. So taṃ santajjento ‘‘ambho dubbinīta tvaṃ, kasmā me piṭṭhiṃ paharitvā pātesi, kiṃ pana, are duṭṭhacora, tayā mahāmoggallānatthero paṭhamaṃ pahato’’ti āha. ‘‘Kiṃ pana tvaṃ mayā paṭhamaṃ pahatabhāvaṃ na jānāsī’’ti? Evaṃ etesaṃ ‘‘mayā pahato, mayā pahato’’ti vadantānaṃ sutvā te carapurisā sabbe te core gahetvā rañño ārocesuṃ. Rājā te core pakkosāpetvā pucchi – ‘‘tumhehi thero mārito’’ti? ‘‘Āma, devā’’ti. ‘‘Kehi tumhe uyyojitā’’ti? ‘‘Naggasamaṇehi, devā’’ti. Rājā pañcasate naggasamaṇe gāhāpetvā pañcasatehi corehi saddhiṃ rājaṅgaṇe nābhipamāṇesu āvāṭesu nikhaṇāpetvā palālehi paṭicchādetvā aggiṃ dāpesi. Atha nesaṃ jhāmabhāvaṃ jānitvā ayanaṅgalehi kasāpetvā sabbe khaṇḍākhaṇḍaṃ kārāpesi. Tadā bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘mahāmoggallānatthero attano ananurūpamaraṇaṃ patto’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāma, bhante’’ti vutte ‘‘moggallānassa, bhikkhave, imasseva attabhāvassa ananurūpaṃ maraṇaṃ, pubbe pana tena katakammassa anurūpamevā’’ti vatvā ‘‘kiṃ panassa, bhante, pubbakamma’’nti puṭṭho taṃ vitthāretvā kathesi.
અતીતે, ભિક્ખવે, બારાણસિયં એકો કુલપુત્તો સયમેવ કોટ્ટનપચનાદીનિ કરોન્તો માતાપિતરો પટિજગ્ગિ. અથસ્સ માતાપિતરો ‘‘તાત, ત્વં એકકોવ ગેહે ચ અરઞ્ઞે ચ કમ્મં કરોન્તો કિલમસિ, એકં તે કુમારિકં આનેસ્સામા’’તિ વત્વા ‘‘અમ્મતાતા, યાવ તુમ્હે જીવથ, તાવ વો સહત્થા ઉપટ્ઠહિસ્સામી’’તિ તેન પટિક્ખિત્તાપિ પુનપ્પુનં યાચિત્વા કુમારિકં આનેસું. સા કતિપાહમેવ તે ઉપટ્ઠહિત્વા પચ્છા તેસં દસ્સનમપિ અનિચ્છન્તી – ‘‘ન સક્કા તવ માતાપિતૂહિ સદ્ધિં એકટ્ઠાને વસિતુ’’ન્તિ ઉજ્ઝાયિત્વા તસ્મિં અત્તનો કથં અગ્ગણ્હન્તે તસ્સ બહિગતકાલે મકચિવાકખણ્ડાનિ ચ યાગુફેણકે ચ ગહેત્વા તત્થ તત્થ આકિરિત્વા તેનાગન્ત્વા ‘‘કિં ઇદ’’ન્તિ પુટ્ઠા ‘‘ઇમેસં મહલ્લકઅન્ધાનં એતં કમ્મં, સબ્બં ગેહં કિલિટ્ઠા કરોન્તા વિચરન્તિ, ન સક્કા એતેહિ સદ્ધિં એકટ્ઠાને વસિતુ’’ન્તિ એવં તાય પુનપ્પુનં કથિયમાનાય એવરૂપોપિ પૂરિતપારમી સત્તો માતાપિતૂહિ સદ્ધિં ભિજ્જિ. સો ‘‘હોતુ, જાનિસ્સામિ નેસં કત્તબ્બકમ્મ’’ન્તિ તે ભોજેત્વા ‘‘અમ્મતાતા, અસુકટ્ઠાને નામ તુમ્હાકં ઞાતકા આગમનં પચ્ચાસીસન્તિ, તત્થ ગમિસ્સામા’’તિ તે યાનકં આરોપેત્વા આદાય ગચ્છન્તો અટવિમજ્ઝં પત્તકાલે ‘‘તાત, રસ્મિયો ગણ્હથ, ગોણા દણ્ડસઞ્ઞાય ગમિસ્સન્તિ, ઇમસ્મિં ઠાને ચોરા વસન્તિ, અહં ઓતરિત્વા ચરામી’’તિ પિતુ હત્થે રસ્મિયો દત્વા ઓતરિત્વા ગચ્છન્તો સદ્દં પરિવત્તેત્વા ચોરાનં ઉટ્ઠિતસદ્દમકાસિ. માતાપિતરો સદ્દં સુત્વા ‘‘ચોરા ઉટ્ઠિતા’’તિ સઞ્ઞાય ‘‘તાત, ચોરા ઉટ્ઠિતા, મહલ્લકા મયં, ત્વં અત્તાનમેવ રક્ખાહી’’તિ આહંસુ. સો માતાપિતરો વિરવન્તેપિ ચોરસદ્દં કરોન્તો કોટ્ટેત્વા મારેત્વા અટવિયં ખિપિત્વા પચ્ચાગમિ.
Atīte, bhikkhave, bārāṇasiyaṃ eko kulaputto sayameva koṭṭanapacanādīni karonto mātāpitaro paṭijaggi. Athassa mātāpitaro ‘‘tāta, tvaṃ ekakova gehe ca araññe ca kammaṃ karonto kilamasi, ekaṃ te kumārikaṃ ānessāmā’’ti vatvā ‘‘ammatātā, yāva tumhe jīvatha, tāva vo sahatthā upaṭṭhahissāmī’’ti tena paṭikkhittāpi punappunaṃ yācitvā kumārikaṃ ānesuṃ. Sā katipāhameva te upaṭṭhahitvā pacchā tesaṃ dassanamapi anicchantī – ‘‘na sakkā tava mātāpitūhi saddhiṃ ekaṭṭhāne vasitu’’nti ujjhāyitvā tasmiṃ attano kathaṃ aggaṇhante tassa bahigatakāle makacivākakhaṇḍāni ca yāgupheṇake ca gahetvā tattha tattha ākiritvā tenāgantvā ‘‘kiṃ ida’’nti puṭṭhā ‘‘imesaṃ mahallakaandhānaṃ etaṃ kammaṃ, sabbaṃ gehaṃ kiliṭṭhā karontā vicaranti, na sakkā etehi saddhiṃ ekaṭṭhāne vasitu’’nti evaṃ tāya punappunaṃ kathiyamānāya evarūpopi pūritapāramī satto mātāpitūhi saddhiṃ bhijji. So ‘‘hotu, jānissāmi nesaṃ kattabbakamma’’nti te bhojetvā ‘‘ammatātā, asukaṭṭhāne nāma tumhākaṃ ñātakā āgamanaṃ paccāsīsanti, tattha gamissāmā’’ti te yānakaṃ āropetvā ādāya gacchanto aṭavimajjhaṃ pattakāle ‘‘tāta, rasmiyo gaṇhatha, goṇā daṇḍasaññāya gamissanti, imasmiṃ ṭhāne corā vasanti, ahaṃ otaritvā carāmī’’ti pitu hatthe rasmiyo datvā otaritvā gacchanto saddaṃ parivattetvā corānaṃ uṭṭhitasaddamakāsi. Mātāpitaro saddaṃ sutvā ‘‘corā uṭṭhitā’’ti saññāya ‘‘tāta, corā uṭṭhitā, mahallakā mayaṃ, tvaṃ attānameva rakkhāhī’’ti āhaṃsu. So mātāpitaro viravantepi corasaddaṃ karonto koṭṭetvā māretvā aṭaviyaṃ khipitvā paccāgami.
સત્થા ઇદં તસ્સ પુબ્બકમ્મં કથેત્વા ‘‘ભિક્ખવે, મોગ્ગલ્લાનો એત્તકં કમ્મં કત્વા અનેકવસ્સસતસહસ્સાનિ નિરયે પચ્ચિત્વા તાવ પક્કાવસેસેન અત્તભાવસતે એવમેવ કોટ્ટેત્વા સંચુણ્ણો મરણં પત્તો, એવં મોગ્ગલ્લાનેન અત્તનો કમ્માનુરૂપમેવ મરણં લદ્ધં. પઞ્ચહિ ચોરસતેહિ સદ્ધિં પઞ્ચતિત્થિયસતાનિપિ મમ પુત્તં અપ્પદુટ્ઠં દુસ્સેત્વા અનુરૂપમેવ મરણં લભિંસુ. અપ્પદુટ્ઠેસુ હિ પદુસ્સન્તો દસહિ કારણેહિ અનયબ્યસનં પાપુણાતિયેવા’’તિ અનુસન્ધિં ઘટેત્વા ધમ્મં દેસેન્તો ઇમા ગાથા અભાસિ –
Satthā idaṃ tassa pubbakammaṃ kathetvā ‘‘bhikkhave, moggallāno ettakaṃ kammaṃ katvā anekavassasatasahassāni niraye paccitvā tāva pakkāvasesena attabhāvasate evameva koṭṭetvā saṃcuṇṇo maraṇaṃ patto, evaṃ moggallānena attano kammānurūpameva maraṇaṃ laddhaṃ. Pañcahi corasatehi saddhiṃ pañcatitthiyasatānipi mama puttaṃ appaduṭṭhaṃ dussetvā anurūpameva maraṇaṃ labhiṃsu. Appaduṭṭhesu hi padussanto dasahi kāraṇehi anayabyasanaṃ pāpuṇātiyevā’’ti anusandhiṃ ghaṭetvā dhammaṃ desento imā gāthā abhāsi –
‘‘યો દણ્ડેન અદણ્ડેસુ, અપ્પદુટ્ઠેસુ દુસ્સતિ;
‘‘Yo daṇḍena adaṇḍesu, appaduṭṭhesu dussati;
દસન્નમઞ્ઞતરં ઠાનં, ખિપ્પમેવ નિગચ્છતિ.
