Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / દીઘનિકાય (ટીકા) • Dīghanikāya (ṭīkā) |
૭. મહાસમયસુત્તવણ્ણના
7. Mahāsamayasuttavaṇṇanā
નિદાનવણ્ણના
Nidānavaṇṇanā
૩૩૧. ઉદાનન્તિ રઞ્ઞા ઓક્કાકેન જાતિસમ્ભેદપરિહારનિમિત્તં પવત્તિતં ઉદાનં પટિચ્ચ. એકોપિ જનપદો રુળ્હિસદ્દેન ‘‘સક્કા’’તિ વુચ્ચતીતિ એત્થ યં વત્તબ્બં, તં મહાનિદાનવણ્ણનાયં વુત્તનયેન વેદિતબ્બં. અરોપિતેતિ કેનચિ અરોપિતે.
331.Udānanti raññā okkākena jātisambhedaparihāranimittaṃ pavattitaṃ udānaṃ paṭicca. Ekopi janapado ruḷhisaddena ‘‘sakkā’’ti vuccatīti ettha yaṃ vattabbaṃ, taṃ mahānidānavaṇṇanāyaṃ vuttanayena veditabbaṃ. Aropiteti kenaci aropite.
આવરણેનાતિ સેતુના. બન્ધાપેત્વાતિ પંસુપલાસપાસાણમત્તિકાખણ્ડાદીહિ આળિં થિરં કારાપેત્વા.
Āvaraṇenāti setunā. Bandhāpetvāti paṃsupalāsapāsāṇamattikākhaṇḍādīhi āḷiṃ thiraṃ kārāpetvā.
‘‘જાતિં ઘટ્ટેત્વા કલહં વડ્ઢયિંસૂ’’તિ સઙ્ખેપેન વુત્તમત્થં પાકટતરં કાતું ‘‘કોલિયકમ્મકરા વદન્તી’’તિઆદિ વુત્તં.
‘‘Jātiṃ ghaṭṭetvā kalahaṃ vaḍḍhayiṃsū’’ti saṅkhepena vuttamatthaṃ pākaṭataraṃ kātuṃ ‘‘koliyakammakarā vadantī’’tiādi vuttaṃ.
તીણિ જાતકાનીતિ ફન્દનજાતકપથવીઉન્દ્રિયજાતકલટુકિકજાતકાનિ દ્વે જાતકાનીતિ રુક્ખધમ્મ વટ્ટકજાતકાનિ.
Tīṇi jātakānīti phandanajātakapathavīundriyajātakalaṭukikajātakāni dve jātakānīti rukkhadhamma vaṭṭakajātakāni.
તેનાતિ ભગવતા. કલહકારણભાવોતિ કલહકારણસ્સ અત્થિભાવો.
Tenāti bhagavatā. Kalahakāraṇabhāvoti kalahakāraṇassa atthibhāvo.
અટ્ઠાનેતિ અકારણે. વેરં કત્વાતિ વિરોધં ઉપ્પાદેત્વા. ‘‘કુઠારિહત્થો પુરિસો’’તિઆદિના ફન્દનજાતકં કથેસિ. ‘‘દુદ્દુભાયતિ ભદ્દન્તે’’તિઆદિના પથવીઉન્દ્રિયજાતકં કથેસિ. ‘‘વન્દામિ તં કુઞ્જરા’’તિઆદિના લટુકિકજાતકં કથેસિ.
Aṭṭhāneti akāraṇe. Veraṃ katvāti virodhaṃ uppādetvā. ‘‘Kuṭhārihattho puriso’’tiādinā phandanajātakaṃ kathesi. ‘‘Duddubhāyati bhaddante’’tiādinā pathavīundriyajātakaṃ kathesi. ‘‘Vandāmi taṃ kuñjarā’’tiādinā laṭukikajātakaṃ kathesi.
‘‘સાધૂ સમ્બહુલા ઞાતી; અપિ રુક્ખા અરઞ્ઞજા;
‘‘Sādhū sambahulā ñātī; api rukkhā araññajā;
વાતો વહતિ એકટ્ઠં, બ્રહન્તમ્પિ વનપ્પતિ’’ન્તિ. –
Vāto vahati ekaṭṭhaṃ, brahantampi vanappati’’nti. –
આદિના રુક્ખધમ્મજાતકં કથેસિ.
Ādinā rukkhadhammajātakaṃ kathesi.
‘‘સમ્મોદમાના ગચ્છન્તિ, જાલં આદાય પક્ખિનો;
‘‘Sammodamānā gacchanti, jālaṃ ādāya pakkhino;
યદા તે વિવદિસ્સન્તિ, તદા એહિન્તિ મે વસ’’ન્તિ. –
Yadā te vivadissanti, tadā ehinti me vasa’’nti. –
આદિના વટ્ટકજાતકં કથેસિ.
Ādinā vaṭṭakajātakaṃ kathesi.
‘‘અત્તદણ્ડા ભયં જાતં, જનં પસ્સથ મેધગં;
‘‘Attadaṇḍā bhayaṃ jātaṃ, janaṃ passatha medhagaṃ;
સંવેગં કિત્તયિસ્સામિ, યથા સંવિજિતં મયા’’તિ. (સુ॰ નિ॰ ૧.૯૪૧);
Saṃvegaṃ kittayissāmi, yathā saṃvijitaṃ mayā’’ti. (su. ni. 1.941);
આદિના અત્તદણ્ડસુત્તં કથેસિ.
Ādinā attadaṇḍasuttaṃ kathesi.
તંતંપલોભનકિરિયા કાયવાચાહિ પરક્કમન્તિયો ‘‘ઉક્કણ્ઠન્તૂ’’તિ સાસનં પેસેન્તિ.
Taṃtaṃpalobhanakiriyā kāyavācāhi parakkamantiyo ‘‘ukkaṇṭhantū’’ti sāsanaṃ pesenti.
કુણાલદહેતિ કુણાલદહતીરે પતિટ્ઠાય. પુચ્છિતપુચ્છિતં કથેસિ (જા॰ ૨.કુણાલજાતક) ‘‘અનુક્કમેન કુણાલસકુણરાજસ્સ પુચ્છનપ્પસઙ્ગેન કુણાલજાતકં કથેસ્સામી’’તિ. અનભિરતિં વિનોદેસિ ઇત્થીનં દોસદસ્સનમુખેન કામાનં આદીનવોકારસંકિલેસવિભાવનેન.
Kuṇāladaheti kuṇāladahatīre patiṭṭhāya. Pucchitapucchitaṃ kathesi (jā. 2.kuṇālajātaka) ‘‘anukkamena kuṇālasakuṇarājassa pucchanappasaṅgena kuṇālajātakaṃ kathessāmī’’ti. Anabhiratiṃ vinodesi itthīnaṃ dosadassanamukhena kāmānaṃ ādīnavokārasaṃkilesavibhāvanena.
કોસજ્જં વિધમિત્વા પુરિસથામપરિબ્રૂહનેન ‘‘ઉત્તમપુરિસસદિસેહિ નો ભવિતું વટ્ટતી’’તિ ઉપ્પન્નચિત્તા.
Kosajjaṃ vidhamitvā purisathāmaparibrūhanena ‘‘uttamapurisasadisehi no bhavituṃ vaṭṭatī’’ti uppannacittā.
અવિસ્સટ્ઠકમ્મન્તાતિ અરતિવિનોદનતો પટ્ઠાય અવિસ્સટ્ઠસમણકમ્મન્તા, અપરિચત્તકમ્મટ્ઠાનાતિ અત્થો. નિસીદિતું વટ્ટતીતિ ભગવા ચિન્તેસીતિ યોજના.
Avissaṭṭhakammantāti arativinodanato paṭṭhāya avissaṭṭhasamaṇakammantā, aparicattakammaṭṭhānāti attho. Nisīdituṃ vaṭṭatīti bhagavā cintesīti yojanā.
પદુમિનિયન્તિ પદુમસ્સરે. વિકસિંસુ ગુણગણવિબોધેન. ‘‘અયં ઇમસ્સ…પે॰… ન કથેસી’’તિ ઇમિના સબ્બેપિ તે ભિક્ખૂ તાવદેવ પટિપાટિયા આગતત્તા અઞ્ઞમઞ્ઞસ્સ લજ્જમાના અત્તના પટિવિદ્ધવિસેસં ભગવતો નારોચેસુન્તિ દસ્સેતિ. ‘‘ખીણાસવાન’’ન્તિઆદિના તત્થ કારણમાહ.
Paduminiyanti padumassare. Vikasiṃsu guṇagaṇavibodhena. ‘‘Ayaṃ imassa…pe… na kathesī’’ti iminā sabbepi te bhikkhū tāvadeva paṭipāṭiyā āgatattā aññamaññassa lajjamānā attanā paṭividdhavisesaṃ bhagavato nārocesunti dasseti. ‘‘Khīṇāsavāna’’ntiādinā tattha kāraṇamāha.
ઓસીદમત્તેતિ ભગવતો સન્તિકં ઉપગતમત્તે. અરિયમણ્ડલેતિ અરિયસમૂહે. પાચીનયુગન્ધરપરિક્ખેપતોતિ યુગન્ધરપબ્બતસ્સ પાચીનપરિક્ખેપતો, ન બાહિરકેહિ ઉચ્ચમાનઉદયપબ્બતતો. રામણેય્યકદસ્સનત્થન્તિ બુદ્ધુપ્પાદપટિમણ્ડિતત્તા વિસેસતો રમણીયસ્સ લોકસ્સ રમણીયભાવદસ્સનત્થં. ઉલ્લઙ્ઘિત્વાતિ ઉટ્ઠહિત્વા. એવરૂપે ખણે લયે મુહુત્તેતિ યથાવુત્તે ચન્દમણ્ડલસ્સ ઉટ્ઠિતક્ખણે ઉટ્ઠિતવેલાયં ઉટ્ઠિતમુહુત્તેતિ ઉપરૂપરિ કાલસ્સ વડ્ઢિતભાવદસ્સનત્થં વુત્તં.
