Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / મજ્ઝિમનિકાય (અટ્ઠકથા) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) |
૬. મહાસચ્ચકસુતવણ્ણના
6. Mahāsaccakasutavaṇṇanā
૩૬૪. એવં મે સુતન્તિ મહાસચ્ચકસુત્તં. તત્થ એકં સમયન્તિ ચ તેન ખો પન સમયેનાતિ ચ પુબ્બણ્હસમયન્તિ ચ તીહિ પદેહિ એકોવ સમયો વુત્તો. ભિક્ખૂનઞ્હિ વત્તપટિપત્તિં કત્વા મુખં ધોવિત્વા પત્તચીવરમાદાય ચેતિયં વન્દિત્વા કતરં ગામં પવિસિસ્સામાતિ વિતક્કમાળકે ઠિતકાલો નામ હોતિ. ભગવા એવરૂપે સમયે રત્તદુપટ્ટં નિવાસેત્વા કાયબન્ધનં બન્ધિત્વા પંસુકૂલચીવરં એકંસં પારુપિત્વા ગન્ધકુટિતો નિક્ખમ્મ ભિક્ખુસઙ્ઘપરિવુતો ગન્ધકુટિપમુખે અટ્ઠાસિ. તં સન્ધાય, – ‘‘એકં સમયન્તિ ચ તેન ખો પન સમયેનાતિ ચ પુબ્બણ્હસમય’’ન્તિ ચ વુત્તં. પવિસિતુકામોતિ પિણ્ડાય પવિસિસ્સામીતિ એવં કતસન્નિટ્ઠાનો. તેનુપસઙ્કમીતિ કસ્મા ઉપસઙ્કમીતિ? વાદારોપનજ્ઝાસયેન. એવં કિરસ્સ અહોસિ – ‘‘પુબ્બેપાહં અપણ્ડિતતાય સકલં વેસાલિપરિસં ગહેત્વા સમણસ્સ ગોતમસ્સ સન્તિકં ગન્ત્વા પરિસમજ્ઝે મઙ્કુ જાતો. ઇદાનિ તથા અકત્વા એકકોવ ગન્ત્વા વાદં આરોપેસ્સામિ. યદિ સમણં ગોતમં પરાજેતું સક્ખિસ્સામિ, અત્તનો લદ્ધિં દીપેત્વા જયં કરિસ્સામિ. યદિ સમણસ્સ ગોતમસ્સ જયો ભવિસ્સતિ, અન્ધકારે નચ્ચં વિય ન કોચિ જાનિસ્સતી’’તિ નિદ્દાપઞ્હં નામ ગહેત્વા ઇમિના વાદજ્ઝાસયેન ઉપસઙ્કમિ.
364.Evaṃme sutanti mahāsaccakasuttaṃ. Tattha ekaṃ samayanti ca tena kho pana samayenāti ca pubbaṇhasamayanti ca tīhi padehi ekova samayo vutto. Bhikkhūnañhi vattapaṭipattiṃ katvā mukhaṃ dhovitvā pattacīvaramādāya cetiyaṃ vanditvā kataraṃ gāmaṃ pavisissāmāti vitakkamāḷake ṭhitakālo nāma hoti. Bhagavā evarūpe samaye rattadupaṭṭaṃ nivāsetvā kāyabandhanaṃ bandhitvā paṃsukūlacīvaraṃ ekaṃsaṃ pārupitvā gandhakuṭito nikkhamma bhikkhusaṅghaparivuto gandhakuṭipamukhe aṭṭhāsi. Taṃ sandhāya, – ‘‘ekaṃ samayanti ca tena kho pana samayenāti ca pubbaṇhasamaya’’nti ca vuttaṃ. Pavisitukāmoti piṇḍāya pavisissāmīti evaṃ katasanniṭṭhāno. Tenupasaṅkamīti kasmā upasaṅkamīti? Vādāropanajjhāsayena. Evaṃ kirassa ahosi – ‘‘pubbepāhaṃ apaṇḍitatāya sakalaṃ vesāliparisaṃ gahetvā samaṇassa gotamassa santikaṃ gantvā parisamajjhe maṅku jāto. Idāni tathā akatvā ekakova gantvā vādaṃ āropessāmi. Yadi samaṇaṃ gotamaṃ parājetuṃ sakkhissāmi, attano laddhiṃ dīpetvā jayaṃ karissāmi. Yadi samaṇassa gotamassa jayo bhavissati, andhakāre naccaṃ viya na koci jānissatī’’ti niddāpañhaṃ nāma gahetvā iminā vādajjhāsayena upasaṅkami.
અનુકમ્પં ઉપાદાયાતિ સચ્ચકસ્સ નિગણ્ઠપુત્તસ્સ અનુકમ્પં પટિચ્ચ. થેરસ્સ કિરસ્સ એવં અહોસિ – ‘‘ભગવતિ મુહુત્તં નિસિન્ને બુદ્ધદસ્સનં ધમ્મસ્સવનઞ્ચ લભિસ્સતિ. તદસ્સ દીઘરત્તં હિતાય સુખાય સંવત્તિસ્સતી’’તિ. તસ્મા ભગવન્તં યાચિત્વા પંસુકૂલચીવરં ચતુગ્ગુણં પઞ્ઞપેત્વા નિસીદતુ ભગવાતિ આહ. ‘‘કારણં આનન્દો વદતી’’તિ સલ્લક્ખેત્વા નિસીદિ ભગવા પઞ્ઞત્તે આસને. ભગવન્તં એતદવોચાતિ યં પન પઞ્હં ઓવટ્ટિકસારં કત્વા આદાય આગતો તં ઠપેત્વા પસ્સેન તાવ પરિહરન્તો એતં સન્તિ, ભો ગોતમાતિઆદિવચનં અવોચ.
Anukampaṃ upādāyāti saccakassa nigaṇṭhaputtassa anukampaṃ paṭicca. Therassa kirassa evaṃ ahosi – ‘‘bhagavati muhuttaṃ nisinne buddhadassanaṃ dhammassavanañca labhissati. Tadassa dīgharattaṃ hitāya sukhāya saṃvattissatī’’ti. Tasmā bhagavantaṃ yācitvā paṃsukūlacīvaraṃ catugguṇaṃ paññapetvā nisīdatu bhagavāti āha. ‘‘Kāraṇaṃ ānando vadatī’’ti sallakkhetvā nisīdi bhagavā paññatte āsane. Bhagavantaṃ etadavocāti yaṃ pana pañhaṃ ovaṭṭikasāraṃ katvā ādāya āgato taṃ ṭhapetvā passena tāva pariharanto etaṃ santi, bho gotamātiādivacanaṃ avoca.
૩૬૫. ફુસન્તિ હિ તે, ભો ગોતમાતિ તે સમણબ્રાહ્મણા સરીરે ઉપ્પન્નં સારીરિકં દુક્ખં વેદનં ફુસન્તિ લભન્તિ, અનુભવન્તીતિ અત્થો. ઊરુક્ખમ્ભોતિ ખમ્ભકતઊરુભાવો, ઊરુથદ્ધતાતિ અત્થો. વિમ્હયત્થવસેન પનેત્થ ભવિસ્સતીતિ અનાગતવચનં કતં. કાયન્વયં હોતીતિ કાયાનુગતં હોતિ કાયસ્સ વસવત્તિ. કાયભાવનાતિ પન વિપસ્સના વુચ્ચતિ, તાય ચિત્તવિક્ખેપં પાપુણન્તો નામ નત્થિ, ઇતિ નિગણ્ઠો અસન્તં અભૂતં યં નત્થિ, તદેવાહ. ચિત્તભાવનાતિપિ સમથો વુચ્ચતિ, સમાધિયુત્તસ્સ ચ પુગ્ગલસ્સ ઊરુક્ખમ્ભાદયો નામ નત્થિ, ઇતિ નિગણ્ઠો ઇદં અભૂતમેવ આહ. અટ્ઠકથાયં પન વુત્તં – ‘‘યથેવ ‘ભૂતપુબ્બન્તિ વત્વા ઊરુક્ખમ્ભોપિ નામ ભવિસ્સતી’તિઆદીનિ વદતો અનાગતરૂપં ન સમેતિ, તથા અત્થોપિ ન સમેતિ, અસન્તં અભૂતં યં નત્થિ, તં કથેતી’’તિ.
365.Phusanti hi te, bho gotamāti te samaṇabrāhmaṇā sarīre uppannaṃ sārīrikaṃ dukkhaṃ vedanaṃ phusanti labhanti, anubhavantīti attho. Ūrukkhambhoti khambhakataūrubhāvo, ūruthaddhatāti attho. Vimhayatthavasena panettha bhavissatīti anāgatavacanaṃ kataṃ. Kāyanvayaṃ hotīti kāyānugataṃ hoti kāyassa vasavatti. Kāyabhāvanāti pana vipassanā vuccati, tāya cittavikkhepaṃ pāpuṇanto nāma natthi, iti nigaṇṭho asantaṃ abhūtaṃ yaṃ natthi, tadevāha. Cittabhāvanātipi samatho vuccati, samādhiyuttassa ca puggalassa ūrukkhambhādayo nāma natthi, iti nigaṇṭho idaṃ abhūtameva āha. Aṭṭhakathāyaṃ pana vuttaṃ – ‘‘yatheva ‘bhūtapubbanti vatvā ūrukkhambhopi nāma bhavissatī’tiādīni vadato anāgatarūpaṃ na sameti, tathā atthopi na sameti, asantaṃ abhūtaṃ yaṃ natthi, taṃ kathetī’’ti.
નો કાયભાવનન્તિ પઞ્ચાતપતપ્પનાદિં અત્તકિલમથાનુયોગં સન્ધાયાહ. અયઞ્હિ તેસં કાયભાવના નામ. કિં પન સો દિસ્વા એવમાહ? સો કિર દિવાદિવસ્સ વિહારં આગચ્છતિ, તસ્મિં ખો પન સમયે ભિક્ખૂ પત્તચીવરં પટિસામેત્વા અત્તનો અત્તનો રત્તિટ્ઠાનદિવાટ્ઠાનેસુ પટિસલ્લાનં ઉપગચ્છન્તિ. સો તે પટિસલ્લીને દિસ્વા ચિત્તભાવનામત્તં એતે અનુયુઞ્જન્તિ, કાયભાવના પનેતેસં નત્થીતિ મઞ્ઞમાનો એવમાહ.