Dasannamaññataraṃ ṭhānaṃ, khippameva nigacchati.
‘‘વેદનં ફરુસં જાનિં, સરીરસ્સ વ ભેદનં;
‘‘Vedanaṃ pharusaṃ jāniṃ, sarīrassa va bhedanaṃ;
ગરુકં વાપિ આબાધં, ચિત્તક્ખેપં વ પાપુણે.
Garukaṃ vāpi ābādhaṃ, cittakkhepaṃ va pāpuṇe.
‘‘રાજતો વા ઉપસગ્ગં, અબ્ભક્ખાનં વ દારુણં;
‘‘Rājato vā upasaggaṃ, abbhakkhānaṃ va dāruṇaṃ;
પરિક્ખયં વ ઞાતીનં, ભોગાનં વ પભઙ્ગુનં.
Parikkhayaṃ va ñātīnaṃ, bhogānaṃ va pabhaṅgunaṃ.
‘‘અથવસ્સ અગારાનિ, અગ્ગિ ડહતિ પાવકો;
‘‘Athavassa agārāni, aggi ḍahati pāvako;
કાયસ્સ ભેદા દુપ્પઞ્ઞો, નિરયં સોપપજ્જતી’’તિ. (ધ॰ પ॰ ૧૩૭-૧૪૦);
Kāyassa bhedā duppañño, nirayaṃ sopapajjatī’’ti. (dha. pa. 137-140);
૩૯૩. પવિવેકમનુયુત્તોતિ પકારેન વિવેકં એકીભાવં અનુયુત્તો યોજિતો યુત્તપ્પયુત્તો. સમાધિભાવનારતોતિ પઠમજ્ઝાનાદિભાવનાય રતો અલ્લીનો ચ. સબ્બાસવે સકલકિલેસે, પરિઞ્ઞાય જાનિત્વા પજહિત્વા, અનાસવો નિક્કિલેસો વિહરામીતિ સમ્બન્ધો.
393.Pavivekamanuyuttoti pakārena vivekaṃ ekībhāvaṃ anuyutto yojito yuttappayutto. Samādhibhāvanāratoti paṭhamajjhānādibhāvanāya rato allīno ca. Sabbāsave sakalakilese, pariññāya jānitvā pajahitvā, anāsavo nikkileso viharāmīti sambandho.
૩૯૪. ઇદાનિ અત્તનો પુઞ્ઞસમ્ભારવસેન પુબ્બચરિતસ્સ ફલં દસ્સેન્તો ધરણિમ્પિ સુગમ્ભીરન્તિઆદિમાહ.
394. Idāni attano puññasambhāravasena pubbacaritassa phalaṃ dassento dharaṇimpi sugambhīrantiādimāha.
તત્રાયમનુપુબ્બીકથા – બુદ્ધેન ચોદિતોતિ સમ્માસમ્બુદ્ધેન ચોદિતો ઉય્યોજિતો. ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ પેક્ખતોતિ મહતો ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ પસ્સન્તસ્સ. મિગારમાતુપાસાદં, પાદઙ્ગુટ્ઠેન કમ્પયીતિ પુબ્બારામે વિસાખાય મહાઉપાસિકાય કારિતં સહસ્સત્થમ્ભપટિમણ્ડિતં મહાપાસાદં અત્તનો પાદઙ્ગુટ્ઠેન કમ્પેસિં. એકસ્મિઞ્હિ સમયે પુબ્બારામે યથાવુત્તપાસાદે ભગવતિ વિહરન્તે સમ્બહુલા નવકતરા ભિક્ખૂ ઉપરિપાસાદે નિસિન્ના સત્થારમ્પિ અચિન્તેત્વા તિરચ્છાનકથં કથેતુમારદ્ધા. તં સુત્વા ભગવા તે સંવેજેત્વા અત્તનો ધમ્મદેસનાય ભાજનભૂતે કાતુકામો આયસ્મન્તં મહામોગ્ગલ્લાનત્થેરં આમન્તેસિ – ‘‘પસ્સસિ ત્વં, મોગ્ગલ્લાન, નવે ભિક્ખૂ તિરચ્છાનકથમનુયુત્તે’’તિ તં સુત્વા થેરો સત્થુ અજ્ઝાસયં ઞત્વા અભિઞ્ઞાપાદકં આપોકસિણારમ્મણં ચતુત્થજ્ઝાનં સમાપજ્જિત્વા વુટ્ઠાય ‘‘પાસાદસ્સ પતિટ્ઠિતોકાસં ઉદકં હોતૂ’’તિ અધિટ્ઠાય પાસાદમત્થકે થુપિકં પાદઙ્ગુટ્ઠેન પહરિ, પાસાદો ઓનમિત્વા એકેન પસ્સેન અટ્ઠાસિ. પુનપિ પહરિ, અપરેનપિ પસ્સેન અટ્ઠાસિ. તે ભિક્ખૂ ભીતા સંવિગ્ગા પાસાદસ્સ પતનભયેન તતો નિક્ખમિત્વા ભગવતો સમીપે અટ્ઠંસુ. સત્થા તેસં અજ્ઝાસયં ઓલોકેત્વા ધમ્મં દેસેસિ. તં સુત્વા તેસુ કેચિ સોતાપત્તિફલે પતિટ્ઠહિંસુ, કેચિ સકદાગામિફલે, કેચિ અનાગામિફલે, કેચિ અરહત્તફલે પતિટ્ઠહિંસુ. સ્વાયમત્થો પાસાદકમ્પનસુત્તેન દીપેતબ્બો.
Tatrāyamanupubbīkathā – buddhena coditoti sammāsambuddhena codito uyyojito. Bhikkhusaṅghassa pekkhatoti mahato bhikkhusaṅghassa passantassa. Migāramātupāsādaṃ, pādaṅguṭṭhena kampayīti pubbārāme visākhāya mahāupāsikāya kāritaṃ sahassatthambhapaṭimaṇḍitaṃ mahāpāsādaṃ attano pādaṅguṭṭhena kampesiṃ. Ekasmiñhi samaye pubbārāme yathāvuttapāsāde bhagavati viharante sambahulā navakatarā bhikkhū uparipāsāde nisinnā satthārampi acintetvā tiracchānakathaṃ kathetumāraddhā. Taṃ sutvā bhagavā te saṃvejetvā attano dhammadesanāya bhājanabhūte kātukāmo āyasmantaṃ mahāmoggallānattheraṃ āmantesi – ‘‘passasi tvaṃ, moggallāna, nave bhikkhū tiracchānakathamanuyutte’’ti taṃ sutvā thero satthu ajjhāsayaṃ ñatvā abhiññāpādakaṃ āpokasiṇārammaṇaṃ catutthajjhānaṃ samāpajjitvā vuṭṭhāya ‘‘pāsādassa patiṭṭhitokāsaṃ udakaṃ hotū’’ti adhiṭṭhāya pāsādamatthake thupikaṃ pādaṅguṭṭhena pahari, pāsādo onamitvā ekena passena aṭṭhāsi. Punapi pahari, aparenapi passena aṭṭhāsi. Te bhikkhū bhītā saṃviggā pāsādassa patanabhayena tato nikkhamitvā bhagavato samīpe aṭṭhaṃsu. Satthā tesaṃ ajjhāsayaṃ oloketvā dhammaṃ desesi. Taṃ sutvā tesu keci sotāpattiphale patiṭṭhahiṃsu, keci sakadāgāmiphale, keci anāgāmiphale, keci arahattaphale patiṭṭhahiṃsu. Svāyamattho pāsādakampanasuttena dīpetabbo.