Osīdamatteti bhagavato santikaṃ upagatamatte. Ariyamaṇḍaleti ariyasamūhe. Pācīnayugandharaparikkhepatoti yugandharapabbatassa pācīnaparikkhepato, na bāhirakehi uccamānaudayapabbatato. Rāmaṇeyyakadassanatthanti buddhuppādapaṭimaṇḍitattā visesato ramaṇīyassa lokassa ramaṇīyabhāvadassanatthaṃ. Ullaṅghitvāti uṭṭhahitvā. Evarūpe khaṇe laye muhutteti yathāvutte candamaṇḍalassa uṭṭhitakkhaṇe uṭṭhitavelāyaṃ uṭṭhitamuhutteti uparūpari kālassa vaḍḍhitabhāvadassanatthaṃ vuttaṃ.
તથા તેસં ભિક્ખૂનં જાતિઆદિવસેન ભગવતો અનુરૂપપરિવારિતં દસ્સેન્તો ‘‘તત્થા’’તિ આદિમાહ.
Tathā tesaṃ bhikkhūnaṃ jātiādivasena bhagavato anurūpaparivāritaṃ dassento ‘‘tatthā’’ti ādimāha.
સમાપન્નદેવતાતિ આસન્નટ્ઠાને ઝાનસમાપત્તિ સમાપન્નદેવતા. ચલિંસૂતિ ઉટ્ઠહિંસુ. કોસમત્તં ઠાનં સદ્દન્તરં. જમ્બુદીપે કિર આદિતો તેસટ્ઠિમત્તાનિ નગરસહસ્સાનિ ઉપ્પન્નાનિ, તથા દુતિયં, તથા તતિયં, તં સન્ધાયાહ ‘‘તિક્ખત્તું તેસટ્ઠિયા નગરસહસ્સેસૂ’’તિ. તે પન સમ્પિણ્ડેત્વા સતસહસ્સતો પરં અસીતિસહસ્સાનિ, નવસહસ્સાનિ ચ હોન્તિ. નવનવુતિયા દોણમુખસતસહસ્સેસૂતિ નવસતસહસ્સાધિકેસુ નવુતિસતસહસ્સેસુ દોણમુખેસુ. દોણમુખન્તિ ચ મહાનગરસ્સ આયુપ્પત્તિટ્ઠાનભૂતં પાદનગરં વુચ્ચતિ. છન્નવુતિયા પટ્ટનકોટિસતસહસ્સેસૂતિ છકોટિઅધિકનવુતિકોટિસતસહસ્સપટ્ટનેસુ. તમ્બપણ્ણિદીપાદીસુ છપણ્ણાસાય રતનાકરેસુ. એવં પન નગરદોણિમુખપટ્ટનરતનાકરાદિવિભાગેન કથનં તંતંઅધિવત્થાય વસન્તીનં દેવતાનં બહુભાવદસ્સનત્થં. યદિ દસસહસ્સચક્કવાળેસુ દેવતા સન્નિપતિતા, અથ કસ્મા પાળિયં ‘‘દસહિ ચ લોકધાતૂહી’’તિ વુત્તન્તિ આહ ‘‘દસસહસ્સ…પે॰… અધિપ્પેતા’’તિ, તેન સહસ્સિલોકધાતુ ઇધ ‘‘એકા લોકધાતૂ’’તિ વુત્તાતિ વેદિતબ્બં.
Samāpannadevatāti āsannaṭṭhāne jhānasamāpatti samāpannadevatā. Caliṃsūti uṭṭhahiṃsu. Kosamattaṃ ṭhānaṃ saddantaraṃ. Jambudīpe kira ādito tesaṭṭhimattāni nagarasahassāni uppannāni, tathā dutiyaṃ, tathā tatiyaṃ, taṃ sandhāyāha ‘‘tikkhattuṃ tesaṭṭhiyā nagarasahassesū’’ti. Te pana sampiṇḍetvā satasahassato paraṃ asītisahassāni, navasahassāni ca honti. Navanavutiyā doṇamukhasatasahassesūti navasatasahassādhikesu navutisatasahassesu doṇamukhesu. Doṇamukhanti ca mahānagarassa āyuppattiṭṭhānabhūtaṃ pādanagaraṃ vuccati. Channavutiyā paṭṭanakoṭisatasahassesūti chakoṭiadhikanavutikoṭisatasahassapaṭṭanesu. Tambapaṇṇidīpādīsu chapaṇṇāsāya ratanākaresu. Evaṃ pana nagaradoṇimukhapaṭṭanaratanākarādivibhāgena kathanaṃ taṃtaṃadhivatthāya vasantīnaṃ devatānaṃ bahubhāvadassanatthaṃ. Yadi dasasahassacakkavāḷesu devatā sannipatitā, atha kasmā pāḷiyaṃ ‘‘dasahi ca lokadhātūhī’’ti vuttanti āha ‘‘dasasahassa…pe… adhippetā’’ti, tena sahassilokadhātu idha ‘‘ekā lokadhātū’’ti vuttāti veditabbaṃ.
લોહપાસાદેતિ આદિતો કતે લોહપાસાદે. બ્રહ્મલોકેતિ હેટ્ઠિમે બ્રહ્મલોકે. યદિ તા દેવતા એવં નિરન્તરા, પચ્છા આગતાનં ઓકાસો એવ ન ભવેય્યાતિ ચોદનં સન્ધાયાહ ‘‘યથા ખો પના’’તિઆદિ. સુદ્ધાવાસકાયં ઉપપન્ના સુદ્ધાવાસકાયિકા, તાસં પન યસ્મા સુદ્ધાવાસભૂમિ નિવાસટ્ઠાનં, તસ્મા વુત્તં ‘‘સુદ્ધાવાસવાસીન’’ન્તિ. આવાસાતિ આવાસનટ્ઠાનભૂતા , દેવતા પન ઓરમ્ભાગિયાનં, ઇતરેસઞ્ચ સંયોજનાનં સમુચ્છિન્દનેન સુદ્ધો આવાસો એતેસન્તિ સુદ્ધાવાસા.
Lohapāsādeti ādito kate lohapāsāde. Brahmaloketi heṭṭhime brahmaloke. Yadi tā devatā evaṃ nirantarā, pacchā āgatānaṃ okāso eva na bhaveyyāti codanaṃ sandhāyāha ‘‘yathā kho panā’’tiādi. Suddhāvāsakāyaṃ upapannā suddhāvāsakāyikā, tāsaṃ pana yasmā suddhāvāsabhūmi nivāsaṭṭhānaṃ, tasmā vuttaṃ ‘‘suddhāvāsavāsīna’’nti. Āvāsāti āvāsanaṭṭhānabhūtā , devatā pana orambhāgiyānaṃ, itaresañca saṃyojanānaṃ samucchindanena suddho āvāso etesanti suddhāvāsā.
૩૩૨. પુરત્થિમચક્કવાળમુખવટ્ટિયં ઓતરિ અઞ્ઞત્થ ઓકાસં અલભમાનો. એવં સેસાપિ. બુદ્ધાનં અભિમુખમગ્ગો બુદ્ધવીથિ. યાવ ચક્કવાળા ઓત્થરિતું ઓવરિતું ન સક્કા. પહટબુદ્ધવીથિયાવાતિ બુદ્ધાનં સન્તિકં ઉપસઙ્કમન્તેહિ તેહિ દેવબ્રહ્મેહિ વળઞ્જિતવીથિયાવ. સમિતિ સઙ્ગતિ સન્નિપાતો સમયો, મહન્તો સમયો મહાસમયોતિ આહ ‘‘મહાસમૂહો’’તિ . પવદ્ધં વનં પવનન્તિ આહ ‘‘વનસણ્ડો’’તિ. દેવઘટાતિ દેવસમૂહા.
332.Puratthimacakkavāḷamukhavaṭṭiyaṃ otari aññattha okāsaṃ alabhamāno. Evaṃ sesāpi. Buddhānaṃ abhimukhamaggo buddhavīthi. Yāva cakkavāḷā ottharituṃ ovarituṃ na sakkā. Pahaṭabuddhavīthiyāvāti buddhānaṃ santikaṃ upasaṅkamantehi tehi devabrahmehi vaḷañjitavīthiyāva. Samiti saṅgati sannipāto samayo, mahanto samayo mahāsamayoti āha ‘‘mahāsamūho’’ti . Pavaddhaṃ vanaṃ pavananti āha ‘‘vanasaṇḍo’’ti. Devaghaṭāti devasamūhā.
સમાદહંસૂતિ સમાદહિતં લોકુત્તરસમાધિના સુટ્ઠુ અપ્પિતં અકંસુ, યથાસમાહિતં પન સમાધિના યોજિતં નામ હોતીતિ વુત્તં ‘‘સમાધિના યોજેસુ’’ન્તિ. સબ્બેસં ગોમુત્તવઙ્કાદીનં દૂરસમૂહનિતત્તા સબ્બે…પે॰… અકરિંસુ. નયતિ અસ્સે એતેહીતિ નેત્તાનિ, યોત્તાનિ. અવીથિપટિપન્નાનં અસ્સાનં વીથિપટિપાદનં રસ્મિગ્ગહણેન પહોતીતિ ‘‘સબ્બયોત્તાનિ ગહેત્વા અચોદેન્તો’’તિ વત્વા તં પન અચોદનં અવારણં એવાતિ આહ ‘‘અચોદેન્તો અવારેન્તો’’તિ.
Samādahaṃsūti samādahitaṃ lokuttarasamādhinā suṭṭhu appitaṃ akaṃsu, yathāsamāhitaṃ pana samādhinā yojitaṃ nāma hotīti vuttaṃ ‘‘samādhinā yojesu’’nti. Sabbesaṃ gomuttavaṅkādīnaṃ dūrasamūhanitattā sabbe…pe… akariṃsu. Nayati asse etehīti nettāni, yottāni. Avīthipaṭipannānaṃ assānaṃ vīthipaṭipādanaṃ rasmiggahaṇena pahotīti ‘‘sabbayottāni gahetvā acodento’’ti vatvā taṃ pana acodanaṃ avāraṇaṃ evāti āha ‘‘acodento avārento’’ti.