No kāyabhāvananti pañcātapatappanādiṃ attakilamathānuyogaṃ sandhāyāha. Ayañhi tesaṃ kāyabhāvanā nāma. Kiṃ pana so disvā evamāha? So kira divādivassa vihāraṃ āgacchati, tasmiṃ kho pana samaye bhikkhū pattacīvaraṃ paṭisāmetvā attano attano rattiṭṭhānadivāṭṭhānesu paṭisallānaṃ upagacchanti. So te paṭisallīne disvā cittabhāvanāmattaṃ ete anuyuñjanti, kāyabhāvanā panetesaṃ natthīti maññamāno evamāha.
૩૬૬. અથ નં ભગવા અનુયુઞ્જન્તો કિન્તિ પન તે, અગ્ગિવેસ્સન, કાયભાવના સુતાતિ આહ. સો તં વિત્થારેન્તો સેય્યથિદં, નન્દો વચ્છોતિઆદિમાહ. તત્થ નન્દોતિ તસ્સ નામં. વચ્છોતિ ગોત્તં. કિસોતિ નામં. સંકિચ્ચોતિ ગોત્તં. મક્ખલિગોસાલો હેટ્ઠા આગતોવ. એતેતિ એતે તયો જના, તે કિર કિલિટ્ઠતપાનં મત્થકપત્તા અહેસું. ઉળારાનિ ઉળારાનીતિ પણીતાનિ પણીતાનિ. ગાહેન્તિ નામાતિ બલં ગણ્હાપેન્તિ નામ. બ્રૂહેન્તીતિ વડ્ઢેન્તિ. મેદેન્તીતિ જાતમેદં કરોન્તિ. પુરિમં પહાયાતિ પુરિમં દુક્કરકારં પહાય. પચ્છા ઉપચિનન્તીતિ પચ્છા ઉળારખાદનીયાદીહિ સન્તપ્પેન્તિ, વડ્ઢેન્તિ. આચયાપચયો હોતીતિ વડ્ઢિ ચ અવડ્ઢિ ચ હોતિ, ઇતિ ઇમસ્સ કાયસ્સ કાલેન વડ્ઢિ, કાલેન પરિહાનીતિ વડ્ઢિપરિહાનિમત્તમેવ પઞ્ઞાયતિ, કાયભાવના પન ન પઞ્ઞાયતીતિ દીપેત્વા ચિત્તભાવનં પુચ્છન્તો, ‘‘કિન્તિ પન તે, અગ્ગિવેસ્સન, ચિત્તભાવના સુતા’’તિ આહ. ન સમ્પાયાસીતિ સમ્પાદેત્વા કથેતું નાસક્ખિ, યથા તં બાલપુથુજ્જનો.
366. Atha naṃ bhagavā anuyuñjanto kinti pana te, aggivessana, kāyabhāvanā sutāti āha. So taṃ vitthārento seyyathidaṃ, nando vacchotiādimāha. Tattha nandoti tassa nāmaṃ. Vacchoti gottaṃ. Kisoti nāmaṃ. Saṃkiccoti gottaṃ. Makkhaligosālo heṭṭhā āgatova. Eteti ete tayo janā, te kira kiliṭṭhatapānaṃ matthakapattā ahesuṃ. Uḷārāni uḷārānīti paṇītāni paṇītāni. Gāhenti nāmāti balaṃ gaṇhāpenti nāma. Brūhentīti vaḍḍhenti. Medentīti jātamedaṃ karonti. Purimaṃ pahāyāti purimaṃ dukkarakāraṃ pahāya. Pacchā upacinantīti pacchā uḷārakhādanīyādīhi santappenti, vaḍḍhenti. Ācayāpacayo hotīti vaḍḍhi ca avaḍḍhi ca hoti, iti imassa kāyassa kālena vaḍḍhi, kālena parihānīti vaḍḍhiparihānimattameva paññāyati, kāyabhāvanā pana na paññāyatīti dīpetvā cittabhāvanaṃ pucchanto, ‘‘kinti pana te, aggivessana, cittabhāvanā sutā’’ti āha. Na sampāyāsīti sampādetvā kathetuṃ nāsakkhi, yathā taṃ bālaputhujjano.
૩૬૭. કુતો પન ત્વન્તિ યો ત્વં એવં ઓળારિકં દુબ્બલં કાયભાવનં ન જાનાસિ? સો ત્વં કુતો સણ્હં સુખુમં ચિત્તભાવનં જાનિસ્સસીતિ. ઇમસ્મિં પન ઠાને ચોદનાલયત્થેરો, ‘‘અબુદ્ધવચનં નામેતં પદ’’ન્તિ બીજનિં ઠપેત્વા પક્કમિતું આરભિ. અથ નં મહાસીવત્થેરો આહ – ‘‘દિસ્સતિ, ભિક્ખવે, ઇમસ્સ ચાતુમહાભૂતિકસ્સ કાયસ્સ આચયોપિ અપચયોપિ આદાનમ્પિ નિક્ખેપનમ્પી’’તિ (સં॰ નિ॰ ૨.૬૨). તં સુત્વા સલ્લક્ખેસિ – ‘‘ઓળારિકં કાયં પરિગ્ગણ્હન્તસ્સ ઉપ્પન્નવિપસ્સના ઓળારિકાતિ વત્તું વટ્ટતી’’તિ.
367.Kutopana tvanti yo tvaṃ evaṃ oḷārikaṃ dubbalaṃ kāyabhāvanaṃ na jānāsi? So tvaṃ kuto saṇhaṃ sukhumaṃ cittabhāvanaṃ jānissasīti. Imasmiṃ pana ṭhāne codanālayatthero, ‘‘abuddhavacanaṃ nāmetaṃ pada’’nti bījaniṃ ṭhapetvā pakkamituṃ ārabhi. Atha naṃ mahāsīvatthero āha – ‘‘dissati, bhikkhave, imassa cātumahābhūtikassa kāyassa ācayopi apacayopi ādānampi nikkhepanampī’’ti (saṃ. ni. 2.62). Taṃ sutvā sallakkhesi – ‘‘oḷārikaṃ kāyaṃ pariggaṇhantassa uppannavipassanā oḷārikāti vattuṃ vaṭṭatī’’ti.
૩૬૮. સુખસારાગીતિ સુખસારાગેન સમન્નાગતો. સુખાય વેદનાય નિરોધા ઉપ્પજ્જતિ દુક્ખા વેદનાતિ ન અનન્તરાવ ઉપ્પજ્જતિ, સુખદુક્ખાનઞ્હિ અનન્તરપચ્ચયતા પટ્ઠાને (પટ્ઠા॰ ૧.૨.૪૫-૪૬) પટિસિદ્ધા. યસ્મા પન સુખે અનિરુદ્ધે દુક્ખં નુપ્પજ્જતિ, તસ્મા ઇધ એવં વુત્તં. પરિયાદાય તિટ્ઠતીતિ ખેપેત્વા ગણ્હિત્વા તિટ્ઠતિ. ઉભતોપક્ખન્તિ સુખં એકં પક્ખં દુક્ખં એકં પક્ખન્તિ એવં ઉભતોપક્ખં હુત્વા.
368.Sukhasārāgīti sukhasārāgena samannāgato. Sukhāya vedanāya nirodhā uppajjati dukkhā vedanāti na anantarāva uppajjati, sukhadukkhānañhi anantarapaccayatā paṭṭhāne (paṭṭhā. 1.2.45-46) paṭisiddhā. Yasmā pana sukhe aniruddhe dukkhaṃ nuppajjati, tasmā idha evaṃ vuttaṃ. Pariyādāya tiṭṭhatīti khepetvā gaṇhitvā tiṭṭhati. Ubhatopakkhanti sukhaṃ ekaṃ pakkhaṃ dukkhaṃ ekaṃ pakkhanti evaṃ ubhatopakkhaṃ hutvā.
૩૬૯. ઉપ્પન્નાપિ સુખા વેદના ચિત્તં ન પરિયાદાય તિટ્ઠતિ, ભાવિતત્તા કાયસ્સ. ઉપ્પન્નાપિ દુક્ખા વેદના ચિત્તં ન પરિયાદાય તિટ્ઠતિ, ભાવિતત્તા ચિત્તસ્સાતિ એત્થ કાયભાવના વિપસ્સના, ચિત્તભાવના સમાધિ. વિપસ્સના ચ સુખસ્સ પચ્ચનીકા, દુક્ખસ્સ આસન્ના. સમાધિ દુક્ખસ્સ પચ્ચનીકો, સુખસ્સ આસન્નો. કથં? વિપસ્સનં પટ્ઠપેત્વા નિસિન્નસ્સ હિ અદ્ધાને ગચ્છન્તે ગચ્છન્તે તત્થ તત્થ અગ્ગિઉટ્ઠાનં વિય હોતિ, કચ્છેહિ સેદા મુચ્ચન્તિ, મત્થકતો ઉસુમવટ્ટિઉટ્ઠાનં વિય હોતીતિ ચિત્તં હઞ્ઞતિ વિહઞ્ઞતિ વિપ્ફન્દતિ. એવં તાવ વિપસ્સના સુખસ્સ પચ્ચનીકા, દુક્ખસ્સ આસન્ના. ઉપ્પન્ને પન કાયિકે વા ચેતસિકે વા દુક્ખે તં દુક્ખં વિક્ખમ્ભેત્વા સમાપત્તિં સમાપન્નસ્સ સમાપત્તિક્ખણે દુક્ખં દૂરાપગતં હોતિ, અનપ્પકં સુખં ઓક્કમતિ. એવં સમાધિ દુક્ખસ્સ પચ્ચનીકો, સુખસ્સ આસન્નો. યથા વિપસ્સના સુખસ્સ પચ્ચનીકા, દુક્ખસ્સ આસન્ના, ન તથા સમાધિ. યથા સમાધિ દુક્ખસ્સ પચ્ચનીકો, સુખસ્સ આસન્નો, ન ચ તથા વિપસ્સનાતિ. તેન વુત્તં – ‘‘ઉપ્પન્નાપિ સુખા વેદના ચિત્તં ન પરિયાદાય તિટ્ઠતિ, ભાવિતત્તા કાયસ્સ. ઉપ્પન્નાપિ દુક્ખા વેદના ચિત્તં ન પરિયાદાય તિટ્ઠતિ, ભાવિતત્તા ચિત્તસ્સા’’તિ.
