Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરગાથા-અટ્ઠકથા • Theragāthā-aṭṭhakathā |
૨. મહાવચ્છત્થેરગાથાવણ્ણના
2. Mahāvacchattheragāthāvaṇṇanā
પઞ્ઞાબલીતિ આયસ્મતો મહાવચ્છત્થેરસ્સ ગાથા. કા ઉપ્પત્તિ? અયં કિર પદુમુત્તરસ્સ ભગવતો ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ ચ પાનીયદાનમદાસિ. પુન સિખિસ્સ ભગવતો કાલે ઉપાસકો હુત્વા વિવટ્ટૂપનિસ્સયં બહું પુઞ્ઞકમ્મં અકાસિ, સો તેહિ પુઞ્ઞકમ્મેહિ તત્થ તત્થ સુગતીસુયેવ સંસરન્તો ઇમસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે મગધરટ્ઠે નાળકગામે સમિદ્ધિસ્સ નામ બ્રાહ્મણસ્સ પુત્તો હુત્વા નિબ્બત્તિ. તસ્સ મહાવચ્છોતિ નામં અહોસિ. સો વયપ્પત્તો આયસ્મતો સારિપુત્તસ્સ ભગવતો સાવકભાવં સુત્વા ‘‘સોપિ નામ મહાપઞ્ઞો. યસ્સ સાવકત્તં ઉપાગતો, સો એવ મઞ્ઞે ઇમસ્મિં લોકે અગ્ગપુગ્ગલો’’તિ ભગવતિ સદ્ધં ઉપ્પાદેત્વા સત્થુ સન્તિકે પબ્બજિત્વા કમ્મટ્ઠાનં અનુયુઞ્જન્તો નચિરસ્સેવ અરહત્તં પાપુણિ. તેન વુત્તં અપદાને (અપ॰ થેર ૨.૫૦.૫૧-૫૬) –
Paññābalīti āyasmato mahāvacchattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayaṃ kira padumuttarassa bhagavato bhikkhusaṅghassa ca pānīyadānamadāsi. Puna sikhissa bhagavato kāle upāsako hutvā vivaṭṭūpanissayaṃ bahuṃ puññakammaṃ akāsi, so tehi puññakammehi tattha tattha sugatīsuyeva saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde magadharaṭṭhe nāḷakagāme samiddhissa nāma brāhmaṇassa putto hutvā nibbatti. Tassa mahāvacchoti nāmaṃ ahosi. So vayappatto āyasmato sāriputtassa bhagavato sāvakabhāvaṃ sutvā ‘‘sopi nāma mahāpañño. Yassa sāvakattaṃ upāgato, so eva maññe imasmiṃ loke aggapuggalo’’ti bhagavati saddhaṃ uppādetvā satthu santike pabbajitvā kammaṭṭhānaṃ anuyuñjanto nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.50.51-56) –
‘‘પદુમુત્તરબુદ્ધસ્સ, ભિક્ખુસઙ્ઘે અનુત્તરે;
‘‘Padumuttarabuddhassa, bhikkhusaṅghe anuttare;
પસન્નચિત્તો સુમનો, પાનીયઘટમપૂરયિં.
Pasannacitto sumano, pānīyaghaṭamapūrayiṃ.
‘‘પબ્બતગ્ગે દુમગ્ગે વા, આકાસે વાથ ભૂમિયં;
‘‘Pabbatagge dumagge vā, ākāse vātha bhūmiyaṃ;
યદા પાનીયમિચ્છામિ, ખિપ્પં નિબ્બત્તતે મમ.
Yadā pānīyamicchāmi, khippaṃ nibbattate mama.
‘‘સતસહસ્સિતો કપ્પે, યં દાનમદદિં તદા;
‘‘Satasahassito kappe, yaṃ dānamadadiṃ tadā;
દુગ્ગતિં નાભિજાનામિ, દકદાનસ્સિદં ફલં.
Duggatiṃ nābhijānāmi, dakadānassidaṃ phalaṃ.
‘‘કિલેસા ઝાપિતા મય્હં…પે॰… ભવા સબ્બે સમૂહતા;
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… bhavā sabbe samūhatā;
છળભિઞ્ઞા સચ્છિકતા, કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
Chaḷabhiññā sacchikatā, kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
એવં પન અરહત્તં પત્વા વિમુત્તિસુખં અનુભવન્તો સાસનસ્સ નિય્યાનિકભાવવિભાવનેન સબ્રહ્મચારીનં ઉસ્સાહજનનત્થં ‘‘પઞ્ઞાબલી’’તિ ગાથં અભાસિ.