યથા ખીલં ભિત્તિયં વા ભૂમિયં વા આકોટિતં દુન્નીહરણં, યથા ચ પલિઘં નગરપ્પવેસનિવારણં, યથા ચ ઇન્દખીલં ગમ્ભીરનેમિ સુનિખાતં દુન્નીહરણં, એવં રાગાદયો સત્તસન્તાનતો દુન્નીહરણા, નિબ્બાનનગરપ્પવેસનિવારણા ચાતિ તે ‘‘ખીલં, પલિઘં, ઇન્દખીલ’’ન્તિ ચ વુત્તા. તણ્હાએજાય અભાવેન અનેજા પરમસન્તુટ્ઠભાવેન ચાતુદ્દિસત્તા અપ્પટિહતચારિકં ચરન્તિ.
Yathā khīlaṃ bhittiyaṃ vā bhūmiyaṃ vā ākoṭitaṃ dunnīharaṇaṃ, yathā ca palighaṃ nagarappavesanivāraṇaṃ, yathā ca indakhīlaṃ gambhīranemi sunikhātaṃ dunnīharaṇaṃ, evaṃ rāgādayo sattasantānato dunnīharaṇā, nibbānanagarappavesanivāraṇā cāti te ‘‘khīlaṃ, palighaṃ, indakhīla’’nti ca vuttā. Taṇhāejāya abhāvena anejā paramasantuṭṭhabhāvena cātuddisattā appaṭihatacārikaṃ caranti.
ગતાસેતિ ગતા એવ, ન પન ગમિસ્સન્તિ પરિનિટ્ઠિતસરણગમનત્તાતિ . લોકુત્તરસરણગમનં અધિપ્પેતન્તિ આહ ‘‘નિબ્બેમતિકસરણગમનેન ગતા’’તિ. તે હિ નિયમેન અપાયભૂમિં ન ગમિસ્સન્તિ, દેવકાયઞ્ચ પરિપૂરેસ્સન્તિ. યે પન લોકિયેન સરણગમનેન બુદ્ધં સરણં ગતાસે, ન તે ગમિસ્સન્તિ અપાયભૂમિં, સતિ ચ પચ્ચયન્તરસમવાયે પહાય માનુસં દેહં, દેવકાયં પરિપૂરેસ્સન્તીતિ અયમેત્થ અત્થો.
Gatāseti gatā eva, na pana gamissanti pariniṭṭhitasaraṇagamanattāti . Lokuttarasaraṇagamanaṃ adhippetanti āha ‘‘nibbematikasaraṇagamanena gatā’’ti. Te hi niyamena apāyabhūmiṃ na gamissanti, devakāyañca paripūressanti. Ye pana lokiyena saraṇagamanena buddhaṃ saraṇaṃ gatāse, na te gamissanti apāyabhūmiṃ, sati ca paccayantarasamavāye pahāya mānusaṃ dehaṃ, devakāyaṃ paripūressantīti ayamettha attho.
દેવતાસન્નિપાતવણ્ણના
Devatāsannipātavaṇṇanā
૩૩૩. એતેસન્તિ દેવતાસન્નિપાતાનં. ઇદાનીતિ ઇમસ્મિં કાલે. બુદ્ધાનન્તિ અઞ્ઞેસં બુદ્ધાનં અભાવા. ચિત્તકલ્લતા ચિત્તમદ્દવં.
333.Etesanti devatāsannipātānaṃ. Idānīti imasmiṃ kāle. Buddhānanti aññesaṃ buddhānaṃ abhāvā. Cittakallatā cittamaddavaṃ.
કિં પન ભગવતાવ મહન્તે દેવતાસમાગમે તેસં નામગોત્તં કથેતું સક્કાતિ? આમ સક્કાતિ દસ્સેતું ‘‘બુદ્ધા નામ મહન્તા’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ દિટ્ઠન્તિ રૂપાયતનમાહ, સુતન્તિ સદ્દાયતનં, મુતન્તિ સમ્પત્તગ્ગાહિઇન્દ્રિયવિસયં ગન્ધરસફોટ્ઠબ્બાયતનં, વિઞ્ઞાતન્તિ વુત્તાવસેસં સબ્બં ઞેય્યં, પત્તન્તિ પરિયેસિત્વા, અપરિયેસિત્વા વા સમ્પત્તં, પરિયેસિતન્તિ પત્તં, અપ્પત્તં વા પરિયિટ્ઠં. અનુવિચરિતં મનસાતિ કેવલં મનસા આલોચિતં. કત્થચિ નીલાદિવસેન વિભત્તરૂપારમ્મણેતિ અભિધમ્મે (ધ॰ સ॰ ૬૧૫) ‘‘નીલં પીતક’’ન્તિઆદિના વિભત્તે યત્થ કત્થચિ રૂપારમ્મણે કિઞ્ચિ રૂપારમ્મણં વા ન અત્થીતિ યોજના. ભેરિસદ્દાદિવસેનાતિ એત્થાપિ એસેવ નયો. યન્તિ યં આરમ્મણં. એતેસન્તિ બુદ્ધાનં.
Kiṃ pana bhagavatāva mahante devatāsamāgame tesaṃ nāmagottaṃ kathetuṃ sakkāti? Āma sakkāti dassetuṃ ‘‘buddhā nāma mahantā’’tiādi vuttaṃ. Tattha diṭṭhanti rūpāyatanamāha, sutanti saddāyatanaṃ, mutanti sampattaggāhiindriyavisayaṃ gandharasaphoṭṭhabbāyatanaṃ, viññātanti vuttāvasesaṃ sabbaṃ ñeyyaṃ, pattanti pariyesitvā, apariyesitvā vā sampattaṃ, pariyesitanti pattaṃ, appattaṃ vā pariyiṭṭhaṃ. Anuvicaritaṃ manasāti kevalaṃ manasā ālocitaṃ. Katthaci nīlādivasena vibhattarūpārammaṇeti abhidhamme (dha. sa. 615) ‘‘nīlaṃ pītaka’’ntiādinā vibhatte yattha katthaci rūpārammaṇe kiñci rūpārammaṇaṃ vā na atthīti yojanā. Bherisaddādivasenāti etthāpi eseva nayo. Yanti yaṃ ārammaṇaṃ. Etesanti buddhānaṃ.
ઇદાનિ યથાવુત્તમત્થં પાળિયા સમત્થેતું ‘‘યથાહા’’તિઆદિ વુત્તં. તદા જાનનકિરિયાય અપરિયોસિતભાવદસ્સનત્થં ‘‘જાનામી’’તિ વત્વા યસ્મા યં કિઞ્ચિ નેય્યં નામ, સબ્બં તં ભગવતા અઞ્ઞાતં નામ નત્થિ, તસ્મા વુત્તં ‘‘તમહં અબ્ભઞ્ઞાસિ’’ન્તિ.
Idāni yathāvuttamatthaṃ pāḷiyā samatthetuṃ ‘‘yathāhā’’tiādi vuttaṃ. Tadā jānanakiriyāya apariyositabhāvadassanatthaṃ ‘‘jānāmī’’ti vatvā yasmā yaṃ kiñci neyyaṃ nāma, sabbaṃ taṃ bhagavatā aññātaṃ nāma natthi, tasmā vuttaṃ ‘‘tamahaṃ abbhaññāsi’’nti.
ન ઓલોકેન્તિ પયોજનાભાવતો. વિપરીતા ‘‘ન કમ્માવરણેન સમન્નાગતા’’તિઆદિના નયેન વુત્તા. ‘‘યસ્સ મઙ્ગલા સમૂહતા’’તિ (સુ॰ નિ॰ ૩૬૨) આરભિત્વા ‘‘રાગં વિનયેથ માનુસેસુ દિબ્બેસુ કામેસુ ચા’’તિઆદિના (સુ॰ નિ॰ ૩૬૩) ચ રાગનિગ્ગહકથાબાહુલ્લતો સમ્માપરિબ્બાજનીયસુત્તં રાગચરિતાનં સપ્પાયં, ‘‘પિયમપ્પિયભૂતા કલહ વિવાદા પરિદેવસોકા સહમચ્છરા ચા’’તિઆદિના (સુ॰ નિ॰ ૮૬૯; મહાનિ॰ ૯૮) કલહાદયો યતો દોસતો સમુટ્ઠહન્તિ, સો ચ દોસો યતો પિયભાવતો, સો ચ પિયભાવો યતો છન્દતો સમુટ્ઠહન્તિ, ઇતિ ફલતો, કારણપરમ્પરતો ચ દોસે આદીનવવિભાવનબાહુલ્લતો કલહવિવાદસુત્તં (સુ॰ નિ॰ ૮૬૯; મહાનિ॰ ૯૮) દોસચરિતાનં સપ્પાયં –
Na olokenti payojanābhāvato. Viparītā ‘‘na kammāvaraṇena samannāgatā’’tiādinā nayena vuttā. ‘‘Yassa maṅgalā samūhatā’’ti (su. ni. 362) ārabhitvā ‘‘rāgaṃ vinayetha mānusesu dibbesu kāmesu cā’’tiādinā (su. ni. 363) ca rāganiggahakathābāhullato sammāparibbājanīyasuttaṃ rāgacaritānaṃ sappāyaṃ, ‘‘piyamappiyabhūtā kalaha vivādā paridevasokā sahamaccharā cā’’tiādinā (su. ni. 869; mahāni. 98) kalahādayo yato dosato samuṭṭhahanti, so ca doso yato piyabhāvato, so ca piyabhāvo yato chandato samuṭṭhahanti, iti phalato, kāraṇaparamparato ca dose ādīnavavibhāvanabāhullato kalahavivādasuttaṃ (su. ni. 869; mahāni. 98) dosacaritānaṃ sappāyaṃ –
‘‘અપ્પઞ્હિ એતં ન અલં સમાય,
‘‘Appañhi etaṃ na alaṃ samāya,
દુવે વિવાદસ્સ ફલાનિ બ્રૂમિ;