369.Uppannāpi sukhā vedanā cittaṃ na pariyādāya tiṭṭhati, bhāvitattā kāyassa. Uppannāpi dukkhā vedanā cittaṃ na pariyādāya tiṭṭhati, bhāvitattā cittassāti ettha kāyabhāvanā vipassanā, cittabhāvanā samādhi. Vipassanā ca sukhassa paccanīkā, dukkhassa āsannā. Samādhi dukkhassa paccanīko, sukhassa āsanno. Kathaṃ? Vipassanaṃ paṭṭhapetvā nisinnassa hi addhāne gacchante gacchante tattha tattha aggiuṭṭhānaṃ viya hoti, kacchehi sedā muccanti, matthakato usumavaṭṭiuṭṭhānaṃ viya hotīti cittaṃ haññati vihaññati vipphandati. Evaṃ tāva vipassanā sukhassa paccanīkā, dukkhassa āsannā. Uppanne pana kāyike vā cetasike vā dukkhe taṃ dukkhaṃ vikkhambhetvā samāpattiṃ samāpannassa samāpattikkhaṇe dukkhaṃ dūrāpagataṃ hoti, anappakaṃ sukhaṃ okkamati. Evaṃ samādhi dukkhassa paccanīko, sukhassa āsanno. Yathā vipassanā sukhassa paccanīkā, dukkhassa āsannā, na tathā samādhi. Yathā samādhi dukkhassa paccanīko, sukhassa āsanno, na ca tathā vipassanāti. Tena vuttaṃ – ‘‘uppannāpi sukhā vedanā cittaṃ na pariyādāya tiṭṭhati, bhāvitattā kāyassa. Uppannāpi dukkhā vedanā cittaṃ na pariyādāya tiṭṭhati, bhāvitattā cittassā’’ti.
૩૭૦. આસજ્જ ઉપનીયાતિ ગુણે ઘટ્ટેત્વા ચેવ ઉપનેત્વા ચ. તં વત મેતિ તં વત મમ ચિત્તં.
370.Āsajjaupanīyāti guṇe ghaṭṭetvā ceva upanetvā ca. Taṃ vata meti taṃ vata mama cittaṃ.
૩૭૧. કિઞ્હિ નો સિયા, અગ્ગિવેસ્સનાતિ, અગ્ગિવેસ્સન, કિં ન ભવિસ્સતિ, ભવિસ્સતેવ, મા એવં સઞ્ઞી હોહિ, ઉપ્પજ્જિયેવ મે સુખાપિ દુક્ખાપિ વેદના, ઉપ્પન્નાય પનસ્સા અહં ચિત્તં પરિયાદાય ઠાતું ન દેમિ. ઇદાનિસ્સ તમત્થં પકાસેતું ઉપરિ પસાદાવહં ધમ્મદેસનં દેસેતુકામો મૂલતો પટ્ઠાય મહાભિનિક્ખમનં આરભિ. તત્થ ઇધ મે, અગ્ગિવેસ્સન, પુબ્બેવ સમ્બોધા…પે॰… તત્થેવ નિસીદિં, અલમિદં પધાનાયાતિ ઇદં સબ્બં હેટ્ઠા પાસરાસિસુત્તે વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બં. અયં પન વિસેસો, તત્થ બોધિપલ્લઙ્કે નિસજ્જા, ઇધ દુક્કરકારિકા.
371.Kiñhi no siyā, aggivessanāti, aggivessana, kiṃ na bhavissati, bhavissateva, mā evaṃ saññī hohi, uppajjiyeva me sukhāpi dukkhāpi vedanā, uppannāya panassā ahaṃ cittaṃ pariyādāya ṭhātuṃ na demi. Idānissa tamatthaṃ pakāsetuṃ upari pasādāvahaṃ dhammadesanaṃ desetukāmo mūlato paṭṭhāya mahābhinikkhamanaṃ ārabhi. Tattha idha me, aggivessana, pubbeva sambodhā…pe… tattheva nisīdiṃ, alamidaṃ padhānāyāti idaṃ sabbaṃ heṭṭhā pāsarāsisutte vuttanayeneva veditabbaṃ. Ayaṃ pana viseso, tattha bodhipallaṅke nisajjā, idha dukkarakārikā.
૩૭૪. અલ્લકટ્ઠન્તિ અલ્લં ઉદુમ્બરકટ્ઠં. સસ્નેહન્તિ સખીરં. કામેહીતિ વત્થુકામેહિ. અવૂપકટ્ઠાતિ અનપગતા. કામચ્છન્દોતિઆદીસુ કિલેસકામોવ છન્દકરણવસેન છન્દો. સિનેહકરણવસેન સ્નેહો. મુચ્છાકરણવસેન મુચ્છા. પિપાસાકરણવસેન પિપાસા. અનુદહનવસેન પરિળાહોતિ વેદિતબ્બો. ઓપક્કમિકાતિ ઉપક્કમનિબ્બત્તા. ઞાણાય દસ્સનાય અનુત્તરાય સમ્બોધાયાતિ સબ્બં લોકુત્તરમગ્ગવેવચનમેવ.
374.Allakaṭṭhanti allaṃ udumbarakaṭṭhaṃ. Sasnehanti sakhīraṃ. Kāmehīti vatthukāmehi. Avūpakaṭṭhāti anapagatā. Kāmacchandotiādīsu kilesakāmova chandakaraṇavasena chando. Sinehakaraṇavasena sneho. Mucchākaraṇavasena mucchā. Pipāsākaraṇavasena pipāsā. Anudahanavasena pariḷāhoti veditabbo. Opakkamikāti upakkamanibbattā. Ñāṇāya dassanāya anuttarāya sambodhāyāti sabbaṃ lokuttaramaggavevacanameva.
ઇદં પનેત્થ ઓપમ્મસંસન્દનં – અલ્લં સખીરં ઉદુમ્બરકટ્ઠં વિય હિ કિલેસકામેન વત્થુકામતો અનિસ્સટપુગ્ગલા. ઉદકે પક્ખિત્તભાવો વિય કિલેસકામેન તિન્તતા; મન્થનેનાપિ અગ્ગિનો અનભિનિબ્બત્તનં વિય કિલેસકામેન વત્થુકામતો અનિસ્સટાનં ઓપક્કમિકાહિ વેદનાહિ લોકુત્તરમગ્ગસ્સ અનધિગમો. અમન્થનેનાપિ અગ્ગિનો અનભિનિબ્બત્તનં વિય તેસં પુગ્ગલાનં વિનાપિ ઓપક્કમિકાહિ વેદનાહિ લોકુત્તરમગ્ગસ્સ અનધિગમો. દુતિયઉપમાપિ ઇમિનાવ નયેન વેદિતબ્બા. અયં પન વિસેસો, પુરિમા સપુત્તભરિયપબ્બજ્જાય ઉપમા; પચ્છિમા બ્રાહ્મણધમ્મિકપબ્બજ્જાય.
Idaṃ panettha opammasaṃsandanaṃ – allaṃ sakhīraṃ udumbarakaṭṭhaṃ viya hi kilesakāmena vatthukāmato anissaṭapuggalā. Udake pakkhittabhāvo viya kilesakāmena tintatā; manthanenāpi aggino anabhinibbattanaṃ viya kilesakāmena vatthukāmato anissaṭānaṃ opakkamikāhi vedanāhi lokuttaramaggassa anadhigamo. Amanthanenāpi aggino anabhinibbattanaṃ viya tesaṃ puggalānaṃ vināpi opakkamikāhi vedanāhi lokuttaramaggassa anadhigamo. Dutiyaupamāpi imināva nayena veditabbā. Ayaṃ pana viseso, purimā saputtabhariyapabbajjāya upamā; pacchimā brāhmaṇadhammikapabbajjāya.
૩૭૬. તતિયઉપમાય કોળાપન્તિ છિન્નસિનેહં નિરાપં. થલે નિક્ખિત્તન્તિ પબ્બતથલે વા ભૂમિથલે વા નિક્ખિત્તં. એત્થાપિ ઇદં ઓપમ્મસંસન્દનં – સુક્ખકોળાપકટ્ઠં વિય હિ કિલેસકામેન વત્થુકામતો નિસ્સટપુગ્ગલા, આરકા ઉદકા થલે નિક્ખિત્તભાવો વિય કિલેસકામેન અતિન્તતા. મન્થનેનાપિ અગ્ગિનો અભિનિબ્બત્તનં વિય કિલેસકામેન વત્થુકામતો નિસ્સટાનં અબ્ભોકાસિકનેસજ્જિકાદિવસેન ઓપક્કમિકાહિપિ વેદનાહિ લોકુત્તરમગ્ગસ્સ અધિગમો. અઞ્ઞસ્સ રુક્ખસ્સ સુક્ખસાખાય સદ્ધિં ઘંસનમત્તેનેવ અગ્ગિનો અભિનિબ્બત્તનં વિય વિનાપિ ઓપક્કમિકાહિ વેદનાહિ સુખાયેવ પટિપદાય લોકુત્તરમગ્ગસ્સ અધિગમોતિ. અયં ઉપમા ભગવતા અત્તનો અત્થાય આહટા.
376. Tatiyaupamāya koḷāpanti chinnasinehaṃ nirāpaṃ. Thale nikkhittanti pabbatathale vā bhūmithale vā nikkhittaṃ. Etthāpi idaṃ opammasaṃsandanaṃ – sukkhakoḷāpakaṭṭhaṃ viya hi kilesakāmena vatthukāmato nissaṭapuggalā, ārakā udakā thale nikkhittabhāvo viya kilesakāmena atintatā. Manthanenāpi aggino abhinibbattanaṃ viya kilesakāmena vatthukāmato nissaṭānaṃ abbhokāsikanesajjikādivasena opakkamikāhipi vedanāhi lokuttaramaggassa adhigamo. Aññassa rukkhassa sukkhasākhāya saddhiṃ ghaṃsanamatteneva aggino abhinibbattanaṃ viya vināpi opakkamikāhi vedanāhi sukhāyeva paṭipadāya lokuttaramaggassa adhigamoti. Ayaṃ upamā bhagavatā attano atthāya āhaṭā.