વેજયન્તપાસાદન્તિ સો વેજયન્તપાસાદો તાવતિંસભવને યોજનસહસ્સુબ્બેધો અનેકસહસ્સનિય્યૂહકૂટાગારપટિમણ્ડિતો દેવાસુરસઙ્ગામે અસુરે જિનિત્વા સક્કે દેવાનમિન્દે નગરમજ્ઝે ઠિતે ઉટ્ઠિતો વિજયન્તેન નિબ્બત્તત્તા ‘‘વેજયન્તો’’તિ લદ્ધનામો પાસાદો, તં સન્ધાયાહ – ‘‘વેજયન્તપાસાદ’’ન્તિ, તમ્પિ અયં થેરો પાદઙ્ગુટ્ઠેન કમ્પેતિ. એકસ્મિઞ્હિ સમયે ભગવન્તં પુબ્બારામે વિહરન્તં સક્કો દેવરાજા ઉપસઙ્કમિત્વા તણ્હાસઙ્ખયવિમુત્તિં પુચ્છિ. તસ્સ ભગવા વિસ્સજ્જેસિ. સો તં સુત્વા અત્તમનો પમુદિતો અભિવાદેત્વા પદક્ખિણં કત્વા અત્તનો દેવલોકમેવ ગતો. અથાયસ્મા મહામોગ્ગલ્લાનો એવં ચિન્તેસિ – ‘‘અયં સક્કો ભગવન્તં ઉપસઙ્કમિત્વા એવરૂપં ગમ્ભીરનિબ્બાનપટિસંયુત્તં પઞ્હં પુચ્છિ, ભગવતા ચ પઞ્હો વિસ્સજ્જિતો, કિં નુ ખો જાનિત્વા ગતો, ઉદાહુ અજાનિત્વા . યંનૂનાહં દેવલોકં ગન્ત્વા તમત્થં જાનેય્ય’’ન્તિ? સો તાવદેવ તાવતિંસભવનં ગન્ત્વા સક્કં દેવાનમિન્દં તમત્થં પુચ્છિ. સક્કો દિબ્બસમ્પત્તિયા પમત્તો હુત્વા વિક્ખેપં અકાસિ. થેરો તસ્સ સંવેગજનનત્થં વેજયન્તપાસાદં પાદઙ્ગુટ્ઠેન કમ્પેસિ. તેન વુત્તં –
Vejayantapāsādanti so vejayantapāsādo tāvatiṃsabhavane yojanasahassubbedho anekasahassaniyyūhakūṭāgārapaṭimaṇḍito devāsurasaṅgāme asure jinitvā sakke devānaminde nagaramajjhe ṭhite uṭṭhito vijayantena nibbattattā ‘‘vejayanto’’ti laddhanāmo pāsādo, taṃ sandhāyāha – ‘‘vejayantapāsāda’’nti, tampi ayaṃ thero pādaṅguṭṭhena kampeti. Ekasmiñhi samaye bhagavantaṃ pubbārāme viharantaṃ sakko devarājā upasaṅkamitvā taṇhāsaṅkhayavimuttiṃ pucchi. Tassa bhagavā vissajjesi. So taṃ sutvā attamano pamudito abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā attano devalokameva gato. Athāyasmā mahāmoggallāno evaṃ cintesi – ‘‘ayaṃ sakko bhagavantaṃ upasaṅkamitvā evarūpaṃ gambhīranibbānapaṭisaṃyuttaṃ pañhaṃ pucchi, bhagavatā ca pañho vissajjito, kiṃ nu kho jānitvā gato, udāhu ajānitvā . Yaṃnūnāhaṃ devalokaṃ gantvā tamatthaṃ jāneyya’’nti? So tāvadeva tāvatiṃsabhavanaṃ gantvā sakkaṃ devānamindaṃ tamatthaṃ pucchi. Sakko dibbasampattiyā pamatto hutvā vikkhepaṃ akāsi. Thero tassa saṃvegajananatthaṃ vejayantapāsādaṃ pādaṅguṭṭhena kampesi. Tena vuttaṃ –
‘‘યો વેજયન્તપાસાદં, પાદઙ્ગુટ્ઠેન કમ્પયિ;
‘‘Yo vejayantapāsādaṃ, pādaṅguṭṭhena kampayi;
ઇદ્ધિબલેનુપત્થદ્ધો, સંવેજેસિ ચ દેવતા’’તિ. (મ॰ નિ॰ ૧.૫૧૩);
Iddhibalenupatthaddho, saṃvejesi ca devatā’’ti. (ma. ni. 1.513);
અયં પનત્થો – ચૂળતણ્હાસઙ્ખયવિમુત્તિસુત્તેન (મ॰ નિ॰ ૧.૩૯૦ આદયો) દીપેતબ્બો. કમ્પિતાકારો હેટ્ઠા વુત્તોયેવ. ‘‘સક્કં સો પરિપુચ્છતી’’તિ (મ॰ નિ॰ ૧.૫૧૩) યથાવુત્તમેવ થેરસ્સ તણ્હાસઙ્ખયવિમુત્તિપુચ્છં સન્ધાય વુત્તં. તેનાહ – ‘‘અપાવુસો, જાનાસિ, તણ્હક્ખયવિમુત્તિયો’’તિ? તસ્સ સક્કો વિયાકાસિ. ઇદં થેરેન પાસાદકમ્પને કતે સંવિગ્ગહદયેન પમાદં પહાય યોનિસો મનસિ કરિત્વા પઞ્હસ્સ બ્યાકતભાવં સન્ધાય વુત્તં. સત્થારા દેસિતનિયામેનેવ હિ સો તદા કથેસિ. તેનાહ – ‘‘પઞ્હં પુટ્ઠો યથાતથ’’ન્તિ (મ॰ નિ॰ ૧.૫૧૩). તત્થ સક્કં સો પરિપુચ્છતીતિ સક્કં દેવરાજં મહામોગ્ગલ્લાનત્થેરો સત્થારા દેસિતાય તણ્હાસઙ્ખયવિમુત્તિયા સમ્મદેવ ગહિતભાવં પુચ્છિ. અતીતત્થે હિ ઇદં વત્તમાનવચનં. અપાવુસો, જાનાસીતિ આવુસો, અપિ જાનાસિ, કિં જાનાસિ? તણ્હક્ખયવિમુત્તિયોતિ (મ॰ નિ॰ ૧.૫૧૩) તણ્હાસઙ્ખયવિમુત્તિયો સત્થારા તુય્હં દેસિતા, તથા ‘‘કિં જાનાસી’’તિ પુચ્છતિ. તણ્હક્ખયવિમુત્તિયોતિ વા તણ્હાસઙ્ખયવિમુત્તિસુત્તસ્સ દેસનં પુચ્છતિ.
Ayaṃ panattho – cūḷataṇhāsaṅkhayavimuttisuttena (ma. ni. 1.390 ādayo) dīpetabbo. Kampitākāro heṭṭhā vuttoyeva. ‘‘Sakkaṃ so paripucchatī’’ti (ma. ni. 1.513) yathāvuttameva therassa taṇhāsaṅkhayavimuttipucchaṃ sandhāya vuttaṃ. Tenāha – ‘‘apāvuso, jānāsi, taṇhakkhayavimuttiyo’’ti? Tassa sakko viyākāsi. Idaṃ therena pāsādakampane kate saṃviggahadayena pamādaṃ pahāya yoniso manasi karitvā pañhassa byākatabhāvaṃ sandhāya vuttaṃ. Satthārā desitaniyāmeneva hi so tadā kathesi. Tenāha – ‘‘pañhaṃ puṭṭho yathātatha’’nti (ma. ni. 1.513). Tattha sakkaṃ so paripucchatīti sakkaṃ devarājaṃ mahāmoggallānatthero satthārā desitāya taṇhāsaṅkhayavimuttiyā sammadeva gahitabhāvaṃ pucchi. Atītatthe hi idaṃ vattamānavacanaṃ. Apāvuso, jānāsīti āvuso, api jānāsi, kiṃ jānāsi? Taṇhakkhayavimuttiyoti (ma. ni. 1.513) taṇhāsaṅkhayavimuttiyo satthārā tuyhaṃ desitā, tathā ‘‘kiṃ jānāsī’’ti pucchati. Taṇhakkhayavimuttiyoti vā taṇhāsaṅkhayavimuttisuttassa desanaṃ pucchati.
બ્રહ્માનન્તિ મહાબ્રહ્માનં. સુધમ્માયાભિતો સભન્તિ (મ॰ નિ॰ ૧.૫૧૩) સુધમ્માય સભાય. અયં પન બ્રહ્મલોકે સુધમ્મા સભા, ન તાવતિંસભવને. સુધમ્માસભાવિરહિતો દેવલોકો નામ નત્થિ. ‘‘અજ્જાપિ તે, આવુસો, સા દિટ્ઠિ, યા તે દિટ્ઠિ પુરે અહૂ’’તિ ઇમં બ્રહ્મલોકં ઉપગન્તું સમત્થો નત્થિ કોચિ સમણો વા બ્રાહ્મણો વા. સત્થુ ઇધાગમનતો પુબ્બે યા તુય્હં દિટ્ઠિ અહોસિ, કિં અજ્જાપિ ઇદાનિપિ સા દિટ્ઠિ ન વિગતાતિ? પસ્સસિ વીતિવત્તન્તં બ્રહ્મલોકે પભસ્સરન્તિ બ્રહ્મલોકે વીતિપતન્તં મહાકપ્પિનમહાકસ્સપાદીહિ સાવકેહિ પરિવારિતસ્સ તેજોધાતું સમાપજ્જિત્વા નિસિન્નસ્સ સસાવકસ્સ ભગવતો ઓકાસં પસ્સસીતિ અત્થો. એકસ્મિઞ્હિ સમયે ભગવા બ્રહ્મલોકે સુધમ્માય સભાય સન્નિપતિત્વા સન્નિસિન્નસ્સ ‘‘અત્થિ નુ ખો કોચિ સમણો વા બ્રાહ્મણો વા એવંમહિદ્ધિકો, સો ઇધ આગન્તું સક્કુણેય્યા’’તિ ચિન્તેન્તસ્સ બ્રહ્મુનો ચિત્તમઞ્ઞાય તત્થ ગન્ત્વા બ્રહ્મુનો મત્થકે આકાસે નિસિન્નો તેજોધાતું સમાપજ્જિત્વા ઓભાસં મુઞ્ચન્તો મહામોગ્ગલ્લાનાદીનં આગમનં ચિન્તેસિ. સહ ચિન્તનેન તેપિ તત્થ ગન્ત્વા સત્થારં વન્દિત્વા સત્થુ અજ્ઝાસયં ઞત્વા તેજોધાતું સમાપજ્જિત્વા પચ્ચેકદિસાસુ નિસીદિત્વા ઓભાસં વિસ્સજ્જેસું. સકલબ્રહ્મલોકો એકોભાસો અહોસિ. સત્થા બ્રહ્મુનો કલ્લચિત્તતં ઞત્વા ચતુસચ્ચપકાસનં ધમ્મં દેસેસિ. દેસનાપરિયોસાને અનેકાનિ બ્રહ્મસહસ્સાનિ મગ્ગફલેસુ પતિટ્ઠહિંસુ. તં સન્ધાય ચોદેન્તો અજ્જાપિ તે, આવુસો, સા દિટ્ઠીતિ ગાથમાહ. અયં પનત્થો બકબ્રહ્મસુત્તેન (સં॰ નિ॰ ૧.૧૭૫) દીપેતબ્બો. વુત્તં હેતં (સં॰ નિ॰ ૧.૧૭૬) –