Duve vivādassa phalāni brūmi;
એતમ્પિ દિસ્વા ન વિવાદયેથ,
Etampi disvā na vivādayetha,
ખેમાભિપસ્સં અવિવાદભૂમિ’’ન્તિ. (સુ॰ નિ॰ ૯૦૨; મહાનિ॰ ૧૩૧) –
Khemābhipassaṃ avivādabhūmi’’nti. (su. ni. 902; mahāni. 131) –
આદિના નયેન સમ્મોહવિધમનતો, પઞ્ઞાપરિબ્રૂહનતો ચ મહાબ્યૂહસુત્તં મોહચરિતાનં સપ્પાયં –
Ādinā nayena sammohavidhamanato, paññāparibrūhanato ca mahābyūhasuttaṃ mohacaritānaṃ sappāyaṃ –
‘‘પરસ્સ ચે ધમ્મં અનાનુજાનં,
‘‘Parassa ce dhammaṃ anānujānaṃ,
બાલો, મગો હોતિ નિહીનપઞ્ઞો;
Bālo, mago hoti nihīnapañño;
સબ્બેવ બાલા સુનિહીનપઞ્ઞા,
Sabbeva bālā sunihīnapaññā,
સબ્બેવિમે દિટ્ઠિપરિબ્બસાના’’તિ. (સુ॰ નિ॰ ૮૮૬; મહાનિ॰ ૧૧૫) –
Sabbevime diṭṭhiparibbasānā’’ti. (su. ni. 886; mahāni. 115) –
આદિના નયેન સન્દિટ્ઠિપરામાસિતાપનયનમુખેન સવિસયેસુ દિટ્ઠિગ્ગહણેસુ વિસટવિતક્કવિચ્છિન્દનવસેન પવત્તત્તા ચૂળબ્યૂહસુત્તં વિતક્કચરિતાનં સપ્પાયં –
Ādinā nayena sandiṭṭhiparāmāsitāpanayanamukhena savisayesu diṭṭhiggahaṇesu visaṭavitakkavicchindanavasena pavattattā cūḷabyūhasuttaṃ vitakkacaritānaṃ sappāyaṃ –
‘‘મૂલં પપઞ્ચસઙ્ખાય (ઇતિ ભગવા),
‘‘Mūlaṃ papañcasaṅkhāya (iti bhagavā),
મન્તા અસ્મીતિ સબ્બં ઉપરુન્ધે;
Mantā asmīti sabbaṃ uparundhe;
યા કાચિ તણ્હા અજ્ઝત્તં,
Yā kāci taṇhā ajjhattaṃ,
તાસં વિનયા સદા સતો સિક્ખે’’તિ. (સુ॰ નિ॰ ૯૨૨; મહાનિ॰ ૧૫૧) –
Tāsaṃ vinayā sadā sato sikkhe’’ti. (su. ni. 922; mahāni. 151) –
પપઞ્ચસઙ્ખાય મૂલં અવિજ્જાદિકિલેસજાતં અસ્મીતિ પવત્તમાનઞ્ચાતિ સબ્બં મન્તા પઞ્ઞાય ઉપરુન્ધેય્ય. યા કાચિ અજ્ઝત્તં રૂપતણ્હાદિભેદા તણ્હા ઉપ્પજ્જેય્ય, તાસં વિનયા વૂપસમાય સદા સતો ઉપટ્ઠિતસ્સતિ હુત્વા સિક્ખેય્યાતિ એવમાદિ ઉપદેસસ્સ સદ્ધોવ ભાજનં. તસ્સ હિ સો અત્થાવહોતિ તુવટ્ટકસુત્તં સદ્ધાચરિતાનં સપ્પાયં –
Papañcasaṅkhāya mūlaṃ avijjādikilesajātaṃ asmīti pavattamānañcāti sabbaṃ mantā paññāya uparundheyya. Yā kāci ajjhattaṃ rūpataṇhādibhedā taṇhā uppajjeyya, tāsaṃ vinayā vūpasamāya sadā sato upaṭṭhitassati hutvā sikkheyyāti evamādi upadesassa saddhova bhājanaṃ. Tassa hi so atthāvahoti tuvaṭṭakasuttaṃ saddhācaritānaṃ sappāyaṃ –
‘‘વીતતણ્હો પુરા ભેદા (ઇતિ ભગવા),
‘‘Vītataṇho purā bhedā (iti bhagavā),
પુબ્બમન્તમનિસ્સિતો;
Pubbamantamanissito;
વેમજ્ઝે નુપસઙ્ખેય્યો,
Vemajjhe nupasaṅkheyyo,
તસ્સ નત્થિ પુરક્ખત’’ન્તિ. (સુ॰ નિ॰ ૮૫૫; મહાનિ॰ ૮૪) –
Tassa natthi purakkhata’’nti. (su. ni. 855; mahāni. 84) –
યો સરીરભેદતો પુબ્બેવ પહીનતણ્હો, તતો એવ અતીતદ્ધસઞ્ઞિતં પુરિમકોટ્ઠાસં તણ્હાનિસ્સયેન અનિસ્સિતો, વેમજ્ઝે પચ્ચુપ્પન્નેપિ અદ્ધનિ ‘‘રત્તો’’તિઆદિના ઉપસઙ્ખાતબ્બો, તસ્સ અરહતો તણ્હાદિટ્ઠિપુરક્ખારાનં અભાવા અનાગતે અદ્ધનિ કિઞ્ચિ પુરક્ખતં નત્થીતિ આદિના એવં ગમ્ભીરકથાબાહુલ્લતો પૂરાભેદસુત્તં (સુ॰ નિ॰ ૮૫૫; મહાનિ॰ ૮૪) બુદ્ધિચરિતાનં સપ્પાયન્તિ કત્વા વુત્તં ‘‘અથ નેસં સપ્પાયં …પે॰… વવત્થપેત્વા’’તિ. મનસાકાસીતિ એવં ચરિયાય વસેન મનસિ કત્વા પુન તં સદિસં અત્તનો દેસનાનિક્ખેપયોગ્યતાવસેન મનસિ અકાસિ. અત્તજ્ઝાસયેન નુ ખો જાનેય્યાતિ પરજ્ઝાસયાદિં અનપેક્ખિત્વા મય્હંયેવ અજ્ઝાસયેન આરદ્ધ દેસનં જાનેય્ય નુ ખો. પરજ્ઝાસયેનાતિ સન્નિપતિતાય પરિસાય કસ્સચિ અજ્ઝાસયેન. અટ્ઠુપ્પત્તિકેનાતિ ઇધ સમુટ્ઠિતઅટ્ઠુપ્પત્તિયા. પુચ્છાવસેનાતિ કસ્સચિ પુચ્છન્તસ્સ પુચ્છાવસેન. આરદ્ધદેસનં જાનેય્યાતિ. ‘‘સચે પચ્ચેકબુદ્ધો ભવેય્યા’’તિ ઇદં ઇમેસં સુત્તાનં દેસનાય પુચ્છા પચ્ચેકબુદ્ધાનં ભારિયા, અવિસયા ચાતિ દસ્સનત્થં વુત્તં. તેનાહ ‘‘સોપિ ન સક્કુણેય્યા’’તિ.
Yo sarīrabhedato pubbeva pahīnataṇho, tato eva atītaddhasaññitaṃ purimakoṭṭhāsaṃ taṇhānissayena anissito, vemajjhe paccuppannepi addhani ‘‘ratto’’tiādinā upasaṅkhātabbo, tassa arahato taṇhādiṭṭhipurakkhārānaṃ abhāvā anāgate addhani kiñci purakkhataṃ natthīti ādinā evaṃ gambhīrakathābāhullato pūrābhedasuttaṃ (su. ni. 855; mahāni. 84) buddhicaritānaṃ sappāyanti katvā vuttaṃ ‘‘atha nesaṃ sappāyaṃ …pe… vavatthapetvā’’ti. Manasākāsīti evaṃ cariyāya vasena manasi katvā puna taṃ sadisaṃ attano desanānikkhepayogyatāvasena manasi akāsi. Attajjhāsayena nu kho jāneyyāti parajjhāsayādiṃ anapekkhitvā mayhaṃyeva ajjhāsayena āraddha desanaṃ jāneyya nu kho. Parajjhāsayenāti sannipatitāya parisāya kassaci ajjhāsayena. Aṭṭhuppattikenāti idha samuṭṭhitaaṭṭhuppattiyā. Pucchāvasenāti kassaci pucchantassa pucchāvasena. Āraddhadesanaṃ jāneyyāti. ‘‘Sace paccekabuddho bhaveyyā’’ti idaṃ imesaṃ suttānaṃ desanāya pucchā paccekabuddhānaṃ bhāriyā, avisayā cāti dassanatthaṃ vuttaṃ. Tenāha ‘‘sopi na sakkuṇeyyā’’ti.
એત્થ ચ યસ્મા ન અનુમતિપુચ્છા, કથેતુકમ્યતાપુચ્છા વા યુત્તા, અથ ખો દિટ્ઠસંસન્દનપુચ્છાસદિસી વા વિમતિચ્છેદનપુચ્છાસદિસી વા પુચ્છા યુત્તા, તાવ પુગ્ગલજ્ઝાસયવસેન પવત્તિતા નામ હોન્તિ, ન યથાધમ્મવસેન, તત્થ યદિ ભગવા તથા સયમેવ પુચ્છિત્વા સયમેવ વિસ્સજ્જેય્ય, સુણન્તીનં દેવતાનં સમ્મોહો ભવેય્ય ‘‘કિં નામેતં ભગવા પઠમં એવમાહ, પુનપિ એવમાહા’’તિ, અન્ધકારં પવિટ્ઠા વિય હોન્તિ, તસ્મા વુત્તં ‘‘એવં પેતા દેવતા ન સક્ખિસ્સન્તિ પટિવિજ્ઝિતુ’’ન્તિ. યથાધમ્મદેસનાયં પન કથેતુકમ્યતાવસેન પુચ્છનેન સમ્મોહો હોતીતિ. સૂરિયો ઉગ્ગતોતિ આહ દેવસઙ્ઘો આસન્નતરભાવેન ઓભાસસ્સ વિપુલઉળારભાવતો. એકિસ્સા લોકધાતુયાતિ સુત્તે (દી॰ નિ॰ ૩.૧૬૧; મ॰ નિ॰ ૩.૧૨૯; અ॰ નિ॰ ૧.૨૭૭; વિભ॰ ૮૦૯; નેત્તિ॰ ૫૭; મિ॰ પ॰ ૫.૧.૧) આગતનયેન સબ્બત્થેવ પન અપુબ્બં અચરિમં દ્વે બુદ્ધા ન હોન્તેવ. તેનેવાહ – ‘‘અનન્તાસુ…પે॰… અદ્દસા’’તિ.