૩૭૭. ઇદાનિ અત્તનો દુક્કરકારિકં દસ્સેન્તો, તસ્સ મય્હન્તિઆદિમાહ. કિં પન ભગવા દુક્કરં અકત્વા બુદ્ધો ભવિતું ન સમત્થોતિ? કત્વાપિ અકત્વાપિ સમત્થોવ. અથ કસ્મા અકાસીતિ? સદેવકસ્સ લોકસ્સ અત્તનો પરક્કમં દસ્સેસ્સામિ. સો ચ મં વીરિયનિમ્મથનગુણો હાસેસ્સતીતિ. પાસાદે નિસિન્નોયેવ હિ પવેણિઆગતં રજ્જં લભિત્વાપિ ખત્તિયો ન તથાપમુદિતો હોતિ, યથા બલકાયં ગહેત્વા સઙ્ગામે દ્વે તયો સમ્પહારે દત્વા અમિત્તમથનં કત્વા પત્તરજ્જો. એવં પત્તરજ્જસ્સ હિ રજ્જસિરિં અનુભવન્તસ્સ પરિસં ઓલોકેત્વા અત્તનો પરક્કમં અનુસ્સરિત્વા, ‘‘અસુકટ્ઠાને અસુકકમ્મં કત્વા અસુકઞ્ચ અસુકઞ્ચ અમિત્તં એવં વિજ્ઝિત્વા એવં પહરિત્વા ઇમં રજ્જસિરિં પત્તોસ્મી’’તિ ચિન્તયતો બલવસોમનસ્સં ઉપ્પજ્જતિ. એવમેવં ભગવાપિ સદેવકસ્સ લોકસ્સ પરક્કમં દસ્સેસ્સામિ, સો હિ મં પરક્કમો અતિવિય હાસેસ્સતિ, સોમનસ્સં ઉપ્પાદેસ્સતીતિ દુક્કરમકાસિ.
377. Idāni attano dukkarakārikaṃ dassento, tassa mayhantiādimāha. Kiṃ pana bhagavā dukkaraṃ akatvā buddho bhavituṃ na samatthoti? Katvāpi akatvāpi samatthova. Atha kasmā akāsīti? Sadevakassa lokassa attano parakkamaṃ dassessāmi. So ca maṃ vīriyanimmathanaguṇo hāsessatīti. Pāsāde nisinnoyeva hi paveṇiāgataṃ rajjaṃ labhitvāpi khattiyo na tathāpamudito hoti, yathā balakāyaṃ gahetvā saṅgāme dve tayo sampahāre datvā amittamathanaṃ katvā pattarajjo. Evaṃ pattarajjassa hi rajjasiriṃ anubhavantassa parisaṃ oloketvā attano parakkamaṃ anussaritvā, ‘‘asukaṭṭhāne asukakammaṃ katvā asukañca asukañca amittaṃ evaṃ vijjhitvā evaṃ paharitvā imaṃ rajjasiriṃ pattosmī’’ti cintayato balavasomanassaṃ uppajjati. Evamevaṃ bhagavāpi sadevakassa lokassa parakkamaṃ dassessāmi, so hi maṃ parakkamo ativiya hāsessati, somanassaṃ uppādessatīti dukkaramakāsi.
અપિચ પચ્છિમં જનતં અનુકમ્પમાનોપિ અકાસિયેવ, પચ્છિમા હિ જનતા સમ્માસમ્બુદ્ધો કપ્પસતસહસ્સાધિકાનિ ચત્તારિ અસઙ્ખ્યેય્યાનિ પારમિયો પૂરેત્વાપિ પધાનં પદહિત્વાવ સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણં પત્તો, કિમઙ્ગં પન મયન્તિ પધાનવીરિયં કત્તબ્બં મઞ્ઞિસ્સતિ; એવં સન્તે ખિપ્પમેવ જાતિજરામરણસ્સ અન્તં કરિસ્સતીતિ પચ્છિમં જનતં અનુકમ્પમાનો અકાસિયેવ.
Apica pacchimaṃ janataṃ anukampamānopi akāsiyeva, pacchimā hi janatā sammāsambuddho kappasatasahassādhikāni cattāri asaṅkhyeyyāni pāramiyo pūretvāpi padhānaṃ padahitvāva sabbaññutaññāṇaṃ patto, kimaṅgaṃ pana mayanti padhānavīriyaṃ kattabbaṃ maññissati; evaṃ sante khippameva jātijarāmaraṇassa antaṃ karissatīti pacchimaṃ janataṃ anukampamāno akāsiyeva.
દન્તેભિદન્તમાધાયાતિ હેટ્ઠાદન્તે ઉપરિદન્તં ઠપેત્વા. ચેતસા ચિત્તન્તિ કુસલચિત્તેન અકુસલચિત્તં. અભિનિગ્ગણ્હેય્યન્તિ નિગ્ગણ્હેય્યં. અભિનિપ્પીળેય્યન્તિ નિપ્પીળેય્યં. અભિસન્તાપેય્યન્તિ તાપેત્વા વીરિયનિમ્મથનં કરેય્યં. સારદ્ધોતિ સદરથો. પધાનાભિતુન્નસ્સાતિ પધાનેન અભિતુન્નસ્સ, વિદ્ધસ્સ સતોતિ અત્થો.
Dantebhidantamādhāyāti heṭṭhādante uparidantaṃ ṭhapetvā. Cetasā cittanti kusalacittena akusalacittaṃ. Abhiniggaṇheyyanti niggaṇheyyaṃ. Abhinippīḷeyyanti nippīḷeyyaṃ. Abhisantāpeyyanti tāpetvā vīriyanimmathanaṃ kareyyaṃ. Sāraddhoti sadaratho. Padhānābhitunnassāti padhānena abhitunnassa, viddhassa satoti attho.
૩૭૮. અપ્પાણકન્તિ નિરસ્સાસકં. કમ્મારગગ્ગરિયાતિ કમ્મારસ્સ ગગ્ગરનાળિયા. સીસવેદના હોન્તીતિ કુતોચિ નિક્ખમિતું અલભમાનેહિ વાતેહિ સમુટ્ઠાપિતા બલવતિયો સીસવેદના હોન્તિ. સીસવેઠં દદેય્યાતિ સીસવેઠનં દદેય્ય. દેવતાતિ બોધિસત્તસ્સ ચઙ્કમનકોટિયં પણ્ણસાલપરિવેણસામન્તા ચ અધિવત્થા દેવતા.
378.Appāṇakanti nirassāsakaṃ. Kammāragaggariyāti kammārassa gaggaranāḷiyā. Sīsavedanā hontīti kutoci nikkhamituṃ alabhamānehi vātehi samuṭṭhāpitā balavatiyo sīsavedanā honti. Sīsaveṭhaṃ dadeyyāti sīsaveṭhanaṃ dadeyya. Devatāti bodhisattassa caṅkamanakoṭiyaṃ paṇṇasālapariveṇasāmantā ca adhivatthā devatā.
તદા કિર બોધિસત્તસ્સ અધિમત્તે કાયદાહે ઉપ્પન્ને મુચ્છા ઉદપાદિ. સો ચઙ્કમેવ નિસિન્નો હુત્વા પપતિ. તં દિસ્વા દેવતા એવમાહંસુ – ‘‘વિહારોત્વેવ સો અરહતો’’તિ, ‘‘અરહન્તો નામ એવરૂપા હોન્તિ મતકસદિસા’’તિ લદ્ધિયા વદન્તિ. તત્થ યા દેવતા ‘‘કાલઙ્કતો’’તિ આહંસુ, તા ગન્ત્વા સુદ્ધોદનમહારાજસ્સ આરોચેસું – ‘‘તુમ્હાકં પુત્તો કાલઙ્કતો’’તિ. મમ પુત્તો બુદ્ધો હુત્વા કાલઙ્કતો, નો અહુત્વાતિ? બુદ્ધો ભવિતું નાસક્ખિ, પધાનભૂમિયંયેવ પતિત્વા કાલઙ્કતોતિ. નાહં સદ્દહામિ, મમ પુત્તસ્સ બોધિં અપત્વા કાલઙ્કિરિયા નામ નત્થીતિ.
Tadā kira bodhisattassa adhimatte kāyadāhe uppanne mucchā udapādi. So caṅkameva nisinno hutvā papati. Taṃ disvā devatā evamāhaṃsu – ‘‘vihārotveva so arahato’’ti, ‘‘arahanto nāma evarūpā honti matakasadisā’’ti laddhiyā vadanti. Tattha yā devatā ‘‘kālaṅkato’’ti āhaṃsu, tā gantvā suddhodanamahārājassa ārocesuṃ – ‘‘tumhākaṃ putto kālaṅkato’’ti. Mama putto buddho hutvā kālaṅkato, no ahutvāti? Buddho bhavituṃ nāsakkhi, padhānabhūmiyaṃyeva patitvā kālaṅkatoti. Nāhaṃ saddahāmi, mama puttassa bodhiṃ apatvā kālaṅkiriyā nāma natthīti.
અપરભાગે સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ ધમ્મચક્કં પવત્તેત્વા અનુપુબ્બેન રાજગહં ગન્ત્વા કપિલવત્થું અનુપ્પત્તસ્સ સુદ્ધોદનમહારાજા પત્તં ગહેત્વા પાસાદં આરોપેત્વા યાગુખજ્જકં દત્વા અન્તરાભત્તસમયે એતમત્થં આરોચેસિ – તુમ્હાકં ભગવા પધાનકરણકાલે દેવતા આગન્ત્વા, ‘‘પુત્તો તે, મહારાજ, કાલઙ્કતો’’તિ આહંસૂતિ. કિં સદ્દહસિ મહારાજાતિ? ન ભગવા સદ્દહિન્તિ. ઇદાનિ, મહારાજ, સુપિનપ્પટિગ્ગહણતો પટ્ઠાય અચ્છરિયાનિ પસ્સન્તો કિં સદ્દહિસ્સસિ? અહમ્પિ બુદ્ધો જાતો, ત્વમ્પિ બુદ્ધપિતા જાતો, પુબ્બે પન મય્હં અપરિપક્કે ઞાણે બોધિચરિયં ચરન્તસ્સ ધમ્મપાલકુમારકાલેપિ સિપ્પં ઉગ્ગહેતું ગતસ્સ, ‘‘તુમ્હાકં પુત્તો ધમ્મપાલકુમારો કાલઙ્કતો, ઇદમસ્સ અટ્ઠી’’તિ એળકટ્ઠિં આહરિત્વા દસ્સેસું, તદાપિ તુમ્હે, ‘‘મમ પુત્તસ્સ અન્તરામરણં નામ નત્થિ, નાહં સદ્દહામી’’તિ અવોચુત્થ, મહારાજાતિ ઇમિસ્સા અટ્ઠુપ્પત્તિયા ભગવા મહાધમ્મપાલજાતકં કથેસિ.