Evaṃ pana arahattaṃ patvā vimuttisukhaṃ anubhavanto sāsanassa niyyānikabhāvavibhāvanena sabrahmacārīnaṃ ussāhajananatthaṃ ‘‘paññābalī’’ti gāthaṃ abhāsi.
૧૨. તત્થ પઞ્ઞાબલીતિ પારિહારિયપઞ્ઞાય વિપસ્સનાપઞ્ઞાય ચ વસેન અભિણ્હસો સાતિસયેન પઞ્ઞાબલેન સમન્નાગતો. સીલવતૂપપન્નોતિ ઉક્કંસગતેન ચતુપારિસુદ્ધિસીલેન, ધુતધમ્મસઙ્ખાતેહિ વતેહિ ચ ઉપપન્નો સમન્નાગતો. સમાહિતોતિ ઉપચારપ્પનાભેદેન સમાધિના સમાહિતો. ઝાનરતોતિ તતો એવ આરમ્મણૂપનિજ્ઝાને લક્ખણૂપનિજ્ઝાને ચ રતો સતતાભિયુત્તો. સબ્બકાલં સતિયા અવિપ્પવાસવસેન સતિમા. યદત્થિયન્તિ અત્થતો અનપેતં અત્થિયં, યેન અત્થિયં યદત્થિયં. યથા પચ્ચયે પરિભુઞ્જન્તસ્સ પરિભુઞ્જનં અત્થિયં હોતિ, તથા ભોજનં ભુઞ્જમાનો. સામિપરિભોગેન હિ તં અત્થિયં હોતિ દાયજ્જપરિભોગેન વા, ન અઞ્ઞથા ભોજનન્તિ ચ નિદસ્સનમત્તં દટ્ઠબ્બં. ભુઞ્જિયતિ પરિભુઞ્જિયતીતિ વા ભોજનં, ચત્તારો પચ્ચયા. ‘‘યદત્થિક’’ન્તિ વા પાઠો. યદત્થં યસ્સત્થાય સત્થારા પચ્ચયા અનુઞ્ઞાતા, તદત્થં કાયસ્સ ઠિતિઆદિઅત્થં, તઞ્ચ અનુપાદિસેસનિબ્બાનત્થં. તસ્મા અનુપાદાપરિનિબ્બાનત્થં ભોજનપચ્ચયે ભુઞ્જમાનો તતો એવ કઙ્ખેથ કાલં અત્તનો અનુપાદાપરિનિબ્બાનકાલં આગમેય્ય. ઇધ ઇમસ્મિં સાસને વીતરાગો. બાહિરકસ્સ પન કામેસુ વીતરાગસ્સ ઇદં નત્થીતિ અધિપ્પાયો.
12. Tattha paññābalīti pārihāriyapaññāya vipassanāpaññāya ca vasena abhiṇhaso sātisayena paññābalena samannāgato. Sīlavatūpapannoti ukkaṃsagatena catupārisuddhisīlena, dhutadhammasaṅkhātehi vatehi ca upapanno samannāgato. Samāhitoti upacārappanābhedena samādhinā samāhito. Jhānaratoti tato eva ārammaṇūpanijjhāne lakkhaṇūpanijjhāne ca rato satatābhiyutto. Sabbakālaṃ satiyā avippavāsavasena satimā. Yadatthiyanti atthato anapetaṃ atthiyaṃ, yena atthiyaṃ yadatthiyaṃ. Yathā paccaye paribhuñjantassa paribhuñjanaṃ atthiyaṃ hoti, tathā bhojanaṃ bhuñjamāno. Sāmiparibhogena hi taṃ atthiyaṃ hoti dāyajjaparibhogena vā, na aññathā bhojananti ca nidassanamattaṃ daṭṭhabbaṃ. Bhuñjiyati paribhuñjiyatīti vā bhojanaṃ, cattāro paccayā. ‘‘Yadatthika’’nti vā pāṭho. Yadatthaṃ yassatthāya satthārā paccayā anuññātā, tadatthaṃ kāyassa ṭhitiādiatthaṃ, tañca anupādisesanibbānatthaṃ. Tasmā anupādāparinibbānatthaṃ bhojanapaccaye bhuñjamāno tato eva kaṅkhetha kālaṃ attano anupādāparinibbānakālaṃ āgameyya. Idha imasmiṃ sāsane vītarāgo. Bāhirakassa pana kāmesu vītarāgassa idaṃ natthīti adhippāyo.
મહાવચ્છત્થેરગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Mahāvacchattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરગાથાપાળિ • Theragāthāpāḷi / ૨. મહાવચ્છત્થેરગાથા • 2. Mahāvacchattheragāthā