Ettha ca yasmā na anumatipucchā, kathetukamyatāpucchā vā yuttā, atha kho diṭṭhasaṃsandanapucchāsadisī vā vimaticchedanapucchāsadisī vā pucchā yuttā, tāva puggalajjhāsayavasena pavattitā nāma honti, na yathādhammavasena, tattha yadi bhagavā tathā sayameva pucchitvā sayameva vissajjeyya, suṇantīnaṃ devatānaṃ sammoho bhaveyya ‘‘kiṃ nāmetaṃ bhagavā paṭhamaṃ evamāha, punapi evamāhā’’ti, andhakāraṃ paviṭṭhā viya honti, tasmā vuttaṃ ‘‘evaṃ petā devatā na sakkhissanti paṭivijjhitu’’nti. Yathādhammadesanāyaṃ pana kathetukamyatāvasena pucchanena sammoho hotīti. Sūriyo uggatoti āha devasaṅgho āsannatarabhāvena obhāsassa vipulauḷārabhāvato. Ekissā lokadhātuyāti sutte (dī. ni. 3.161; ma. ni. 3.129; a. ni. 1.277; vibha. 809; netti. 57; mi. pa. 5.1.1) āgatanayena sabbattheva pana apubbaṃ acarimaṃ dve buddhā na honteva. Tenevāha – ‘‘anantāsu…pe… addasā’’ti.
ગાથાયં પુચ્છામીતિ નિમ્મિતબુદ્ધો ભગવન્તં પુચ્છિતું ઓકાસં કારાપેસિ. મુનિન્તિ બુદ્ધમુનિં . પહૂતપઞ્ઞન્તિ મહાપઞ્ઞં. તિણ્ણન્તિ ચતુરોઘતિણ્ણં. પારઙ્ગતન્તિ નિબ્બાનપ્પત્તં, સબ્બસ્સ વા ઞેય્યસ્સ પારં પરિયન્તં ગતં. પરિનિબ્બુતં સઉપાદિસેસનિબ્બાનવસેન. ઠિતત્તન્તિ અવટ્ઠિતચિત્તં લોકધમ્મેહિ અકમ્પનેય્યતાય. નિક્ખમ્મ ઘરા પનુજ્જ કામેતિ વત્થુકામે પનૂદિત્વા ઘરાવાસા નિક્ખમ્મ. કથં ભિક્ખુ સમ્મા સો લોકે પરિબ્બજેય્યાતિ સો ભિક્ખુ કથં સમ્મા પરિબ્બજેય્ય ગચ્છેય્ય વિહરેય્ય, અનુપલિત્તો હુત્વા લોકં અતિક્કમેય્યાતિ અત્થો.
Gāthāyaṃ pucchāmīti nimmitabuddho bhagavantaṃ pucchituṃ okāsaṃ kārāpesi. Muninti buddhamuniṃ . Pahūtapaññanti mahāpaññaṃ. Tiṇṇanti caturoghatiṇṇaṃ. Pāraṅgatanti nibbānappattaṃ, sabbassa vā ñeyyassa pāraṃ pariyantaṃ gataṃ. Parinibbutaṃ saupādisesanibbānavasena. Ṭhitattanti avaṭṭhitacittaṃ lokadhammehi akampaneyyatāya. Nikkhamma gharā panujja kāmeti vatthukāme panūditvā gharāvāsā nikkhamma. Kathaṃ bhikkhu sammā so loke paribbajeyyāti so bhikkhu kathaṃ sammā paribbajeyya gaccheyya vihareyya, anupalitto hutvā lokaṃ atikkameyyāti attho.
૩૩૪. સિલોકં અનુકસ્સામીતિ એત્થ સિલોકો નામ પાદસમુદયો, ઇસીહિ વુચ્ચમાના ગાથાતિપિ વુચ્ચતિ. પાદોવ નિયતવણ્ણાનુપુબ્બિકાનં પદાનં સમૂહો, તં સિલોકં અનુકસ્સામિ પવત્તયિસ્સામીતિ અત્થોતિ આહ ‘‘અક્ખર…પે॰… પવત્તયિસ્સામી’’તિ. યત્થાતિ અધિકરણે ભુમ્મં. આમેડિતલોપેનાયં નિદ્દેસોતિ આહ ‘‘યેસુ યેસુ ઠાનેસૂ’’તિ. ભુમ્માતિ ભૂમિપટિબદ્ધનિવાસા. તં તં નિસ્સિતા તં તં ઠાનં નિસ્સિતવન્તો નિસ્સાય વસમાના, તેહિ સદ્ધિં સિલોકં અનુકસ્સામીતિ અધિપ્પાયો. ‘‘યે સિતા ગિરિગબ્ભર’’ન્તિ ઇમિના તેસં વિવેકવાસં દસ્સેતિ, ‘‘પહિતત્તા સમાહિતા’’તિ ઇમિના ભાવનાભિયોગં.
334.Silokaṃanukassāmīti ettha siloko nāma pādasamudayo, isīhi vuccamānā gāthātipi vuccati. Pādova niyatavaṇṇānupubbikānaṃ padānaṃ samūho, taṃ silokaṃ anukassāmi pavattayissāmīti atthoti āha ‘‘akkhara…pe… pavattayissāmī’’ti. Yatthāti adhikaraṇe bhummaṃ. Āmeḍitalopenāyaṃ niddesoti āha ‘‘yesu yesu ṭhānesū’’ti. Bhummāti bhūmipaṭibaddhanivāsā. Taṃ taṃ nissitā taṃ taṃ ṭhānaṃ nissitavanto nissāya vasamānā, tehi saddhiṃ silokaṃ anukassāmīti adhippāyo. ‘‘Ye sitā girigabbhara’’nti iminā tesaṃ vivekavāsaṃ dasseti, ‘‘pahitattā samāhitā’’ti iminā bhāvanābhiyogaṃ.
બહુજના પઞ્ચસતસઙ્ખ્યત્તા. પટિપક્ખાભિભવનતો, તેજુસ્સદતાય ચ સીહા વિય પવિવિત્તતાય નિલીના. એકત્તન્તિ એકીભાવં. ઓદાતચિત્તા હુત્વા સુદ્ધાતિ અરહત્તમગ્ગાધિગમેન પરિયોદાતચિત્તા હુત્વા સુદ્ધા, ન કેવલં સરીરસુદ્ધિયાવ. વિપ્પસન્નાતિ અરિયમગ્ગપ્પસાદેન વિસેસતો પસન્ના. ચિત્તસ્સ આવિલભાવકરાનં કિલેસાનં અભાવેન અનાવિલા.
Bahujanā pañcasatasaṅkhyattā. Paṭipakkhābhibhavanato, tejussadatāya ca sīhā viya pavivittatāya nilīnā. Ekattanti ekībhāvaṃ. Odātacittā hutvā suddhāti arahattamaggādhigamena pariyodātacittā hutvā suddhā, na kevalaṃ sarīrasuddhiyāva. Vippasannāti ariyamaggappasādena visesato pasannā. Cittassa āvilabhāvakarānaṃ kilesānaṃ abhāvena anāvilā.
ભિક્ખૂ જાનિત્વાતિ ભિન્નકિલેસે ભિક્ખૂ ‘‘ઇમે દિબ્બચક્ખુના એતે દેવકાયે પસ્સન્તીતિ જાનિત્વા. સવનન્તે જાતત્તાતિ ધમ્મસ્સવનપરિયોસાને અરિયજાતિયા જાતત્તા. ઇદં સબ્બન્તિ ઇદં ‘‘ભિય્યો પઞ્ચસતે’’તિઆદિકં સબ્બં.
Bhikkhū jānitvāti bhinnakilese bhikkhū ‘‘ime dibbacakkhunā ete devakāye passantīti jānitvā. Savanante jātattāti dhammassavanapariyosāne ariyajātiyā jātattā. Idaṃ sabbanti idaṃ ‘‘bhiyyo pañcasate’’tiādikaṃ sabbaṃ.
તદત્થાય વીરિયં કરિંસૂતિ દિબ્બચક્ખુઞાણાભિનીહારવસેન વીરિયં ઉસ્સાહં અકંસુ. તેનાહ ‘‘ન તં તેહી’’તિઆદિ. સત્તરિન્તિ ત-કારસ્સ ર-કારાદેસં કત્વા વુત્તં, સત્તતિન્તિ અત્થો. ‘‘સહસ્સ’’ન્તિ પન અનુવત્તતિ, સત્તતિયોગેન બહુવચનં. તેનાહ ‘‘એકે સહસ્સં. એકે સત્તતિસહસ્સાની’’તિ.
Tadatthāya vīriyaṃ kariṃsūti dibbacakkhuñāṇābhinīhāravasena vīriyaṃ ussāhaṃ akaṃsu. Tenāha ‘‘na taṃ tehī’’tiādi. Sattarinti ta-kārassa ra-kārādesaṃ katvā vuttaṃ, sattatinti attho. ‘‘Sahassa’’nti pana anuvattati, sattatiyogena bahuvacanaṃ. Tenāha ‘‘eke sahassaṃ. Eke sattatisahassānī’’ti.
અનન્તન્તિ અન્તરહિતં, તં પન અતિવિય મહન્તં નામ હોતીતિ આહ ‘‘વિપુલ’’ન્તિ.
Anantanti antarahitaṃ, taṃ pana ativiya mahantaṃ nāma hotīti āha ‘‘vipula’’nti.
અવેક્ખિત્વાતિ ઞાણચક્ખુના વિસું વિસું અવેક્ખિત્વા ‘‘વવત્થિત્વાના’’તિપિ પઠન્તિ, સો એવત્થો. તં અવેક્ખનં નિચ્છયકરણં હોતીતિ આહ ‘‘વવત્થપેત્વા’’તિ. પુબ્બે વુત્તગાથાસુ તતિયગાથાય પચ્છિમદ્ધં, ચતુત્થગાથાય પુરિમદ્ધઞ્ચ સન્ધાયાહ ‘‘પુબ્બે વુત્તગાથમેવા’’તિ.
Avekkhitvāti ñāṇacakkhunā visuṃ visuṃ avekkhitvā ‘‘vavatthitvānā’’tipi paṭhanti, so evattho. Taṃ avekkhanaṃ nicchayakaraṇaṃ hotīti āha ‘‘vavatthapetvā’’ti. Pubbe vuttagāthāsu tatiyagāthāya pacchimaddhaṃ, catutthagāthāya purimaddhañca sandhāyāha ‘‘pubbe vuttagāthamevā’’ti.