Aparabhāge sammāsambuddhassa dhammacakkaṃ pavattetvā anupubbena rājagahaṃ gantvā kapilavatthuṃ anuppattassa suddhodanamahārājā pattaṃ gahetvā pāsādaṃ āropetvā yāgukhajjakaṃ datvā antarābhattasamaye etamatthaṃ ārocesi – tumhākaṃ bhagavā padhānakaraṇakāle devatā āgantvā, ‘‘putto te, mahārāja, kālaṅkato’’ti āhaṃsūti. Kiṃ saddahasi mahārājāti? Na bhagavā saddahinti. Idāni, mahārāja, supinappaṭiggahaṇato paṭṭhāya acchariyāni passanto kiṃ saddahissasi? Ahampi buddho jāto, tvampi buddhapitā jāto, pubbe pana mayhaṃ aparipakke ñāṇe bodhicariyaṃ carantassa dhammapālakumārakālepi sippaṃ uggahetuṃ gatassa, ‘‘tumhākaṃ putto dhammapālakumāro kālaṅkato, idamassa aṭṭhī’’ti eḷakaṭṭhiṃ āharitvā dassesuṃ, tadāpi tumhe, ‘‘mama puttassa antarāmaraṇaṃ nāma natthi, nāhaṃ saddahāmī’’ti avocuttha, mahārājāti imissā aṭṭhuppattiyā bhagavā mahādhammapālajātakaṃ kathesi.
૩૭૯. મા ખો ત્વં મારિસાતિ સમ્પિયાયમાના આહંસુ. દેવતાનં કિરાયં પિયમનાપવોહારો, યદિદં મારિસાતિ. અજજ્જિતન્તિ અભોજનં. હલન્તિ વદામીતિ અલન્તિ વદામિ, અલં ઇમિના એવં મા કરિત્થ, યાપેસ્સામહન્તિ એવં પટિસેધેમીતિ અત્થો.
379.Mākho tvaṃ mārisāti sampiyāyamānā āhaṃsu. Devatānaṃ kirāyaṃ piyamanāpavohāro, yadidaṃ mārisāti. Ajajjitanti abhojanaṃ. Halanti vadāmīti alanti vadāmi, alaṃ iminā evaṃ mā karittha, yāpessāmahanti evaṃ paṭisedhemīti attho.
૩૮૦-૧. મઙ્ગુરચ્છવીતિ મઙ્ગુરમચ્છચ્છવિ. એતાવ પરમન્તિ તાસમ્પિ વેદનાનમેતંયેવ પરમં, ઉત્તમં પમાણં. પિતુ સક્કસ્સ કમ્મન્તે…પે॰… પઠમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરિતાતિ રઞ્ઞો કિર વપ્પમઙ્ગલદિવસો નામ હોતિ, તદા અનેકપ્પકારં ખાદનીયં ભોજનીયં પટિયાદેન્તિ. નગરવીથિયો સોધાપેત્વા પુણ્ણઘટે ઠપાપેત્વા ધજપટાકાદયો ઉસ્સાપેત્વા સકલનગરં દેવવિમાનં વિય અલઙ્કરોન્તિ. સબ્બે દાસકમ્મકરાદયો અહતવત્થનિવત્થા ગન્ધમાલાદિપટિમણ્ડિતા રાજકુલે સન્નિપતન્તિ. રઞ્ઞો કમ્મન્તે નઙ્ગલસતસહસ્સં યોજીયતિ. તસ્મિં પન દિવસે એકેન ઊનં અટ્ઠસતં યોજેન્તિ. સબ્બનઙ્ગલાનિ સદ્ધિં બલિબદ્દરસ્મિયોત્તેહિ જાણુસ્સોણિસ્સ રથો વિય રજતપરિક્ખિત્તાનિ હોન્તિ. રઞ્ઞો આલમ્બનનઙ્ગલં રત્તસુવણ્ણપરિક્ખિત્તં હોતિ. બલિબદ્દાનં સિઙ્ગાનિપિ રસ્મિપતોદાપિ સુવણ્ણપરિક્ખિત્તા હોન્તિ. રાજા મહાપરિવારેન નિક્ખમન્તો પુત્તં ગહેત્વા અગમાસિ.
380-1.Maṅguracchavīti maṅguramacchacchavi. Etāva paramanti tāsampi vedanānametaṃyeva paramaṃ, uttamaṃ pamāṇaṃ. Pitu sakkassa kammante…pe… paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharitāti rañño kira vappamaṅgaladivaso nāma hoti, tadā anekappakāraṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ paṭiyādenti. Nagaravīthiyo sodhāpetvā puṇṇaghaṭe ṭhapāpetvā dhajapaṭākādayo ussāpetvā sakalanagaraṃ devavimānaṃ viya alaṅkaronti. Sabbe dāsakammakarādayo ahatavatthanivatthā gandhamālādipaṭimaṇḍitā rājakule sannipatanti. Rañño kammante naṅgalasatasahassaṃ yojīyati. Tasmiṃ pana divase ekena ūnaṃ aṭṭhasataṃ yojenti. Sabbanaṅgalāni saddhiṃ balibaddarasmiyottehi jāṇussoṇissa ratho viya rajataparikkhittāni honti. Rañño ālambananaṅgalaṃ rattasuvaṇṇaparikkhittaṃ hoti. Balibaddānaṃ siṅgānipi rasmipatodāpi suvaṇṇaparikkhittā honti. Rājā mahāparivārena nikkhamanto puttaṃ gahetvā agamāsi.
કમ્મન્તટ્ઠાને એકો જમ્બુરુક્ખો બહલપત્તપલાસો સન્દચ્છાયો અહોસિ. તસ્સ હેટ્ઠા કુમારસ્સ સયનં પઞ્ઞપેત્વા ઉપરિ સુવણ્ણતારકખચિતં વિતાનં બન્ધાપેત્વા સાણિપાકારેન પરિક્ખિપાપેત્વા આરક્ખં ઠપેત્વા રાજા સબ્બાલઙ્કારં અલઙ્કરિત્વા અમચ્ચગણપરિવુતો નઙ્ગલકરણટ્ઠાનં અગમાસિ. તત્થ રાજા સુવણ્ણનઙ્ગલં ગણ્હાતિ. અમચ્ચા એકેનૂનઅટ્ઠસતરજતનઙ્ગલાનિ ગહેત્વા ઇતો ચિતો ચ કસન્તિ. રાજા પન ઓરતો પારં ગચ્છતિ, પારતો વા ઓરં ગચ્છતિ. એતસ્મિં ઠાને મહાસમ્પત્તિ હોતિ, બોધિસત્તં પરિવારેત્વા નિસિન્ના ધાતિયો રઞ્ઞો સમ્પત્તિં પસ્સિસ્સામાતિ અન્તોસાણિતો બહિ નિક્ખન્તા. બોધિસત્તો ઇતો ચિતો ચ ઓલોકેન્તો કઞ્ચિ અદિસ્વા વેગેન ઉટ્ઠાય પલ્લઙ્કં આભુજિત્વા આનાપાને પરિગ્ગહેત્વા પઠમજ્ઝાનં નિબ્બત્તેસિ. ધાતિયો ખજ્જભોજ્જન્તરે વિચરમાના થોકં ચિરાયિંસુ, સેસરુક્ખાનં છાયા નિવત્તા, તસ્સ પન રુક્ખસ્સ પરિમણ્ડલા હુત્વા અટ્ઠાસિ. ધાતિયો અય્યપુત્તો એકકોતિ વેગેન સાણિં ઉક્ખિપિત્વા અન્તો પવિસમાના બોધિસત્તં સયને પલ્લઙ્કેન નિસિન્નં તઞ્ચ પાટિહારિયં દિસ્વા ગન્ત્વા રઞ્ઞો આરોચયિંસુ – ‘‘કુમારો દેવ, એવં નિસિન્નો અઞ્ઞેસં રુક્ખાનં છાયા નિવત્તા, જમ્બુરુક્ખસ્સ પરિમણ્ડલા ઠિતા’’તિ. રાજા વેગેનાગન્ત્વા પાટિહારિયં દિસ્વા, ‘‘ઇદં તે, તાત, દુતિયં વન્દન’’ન્તિ પુત્તં વન્દિ. ઇદમેતં સન્ધાય વુત્તં – ‘‘પિતુ સક્કસ્સ કમ્મન્તે…પે॰… પઠમજ્ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરિતા’’તિ. સિયા નુ ખો એસો મગ્ગો બોધાયાતિ ભવેય્ય નુ ખો એતં આનાપાનસ્સતિપઠમજ્ઝાનં બુજ્ઝનત્થાય મગ્ગોતિ. સતાનુસારિવિઞ્ઞાણન્તિ નયિદં બોધાય મગ્ગો ભવિસ્સતિ, આનાપાનસ્સતિપઠમજ્ઝાનં પન ભવિસ્સતીતિ એવં એકં દ્વે વારે ઉપ્પન્નસતિયા અનન્તરં ઉપ્પન્નવિઞ્ઞાણં સતાનુસારિવિઞ્ઞાણં નામ. યં તં સુખન્તિ યં તં આનાપાનસ્સતિપઠમજ્ઝાનસુખં.
Kammantaṭṭhāne eko jamburukkho bahalapattapalāso sandacchāyo ahosi. Tassa heṭṭhā kumārassa sayanaṃ paññapetvā upari suvaṇṇatārakakhacitaṃ vitānaṃ bandhāpetvā sāṇipākārena parikkhipāpetvā ārakkhaṃ ṭhapetvā rājā sabbālaṅkāraṃ alaṅkaritvā amaccagaṇaparivuto naṅgalakaraṇaṭṭhānaṃ agamāsi. Tattha rājā suvaṇṇanaṅgalaṃ gaṇhāti. Amaccā ekenūnaaṭṭhasatarajatanaṅgalāni gahetvā ito cito ca kasanti. Rājā pana orato pāraṃ gacchati, pārato vā oraṃ gacchati. Etasmiṃ ṭhāne mahāsampatti hoti, bodhisattaṃ parivāretvā nisinnā dhātiyo rañño sampattiṃ passissāmāti antosāṇito bahi nikkhantā. Bodhisatto ito cito ca olokento kañci adisvā vegena uṭṭhāya pallaṅkaṃ ābhujitvā ānāpāne pariggahetvā paṭhamajjhānaṃ nibbattesi. Dhātiyo khajjabhojjantare vicaramānā thokaṃ cirāyiṃsu, sesarukkhānaṃ chāyā nivattā, tassa pana rukkhassa parimaṇḍalā hutvā aṭṭhāsi. Dhātiyo ayyaputto ekakoti vegena sāṇiṃ ukkhipitvā anto pavisamānā bodhisattaṃ sayane pallaṅkena nisinnaṃ tañca pāṭihāriyaṃ disvā gantvā rañño ārocayiṃsu – ‘‘kumāro deva, evaṃ nisinno aññesaṃ rukkhānaṃ chāyā nivattā, jamburukkhassa parimaṇḍalā ṭhitā’’ti. Rājā vegenāgantvā pāṭihāriyaṃ disvā, ‘‘idaṃ te, tāta, dutiyaṃ vandana’’nti puttaṃ vandi. Idametaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘pitu sakkassa kammante…pe… paṭhamajjhānaṃ upasampajja viharitā’’ti. Siyā nu kho eso maggo bodhāyāti bhaveyya nu kho etaṃ ānāpānassatipaṭhamajjhānaṃ bujjhanatthāya maggoti. Satānusāriviññāṇanti nayidaṃ bodhāya maggo bhavissati, ānāpānassatipaṭhamajjhānaṃ pana bhavissatīti evaṃ ekaṃ dve vāre uppannasatiyā anantaraṃ uppannaviññāṇaṃ satānusāriviññāṇaṃ nāma. Yaṃ taṃ sukhanti yaṃ taṃ ānāpānassatipaṭhamajjhānasukhaṃ.