Brahmānanti mahābrahmānaṃ. Sudhammāyābhito sabhanti (ma. ni. 1.513) sudhammāya sabhāya. Ayaṃ pana brahmaloke sudhammā sabhā, na tāvatiṃsabhavane. Sudhammāsabhāvirahito devaloko nāma natthi. ‘‘Ajjāpi te, āvuso, sā diṭṭhi, yā te diṭṭhi pure ahū’’ti imaṃ brahmalokaṃ upagantuṃ samattho natthi koci samaṇo vā brāhmaṇo vā. Satthu idhāgamanato pubbe yā tuyhaṃ diṭṭhi ahosi, kiṃ ajjāpi idānipi sā diṭṭhi na vigatāti? Passasi vītivattantaṃbrahmaloke pabhassaranti brahmaloke vītipatantaṃ mahākappinamahākassapādīhi sāvakehi parivāritassa tejodhātuṃ samāpajjitvā nisinnassa sasāvakassa bhagavato okāsaṃ passasīti attho. Ekasmiñhi samaye bhagavā brahmaloke sudhammāya sabhāya sannipatitvā sannisinnassa ‘‘atthi nu kho koci samaṇo vā brāhmaṇo vā evaṃmahiddhiko, so idha āgantuṃ sakkuṇeyyā’’ti cintentassa brahmuno cittamaññāya tattha gantvā brahmuno matthake ākāse nisinno tejodhātuṃ samāpajjitvā obhāsaṃ muñcanto mahāmoggallānādīnaṃ āgamanaṃ cintesi. Saha cintanena tepi tattha gantvā satthāraṃ vanditvā satthu ajjhāsayaṃ ñatvā tejodhātuṃ samāpajjitvā paccekadisāsu nisīditvā obhāsaṃ vissajjesuṃ. Sakalabrahmaloko ekobhāso ahosi. Satthā brahmuno kallacittataṃ ñatvā catusaccapakāsanaṃ dhammaṃ desesi. Desanāpariyosāne anekāni brahmasahassāni maggaphalesu patiṭṭhahiṃsu. Taṃ sandhāya codento ajjāpi te, āvuso, sā diṭṭhīti gāthamāha. Ayaṃ panattho bakabrahmasuttena (saṃ. ni. 1.175) dīpetabbo. Vuttaṃ hetaṃ (saṃ. ni. 1.176) –
‘‘એકં સમયં ભગવા સાવત્થિયં વિહરતિ જેતવને અનાથપિણ્ડિકસ્સ આરામે. તેન ખો પન સમયેન અઞ્ઞતરસ્સ બ્રહ્મુનો એવરૂપં પાપકં દિટ્ઠિગતં ઉપ્પન્નં હોતિ – ‘નત્થિ સમણો વા બ્રાહ્મણો વા યો ઇધ આગચ્છેય્યા’તિ. અથ ખો ભગવા તસ્સ બ્રહ્મુનો ચેતસા ચેતોપરિવિતક્કમઞ્ઞાય સેય્યથાપિ નામ બલવા પુરિસો સમિઞ્જિતં વા બાહં પસારેય્ય , પસારિતં વા બાહં સમિઞ્જેય્ય; એવમેવ જેતવને અન્તરહિતો તસ્મિં બ્રહ્મલોકે પાતુરહોસિ. અથ ખો ભગવા તસ્સ બ્રહ્મુનો ઉપરિવેહાસં પલ્લઙ્કેન નિસીદિ તેજોધાતું સમાપજ્જિત્વા.
‘‘Ekaṃ samayaṃ bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme. Tena kho pana samayena aññatarassa brahmuno evarūpaṃ pāpakaṃ diṭṭhigataṃ uppannaṃ hoti – ‘natthi samaṇo vā brāhmaṇo vā yo idha āgaccheyyā’ti. Atha kho bhagavā tassa brahmuno cetasā cetoparivitakkamaññāya seyyathāpi nāma balavā puriso samiñjitaṃ vā bāhaṃ pasāreyya , pasāritaṃ vā bāhaṃ samiñjeyya; evameva jetavane antarahito tasmiṃ brahmaloke pāturahosi. Atha kho bhagavā tassa brahmuno uparivehāsaṃ pallaṅkena nisīdi tejodhātuṃ samāpajjitvā.
‘‘અથ ખો આયસ્મતો મહામોગ્ગલ્લાનસ્સ એતદહોસિ ‘કહં નુ ખો ભગવા એતરહિ વિહરતી’તિ? અદ્દસ ખો આયસ્મા મહામોગ્ગલ્લાનો ભગવન્તં દિબ્બેન ચક્ખુના વિસુદ્ધેન અતિક્કન્તમાનુસકેન તસ્સ બ્રહ્મુનો ઉપરિવેહાસં પલ્લઙ્કેન નિસિન્નં તેજોધાતું સમાપન્નં. દિસ્વાન સેય્યથાપિ નામ બલવા પુરિસો સમિઞ્જિતં વા બાહં પસારેય્ય, પસારિતં વા બાહં સમિઞ્જેય્ય; એવમેવ જેતવને અન્તરહિતો તસ્મિં બ્રહ્મલોકે પાતુરહોસિ. અથ ખો આયસ્મા મહામોગ્ગલ્લાનો પુરત્થિમં દિસં નિસ્સાય તસ્સ બ્રહ્મુનો ઉપરિવેહાસં પલ્લઙ્કેન નિસીદિ તેજોધાતું સમાપજ્જિત્વા નીચતરં ભગવતો.
‘‘Atha kho āyasmato mahāmoggallānassa etadahosi ‘kahaṃ nu kho bhagavā etarahi viharatī’ti? Addasa kho āyasmā mahāmoggallāno bhagavantaṃ dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena tassa brahmuno uparivehāsaṃ pallaṅkena nisinnaṃ tejodhātuṃ samāpannaṃ. Disvāna seyyathāpi nāma balavā puriso samiñjitaṃ vā bāhaṃ pasāreyya, pasāritaṃ vā bāhaṃ samiñjeyya; evameva jetavane antarahito tasmiṃ brahmaloke pāturahosi. Atha kho āyasmā mahāmoggallāno puratthimaṃ disaṃ nissāya tassa brahmuno uparivehāsaṃ pallaṅkena nisīdi tejodhātuṃ samāpajjitvā nīcataraṃ bhagavato.
‘‘અથ ખો આયસ્મતો મહાકસ્સપસ્સ એતદહોસિ – ‘કહં નુ ખો ભગવા એતરહિ વિહરતી’તિ? અદ્દસ ખો આયસ્મા મહાકસ્સપો ભગવન્તં દિબ્બેન ચક્ખુના વિસુદ્ધેન અતિક્કન્તમાનુસકેન તસ્સ બ્રહ્મુનો ઉપરિવેહાસં પલ્લઙ્કેન નિસિન્નં તેજોધાતું સમાપન્નં. દિસ્વાન સેય્યથાપિ નામ બલવા પુરિસો…પે॰… એવમેવ જેતવને અન્તરહિતો તસ્મિં બ્રહ્મલોકે પાતુરહોસિ. અથ ખો આયસ્મા મહાકસ્સપો દક્ખિણં દિસં નિસ્સાય તસ્સ બ્રહ્મુનો ઉપરિવેહાસં પલ્લઙ્કેન નિસીદિ તેજોધાતું સમાપજ્જિત્વા નીચતરં ભગવતો.
‘‘Atha kho āyasmato mahākassapassa etadahosi – ‘kahaṃ nu kho bhagavā etarahi viharatī’ti? Addasa kho āyasmā mahākassapo bhagavantaṃ dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena tassa brahmuno uparivehāsaṃ pallaṅkena nisinnaṃ tejodhātuṃ samāpannaṃ. Disvāna seyyathāpi nāma balavā puriso…pe… evameva jetavane antarahito tasmiṃ brahmaloke pāturahosi. Atha kho āyasmā mahākassapo dakkhiṇaṃ disaṃ nissāya tassa brahmuno uparivehāsaṃ pallaṅkena nisīdi tejodhātuṃ samāpajjitvā nīcataraṃ bhagavato.
‘‘અથ ખો આયસ્મતો મહાકપ્પિનસ્સ એતદહોસિ – ‘કહં નુ ખો ભગવા એતરહિ વિહરતી’તિ? અદ્દસ ખો આયસ્મા મહાકપ્પિનો ભગવન્તં દિબ્બેન ચક્ખુના વિસુદ્ધેન અતિક્કન્તમાનુસકેન તસ્સ બ્રહ્મુનો ઉપરિવેહાસં પલ્લઙ્કેન નિસિન્નં તેજોધાતું સમાપન્નં. દિસ્વાન સેય્યથાપિ નામ બલવા પુરિસો…પે॰… એવમેવ જેતવને અન્તરહિતો તસ્મિં બ્રહ્મલોકે પાતુરહોસિ. અથ ખો આયસ્મા મહાકપ્પિનો પચ્છિમં દિસં નિસ્સાય તસ્સ બ્રહ્મુનો ઉપરિવેહાસં પલ્લઙ્કેન નિસીદિ તેજોધાતું સમાપજ્જિત્વા નીચતરં ભગવતો.
‘‘Atha kho āyasmato mahākappinassa etadahosi – ‘kahaṃ nu kho bhagavā etarahi viharatī’ti? Addasa kho āyasmā mahākappino bhagavantaṃ dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena tassa brahmuno uparivehāsaṃ pallaṅkena nisinnaṃ tejodhātuṃ samāpannaṃ. Disvāna seyyathāpi nāma balavā puriso…pe… evameva jetavane antarahito tasmiṃ brahmaloke pāturahosi. Atha kho āyasmā mahākappino pacchimaṃ disaṃ nissāya tassa brahmuno uparivehāsaṃ pallaṅkena nisīdi tejodhātuṃ samāpajjitvā nīcataraṃ bhagavato.
