Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / જાતક-અટ્ઠકથા • Jātaka-aṭṭhakathā |
[૨૭૮] ૮. મહિંસરાજજાતકવણ્ણના
[278] 8. Mahiṃsarājajātakavaṇṇanā
કિમત્થમભિસન્ધાયાતિ ઇદં સત્થા જેતવને વિહરન્તો એકં લોલમક્કટં આરબ્ભ કથેસિ. સાવત્થિયં કિર એકસ્મિં કુલે એકો પોસાવનિયલોલમક્કટો હત્થિસાલં ગન્ત્વા એકસ્સ સીલવન્તસ્સ હત્થિસ્સ પિટ્ઠિયં નિસીદિત્વા ઉચ્ચારપસ્સાવં કરોતિ, પિટ્ઠિયં ચઙ્કમતિ. હત્થી અત્તનો સીલવન્તતાય ખન્તિસમ્પદાય ન કિઞ્ચિ કરોતિ. અથેકદિવસં તસ્સ હત્થિસ્સ ઠાને અઞ્ઞો દુટ્ઠહત્થિપોતો અટ્ઠાસિ. મક્કટો ‘‘સોયેવ અય’’ન્તિ સઞ્ઞાય દુટ્ઠહત્થિસ્સ પિટ્ઠિં અભિરુહિ. અથ નં સો સોણ્ડાય ગહેત્વા ભૂમિયં ઠપેત્વા પાદેન અક્કમિત્વા સઞ્ચુણ્ણેસિ. સા પવત્તિ ભિક્ખુસઙ્ઘે પાકટા જાતા. અથેકદિવસં ભિક્ખૂ ધમ્મસભાયં કથં સમુટ્ઠાપેસું – ‘‘આવુસો, લોલમક્કટો કિર સીલવન્તહત્થિસઞ્ઞાય દુટ્ઠહત્થિપિટ્ઠિં અભિરુહિ, અથ નં સો જીવિતક્ખયં પાપેસી’’તિ. સત્થા આગન્ત્વા ‘‘કાય નુત્થ, ભિક્ખવે, એતરહિ કથાય સન્નિસિન્ના’’તિ પુચ્છિત્વા ‘‘ઇમાય નામા’’તિ વુત્તે ‘‘ન, ભિક્ખવે, ઇદાનેવેસ, લોલમક્કટો એવંસીલો, પોરાણતો પટ્ઠાય એવંસીલોયેવા’’તિ વત્વા અતીતં આહરિ.
Kimatthamabhisandhāyāti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ lolamakkaṭaṃ ārabbha kathesi. Sāvatthiyaṃ kira ekasmiṃ kule eko posāvaniyalolamakkaṭo hatthisālaṃ gantvā ekassa sīlavantassa hatthissa piṭṭhiyaṃ nisīditvā uccārapassāvaṃ karoti, piṭṭhiyaṃ caṅkamati. Hatthī attano sīlavantatāya khantisampadāya na kiñci karoti. Athekadivasaṃ tassa hatthissa ṭhāne añño duṭṭhahatthipoto aṭṭhāsi. Makkaṭo ‘‘soyeva aya’’nti saññāya duṭṭhahatthissa piṭṭhiṃ abhiruhi. Atha naṃ so soṇḍāya gahetvā bhūmiyaṃ ṭhapetvā pādena akkamitvā sañcuṇṇesi. Sā pavatti bhikkhusaṅghe pākaṭā jātā. Athekadivasaṃ bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘āvuso, lolamakkaṭo kira sīlavantahatthisaññāya duṭṭhahatthipiṭṭhiṃ abhiruhi, atha naṃ so jīvitakkhayaṃ pāpesī’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idānevesa, lolamakkaṭo evaṃsīlo, porāṇato paṭṭhāya evaṃsīloyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
અતીતે બારાણસિયં બ્રહ્મદત્તે રજ્જં કારેન્તે બોધિસત્તો હિમવન્તપદેસે મહિંસયોનિયં નિબ્બત્તિત્વા વયપ્પત્તો થામસમ્પન્નો મહાસરીરો પબ્બતપાદપબ્ભારગિરિદુગ્ગવનઘટેસુ વિચરન્તો એકં ફાસુકં રુક્ખમૂલં દિસ્વા ગોચરં ગહેત્વા દિવા તસ્મિં રુક્ખમૂલે અટ્ઠાસિ. અથેકો લોલમક્કટો રુક્ખા ઓતરિત્વા તસ્સ પિટ્ઠિં અભિરુહિત્વા ઉચ્ચારપસ્સાવં કત્વા સિઙ્ગે ગણ્હિત્વા ઓલમ્બન્તો નઙ્ગુટ્ઠે ગહેત્વા દોલાયન્તોવ કીળિ. બોધિસત્તો ખન્તિમેત્તાનુદ્દયસમ્પદાય તં તસ્સ અનાચારં ન મનસાકાસિ, મક્કટો પુનપ્પુનં તથેવ કરિ. અથેકદિવસં તસ્મિં રુક્ખે અધિવત્થા દેવતા રુક્ખક્ખન્ધે ઠત્વા નં ‘‘મહિંસરાજ કસ્મા ઇમસ્સ દુટ્ઠમક્કટસ્સ અવમાનં સહસિ, નિસેધેહિ ન’’ન્તિ વત્વા એતમત્થં પકાસેન્તી પુરિમા દ્વે ગાથા અવોચ –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto himavantapadese mahiṃsayoniyaṃ nibbattitvā vayappatto thāmasampanno mahāsarīro pabbatapādapabbhāragiriduggavanaghaṭesu vicaranto ekaṃ phāsukaṃ rukkhamūlaṃ disvā gocaraṃ gahetvā divā tasmiṃ rukkhamūle aṭṭhāsi. Atheko lolamakkaṭo rukkhā otaritvā tassa piṭṭhiṃ abhiruhitvā uccārapassāvaṃ katvā siṅge gaṇhitvā olambanto naṅguṭṭhe gahetvā dolāyantova kīḷi. Bodhisatto khantimettānuddayasampadāya taṃ tassa anācāraṃ na manasākāsi, makkaṭo punappunaṃ tatheva kari. Athekadivasaṃ tasmiṃ rukkhe adhivatthā devatā rukkhakkhandhe ṭhatvā naṃ ‘‘mahiṃsarāja kasmā imassa duṭṭhamakkaṭassa avamānaṃ sahasi, nisedhehi na’’nti vatvā etamatthaṃ pakāsentī purimā dve gāthā avoca –
૮૨.