વિજાનનમ્પિ દસ્સનં એવાતિ આહ ‘‘પસ્સથ ઓલોકેથા’’તિ. વાચાયતપવત્તિતભાવતો ‘‘અનુપટિપાટિયાવ કિત્તયિસ્સામી’’તિ વદતિ.
Vijānanampi dassanaṃ evāti āha ‘‘passatha olokethā’’ti. Vācāyatapavattitabhāvato ‘‘anupaṭipāṭiyāva kittayissāmī’’ti vadati.
૩૩૫. સત્ત સહસ્સાનિ સઙ્ખાયાતિ સત્ત સહસ્સા. યક્ખાયેવાતિ યક્ખજાતિકા એવ. આનુભાવસમ્પન્નાતિ મહેસક્ખા. ઇદ્ધિમન્તોતિ વા મહાનુભાવા. જુતિમન્તોતિ મહપ્પભા. વણ્ણવન્તોતિ અતિક્કન્તવણ્ણા. યસસ્સિનોતિ મહાપરિવારા ચેવ પત્થટકિત્તિસદ્દા ચ. સમિતિ-સદ્દો સમીપત્થોતિ અધિપ્પાયેનાહ ‘‘ભિક્ખૂનં સન્તિક’’ન્તિ.
335. Satta sahassāni saṅkhāyāti satta sahassā. Yakkhāyevāti yakkhajātikā eva. Ānubhāvasampannāti mahesakkhā. Iddhimantoti vā mahānubhāvā. Jutimantoti mahappabhā. Vaṇṇavantoti atikkantavaṇṇā. Yasassinoti mahāparivārā ceva patthaṭakittisaddā ca. Samiti-saddo samīpatthoti adhippāyenāha ‘‘bhikkhūnaṃ santika’’nti.
હેમવતપબ્બતેતિ હિમવતો સમીપે ઠિતપબ્બતે.
Hemavatapabbateti himavato samīpe ṭhitapabbate.
એતે સબ્બેપીતિ એતે સત્તસહસ્સા કાપિલવત્થવા, છસહસ્સા હેમવતા, તિસહસ્સા સાતાગિરાતિ યથાવુત્તા સબ્બેપિ સોળસસહસ્સા.
Ete sabbepīti ete sattasahassā kāpilavatthavā, chasahassā hemavatā, tisahassā sātāgirāti yathāvuttā sabbepi soḷasasahassā.
રાજગહનગરેતિ રાજગહનગરસ્સ સમીપે. તન્તિ કુમ્ભીરં.
Rājagahanagareti rājagahanagarassa samīpe. Tanti kumbhīraṃ.
૩૩૬. કામં પાચીનદિસં પસાસતિ, તથાપિ ચતૂસુપિ દિસાસુ સપરિવારદીપેસુ ચતૂસુપિ મહાદીપેસુ ગન્ધબ્બાનં જેટ્ઠકો, કથં? સબ્બે તે તસ્સ વસે વત્તન્તિ. કુમ્ભણ્ડાનં અધિપતીતિઆદીસુપિ એસેવ નયો.
336. Kāmaṃ pācīnadisaṃ pasāsati, tathāpi catūsupi disāsu saparivāradīpesu catūsupi mahādīpesu gandhabbānaṃ jeṭṭhako, kathaṃ? Sabbe te tassa vase vattanti.Kumbhaṇḍānaṃ adhipatītiādīsupi eseva nayo.
તસ્સાપિ વિરુળ્હસ્સ. તાદિસાયેવાતિ ધતરટ્ઠસ્સ પુત્તસદિસા એવ પુથુત્થતો, નામતો, બલતો, ઇદ્ધિઆદિવિસેસતો ચ.
Tassāpi viruḷhassa. Tādisāyevāti dhataraṭṭhassa puttasadisā eva puthutthato, nāmato, balato, iddhiādivisesato ca.
સબ્બસઙ્ગાહિકવસેનાતિ દસસહસ્સિલોકધાતુયા પચ્ચેકં ચત્તારો ચત્તારો મહારાજાનોતિ તેસં સબ્બેસં સઙ્ગણ્હનવસેન. તેનાહ ‘‘અયઞ્ચેત્થા’’તિઆદિ.
Sabbasaṅgāhikavasenāti dasasahassilokadhātuyā paccekaṃ cattāro cattāro mahārājānoti tesaṃ sabbesaṃ saṅgaṇhanavasena. Tenāha ‘‘ayañcetthā’’tiādi.
ચતુરો દિસાતિ ચતૂસુ દિસાસુ. ચતુરો દિસા જલમાના સમુજ્જલન્તા ઓભાસેન્તા. યદિ એવં મહતિયા પરિસાય આગતાનં કથં કાપિલવત્થવે વને ઠિતાતિ આહ ‘‘તે પના’’તિઆદિ.
Caturo disāti catūsu disāsu. Caturo disā jalamānā samujjalantā obhāsentā. Yadi evaṃ mahatiyā parisāya āgatānaṃ kathaṃ kāpilavatthave vane ṭhitāti āha ‘‘te panā’’tiādi.
૩૩૭. તેસં મહારાજાનં દાસાતિ યોજના. માયાય યુત્તા, તસ્મા માયાવિનો. વઞ્ચનં એતેસુ અત્થિ, વઞ્ચને વા નિયુત્તાતિ વઞ્ચનિકા. કેરાટિયસાઠેય્યેનાતિ નિહીનસઠેન કમ્મેન. માયા એતેસં અત્થીતિ માયા, તે ચ પરેસં વઞ્ચનત્થં યેન માયાકરણેન ‘‘માયા’’તિ વુત્તા, તં દસ્સેન્તો ‘‘માયાકારકા’’તિ આહ.
337. Tesaṃ mahārājānaṃ dāsāti yojanā. Māyāya yuttā, tasmā māyāvino. Vañcanaṃ etesu atthi, vañcane vā niyuttāti vañcanikā. Kerāṭiyasāṭheyyenāti nihīnasaṭhena kammena. Māyā etesaṃ atthīti māyā, te ca paresaṃ vañcanatthaṃ yena māyākaraṇena ‘‘māyā’’ti vuttā, taṃ dassento ‘‘māyākārakā’’ti āha.
એત્તકા દાસાતિ એત્તકા કુટેણ્ડુઆદિકા નિઘણ્ડુપરિયોસાના અટ્ઠમહારાજાનં દાસા.
Ettakā dāsāti ettakā kuṭeṇḍuādikā nighaṇḍupariyosānā aṭṭhamahārājānaṃ dāsā.
દેવરાજાનોતિ દેવા હુત્વા તંતંદેવકાયસ્સ રાજાનો. ચિત્તો ચ સેનો ચ ચિત્તસેનો ચાતિ તયો એતે દેવપુત્તા પાળિયં એકસેસનયેન વુત્તાતિ આહ ‘‘ચિત્તો ચા’’તિઆદિ.
Devarājānoti devā hutvā taṃtaṃdevakāyassa rājāno. Citto ca seno ca cittaseno cāti tayo ete devaputtā pāḷiyaṃ ekasesanayena vuttāti āha ‘‘citto cā’’tiādi.
ભિક્ખુસઙ્ઘો સમિતો સન્નિપતિતો એત્થાતિ ભિક્ખુસઙ્ઘસમિતિ, ઇમં વનં.
Bhikkhusaṅgho samito sannipatito etthāti bhikkhusaṅghasamiti, imaṃ vanaṃ.
૩૩૮. નાગસદહવાસિકાતિ નાગસદહનિવાસિનો. તત્થેકો કિર નાગરાજા, ચિરકાલં વસતો તસ્સ પરિસા મહતી પરમ્પરાગતા અત્થિ, તં સન્ધાયાહ ‘‘તચ્છકનાગપરિસાયા’’તિ.
338.Nāgasadahavāsikāti nāgasadahanivāsino. Tattheko kira nāgarājā, cirakālaṃ vasato tassa parisā mahatī paramparāgatā atthi, taṃ sandhāyāha ‘‘tacchakanāgaparisāyā’’ti.
યમુનવાસિનોતિ યમુનાયં વસનકનાગા. નાગવોહારેનાતિ હત્થિનાગવોહારેન.
Yamunavāsinoti yamunāyaṃ vasanakanāgā. Nāgavohārenāti hatthināgavohārena.
વુત્તપ્પકારેતિ કમ્બલસ્સતરે ઠપેત્વા ઇતરે વુત્તપ્પકારનાગા. લોભાભિભૂતાતિ આહારલોભેન અભિભૂતા. દિબ્બાનુભાવતાતિ દિબ્બાનુભાવતો, દિબ્બાનુભાવહેતુ વા દિબ્બા. ‘‘ચિત્રસુપણ્ણા’’તિ નામં વિચિત્રસુન્દરપત્તવન્તતાય.
Vuttappakāreti kambalassatare ṭhapetvā itare vuttappakāranāgā. Lobhābhibhūtāti āhāralobhena abhibhūtā. Dibbānubhāvatāti dibbānubhāvato, dibbānubhāvahetu vā dibbā. ‘‘Citrasupaṇṇā’’ti nāmaṃ vicitrasundarapattavantatāya.
ઉપવ્હયન્તાતિ ઉપેચ્ચ કથેન્તા. કાકોલૂકઅહિનકુલાદયો વિય અઞ્ઞમઞ્ઞં જાતિસમુદાગતવેરાપિ સમાના મિત્તા વિય…પે॰… હટ્ઠતુટ્ઠચિત્તા અઞ્ઞમઞ્ઞસ્મિન્તિ અધિપ્પાયો. બુદ્ધંયેવ તે સરણં ગતા ‘‘બુદ્ધાનુભાવેનેવ મયં અઞ્ઞમઞ્ઞસ્મિં મેત્તિં પટિલભિમ્હા’’તિ.
Upavhayantāti upecca kathentā. Kākolūkaahinakulādayo viya aññamaññaṃ jātisamudāgataverāpi samānā mittā viya…pe… haṭṭhatuṭṭhacittā aññamaññasminti adhippāyo. Buddhaṃyeva te saraṇaṃ gatā ‘‘buddhānubhāveneva mayaṃ aññamaññasmiṃ mettiṃ paṭilabhimhā’’ti.