‘‘અથ ખો આયસ્મતો અનુરુદ્ધસ્સ એતદહોસિ – ‘કહં નુ ખો ભગવા એતરહિ વિહરતી’તિ? અદ્દસ ખો આયસ્મા અનુરુદ્ધો ભગવન્તં દિબ્બેન ચક્ખુના વિસુદ્ધેન અતિક્કન્તમાનુસકેન તસ્સ બ્રહ્મુનો ઉપરિવેહાસં પલ્લઙ્કેન નિસિન્નં તેજોધાતું સમાપન્નં. દિસ્વાન સેય્યથાપિ નામ બલવા પુરિસો…પે॰… એવમેવ જેતવને અન્તરહિતો તસ્મિં બ્રહ્મલોકે પાતુરહોસિ. અથ ખો આયસ્મા અનુરુદ્ધો ઉત્તરં દિસં નિસ્સાય તસ્સ બ્રહ્મુનો ઉપરિવેહાસં પલ્લઙ્કેન નિસીદિ તેજોધાતું સમાપજ્જિત્વા નીચતરં ભગવતો’’.
‘‘Atha kho āyasmato anuruddhassa etadahosi – ‘kahaṃ nu kho bhagavā etarahi viharatī’ti? Addasa kho āyasmā anuruddho bhagavantaṃ dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena tassa brahmuno uparivehāsaṃ pallaṅkena nisinnaṃ tejodhātuṃ samāpannaṃ. Disvāna seyyathāpi nāma balavā puriso…pe… evameva jetavane antarahito tasmiṃ brahmaloke pāturahosi. Atha kho āyasmā anuruddho uttaraṃ disaṃ nissāya tassa brahmuno uparivehāsaṃ pallaṅkena nisīdi tejodhātuṃ samāpajjitvā nīcataraṃ bhagavato’’.
અથ ખો આયસ્મા મહામોગ્ગલ્લાનો તં બ્રહ્માનં ગાથાય અજ્ઝભાસિ –
Atha kho āyasmā mahāmoggallāno taṃ brahmānaṃ gāthāya ajjhabhāsi –
‘‘અજ્જાપિ તે આવુસો સા દિટ્ઠિ, યા તે દિટ્ઠિ પુરે અહુ;
‘‘Ajjāpi te āvuso sā diṭṭhi, yā te diṭṭhi pure ahu;
પસ્સસિ વીતિવત્તન્તં, બ્રહ્મલોકે પભસ્સર’’ન્તિ.
Passasi vītivattantaṃ, brahmaloke pabhassara’’nti.
‘‘ન મે મારિસ સા દિટ્ઠિ, યા મે દિટ્ઠિ પુરે અહુ;
‘‘Na me mārisa sā diṭṭhi, yā me diṭṭhi pure ahu;
પસ્સામિ વીતિવત્તન્તં, બ્રહ્મલોકે પભસ્સરં;
Passāmi vītivattantaṃ, brahmaloke pabhassaraṃ;
સ્વાહં અજ્જ કથં વજ્જં, અહં નિચ્ચોમ્હિ સસ્સતો’’તિ.
Svāhaṃ ajja kathaṃ vajjaṃ, ahaṃ niccomhi sassato’’ti.
‘‘અથ ખો ભગવા તં બ્રહ્માનં સંવેજેત્વા સેય્યથાપિ નામ બલવા પુરિસો…પે॰… એવમેવ તસ્મિં બ્રહ્મલોકે અન્તરહિતો જેતવને પાતુરહોસિ. અથ ખો સો બ્રહ્મા અઞ્ઞતરં બ્રહ્મપારિસજ્જં આમન્તેસિ – ‘એહિ ત્વં, મારિસ, યેનાયસ્મા મહામોગ્ગલ્લાનો તેનુપસઙ્કમ, ઉપસઙ્કમિત્વા આયસ્મન્તં મહામોગ્ગલ્લાનં એવં વદેહિ – ‘‘અત્થિ નુ ખો, મારિસ મોગ્ગલ્લાન, અઞ્ઞેપિ તસ્સ ભગવતો સાવકા એવંમહિદ્ધિકા એવંમહાનુભાવા સેય્યથાપિ ભવં મોગ્ગલ્લાનો કસ્સપો કપ્પિનો અનુરુદ્ધો’’તિ? ‘એવં, મારિસા’તિ ખો સો બ્રહ્મપારિસજ્જો તસ્સ બ્રહ્મુનો પટિસ્સુત્વા યેનાયસ્મા મહામોગ્ગલ્લાનો તેનુપસઙ્કમિ, ઉપસઙ્કમિત્વા આયસ્મન્તં મહામોગ્ગલ્લાનં એતદવોચ – ‘અત્થિ નુ ખો, મારિસ મોગ્ગલ્લાન, અઞ્ઞેપિ તસ્સ ભગવતો સાવકા એવંમહિદ્ધિકા એવંમહાનુભાવા સેય્યથાપિ ભવં મોગ્ગલ્લાનો કસ્સપો કપ્પિનો અનુરુદ્ધો’તિ ? અથ ખો આયસ્મા મહામોગ્ગલ્લાનો તં બ્રહ્મપારિસજ્જં ગાથાય અજ્ઝભાસિ –
‘‘Atha kho bhagavā taṃ brahmānaṃ saṃvejetvā seyyathāpi nāma balavā puriso…pe… evameva tasmiṃ brahmaloke antarahito jetavane pāturahosi. Atha kho so brahmā aññataraṃ brahmapārisajjaṃ āmantesi – ‘ehi tvaṃ, mārisa, yenāyasmā mahāmoggallāno tenupasaṅkama, upasaṅkamitvā āyasmantaṃ mahāmoggallānaṃ evaṃ vadehi – ‘‘atthi nu kho, mārisa moggallāna, aññepi tassa bhagavato sāvakā evaṃmahiddhikā evaṃmahānubhāvā seyyathāpi bhavaṃ moggallāno kassapo kappino anuruddho’’ti? ‘Evaṃ, mārisā’ti kho so brahmapārisajjo tassa brahmuno paṭissutvā yenāyasmā mahāmoggallāno tenupasaṅkami, upasaṅkamitvā āyasmantaṃ mahāmoggallānaṃ etadavoca – ‘atthi nu kho, mārisa moggallāna, aññepi tassa bhagavato sāvakā evaṃmahiddhikā evaṃmahānubhāvā seyyathāpi bhavaṃ moggallāno kassapo kappino anuruddho’ti ? Atha kho āyasmā mahāmoggallāno taṃ brahmapārisajjaṃ gāthāya ajjhabhāsi –
‘‘તેવિજ્જા ઇદ્ધિપત્તા ચ, ચેતોપરિયાયકોવિદા;
‘‘Tevijjā iddhipattā ca, cetopariyāyakovidā;
ખીણાસવા અરહન્તો, બહૂ બુદ્ધસ્સ સાવકા’’તિ.
Khīṇāsavā arahanto, bahū buddhassa sāvakā’’ti.
‘‘અથ ખો સો બ્રહ્મપારિસજ્જો આયસ્મતો મહામોગ્ગલ્લાનસ્સ ભાસિતં અભિનન્દિત્વા અનુમોદિત્વા યેન સો બ્રહ્મા તેનુપસઙ્કમિ, ઉપસઙ્કમિત્વા તં બ્રહ્માનં એતદવોચ – ‘આયસ્મા મારિસ મહામોગ્ગલ્લાનો એવમાહ –
‘‘Atha kho so brahmapārisajjo āyasmato mahāmoggallānassa bhāsitaṃ abhinanditvā anumoditvā yena so brahmā tenupasaṅkami, upasaṅkamitvā taṃ brahmānaṃ etadavoca – ‘āyasmā mārisa mahāmoggallāno evamāha –
‘‘‘તેવિજ્જા ઇદ્ધિપત્તા ચ, ચેતોપરિયાયકોવિદા;
‘‘‘Tevijjā iddhipattā ca, cetopariyāyakovidā;
ખીણાસવા અરહન્તો, બહૂ બુદ્ધસ્સ સાવકા’’’તિ. –
Khīṇāsavā arahanto, bahū buddhassa sāvakā’’’ti. –
ઇદમવોચ સો બ્રહ્મપારિસજ્જો. અત્તમનો ચ સો બ્રહ્મા તસ્સ બ્રહ્મપારિસજ્જસ્સ ભાસિતં અભિનન્દીતિ (સં॰ નિ॰ ૧.૧૭૬).
Idamavoca so brahmapārisajjo. Attamano ca so brahmā tassa brahmapārisajjassa bhāsitaṃ abhinandīti (saṃ. ni. 1.176).
ઇદં સન્ધાય વુત્તં – ‘‘અયં પનત્થો બકબ્રહ્મસુત્તેન દીપેતબ્બો’’તિ.
Idaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘ayaṃ panattho bakabrahmasuttena dīpetabbo’’ti.