૩૮૨. પચ્ચુપટ્ઠિતા હોન્તીતિ પણ્ણસાલપરિવેણસમ્મજ્જનાદિવત્તકરણેન ઉપટ્ઠિતા હોન્તિ. બાહુલ્લિકોતિ પચ્ચયબાહુલ્લિકો. આવત્તો બાહુલ્લાયાતિ રસગિદ્ધો હુત્વા પણીતપિણ્ડપાતાદીનં અત્થાય આવત્તો. નિબ્બિજ્જ પક્કમિંસૂતિ ઉક્કણ્ઠિત્વા ધમ્મનિયામેનેવ પક્કન્તા બોધિસત્તસ્સ સમ્બોધિં પત્તકાલે કાયવિવેકસ્સ ઓકાસદાનત્થં ધમ્મતાય ગતા. ગચ્છન્તા ચ અઞ્ઞટ્ઠાનં અગન્ત્વા બારાણસિમેવ અગમંસુ. બોધિસત્તો તેસુ ગતેસુ અદ્ધમાસં કાયવિવેકં લભિત્વા બોધિમણ્ડે અપરાજિતપલ્લઙ્કે નિસીદિત્વા સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણં પટિવિજ્ઝિ.
382.Paccupaṭṭhitā hontīti paṇṇasālapariveṇasammajjanādivattakaraṇena upaṭṭhitā honti. Bāhullikoti paccayabāhulliko. Āvatto bāhullāyāti rasagiddho hutvā paṇītapiṇḍapātādīnaṃ atthāya āvatto. Nibbijja pakkamiṃsūti ukkaṇṭhitvā dhammaniyāmeneva pakkantā bodhisattassa sambodhiṃ pattakāle kāyavivekassa okāsadānatthaṃ dhammatāya gatā. Gacchantā ca aññaṭṭhānaṃ agantvā bārāṇasimeva agamaṃsu. Bodhisatto tesu gatesu addhamāsaṃ kāyavivekaṃ labhitvā bodhimaṇḍe aparājitapallaṅke nisīditvā sabbaññutaññāṇaṃ paṭivijjhi.
૩૮૩. વિવિચ્ચેવ કામેહીતિઆદિ ભયભેરવે વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બં.
383.Vivicceva kāmehītiādi bhayabherave vuttanayeneva veditabbaṃ.
૩૮૭. અભિજાનામિ ખો પનાહન્તિ અયં પાટિયેક્કો અનુસન્ધિ. નિગણ્ઠો કિર ચિન્તેસિ – ‘‘અહં સમણં ગોતમં એકં પઞ્હં પુચ્છિં. સમણો ગોતમો ‘અપરાપિ મં, અગ્ગિવેસ્સન, અપરાપિ મં, અગ્ગિવેસ્સના’તિ પરિયોસાનં અદસ્સેન્તો કથેતિયેવ. કુપિતો નુ ખો’’તિ? અથ ભગવા, અગ્ગિવેસ્સન , તથાગતે અનેકસતાય પરિસાય ધમ્મં દેસેન્તે કુપિતો સમણો ગોતમોતિ એકોપિ વત્તા નત્થિ, પરેસં બોધનત્થાય પટિવિજ્ઝનત્થાય એવ તથાગતો ધમ્મં દેસેતીતિ દસ્સેન્તો ઇમં ધમ્મદેસનં આરભિ. તત્થ આરબ્ભાતિ સન્ધાય. યાવદેવાતિ પયોજનવિધિ પરિચ્છેદનિયમનં. ઇદં વુત્તં હોતિ – પરેસં વિઞ્ઞાપનમેવ તથાગતસ્સ ધમ્મદેસનાય પયોજનં, તસ્મા ન એકસ્સેવ દેસેતિ, યત્તકા વિઞ્ઞાતારો અત્થિ, સબ્બેસં દેસેતીતિ. તસ્મિંયેવ પુરિમસ્મિન્તિ ઇમિના કિં દસ્સેતીતિ? સચ્ચકો કિર ચિન્તેસિ – ‘‘સમણો ગોતમો અભિરૂપો પાસાદિકો સુફુસિતં દન્તાવરણં, જિવ્હા મુદુકા, મધુરં વાક્કરણં, પરિસં રઞ્જેન્તો મઞ્ઞે વિચરતિ, અન્તો પનસ્સ ચિત્તેકગ્ગતા નત્થી’’તિ. અથ ભગવા, અગ્ગિવેસ્સન, ન તથાગતો પરિસં રઞ્જેન્તો વિચરતિ, ચક્કવાળપરિયન્તાયપિ પરિસાય તથાગતો ધમ્મં દેસેતિ, અસલ્લીનો અનુપલિત્તો એત્તકં એકવિહારી, સુઞ્ઞતફલસમાપત્તિં અનુયુત્તોતિ દસ્સેતું એવમાહ.
387.Abhijānāmi kho panāhanti ayaṃ pāṭiyekko anusandhi. Nigaṇṭho kira cintesi – ‘‘ahaṃ samaṇaṃ gotamaṃ ekaṃ pañhaṃ pucchiṃ. Samaṇo gotamo ‘aparāpi maṃ, aggivessana, aparāpi maṃ, aggivessanā’ti pariyosānaṃ adassento kathetiyeva. Kupito nu kho’’ti? Atha bhagavā, aggivessana , tathāgate anekasatāya parisāya dhammaṃ desente kupito samaṇo gotamoti ekopi vattā natthi, paresaṃ bodhanatthāya paṭivijjhanatthāya eva tathāgato dhammaṃ desetīti dassento imaṃ dhammadesanaṃ ārabhi. Tattha ārabbhāti sandhāya. Yāvadevāti payojanavidhi paricchedaniyamanaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – paresaṃ viññāpanameva tathāgatassa dhammadesanāya payojanaṃ, tasmā na ekasseva deseti, yattakā viññātāro atthi, sabbesaṃ desetīti. Tasmiṃyeva purimasminti iminā kiṃ dassetīti? Saccako kira cintesi – ‘‘samaṇo gotamo abhirūpo pāsādiko suphusitaṃ dantāvaraṇaṃ, jivhā mudukā, madhuraṃ vākkaraṇaṃ, parisaṃ rañjento maññe vicarati, anto panassa cittekaggatā natthī’’ti. Atha bhagavā, aggivessana, na tathāgato parisaṃ rañjento vicarati, cakkavāḷapariyantāyapi parisāya tathāgato dhammaṃ deseti, asallīno anupalitto ettakaṃ ekavihārī, suññataphalasamāpattiṃ anuyuttoti dassetuṃ evamāha.
અજ્ઝત્તમેવાતિ ગોચરજ્ઝત્તમેવ. સન્નિસાદેમીતિ સન્નિસીદાપેમિ, તથાગતો હિ યસ્મિં ખણે પરિસા સાધુકારં દેતિ, તસ્મિં ખણે પુબ્બાભોગેન પરિચ્છિન્દિત્વા ફલસમાપત્તિં સમાપજ્જતિ, સાધુકારસદ્દસ્સ નિગ્ઘોસે અવિચ્છિન્નેયેવ સમાપત્તિતો વુટ્ઠાય ઠિતટ્ઠાનતો પટ્ઠાય ધમ્મં દેસેતિ, બુદ્ધાનઞ્હિ ભવઙ્ગપરિવાસો લહુકો હોતીતિ અસ્સાસવારે પસ્સાસવારે સમાપત્તિં સમાપજ્જન્તિ. યેન સુદં નિચ્ચકપ્પન્તિ યેન સુઞ્ઞેન ફલસમાધિના નિચ્ચકાલં વિહરામિ, તસ્મિં સમાધિનિમિત્તે ચિત્તં સણ્ઠપેમિ સમાદહામીતિ દસ્સેતિ.
Ajjhattamevāti gocarajjhattameva. Sannisādemīti sannisīdāpemi, tathāgato hi yasmiṃ khaṇe parisā sādhukāraṃ deti, tasmiṃ khaṇe pubbābhogena paricchinditvā phalasamāpattiṃ samāpajjati, sādhukārasaddassa nigghose avicchinneyeva samāpattito vuṭṭhāya ṭhitaṭṭhānato paṭṭhāya dhammaṃ deseti, buddhānañhi bhavaṅgaparivāso lahuko hotīti assāsavāre passāsavāre samāpattiṃ samāpajjanti. Yena sudaṃ niccakappanti yena suññena phalasamādhinā niccakālaṃ viharāmi, tasmiṃ samādhinimitte cittaṃ saṇṭhapemi samādahāmīti dasseti.