૩૩૯. ભાતરોતિ મેથુનભાતરો. તેનાહ ‘‘સુજાય અસુરકઞ્ઞાય કારણા’’તિ.
339.Bhātaroti methunabhātaro. Tenāha ‘‘sujāya asurakaññāya kāraṇā’’ti.
તેસૂતિ અસુરેસુ. કાલકઞ્ચાતિ એવં નામા. મહાભિસ્માતિ ભિંસનકમહાસરીરા. અભબ્બાતિ સમ્મત્તનિયામં ઓક્કમિતું ન ભબ્બા અચ્છન્દિકત્તા તાદિસસ્સ છન્દસ્સેવ અભાવતો.
Tesūti asuresu. Kālakañcāti evaṃ nāmā. Mahābhismāti bhiṃsanakamahāsarīrā. Abhabbāti sammattaniyāmaṃ okkamituṃ na bhabbā acchandikattā tādisassa chandasseva abhāvato.
બલિનો મહાઅસુરસ્સ અબ્ભતીતત્તા તસ્સ પુત્તે એવ કિત્તેન્તો ભગવા ‘‘સતઞ્ચ બલિપુત્તાન’’ન્તિ આદિમાહ. સો કિર સુખુમં અત્તભાવં માપેત્વા ઉપગચ્છિ.
Balino mahāasurassa abbhatītattā tassa putte eva kittento bhagavā ‘‘satañca baliputtāna’’nti ādimāha. So kira sukhumaṃ attabhāvaṃ māpetvā upagacchi.
૩૪૦. કમ્મં કત્વાતિ પરિકમ્મં કત્વા. નિબ્બત્તાતિ ઉપચારજ્ઝાનેન નિબ્બત્તા. અપ્પનાઝાનેન પન નિબ્બત્તા બ્રહ્માનો હોન્તિ, તે પરતો વક્ખતિ ‘‘સુબ્રહ્મા’’તિઆદિના (દી॰ નિ॰ ૨.૩૪૧), અયઞ્ચ કામાવચરદેવતા વુચ્ચતિ. તેનેવાહ – ‘‘મેત્તાકરુણાકાયિકાતિ મેત્તાઝાને ચ કરુણાઝાને ચ પરિકમ્મં કત્વા નિબ્બત્તદેવા’’તિ. મેત્તાઝાને કરુણાઝાનેતિ મેત્તાઝાનનિમિત્તં કરુણાઝાનનિમિત્તં, તદત્થન્તિ અત્થો.
340.Kammaṃ katvāti parikammaṃ katvā. Nibbattāti upacārajjhānena nibbattā. Appanājhānena pana nibbattā brahmāno honti, te parato vakkhati ‘‘subrahmā’’tiādinā (dī. ni. 2.341), ayañca kāmāvacaradevatā vuccati. Tenevāha – ‘‘mettākaruṇākāyikāti mettājhāne ca karuṇājhāne ca parikammaṃ katvā nibbattadevā’’ti. Mettājhāne karuṇājhāneti mettājhānanimittaṃ karuṇājhānanimittaṃ, tadatthanti attho.
તે આપોદેવાદયો યથાસકં વગ્ગવસેન ઠિતત્તા દસધા ઠિતા. યાવ કરુણાકાયિકા દસ દેવકાયા. નાનત્તવણ્ણાતિ નાનાસભાવવણ્ણવન્તો.
Te āpodevādayo yathāsakaṃ vaggavasena ṭhitattā dasadhā ṭhitā. Yāva karuṇākāyikā dasa devakāyā.Nānattavaṇṇāti nānāsabhāvavaṇṇavanto.
વેણ્ડુદેવતાતિ વેણ્ડુ નામ દેવતા, એવં સહલિ દેવતા. અસમદેવતા, યમકદેવતાતિ ‘‘દ્વે અયનિયો’’તિ વદન્તિ, તપ્પમુખા દ્વે દેવનિકાયાતિ. ચન્દસ્સૂપનિસા દેવા ચન્દસ્સ ઉપનિસ્સયતો વત્તમાના તસ્સ પુરતો ચ પચ્છતો ચ પસ્સતો ચ ધાવનકદેવા. તેનાહ ‘‘ચન્દનિસ્સિતકા દેવા’’તિ. સૂરિયસ્સૂપનિસા, નક્ખત્તનિસ્સિતાતિ એત્થાપિ એસેવ નયો. કેવલં વાતવાયનહેતવો દેવતા વાતવલાહકા. તથા કેવલં અબ્ભપટલસઞ્ચરણહેતવો અબ્ભવલાહકા. ઉણ્હપ્પવત્તિહેતવો ઉણ્હવલાહકા. વસ્સવલાહકા પન પજ્જુન્નસદિસાતિ. તે ઇધ ન વુત્તા. વસુદેવતા નામ એકો દેવનિકાયો, તેસં પુબ્બઙ્ગમત્તા વાસવો, સક્કો.
Veṇḍudevatāti veṇḍu nāma devatā, evaṃ sahali devatā. Asamadevatā, yamakadevatāti ‘‘dve ayaniyo’’ti vadanti, tappamukhā dve devanikāyāti. Candassūpanisā devā candassa upanissayato vattamānā tassa purato ca pacchato ca passato ca dhāvanakadevā. Tenāha ‘‘candanissitakā devā’’ti. Sūriyassūpanisā, nakkhattanissitāti etthāpi eseva nayo. Kevalaṃ vātavāyanahetavo devatā vātavalāhakā. Tathā kevalaṃ abbhapaṭalasañcaraṇahetavo abbhavalāhakā. Uṇhappavattihetavo uṇhavalāhakā. Vassavalāhakā pana pajjunnasadisāti. Te idha na vuttā. Vasudevatā nāma eko devanikāyo, tesaṃ pubbaṅgamattā vāsavo, sakko.
દસેતેતિ એતે વેણ્ડુદેવતાદયો વાસવપરિયોસાના દસ દેવકાયા.
Daseteti ete veṇḍudevatādayo vāsavapariyosānā dasa devakāyā.
ઇમાનીતિ ‘‘જલમગ્ગી’’તિ ચ ‘‘સિખારિવા’’તિ ચ ઇમાનિ તેસં નામાનિ. કેચિ પન મ-કારો પદસન્ધિકરો ‘‘જલા’’તિ ચ ‘‘અગ્ગી’’તિ ચ ‘‘સિખારિવા’’તિ ચ ઇમાનિ તેસં નામાનીતિ વદન્તિ. એતેતિ તેસુ એવ ‘‘અરિટ્ઠકા, રોજા’’તિ ચ વુત્તદેવેસુ એકચ્ચે,ઉમાપુપ્ફનિભાસિનો વણ્ણતો ઉમાપુપ્ફસદિસાતિ એવમત્થો ગહેતબ્બો, અઞ્ઞથા એકાદસ દેવકાયા સિયું.
Imānīti ‘‘jalamaggī’’ti ca ‘‘sikhārivā’’ti ca imāni tesaṃ nāmāni. Keci pana ma-kāro padasandhikaro ‘‘jalā’’ti ca ‘‘aggī’’ti ca ‘‘sikhārivā’’ti ca imāni tesaṃ nāmānīti vadanti. Eteti tesu eva ‘‘ariṭṭhakā, rojā’’ti ca vuttadevesu ekacce,umāpupphanibhāsino vaṇṇato umāpupphasadisāti evamattho gahetabbo, aññathā ekādasa devakāyā siyuṃ.
દસેતેતિ એતે દસ સહભૂદેવાદયો વાસવનેસિપરિયોસાના દસ દેવકાયા. તેનેવ નિકાયભેદવસેન દસધાવ આગતા.
Daseteti ete dasa sahabhūdevādayo vāsavanesipariyosānā dasa devakāyā. Teneva nikāyabhedavasena dasadhāva āgatā.
‘‘સમાના’’તિઆદિ તેસં દેવાનં નિકાયસમુદાયગતં નામં. એવં સેસાનમ્પિ.
‘‘Samānā’’tiādi tesaṃ devānaṃ nikāyasamudāyagataṃ nāmaṃ. Evaṃ sesānampi.
દસેતેતિ એતે સમાનાદિકા મહાપારગપરિયોસાના દસ દેવકાયા. તેનેવ નિકાયભેદેન દસધા આગતા.
Daseteti ete samānādikā mahāpāragapariyosānā dasa devakāyā. Teneva nikāyabhedena dasadhā āgatā.
સુક્કાદયો તયો દેવકાયા. પામોક્ખદેવાતિ પમુખા પધાનભૂતા દેવા.
Sukkādayo tayo devakāyā. Pāmokkhadevāti pamukhā padhānabhūtā devā.
દિસાતિ દિસાસુ. દેવોતિ મેઘો. દસેતેતિ એતે સુક્કાદયો પજ્જુન્નપરિયોસાના દસ દેવકાયા, તે દેવનિકાયભેદેન દસધા આગતા.
Disāti disāsu. Devoti megho. Daseteti ete sukkādayo pajjunnapariyosānā dasa devakāyā, te devanikāyabhedena dasadhā āgatā.
દસેતેતિ એતે ખેમિયાદયો પરનિમ્મિતપરિયોસાના દસ દેવકાયા, તે દેવનિકાયભેદેન દસધાવ આગતા. તત્થ ‘‘ખેમિયા, કટ્ઠકાદયો ચ પઞ્ચાપિ સદેવકાયા તાવતિંસકાયિકા’’તિ વદન્તિ. નામન્વયેનાતિ નામાનુગમેન ‘‘આપોદેવતા’’તિઆદિનામસભાગેન. તેનેવાહ ‘‘નામભાગેન નામકોટ્ઠાસેના’’તિ. સબ્બા દેવતાતિ દસસહસ્સિલોકધાતૂસુ સબ્બાપિ દેવતા. નિદ્દિસતિ તંતંનામસભાગેન એકજ્ઝં કત્વા.
Daseteti ete khemiyādayo paranimmitapariyosānā dasa devakāyā, te devanikāyabhedena dasadhāva āgatā. Tattha ‘‘khemiyā, kaṭṭhakādayo ca pañcāpi sadevakāyā tāvatiṃsakāyikā’’ti vadanti. Nāmanvayenāti nāmānugamena ‘‘āpodevatā’’tiādināmasabhāgena. Tenevāha ‘‘nāmabhāgena nāmakoṭṭhāsenā’’ti. Sabbā devatāti dasasahassilokadhātūsu sabbāpi devatā. Niddisati taṃtaṃnāmasabhāgena ekajjhaṃ katvā.