મહાનેરુનો કૂટન્તિ (મ॰ નિ॰ ૧.૫૧૩) કૂટસીસેન સકલમેવ સિનેરુપબ્બતરાજં વદસિ. વિમોક્ખેન અપસ્સયીતિ (મ॰ નિ॰ ૧.૫૧૩) ઝાનવિમોક્ખેન નિસ્સયેન અભિઞ્ઞાયેન પસ્સયીતિ અધિપ્પાયો. વનન્તિ (મ॰ નિ॰ ૧.૫૧૩) જમ્બુદીપં. સો હિ વનબાહુલ્લતાય ‘‘વન’’ન્તિ વુત્તો. તેનાહ ‘‘જમ્બુમણ્ડસ્સ ઇસ્સરો’’તિ. પુબ્બવિદેહાનન્તિ (મ॰ નિ॰ ૧.૫૧૩) પુબ્બવિદેહટ્ઠાનઞ્ચ પુબ્બવિદેહન્તિ અત્થો. યે ચ ભૂમિસયા નરાતિ (મ॰ નિ॰ ૧.૫૧૩) ભૂમિસયા નરા નામ અપરગોયાનઉત્તરકુરુકા ચ મનુસ્સા. તે હિ ગેહાભાવતો ‘‘ભૂમિસયા’’તિ વુત્તા. તેપિ સબ્બે અપસ્સયીતિ સમ્બન્ધો. અયં પનત્થો નન્દોપનન્દદમનેન દીપેતબ્બો – એકસ્મિં કિર સમયે અનાથપિણ્ડિકો ગહપતિ ભગવતો ધમ્મદેસનં સુત્વા ‘‘સ્વે, ભન્તે, પઞ્ચહિ ભિક્ખુસતેહિ સદ્ધિં મય્હં ગેહે ભિક્ખં ગણ્હથા’’તિ નિમન્તેત્વા પક્કામિ. તંદિવસઞ્ચ ભગવતો પચ્ચૂસસમયે દસસહસ્સિલોકધાતું ઓલોકેન્તસ્સ નન્દોપનન્દો નામ નાગરાજા ઞાણમુખે આપાથં આગચ્છિ. ભગવા ‘‘અયં નાગરાજા મય્હં ઞાણમુખે આપાથં આગચ્છતિ, કિં નુ ખો ભવિસ્સતી’’તિ આવજ્જેન્તો સરણગમનસ્સ ઉપનિસ્સયં દિસ્વા ‘‘અયં મિચ્છાદિટ્ઠિકો તીસુ રતનેસુ અપ્પસન્નો, કો નુ ખો ઇમં મિચ્છાદિટ્ઠિકો વિમોચેય્યા’’તિ આવજ્જેન્તો મહામોગ્ગલ્લાનત્થેરં અદ્દસ. તતો પભાતાય રત્તિયા સરીરપટિજગ્ગનં કત્વા આયસ્મન્તં આનન્દં આમન્તેસિ – ‘‘આનન્દ, પઞ્ચન્નં ભિક્ખુસતાનં આરોચેહિ – ‘તથાગતો દેવચારિકં ગચ્છતી’’’તિ. તંદિવસઞ્ચ નન્દોપનન્દસ્સ આપાનભૂમિં સજ્જયિંસુ. સો દિબ્બરતનપલ્લઙ્કે દિબ્બેન સેતચ્છત્તેન ધારિયમાનો તિવિધનાટકેહિ ચેવ નાગપરિસાય ચ પરિવુતો દિબ્બભાજનેસુ ઉપટ્ઠાપિતઅન્નપાનં ઓલોકયમાનો નિસિન્નો હોતિ. અથ ખો ભગવા યથા નાગરાજા પસ્સતિ, તથા કત્વા તસ્સ વિમાનમત્થકેનેવ પઞ્ચહિ ભિક્ખુસતેહિ સદ્ધિં તાવતિંસદેવલોકાભિમુખો પાયાસિ.
Mahānerunokūṭanti (ma. ni. 1.513) kūṭasīsena sakalameva sinerupabbatarājaṃ vadasi. Vimokkhena apassayīti (ma. ni. 1.513) jhānavimokkhena nissayena abhiññāyena passayīti adhippāyo. Vananti (ma. ni. 1.513) jambudīpaṃ. So hi vanabāhullatāya ‘‘vana’’nti vutto. Tenāha ‘‘jambumaṇḍassa issaro’’ti. Pubbavidehānanti (ma. ni. 1.513) pubbavidehaṭṭhānañca pubbavidehanti attho. Ye ca bhūmisayā narāti (ma. ni. 1.513) bhūmisayā narā nāma aparagoyānauttarakurukā ca manussā. Te hi gehābhāvato ‘‘bhūmisayā’’ti vuttā. Tepi sabbe apassayīti sambandho. Ayaṃ panattho nandopanandadamanena dīpetabbo – ekasmiṃ kira samaye anāthapiṇḍiko gahapati bhagavato dhammadesanaṃ sutvā ‘‘sve, bhante, pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ mayhaṃ gehe bhikkhaṃ gaṇhathā’’ti nimantetvā pakkāmi. Taṃdivasañca bhagavato paccūsasamaye dasasahassilokadhātuṃ olokentassa nandopanando nāma nāgarājā ñāṇamukhe āpāthaṃ āgacchi. Bhagavā ‘‘ayaṃ nāgarājā mayhaṃ ñāṇamukhe āpāthaṃ āgacchati, kiṃ nu kho bhavissatī’’ti āvajjento saraṇagamanassa upanissayaṃ disvā ‘‘ayaṃ micchādiṭṭhiko tīsu ratanesu appasanno, ko nu kho imaṃ micchādiṭṭhiko vimoceyyā’’ti āvajjento mahāmoggallānattheraṃ addasa. Tato pabhātāya rattiyā sarīrapaṭijagganaṃ katvā āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi – ‘‘ānanda, pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ ārocehi – ‘tathāgato devacārikaṃ gacchatī’’’ti. Taṃdivasañca nandopanandassa āpānabhūmiṃ sajjayiṃsu. So dibbaratanapallaṅke dibbena setacchattena dhāriyamāno tividhanāṭakehi ceva nāgaparisāya ca parivuto dibbabhājanesu upaṭṭhāpitaannapānaṃ olokayamāno nisinno hoti. Atha kho bhagavā yathā nāgarājā passati, tathā katvā tassa vimānamatthakeneva pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ tāvatiṃsadevalokābhimukho pāyāsi.
તેન ખો પન સમયેન નન્દોપનન્દસ્સ નાગરાજસ્સ એવરૂપં પાપકં દિટ્ઠિગતં ઉપ્પન્નં હોતિ ‘‘ઇમે હિ નામ મુણ્ડસમણકા અમ્હાકં ઉપરિભવનેન દેવાનં તાવતિંસાનં ભવનં પવિસન્તિપિ નિક્ખમન્તિપિ, ન દાનિ ઇતો પટ્ઠાય ઇમેસં અમ્હાકં મત્થકે પાદપંસું ઓકિરન્તાનં ગન્તું દસ્સામી’’તિ ઉટ્ઠાય સિનેરુપાદં ગન્ત્વા તં અત્તભાવં વિજહિત્વા સિનેરું સત્તક્ખત્તું ભોગેહિ પરિક્ખિપિત્વા ઉપરિ ફણં કત્વા તાવતિંસભવનં અવકુજ્જેન ફણેન પરિગ્ગહેત્વા અદસ્સનં ગમેસિ.
Tena kho pana samayena nandopanandassa nāgarājassa evarūpaṃ pāpakaṃ diṭṭhigataṃ uppannaṃ hoti ‘‘ime hi nāma muṇḍasamaṇakā amhākaṃ uparibhavanena devānaṃ tāvatiṃsānaṃ bhavanaṃ pavisantipi nikkhamantipi, na dāni ito paṭṭhāya imesaṃ amhākaṃ matthake pādapaṃsuṃ okirantānaṃ gantuṃ dassāmī’’ti uṭṭhāya sinerupādaṃ gantvā taṃ attabhāvaṃ vijahitvā sineruṃ sattakkhattuṃ bhogehi parikkhipitvā upari phaṇaṃ katvā tāvatiṃsabhavanaṃ avakujjena phaṇena pariggahetvā adassanaṃ gamesi.
અથ ખો આયસ્મા રટ્ઠપાલો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘પુબ્બે, ભન્તે, ઇમસ્મિં પદેસે ઠિતો સિનેરું પસ્સામિ, સિનેરુપરિભણ્ડં પસ્સામિ, તાવતિંસં પસ્સામિ, વેજયન્તં પસ્સામિ, વેજયન્તસ્સ પાસાદસ્સ ઉપરિધજં પસ્સામિ. કો નુ ખો, ભન્તે, હેતુ કો પચ્ચયો, યં એતરહિ નેવ સિનેરું પસ્સામિ…પે॰… ન વેજયન્તસ્સ પાસાદસ્સ ઉપરિધજં પસ્સામી’’તિ. ‘‘અયં, રટ્ઠપાલ, નન્દોપનન્દો નામ નાગરાજા તુમ્હાકં કુપિતો સિનેરું સત્તક્ખત્તું ભોગેહિ પરિક્ખિપિત્વા ઉપરિ ફણેન પટિચ્છાદેત્વા અન્ધકારં કત્વા ઠિતો’’તિ. ‘‘દમેમિ નં, ભન્તે’’તિ. ન ભગવા નં અનુજાનિ. અથ ખો આયસ્મા ભદ્દિયો, આયસ્મા રાહુલોતિ અનુક્કમેન સબ્બેપિ ભિક્ખૂ ઉટ્ઠહિંસુ. ભગવા અનુજાનિ.
Atha kho āyasmā raṭṭhapālo bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘pubbe, bhante, imasmiṃ padese ṭhito sineruṃ passāmi, sineruparibhaṇḍaṃ passāmi, tāvatiṃsaṃ passāmi, vejayantaṃ passāmi, vejayantassa pāsādassa uparidhajaṃ passāmi. Ko nu kho, bhante, hetu ko paccayo, yaṃ etarahi neva sineruṃ passāmi…pe… na vejayantassa pāsādassa uparidhajaṃ passāmī’’ti. ‘‘Ayaṃ, raṭṭhapāla, nandopanando nāma nāgarājā tumhākaṃ kupito sineruṃ sattakkhattuṃ bhogehi parikkhipitvā upari phaṇena paṭicchādetvā andhakāraṃ katvā ṭhito’’ti. ‘‘Damemi naṃ, bhante’’ti. Na bhagavā naṃ anujāni. Atha kho āyasmā bhaddiyo, āyasmā rāhuloti anukkamena sabbepi bhikkhū uṭṭhahiṃsu. Bhagavā anujāni.