ઓકપ્પનિયમેતન્તિ સદ્દહનિયમેતં. એવં ભગવતો એકગ્ગચિત્તતં સમ્પટિચ્છિત્વા ઇદાનિ અત્તનો ઓવટ્ટિકસારં કત્વા આનીતપઞ્હં પુચ્છન્તો અભિજાનાતિ ખો પન ભવં ગોતમો દિવા સુપિતાતિ આહ. યથા હિ સુનખો નામ અસમ્ભિન્નખીરપક્કપાયસં સપ્પિના યોજેત્વા ઉદરપૂરં ભોજિતોપિ ગૂથં દિસ્વા અખાદિત્વા ગન્તું ન સક્કા, અખાદમાનો ઘાયિત્વાપિ ગચ્છતિ, અઘાયિત્વાવ ગતસ્સ કિરસ્સ સીસં રુજ્જતિ; એવમેવં ઇમસ્સપિ સત્થા અસમ્ભિન્નખીરપક્કપાયસસદિસં અભિનિક્ખમનતો પટ્ઠાય યાવ આસવક્ખયા પસાદનીયં ધમ્મદેસનં દેસેતિ. એતસ્સ પન એવરૂપં ધમ્મદેસનં સુત્વા સત્થરિ પસાદમત્તમ્પિ ન ઉપ્પન્નં, તસ્મા ઓવટ્ટિકસારં કત્વા આનીતપઞ્હં અપુચ્છિત્વા ગન્તું અસક્કોન્તો એવમાહ. તત્થ યસ્મા થિનમિદ્ધં સબ્બખીણાસવાનં અરહત્તમગ્ગેનેવ પહીયતિ, કાયદરથો પન ઉપાદિન્નકેપિ હોતિ અનુપાદિન્નકેપિ. તથા હિ કમલુપ્પલાદીનિ એકસ્મિં કાલે વિકસન્તિ, એકસ્મિં મકુલાનિ હોન્તિ, સાયં કેસઞ્ચિ રુક્ખાનમ્પિ પત્તાનિ પતિલીયન્તિ, પાતો વિપ્ફારિકાનિ હોન્તિ. એવં ઉપાદિન્નકસ્સ કાયસ્સ દરથોયેવ દરથવસેન ભવઙ્ગસોતઞ્ચ ઇધ નિદ્દાતિ અધિપ્પેતં, તં ખીણાસવાનમ્પિ હોતિ. તં સન્ધાય, ‘‘અભિજાનામહ’’ન્તિઆદિમાહ. સમ્મોહવિહારસ્મિં વદન્તીતિ સમ્મોહવિહારોતિ વદન્તિ.
Okappaniyametanti saddahaniyametaṃ. Evaṃ bhagavato ekaggacittataṃ sampaṭicchitvā idāni attano ovaṭṭikasāraṃ katvā ānītapañhaṃ pucchanto abhijānāti kho pana bhavaṃ gotamo divā supitāti āha. Yathā hi sunakho nāma asambhinnakhīrapakkapāyasaṃ sappinā yojetvā udarapūraṃ bhojitopi gūthaṃ disvā akhāditvā gantuṃ na sakkā, akhādamāno ghāyitvāpi gacchati, aghāyitvāva gatassa kirassa sīsaṃ rujjati; evamevaṃ imassapi satthā asambhinnakhīrapakkapāyasasadisaṃ abhinikkhamanato paṭṭhāya yāva āsavakkhayā pasādanīyaṃ dhammadesanaṃ deseti. Etassa pana evarūpaṃ dhammadesanaṃ sutvā satthari pasādamattampi na uppannaṃ, tasmā ovaṭṭikasāraṃ katvā ānītapañhaṃ apucchitvā gantuṃ asakkonto evamāha. Tattha yasmā thinamiddhaṃ sabbakhīṇāsavānaṃ arahattamaggeneva pahīyati, kāyadaratho pana upādinnakepi hoti anupādinnakepi. Tathā hi kamaluppalādīni ekasmiṃ kāle vikasanti, ekasmiṃ makulāni honti, sāyaṃ kesañci rukkhānampi pattāni patilīyanti, pāto vipphārikāni honti. Evaṃ upādinnakassa kāyassa darathoyeva darathavasena bhavaṅgasotañca idha niddāti adhippetaṃ, taṃ khīṇāsavānampi hoti. Taṃ sandhāya, ‘‘abhijānāmaha’’ntiādimāha. Sammohavihārasmiṃ vadantīti sammohavihāroti vadanti.
૩૮૯. આસજ્જ આસજ્જાતિ ઘટ્ટેત્વા ઘટ્ટેત્વા. ઉપનીતેહીતિ ઉપનેત્વા કથિતેહિ. વચનપ્પથેહીતિ વચનેહિ. અભિનન્દિત્વા અનુમોદિત્વાતિ અલન્તિ ચિત્તેન સમ્પટિચ્છન્તો અભિનન્દિત્વા વાચાયપિ પસંસન્તો અનુમોદિત્વા. ભગવતા ઇમસ્સ નિગણ્ઠસ્સ દ્વે સુત્તાનિ કથિતાનિ. પુરિમસુત્તં એકો ભાણવારો, ઇદં દિયડ્ઢો, ઇતિ અડ્ઢતિયે ભાણવારે સુત્વાપિ અયં નિગણ્ઠો નેવ અભિસમયં પત્તો, ન પબ્બજિતો, ન સરણેસુ પતિટ્ઠિતો. કસ્મા એતસ્સ ભગવા ધમ્મં દેસેસીતિ? અનાગતે વાસનત્થાય. પસ્સતિ હિ ભગવા, ‘‘ઇમસ્સ ઇદાનિ ઉપનિસ્સયો નત્થિ, મય્હં પન પરિનિબ્બાનતો સમધિકાનં દ્વિન્નં વસ્સસતાનં અચ્ચયેન તમ્બપણ્ણિદીપે સાસનં પતિટ્ઠહિસ્સતિ. તત્રાયં કુલઘરે નિબ્બત્તિત્વા સમ્પત્તે કાલે પબ્બજિત્વા તીણિ પિટકાનિ ઉગ્ગહેત્વા વિપસ્સનં વડ્ઢેત્વા સહ પટિસમ્ભિદાહિ અરહત્તં પત્વા કાળબુદ્ધરક્ખિતો નામ મહાખીણાસવો ભવિસ્સતી’’તિ. ઇદં દિસ્વા અનાગતે વાસનત્થાય ધમ્મં દેસેસિ.
389.Āsajja āsajjāti ghaṭṭetvā ghaṭṭetvā. Upanītehīti upanetvā kathitehi. Vacanappathehīti vacanehi. Abhinanditvā anumoditvāti alanti cittena sampaṭicchanto abhinanditvā vācāyapi pasaṃsanto anumoditvā. Bhagavatā imassa nigaṇṭhassa dve suttāni kathitāni. Purimasuttaṃ eko bhāṇavāro, idaṃ diyaḍḍho, iti aḍḍhatiye bhāṇavāre sutvāpi ayaṃ nigaṇṭho neva abhisamayaṃ patto, na pabbajito, na saraṇesu patiṭṭhito. Kasmā etassa bhagavā dhammaṃ desesīti? Anāgate vāsanatthāya. Passati hi bhagavā, ‘‘imassa idāni upanissayo natthi, mayhaṃ pana parinibbānato samadhikānaṃ dvinnaṃ vassasatānaṃ accayena tambapaṇṇidīpe sāsanaṃ patiṭṭhahissati. Tatrāyaṃ kulaghare nibbattitvā sampatte kāle pabbajitvā tīṇi piṭakāni uggahetvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā saha paṭisambhidāhi arahattaṃ patvā kāḷabuddharakkhito nāma mahākhīṇāsavo bhavissatī’’ti. Idaṃ disvā anāgate vāsanatthāya dhammaṃ desesi.
સોપિ તત્થેવ તમ્બપણ્ણિદીપમ્હિ સાસને પતિટ્ઠિતે દેવલોકતો ચવિત્વા દક્ખિણગિરિવિહારસ્સ ભિક્ખાચારગામે એકસ્મિં અમચ્ચકુલે નિબ્બત્તો પબ્બજ્જાસમત્થયોબ્બને પબ્બજિત્વા તેપિટકં બુદ્ધવચનં ઉગ્ગહેત્વા ગણં પરિહરન્તો મહાભિક્ખુસઙ્ઘપરિવુતો ઉપજ્ઝાયં પસ્સિતું અગમાસિ. અથસ્સ ઉપજ્ઝાયો સદ્ધિવિહારિકં ચોદેસ્સામીતિ તેપિટકં બુદ્ધવચનં ઉગ્ગહેત્વા આગતેન તેન સદ્ધિં મુખં દત્વા કથામત્તમ્પિ ન અકાસિ. સો પચ્ચૂસસમયે વુટ્ઠાય થેરસ્સ સન્તિકં ગન્ત્વા, – ‘‘તુમ્હે, ભન્તે, મયિ ગન્થકમ્મં કત્વા તુમ્હાકં સન્તિકં આગતે મુખં દત્વા કથામત્તમ્પિ ન કરિત્થ, કો મય્હં દોસો’’તિ પુચ્છિ. થેરો આહ – ‘‘ત્વં, આવુસો, બુદ્ધરક્ખિત એત્તકેનેવ ‘પબ્બજ્જાકિચ્ચં મે મત્થકં પત્ત’ન્તિ સઞ્ઞં કરોસી’’તિ. કિં કરોમિ, ભન્તેતિ? ગણં વિનોદેત્વા ત્વં પપઞ્ચં છિન્દિત્વા ચેતિયપબ્બતવિહારં ગન્ત્વા સમણધમ્મં કરોહીતિ. સો ઉપજ્ઝાયસ્સ ઓવાદે ઠત્વા સહ પટિસમ્ભિદાહિ અરહત્તં પત્વા પુઞ્ઞવા રાજપૂજિતો હુત્વા મહાભિક્ખુસઙ્ઘપરિવારો ચેતિયપબ્બતવિહારે વસિ.
Sopi tattheva tambapaṇṇidīpamhi sāsane patiṭṭhite devalokato cavitvā dakkhiṇagirivihārassa bhikkhācāragāme ekasmiṃ amaccakule nibbatto pabbajjāsamatthayobbane pabbajitvā tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ uggahetvā gaṇaṃ pariharanto mahābhikkhusaṅghaparivuto upajjhāyaṃ passituṃ agamāsi. Athassa upajjhāyo saddhivihārikaṃ codessāmīti tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ uggahetvā āgatena tena saddhiṃ mukhaṃ datvā kathāmattampi na akāsi. So paccūsasamaye vuṭṭhāya therassa santikaṃ gantvā, – ‘‘tumhe, bhante, mayi ganthakammaṃ katvā tumhākaṃ santikaṃ āgate mukhaṃ datvā kathāmattampi na karittha, ko mayhaṃ doso’’ti pucchi. Thero āha – ‘‘tvaṃ, āvuso, buddharakkhita ettakeneva ‘pabbajjākiccaṃ me matthakaṃ patta’nti saññaṃ karosī’’ti. Kiṃ karomi, bhanteti? Gaṇaṃ vinodetvā tvaṃ papañcaṃ chinditvā cetiyapabbatavihāraṃ gantvā samaṇadhammaṃ karohīti. So upajjhāyassa ovāde ṭhatvā saha paṭisambhidāhi arahattaṃ patvā puññavā rājapūjito hutvā mahābhikkhusaṅghaparivāro cetiyapabbatavihāre vasi.