પવુત્થાતિ પવાસં ગતા વિય અપેતાતિ આહ ‘‘વિગતા’’તિ. પવુત્થા વા પકારતો વુત્થા વુસિતા, તેન જાતિ વુસિતબ્બા અસ્સાતિ પવુટ્ઠજાતિ. કાળકભાવા સંકિલેસધમ્મા, સબ્બસો તદભાવતો કાળકભાવાતીતં દસબલં. લઞ્ચનાભાવેન વા અસિતાતિગો કાળકભાવાતીતાય સિરિયા ચન્દો, તાદિસં ચન્દં વિય સિરિયા વિરોચમાનં.
Pavutthāti pavāsaṃ gatā viya apetāti āha ‘‘vigatā’’ti. Pavutthā vā pakārato vutthā vusitā, tena jāti vusitabbā assāti pavuṭṭhajāti. Kāḷakabhāvā saṃkilesadhammā, sabbaso tadabhāvato kāḷakabhāvātītaṃ dasabalaṃ. Lañcanābhāvena vā asitātigo kāḷakabhāvātītāya siriyā cando, tādisaṃ candaṃ viya siriyā virocamānaṃ.
૩૪૧. એકો બ્રહ્માતિ સગાથકવગ્ગે (સં॰ નિ॰ ૧.૯૮) આગતો સુબ્રહ્મદેવપુત્તો. બ્રહ્મલોકે નિબ્બત્તિત્વા હેટ્ઠિમેસુ પતિટ્ઠિતા અરિયબ્રહ્માનો, ન સુદ્ધાવાસબ્રહ્માનો. તિસ્સમહાબ્રહ્મા પુથુજ્જનો, યો અપરભાગે મનુસ્સેસુ નિબ્બત્તિત્વા મોગ્ગલિપુત્તતિસ્સત્થેરો જાતો.
341.Eko brahmāti sagāthakavagge (saṃ. ni. 1.98) āgato subrahmadevaputto. Brahmaloke nibbattitvā heṭṭhimesu patiṭṭhitā ariyabrahmāno, na suddhāvāsabrahmāno. Tissamahābrahmā puthujjano, yo aparabhāge manussesu nibbattitvā moggaliputtatissatthero jāto.
સહસ્સં બ્રહ્મલોકાનન્તિ બ્રહ્મલોકો એતેસન્તિ બ્રહ્મલોકા, બ્રહ્માનો, તેસં બ્રહ્મલોકાનં સહસ્સં સત્તલોકપરિયાયો ચાયં લોકસદ્દોતિ આહ ‘‘મહાબ્રહ્માનં સહસ્સં આગત’’ન્તિ. અનન્તરગાથાયં ‘‘આગતા’’તિ વુત્તપદમેવ અત્થવસેન વદતિ. યત્થાતિ યસ્મિં બ્રહ્મસહસ્સે. અઞ્ઞે બ્રહ્મેતિ તદઞ્ઞે બ્રહ્માનો. અભિભવિત્વા તિટ્ઠતિ વણ્ણેન, યસસા આયુના ચ.
Sahassaṃbrahmalokānanti brahmaloko etesanti brahmalokā, brahmāno, tesaṃ brahmalokānaṃ sahassaṃ sattalokapariyāyo cāyaṃ lokasaddoti āha ‘‘mahābrahmānaṃ sahassaṃ āgata’’nti. Anantaragāthāyaṃ ‘‘āgatā’’ti vuttapadameva atthavasena vadati. Yatthāti yasmiṃ brahmasahasse. Aññe brahmeti tadaññe brahmāno. Abhibhavitvā tiṭṭhati vaṇṇena, yasasā āyunā ca.
ઇસ્સરાતિ તેનેવ વસપવત્તનેન સેસબ્રહ્માનં અધિપતિનો.
Issarāti teneva vasapavattanena sesabrahmānaṃ adhipatino.
૩૪૨. કાળકધમ્મસમન્નાગતો કાળકસ્સ પાપિમસ્સ મારસ્સ બાલભાવં પસ્સથ, યો અત્તનો અવિસયે નિરત્થકં પરક્કમિતું વાયમતિ.
342. Kāḷakadhammasamannāgato kāḷakassa pāpimassa mārassa bālabhāvaṃ passatha, yo attano avisaye niratthakaṃ parakkamituṃ vāyamati.
વીતરાગભાવાવહસ્સ ધમ્મસ્સવનસ્સ અન્તરાયકરણેન અવીતરાગા રાગેન બદ્ધા એવ નામ હોન્તીતિ વુત્તં ‘‘રાગેન બદ્ધં હોતૂ’’તિ.
Vītarāgabhāvāvahassa dhammassavanassa antarāyakaraṇena avītarāgā rāgena baddhā eva nāma hontīti vuttaṃ ‘‘rāgena baddhaṃ hotū’’ti.
ભયાનકં સરઞ્ચ કત્વાતિ ભેરવં મહન્તં સદ્દં સમુટ્ઠપેત્વા.
Bhayānakaṃ sarañca katvāti bheravaṃ mahantaṃ saddaṃ samuṭṭhapetvā.
ઇદાનિ તં સદ્દં ઉપમાય દસ્સેન્તો ‘‘યથા’’તિ આદિમાહ. કઞ્ચીતિ તસ્મિં સમાગમે કઞ્ચિ દેવતં, માનુસકં વા અત્તનો વસે વત્તેતું અસક્કોન્તો અસયંવસે સયઞ્ચ ન અત્તનો વસે ઠિતો. તેનાહ ‘‘અસયંવસી’’તિઆદિ.
Idāni taṃ saddaṃ upamāya dassento ‘‘yathā’’ti ādimāha. Kañcīti tasmiṃ samāgame kañci devataṃ, mānusakaṃ vā attano vase vattetuṃ asakkonto asayaṃvase sayañca na attano vase ṭhito. Tenāha ‘‘asayaṃvasī’’tiādi.
૩૪૩. ‘‘વીતરાગેહી’’તિ દેસનાસીસમેતં. સબ્બાયપિ હિ તત્થ સમાગતપરિસાય મારસેના અપક્કન્તાવ. નેસં લોમમ્પિ ઇઞ્જયું તેસં લોમમત્તમ્પિ ન ચાલેસું, કુતો અન્તરાયકરણં. ઇતિ યત્તકા તત્થ વિસેસં અધિગચ્છિંસુ, તેસં સબ્બેસમ્પિ અન્તરાયાકરણવસેન અત્થો વિભાવેતબ્બો, વીતરાગગ્ગહણેન વા સરાગવીતરાગવિભાવિનો ચ તત્થ સઙ્ગહિતાતિ વેદિતબ્બં. મારો ઇમં ગાથં અભાસિ અચ્છરિયબ્ભુતચિત્તજાતો. કથઞ્હિ નામ તાવ ઘોરતરં મહતિં વિભિંસકં મયિ કરોન્તેપિ સબ્બે પિમે નિબ્બિકારા સમાહિતા એવ. કસ્મા? વિજિતાવિનો ઇમે ઉત્તમપુરિસાતિ. તેનાહ ‘‘સબ્બે’’તિઆદિ. યાદિસો અરિયાનં ધમ્મનિસ્સિતો પમોદો, ન કદાચિ તાદિસો અનરિયાનં હોતીતિ ‘‘સાસને ભૂતેહિ અરિયેહિ’’ ઇચ્ચેતં વુત્તં. વિ-સદ્દેન વિના કેવલોપિ સુત-સદ્દો વિખ્યાતત્થવચનો હોતિ ‘‘સુતધમ્મસ્સા’’તિઆદીસુ (મહાવ॰ ૫; ઉદા॰ ૧૧) વિયાતિ આહ ‘‘જને વિસ્સુતા’’તિ.
343.‘‘Vītarāgehī’’ti desanāsīsametaṃ. Sabbāyapi hi tattha samāgataparisāya mārasenā apakkantāva. Nesaṃ lomampi iñjayuṃ tesaṃ lomamattampi na cālesuṃ, kuto antarāyakaraṇaṃ. Iti yattakā tattha visesaṃ adhigacchiṃsu, tesaṃ sabbesampi antarāyākaraṇavasena attho vibhāvetabbo, vītarāgaggahaṇena vā sarāgavītarāgavibhāvino ca tattha saṅgahitāti veditabbaṃ. Māro imaṃ gāthaṃ abhāsi acchariyabbhutacittajāto. Kathañhi nāma tāva ghorataraṃ mahatiṃ vibhiṃsakaṃ mayi karontepi sabbe pime nibbikārā samāhitā eva. Kasmā? Vijitāvino ime uttamapurisāti. Tenāha ‘‘sabbe’’tiādi. Yādiso ariyānaṃ dhammanissito pamodo, na kadāci tādiso anariyānaṃ hotīti ‘‘sāsane bhūtehi ariyehi’’ iccetaṃ vuttaṃ. Vi-saddena vinā kevalopi suta-saddo vikhyātatthavacano hoti ‘‘sutadhammassā’’tiādīsu (mahāva. 5; udā. 11) viyāti āha ‘‘jane vissutā’’ti.
દૂરેતિ દૂરે પદેસે. દહરસ્સ અન્તરાયં પરિહરન્તી ‘‘ન સક્કા ભન્તે સકલં કાયં દસ્સેતુ’’ન્તિ અવોચાતિ.
Dūreti dūre padese. Daharassa antarāyaṃ pariharantī ‘‘na sakkā bhante sakalaṃ kāyaṃ dassetu’’nti avocāti.
મહાસમયસુત્તવણ્ણનાય લીનત્થપ્પકાસના.
Mahāsamayasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / દીઘનિકાય • Dīghanikāya / ૭. મહાસમયસુત્તં • 7. Mahāsamayasuttaṃ
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / સુત્તપિટક (અટ્ઠકથા) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / દીઘ નિકાય (અટ્ઠકથા) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā) / ૭. મહાસમયસુત્તવણ્ણના • 7. Mahāsamayasuttavaṇṇanā