અવસાને મહામોગ્ગલ્લાનત્થેરો – ‘‘અહં, ભન્તે, દમેમિ ન’’ન્તિ આહ. ‘‘દમેહિ, મોગ્ગલ્લાના’’તિ ભગવા અનુજાનિ. થેરો અત્તભાવં વિજહિત્વા મહન્તં નાગરાજવણ્ણં અભિનિમ્મિનિત્વા નન્દોપનન્દં ચુદ્દસક્ખત્તું ભોગેહિ પરિક્ખિપિત્વા તસ્સ ફણમત્થકે અત્તનો ફણં ઠપેત્વા સિનેરુના સદ્ધિં અભિનિપ્પીળેસિ. નાગરાજા ધૂમાયિ. થેરોપિ ‘‘ન તુય્હંયેવ સરીરે ધૂમો અત્થિ, મય્હમ્પિ અત્થી’’તિ ધૂમાયિ. નાગરાજસ્સ ધૂમો થેરં ન બાધતિ, થેરસ્સ પન ધૂમો નાગરાજં બાધતિ. તતો નાગરાજા પજ્જલિ, થેરોપિ ‘‘ન તુય્હંયેવ સરીરે અગ્ગિ અત્થિ, મય્હમ્પિ અત્થી’’તિ પજ્જલિ. નાગરાજસ્સ તેજો થેરં ન બાધતિ, થેરસ્સ પન તેજો નાગરાજાનં બાધતિ. નાગરાજા – ‘‘અયં મં સિનેરુના અભિનિપ્પીળેત્વા ધૂમાયતિ ચેવ પજ્જલતિ ચા’’તિ ચિન્તેત્વા ‘‘ભો, તુવં કોસી’’તિ પટિપુચ્છિ. ‘‘અહં ખો, નન્દ, મોગ્ગલ્લાનો’’તિ. ‘‘ભન્તે, અત્તનો ભિક્ખુભાવેન તિટ્ઠાહી’’તિ.
Avasāne mahāmoggallānatthero – ‘‘ahaṃ, bhante, damemi na’’nti āha. ‘‘Damehi, moggallānā’’ti bhagavā anujāni. Thero attabhāvaṃ vijahitvā mahantaṃ nāgarājavaṇṇaṃ abhinimminitvā nandopanandaṃ cuddasakkhattuṃ bhogehi parikkhipitvā tassa phaṇamatthake attano phaṇaṃ ṭhapetvā sinerunā saddhiṃ abhinippīḷesi. Nāgarājā dhūmāyi. Theropi ‘‘na tuyhaṃyeva sarīre dhūmo atthi, mayhampi atthī’’ti dhūmāyi. Nāgarājassa dhūmo theraṃ na bādhati, therassa pana dhūmo nāgarājaṃ bādhati. Tato nāgarājā pajjali, theropi ‘‘na tuyhaṃyeva sarīre aggi atthi, mayhampi atthī’’ti pajjali. Nāgarājassa tejo theraṃ na bādhati, therassa pana tejo nāgarājānaṃ bādhati. Nāgarājā – ‘‘ayaṃ maṃ sinerunā abhinippīḷetvā dhūmāyati ceva pajjalati cā’’ti cintetvā ‘‘bho, tuvaṃ kosī’’ti paṭipucchi. ‘‘Ahaṃ kho, nanda, moggallāno’’ti. ‘‘Bhante, attano bhikkhubhāvena tiṭṭhāhī’’ti.
થેરો તં અત્તભાવં વિજહિત્વા તસ્સ દક્ખિણકણ્ણસોતેન પવિસિત્વા વામકણ્ણસોતેન નિક્ખમિ, વામકણ્ણસોતેન પવિસિત્વા દક્ખિણકણ્ણસોતેન નિક્ખમિ. તથા દક્ખિણનાસસોતેન પવિસિત્વા વામનાસસોતેન નિક્ખમિ, વામનાસસોતેન પવિસિત્વા દક્ખિણનાસસોતેન નિક્ખમિ. તતો નાગરાજા મુખં વિવરિ, થેરો મુખેન પવિસિત્વા અન્તોકુચ્છિયં પાચીનેન ચ પચ્છિમેન ચ ચઙ્કમતિ. ભગવા – ‘‘મોગ્ગલ્લાન, મનસિ કરોહિ, મહિદ્ધિકો નાગો’’તિ આહ. થેરો ‘‘મય્હં ખો, ભન્તે, ચત્તારો ઇદ્ધિપાદા ભાવિતા બહુલીકતા યાનીકતા વત્થુકતા અનુટ્ઠિતા પરિચિતા સુસમારદ્ધા, તિટ્ઠતુ, ભન્તે, નન્દોપનન્દો, અહં નન્દોપનન્દસદિસાનં નાગરાજાનં સતમ્પિ સહસ્સમ્પિ દમેય્ય’’ન્તિઆદિમાહ.
Thero taṃ attabhāvaṃ vijahitvā tassa dakkhiṇakaṇṇasotena pavisitvā vāmakaṇṇasotena nikkhami, vāmakaṇṇasotena pavisitvā dakkhiṇakaṇṇasotena nikkhami. Tathā dakkhiṇanāsasotena pavisitvā vāmanāsasotena nikkhami, vāmanāsasotena pavisitvā dakkhiṇanāsasotena nikkhami. Tato nāgarājā mukhaṃ vivari, thero mukhena pavisitvā antokucchiyaṃ pācīnena ca pacchimena ca caṅkamati. Bhagavā – ‘‘moggallāna, manasi karohi, mahiddhiko nāgo’’ti āha. Thero ‘‘mayhaṃ kho, bhante, cattāro iddhipādā bhāvitā bahulīkatā yānīkatā vatthukatā anuṭṭhitā paricitā susamāraddhā, tiṭṭhatu, bhante, nandopanando, ahaṃ nandopanandasadisānaṃ nāgarājānaṃ satampi sahassampi dameyya’’ntiādimāha.
નાગરાજા ચિન્તેસિ – ‘‘પવિસન્તો તાવ મે ન દિટ્ઠો, નિક્ખમનકાલે દાનિ નં દાઠન્તરે પક્ખિપિત્વા ખાદિસ્સામી’’તિ ચિન્તેત્વા ‘‘નિક્ખમથ, ભન્તે, મા મં અન્તોકુચ્છિયં અપરાપરં ચઙ્કમન્તો બાધયિત્થા’’તિ આહ. થેરો નિક્ખમિત્વા બહિ અટ્ઠાસિ. નાગરાજા ‘‘અયં સો’’તિ દિસ્વા નાસવાતં વિસ્સજ્જિ, થેરો ચતુત્થજ્ઝાનં સમાપજ્જિ, લોમકૂપમ્પિસ્સ વાતો ચાલેતું નાસક્ખિ. અવસેસા ભિક્ખૂ કિર આદિતો પટ્ઠાય સબ્બપાટિહારિયાનિ કાતું સક્કુણેય્યું, ઇમં પન ઠાનં પત્વા એવં ખિપ્પનિસન્તિનો હુત્વા સમાપજ્જિતું ન સક્ખિસ્સન્તીતિ નેસં ભગવા નાગરાજદમનં નાનુજાનિ.
Nāgarājā cintesi – ‘‘pavisanto tāva me na diṭṭho, nikkhamanakāle dāni naṃ dāṭhantare pakkhipitvā khādissāmī’’ti cintetvā ‘‘nikkhamatha, bhante, mā maṃ antokucchiyaṃ aparāparaṃ caṅkamanto bādhayitthā’’ti āha. Thero nikkhamitvā bahi aṭṭhāsi. Nāgarājā ‘‘ayaṃ so’’ti disvā nāsavātaṃ vissajji, thero catutthajjhānaṃ samāpajji, lomakūpampissa vāto cāletuṃ nāsakkhi. Avasesā bhikkhū kira ādito paṭṭhāya sabbapāṭihāriyāni kātuṃ sakkuṇeyyuṃ, imaṃ pana ṭhānaṃ patvā evaṃ khippanisantino hutvā samāpajjituṃ na sakkhissantīti nesaṃ bhagavā nāgarājadamanaṃ nānujāni.
નાગરાજા ‘‘અહં ઇમસ્સ સમણસ્સ નાસવાતેન લોમકૂપમ્પિ ચાલેતું નાસક્ખિ, મહિદ્ધિકો સો સમણો’’તિ ચિન્તેસિ. થેરો અત્તભાવં વિજહિત્વા સુપણ્ણરૂપં અભિનિમ્મિનિત્વા સુપણ્ણવાતં દસ્સેન્તો નાગરાજાનં અનુબન્ધિ. નાગરાજા તં અત્તભાવં વિજહિત્વા માણવકવણ્ણં અભિનિમ્મિનિત્વા ‘‘ભન્તે, તુમ્હાકં સરણં ગચ્છામી’’તિ વદન્તો થેરસ્સ પાદે વન્દિ. થેરો ‘‘સત્થા, નન્દ, આગતો, એહિ ગમિસ્સામા’’તિ નાગરાજાનં દમેત્વા નિબ્બિસં કત્વા ગહેત્વા ભગવતો સન્તિકં અગમાસિ. નાગરાજા ભગવન્તં વન્દિત્વા ‘‘ભન્તે, તુમ્હાકં સરણં ગચ્છામી’’તિ આહ. ભગવા ‘‘સુખી હોહિ, નાગરાજા’’તિ વત્વા ભિક્ખુસઙ્ઘપરિવુતો અનાથપિણ્ડિકસ્સ નિવેસનં અગમાસિ.