તસ્મિઞ્હિ કાલે તિસ્સમહારાજા ઉપોસથકમ્મં કરોન્તો ચેતિયપબ્બતે રાજલેણે વસતિ. સો થેરસ્સ ઉપટ્ઠાકભિક્ખુનો સઞ્ઞં અદાસિ – ‘‘યદા મય્હં અય્યો પઞ્હં વિસ્સજ્જેતિ, ધમ્મં વા કથેતિ, તદા મે સઞ્ઞં દદેય્યાથા’’તિ. થેરોપિ એકસ્મિં ધમ્મસ્સવનદિવસે ભિક્ખુસઙ્ઘપરિવારો કણ્ટકચેતિયઙ્ગણં આરુય્હ ચેતિયં વન્દિત્વા કાળતિમ્બરુરુક્ખમૂલે અટ્ઠાસિ. અથ નં એકો પિણ્ડપાતિકત્થેરો કાળકારામસુત્તન્તે પઞ્હં પુચ્છિ. થેરો નનુ, આવુસો, અજ્જ ધમ્મસ્સવનદિવસોતિ આહ. આમ, ભન્તે, ધમ્મસ્સવનદિવસોતિ. તેન હિ પીઠકં આનેથ, ઇધેવ નિસિન્ના ધમ્મસ્સવનં કરિસ્સામાતિ. અથસ્સ રુક્ખમૂલે આસનં પઞ્ઞપેત્વા અદંસુ. થેરો પુબ્બગાથા વત્વા કાળકારામસુત્તં આરભિ. સોપિસ્સ ઉપટ્ઠાકદહરો રઞ્ઞો સઞ્ઞં દાપેસિ. રાજા પુબ્બગાથાસુ અનિટ્ઠિતાસુયેવ પાપુણિ. પત્વા ચ અઞ્ઞાતકવેસેનેવ પરિસન્તે ઠત્વા તિયામરત્તિં ઠિતકોવ ધમ્મં સુત્વા થેરસ્સ, ઇદમવોચ ભગવાતિ વચનકાલે સાધુકારં અદાસિ. થેરો ઞત્વા, કદા આગતોસિ, મહારાજાતિ પુચ્છિ. પુબ્બગાથા ઓસારણકાલેયેવ, ભન્તેતિ. દુક્કરં તે મહારાજ, કતન્તિ. નયિદં, ભન્તે, દુક્કરં, યદિ પન મે અય્યસ્સ ધમ્મકથં આરદ્ધકાલતો પટ્ઠાય એકપદેપિ અઞ્ઞવિહિતભાવો અહોસિ, તમ્બપણ્ણિદીપસ્સ પતોદયટ્ઠિનિતુદનમત્તેપિ ઠાને સામિભાવો નામ મે મા હોતૂતિ સપથમકાસિ.
Tasmiñhi kāle tissamahārājā uposathakammaṃ karonto cetiyapabbate rājaleṇe vasati. So therassa upaṭṭhākabhikkhuno saññaṃ adāsi – ‘‘yadā mayhaṃ ayyo pañhaṃ vissajjeti, dhammaṃ vā katheti, tadā me saññaṃ dadeyyāthā’’ti. Theropi ekasmiṃ dhammassavanadivase bhikkhusaṅghaparivāro kaṇṭakacetiyaṅgaṇaṃ āruyha cetiyaṃ vanditvā kāḷatimbarurukkhamūle aṭṭhāsi. Atha naṃ eko piṇḍapātikatthero kāḷakārāmasuttante pañhaṃ pucchi. Thero nanu, āvuso, ajja dhammassavanadivasoti āha. Āma, bhante, dhammassavanadivasoti. Tena hi pīṭhakaṃ ānetha, idheva nisinnā dhammassavanaṃ karissāmāti. Athassa rukkhamūle āsanaṃ paññapetvā adaṃsu. Thero pubbagāthā vatvā kāḷakārāmasuttaṃ ārabhi. Sopissa upaṭṭhākadaharo rañño saññaṃ dāpesi. Rājā pubbagāthāsu aniṭṭhitāsuyeva pāpuṇi. Patvā ca aññātakaveseneva parisante ṭhatvā tiyāmarattiṃ ṭhitakova dhammaṃ sutvā therassa, idamavoca bhagavāti vacanakāle sādhukāraṃ adāsi. Thero ñatvā, kadā āgatosi, mahārājāti pucchi. Pubbagāthā osāraṇakāleyeva, bhanteti. Dukkaraṃ te mahārāja, katanti. Nayidaṃ, bhante, dukkaraṃ, yadi pana me ayyassa dhammakathaṃ āraddhakālato paṭṭhāya ekapadepi aññavihitabhāvo ahosi, tambapaṇṇidīpassa patodayaṭṭhinitudanamattepi ṭhāne sāmibhāvo nāma me mā hotūti sapathamakāsi.
તસ્મિં પન સુત્તે બુદ્ધગુણા પરિદીપિતા, તસ્મા રાજા પુચ્છિ – ‘‘એત્તકાવ, ભન્તે, બુદ્ધગુણા, ઉદાહુ અઞ્ઞેપિ અત્થી’’તિ. મયા કથિતતો, મહારાજ, અકથિતમેવ બહુ અપ્પમાણન્તિ. ઉપમં, ભન્તે, કરોથાતિ. યથા, મહારાજ , કરીસસહસ્સમત્તે સાલિક્ખેત્તે એકસાલિસીસતો અવસેસસાલીયેવ બહૂ, એવં મયા કથિતગુણા અપ્પા, અવસેસા બહૂતિ. અપરમ્પિ, ભન્તે, ઉપમં કરોથાતિ. યથા, મહારાજ, મહાગઙ્ગાય ઓઘપુણ્ણાય સૂચિપાસં સમ્મુખં કરેય્ય, સૂચિપાસેન ગતઉદકં અપ્પં, સેસં બહુ, એવમેવ મયા કથિતગુણા અપ્પા, અવસેસા બહૂતિ. અપરમ્પિ, ભન્તે, ઉપમં કરોથાતિ. ઇધ, મહારાજ, ચાતકસકુણા નામ આકાસે કીળન્તા વિચરન્તિ. ખુદ્દકા સા સકુણજાતિ, કિં નુ ખો તસ્સ સકુણસ્સ આકાસે પક્ખપસારણટ્ઠાનં બહુ, અવસેસો આકાસો અપ્પોતિ? કિં, ભન્તે, વદથ, અપ્પો તસ્સ પક્ખપસારણોકાસો, અવસેસોવ બહૂતિ. એવમેવ, મહારાજ, અપ્પકા મયા બુદ્ધગુણા કથિતા, અવસેસા બહૂ અનન્તા અપ્પમેય્યાતિ. સુકથિતં, ભન્તે, અનન્તા બુદ્ધગુણા અનન્તેનેવ આકાસેન ઉપમિતા. પસન્ના મયં અય્યસ્સ, અનુચ્છવિકં પન કાતું ન સક્કોમ. અયં મે દુગ્ગતપણ્ણાકારો ઇમસ્મિં તમ્બપણ્ણિદીપે ઇમં તિયોજનસતિકં રજ્જં અય્યસ્સ દેમાતિ. તુમ્હેહિ, મહારાજ, અત્તનો પસન્નાકારો કતો, મયં પન અમ્હાકં દિન્નં રજ્જં તુમ્હાકંયેવ દેમ, ધમ્મેન સમેન રજ્જં કારેહિ મહારાજાતિ.
Tasmiṃ pana sutte buddhaguṇā paridīpitā, tasmā rājā pucchi – ‘‘ettakāva, bhante, buddhaguṇā, udāhu aññepi atthī’’ti. Mayā kathitato, mahārāja, akathitameva bahu appamāṇanti. Upamaṃ, bhante, karothāti. Yathā, mahārāja , karīsasahassamatte sālikkhette ekasālisīsato avasesasālīyeva bahū, evaṃ mayā kathitaguṇā appā, avasesā bahūti. Aparampi, bhante, upamaṃ karothāti. Yathā, mahārāja, mahāgaṅgāya oghapuṇṇāya sūcipāsaṃ sammukhaṃ kareyya, sūcipāsena gataudakaṃ appaṃ, sesaṃ bahu, evameva mayā kathitaguṇā appā, avasesā bahūti. Aparampi, bhante, upamaṃ karothāti. Idha, mahārāja, cātakasakuṇā nāma ākāse kīḷantā vicaranti. Khuddakā sā sakuṇajāti, kiṃ nu kho tassa sakuṇassa ākāse pakkhapasāraṇaṭṭhānaṃ bahu, avaseso ākāso appoti? Kiṃ, bhante, vadatha, appo tassa pakkhapasāraṇokāso, avasesova bahūti. Evameva, mahārāja, appakā mayā buddhaguṇā kathitā, avasesā bahū anantā appameyyāti. Sukathitaṃ, bhante, anantā buddhaguṇā ananteneva ākāsena upamitā. Pasannā mayaṃ ayyassa, anucchavikaṃ pana kātuṃ na sakkoma. Ayaṃ me duggatapaṇṇākāro imasmiṃ tambapaṇṇidīpe imaṃ tiyojanasatikaṃ rajjaṃ ayyassa demāti. Tumhehi, mahārāja, attano pasannākāro kato, mayaṃ pana amhākaṃ dinnaṃ rajjaṃ tumhākaṃyeva dema, dhammena samena rajjaṃ kārehi mahārājāti.
પપઞ્ચસૂદનિયા મજ્ઝિમનિકાયટ્ઠકથાય
Papañcasūdaniyā majjhimanikāyaṭṭhakathāya
મહાસચ્ચકસુત્તવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Mahāsaccakasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / મજ્ઝિમનિકાય • Majjhimanikāya / ૬. મહાસચ્ચકસુત્તં • 6. Mahāsaccakasuttaṃ
ટીકા • Tīkā / સુત્તપિટક (ટીકા) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / મજ્ઝિમનિકાય (ટીકા) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / ૬. મહાસચ્ચકસુત્તવણ્ણના • 6. Mahāsaccakasuttavaṇṇanā