Nāgarājā ‘‘ahaṃ imassa samaṇassa nāsavātena lomakūpampi cāletuṃ nāsakkhi, mahiddhiko so samaṇo’’ti cintesi. Thero attabhāvaṃ vijahitvā supaṇṇarūpaṃ abhinimminitvā supaṇṇavātaṃ dassento nāgarājānaṃ anubandhi. Nāgarājā taṃ attabhāvaṃ vijahitvā māṇavakavaṇṇaṃ abhinimminitvā ‘‘bhante, tumhākaṃ saraṇaṃ gacchāmī’’ti vadanto therassa pāde vandi. Thero ‘‘satthā, nanda, āgato, ehi gamissāmā’’ti nāgarājānaṃ dametvā nibbisaṃ katvā gahetvā bhagavato santikaṃ agamāsi. Nāgarājā bhagavantaṃ vanditvā ‘‘bhante, tumhākaṃ saraṇaṃ gacchāmī’’ti āha. Bhagavā ‘‘sukhī hohi, nāgarājā’’ti vatvā bhikkhusaṅghaparivuto anāthapiṇḍikassa nivesanaṃ agamāsi.
અનાથપિણ્ડિકો ‘‘કિં, ભન્તે, અતિદિવા આગતત્થા’’તિ આહ. ‘‘મોગ્ગલ્લાનસ્સ ચ નન્દોપનન્દસ્સ ચ સઙ્ગામો અહોસી’’તિ. ‘‘કસ્સ પન, ભન્તે, જયો, કસ્સ પરાજયો’’તિ? ‘‘મોગ્ગલ્લાનસ્સ જયો, નન્દસ્સ પરાજયો’’તિ. અનાથપિણ્ડિકો ‘‘અધિવાસેતુ મે, ભન્તે, ભગવા સત્તાહં એકપટિપાટિયા ભત્તં સત્તાહં થેરસ્સ સક્કારં કરિસ્સામી’’તિ વત્વા સત્તાહં બુદ્ધપ્પમુખાનં પઞ્ચન્નં ભિક્ખુસતાનં મહાસક્કારં અકાસિ. તેન વુત્તં – ‘‘નન્દોપનન્દદમનેન દીપેતબ્બો’’તિ.
Anāthapiṇḍiko ‘‘kiṃ, bhante, atidivā āgatatthā’’ti āha. ‘‘Moggallānassa ca nandopanandassa ca saṅgāmo ahosī’’ti. ‘‘Kassa pana, bhante, jayo, kassa parājayo’’ti? ‘‘Moggallānassa jayo, nandassa parājayo’’ti. Anāthapiṇḍiko ‘‘adhivāsetu me, bhante, bhagavā sattāhaṃ ekapaṭipāṭiyā bhattaṃ sattāhaṃ therassa sakkāraṃ karissāmī’’ti vatvā sattāhaṃ buddhappamukhānaṃ pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ mahāsakkāraṃ akāsi. Tena vuttaṃ – ‘‘nandopanandadamanena dīpetabbo’’ti.
એકસ્મિઞ્હિ સમયે પુબ્બારામે વિસાખાય મહાઉપાસિકાય કારિતસહસ્સગબ્ભપટિમણ્ડિતે પાસાદે ભગવતિ વિહરન્તે…પે॰… સંવેજેસિ ચ દેવતાતિ. તેન વુત્તં –
Ekasmiñhi samaye pubbārāme visākhāya mahāupāsikāya kāritasahassagabbhapaṭimaṇḍite pāsāde bhagavati viharante…pe… saṃvejesi ca devatāti. Tena vuttaṃ –
‘‘ધરણિમ્પિ સુગમ્ભીરં, બહલં દુપ્પધંસિયં;
‘‘Dharaṇimpi sugambhīraṃ, bahalaṃ duppadhaṃsiyaṃ;
વામઙ્ગુટ્ઠેન ખોભેય્યં, ઇદ્ધિયા પારમિં ગતો’’તિ.
Vāmaṅguṭṭhena khobheyyaṃ, iddhiyā pāramiṃ gato’’ti.
તત્થ ઇદ્ધિયા પારમિં ગતોતિ વિકુબ્બનિદ્ધિઆદિઇદ્ધિયા પરિયોસાનં ગતો પત્તો.
Tattha iddhiyā pāramiṃ gatoti vikubbaniddhiādiiddhiyā pariyosānaṃ gato patto.
૩૯૫. અસ્મિમાનન્તિ અહમસ્મિ પઞ્ઞાસીલસમાધિસમ્પન્નોતિઆદિ અસ્મિમાનં ન પસ્સામિ ન અક્ખામીતિ અત્થો. તદેવ દીપેન્તો માનો મય્હં ન વિજ્જતીતિ આહ. સામણેરે ઉપાદાયાતિ સામણેરે આદિં કત્વા સકલે ભિક્ખુસઙ્ઘે ગરુચિત્તં ગારવચિત્તં આદરબહુમાનં અહં કરોમીતિ અત્થો.
395.Asmimānanti ahamasmi paññāsīlasamādhisampannotiādi asmimānaṃ na passāmi na akkhāmīti attho. Tadeva dīpento māno mayhaṃ na vijjatīti āha. Sāmaṇere upādāyāti sāmaṇere ādiṃ katvā sakale bhikkhusaṅghe garucittaṃ gāravacittaṃ ādarabahumānaṃ ahaṃ karomīti attho.
૩૯૬. અપરિમેય્યે ઇતો કપ્પેતિ ઇતો અમ્હાકં ઉપ્પન્નકપ્પતો અન્તરકપ્પાદીહિ અપરિમેય્યે એકઅસઙ્ખ્યેય્યસ્સ ઉપરિ સતસહસ્સકપ્પમત્થકેતિ અત્થો. યં કમ્મમભિનીહરિન્તિ અગ્ગસાવકભાવસ્સ પદં પુઞ્ઞસમ્પત્તિં પૂરેસિં. તાહં ભૂમિમનુપ્પત્તોતિ અહં તં સાવકભૂમિં અનુપ્પત્તો આસવક્ખયસઙ્ખાતં નિબ્બાનં પત્તો અસ્મિ અમ્હીતિ અત્થો.
396.Aparimeyye ito kappeti ito amhākaṃ uppannakappato antarakappādīhi aparimeyye ekaasaṅkhyeyyassa upari satasahassakappamatthaketi attho. Yaṃ kammamabhinīharinti aggasāvakabhāvassa padaṃ puññasampattiṃ pūresiṃ. Tāhaṃ bhūmimanuppattoti ahaṃ taṃ sāvakabhūmiṃ anuppatto āsavakkhayasaṅkhātaṃ nibbānaṃ patto asmi amhīti attho.
૩૯૭. અત્થપટિસમ્ભિદાદયો ચતસ્સો પટિસમ્ભિદા સોતાપત્તિમગ્ગાદયો અટ્ઠ વિમોક્ખા ઇદ્ધિવિધાદયો છ અભિઞ્ઞાયો મે મયા સચ્છિકતા પચ્ચક્ખં કતા. બુદ્ધસ્સ ભગવતો ઓવાદાનુસાસનીસઙ્ખાતં સાસનં મયા કતં સીલપટિપત્તિનિપ્ફાદનવસેન પરિયોસાપિતન્તિ અત્થો.
397. Atthapaṭisambhidādayo catasso paṭisambhidā sotāpattimaggādayo aṭṭha vimokkhā iddhividhādayo cha abhiññāyo me mayā sacchikatā paccakkhaṃ katā. Buddhassa bhagavato ovādānusāsanīsaṅkhātaṃ sāsanaṃ mayā kataṃ sīlapaṭipattinipphādanavasena pariyosāpitanti attho.
ઇત્થન્તિ ઇમિના પકારેન હેટ્ઠા વુત્તક્કમેન. એવં સો એકસ્સેવ અનોમદસ્સીબુદ્ધસ્સ સન્તિકે દ્વિક્ખત્તું બ્યાકરણં લભિ. કથં? હેટ્ઠા વુત્તનયેન સેટ્ઠિ હુત્વા તસ્સ ભગવતો સન્તિકે લદ્ધબ્યાકરણો તતો ચુતો સામુદ્દિકે નાગભવને નિબ્બત્તો તસ્સેવ ભગવતો સન્તિકે દીઘાયુકભાવેન ઉપહારં કત્વા નિમન્તેત્વા ભોજેત્વા મહાપૂજં અકાસિ. તદાપિ ભગવા બ્યાકરણં કથેસિ. સુદન્તિ પદપૂરણે નિપાતો. આયસ્માતિ પિયવચનં ગરુગારવાધિવચનં. મહામોગ્ગલ્લાનત્થેરો ઇમા અપદાનગાથાયો અભાસિત્થ કથેસિ. ઇતીતિ પરિસમાપનત્થે નિપાતો.
Itthanti iminā pakārena heṭṭhā vuttakkamena. Evaṃ so ekasseva anomadassībuddhassa santike dvikkhattuṃ byākaraṇaṃ labhi. Kathaṃ? Heṭṭhā vuttanayena seṭṭhi hutvā tassa bhagavato santike laddhabyākaraṇo tato cuto sāmuddike nāgabhavane nibbatto tasseva bhagavato santike dīghāyukabhāvena upahāraṃ katvā nimantetvā bhojetvā mahāpūjaṃ akāsi. Tadāpi bhagavā byākaraṇaṃ kathesi. Sudanti padapūraṇe nipāto. Āyasmāti piyavacanaṃ garugāravādhivacanaṃ. Mahāmoggallānatthero imā apadānagāthāyo abhāsittha kathesi. Itīti parisamāpanatthe nipāto.
મહામોગ્ગલ્લાનત્થેરઅપદાનવણ્ણના સમત્તા.
Mahāmoggallānattheraapadānavaṇṇanā samattā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / અપદાનપાળિ • Apadānapāḷi / ૩-૨. મહામોગ્ગલ્લાનત્થેરઅપદાનં • 3-2. Mahāmoggallānattheraapadānaṃ