82.
‘‘કિમત્થમભિસન્ધાય, લહુચિત્તસ્સ દુબ્ભિનો;
‘‘Kimatthamabhisandhāya, lahucittassa dubbhino;
સબ્બકામદદસ્સેવ, ઇમં દુક્ખં તિતિક્ખસિ.
Sabbakāmadadasseva, imaṃ dukkhaṃ titikkhasi.
૮૩.
83.
‘‘સિઙ્ગેન નિહનાહેતં, પદસા ચ અધિટ્ઠહ;
‘‘Siṅgena nihanāhetaṃ, padasā ca adhiṭṭhaha;
ભિય્યો બાલા પકુજ્ઝેય્યું, નો ચસ્સ પટિસેધકો’’તિ.
Bhiyyo bālā pakujjheyyuṃ, no cassa paṭisedhako’’ti.
તત્થ કિમત્થમભિસન્ધાયાતિ કિં નુ ખો કારણં પટિચ્ચ કિં સમ્પસ્સમાનો. દુબ્ભિનોતિ મિત્તદુબ્ભિસ્સ. સબ્બકામદદસ્સેવાતિ સબ્બકામદદસ્સ સામિકસ્સ ઇવ. તિતિક્ખસીતિ અધિવાસેસિ. પદસા ચ અધિટ્ઠહાતિ પાદેન ચ નં તિણ્હખુરગ્ગેન યથા એત્થેવ મરતિ, એવં અક્કમ. ભિય્યો બાલાતિ સચે હિ પટિસેધકો ન ભવેય્ય, બાલા અઞ્ઞાણસત્તા પુનપ્પુનં કુજ્ઝેય્યું ઘટ્ટેય્યું વિહેઠેય્યું એવાતિ દીપેતિ.
Tattha kimatthamabhisandhāyāti kiṃ nu kho kāraṇaṃ paṭicca kiṃ sampassamāno. Dubbhinoti mittadubbhissa. Sabbakāmadadassevāti sabbakāmadadassa sāmikassa iva. Titikkhasīti adhivāsesi. Padasā ca adhiṭṭhahāti pādena ca naṃ tiṇhakhuraggena yathā ettheva marati, evaṃ akkama. Bhiyyo bālāti sace hi paṭisedhako na bhaveyya, bālā aññāṇasattā punappunaṃ kujjheyyuṃ ghaṭṭeyyuṃ viheṭheyyuṃ evāti dīpeti.
તં સુત્વા બોધિસત્તો ‘‘રુક્ખદેવતે, સચાહં ઇમિના જાતિગોત્તબલાદીહિ અધિકો સમાનો ઇમસ્સ દોસં ન સહિસ્સામિ, કથં મે મનોરથો નિપ્ફત્તિં ગમિસ્સતિ. અયં પન મં વિય અઞ્ઞમ્પિ મઞ્ઞમાનો એવં અનાચારં કરિસ્સતિ, તતો યેસં ચણ્ડમહિંસાનં એસ એવં કરિસ્સતિ , એતેયેવ એતં વધિસ્સન્તિ. સા તસ્સ અઞ્ઞેહિ મારણા મય્હં દુક્ખતો ચ પાણાતિપાતતો ચ વિમુત્તિ ભવિસ્સતી’’તિ વત્વા તતિયં ગાથમાહ –
Taṃ sutvā bodhisatto ‘‘rukkhadevate, sacāhaṃ iminā jātigottabalādīhi adhiko samāno imassa dosaṃ na sahissāmi, kathaṃ me manoratho nipphattiṃ gamissati. Ayaṃ pana maṃ viya aññampi maññamāno evaṃ anācāraṃ karissati, tato yesaṃ caṇḍamahiṃsānaṃ esa evaṃ karissati , eteyeva etaṃ vadhissanti. Sā tassa aññehi māraṇā mayhaṃ dukkhato ca pāṇātipātato ca vimutti bhavissatī’’ti vatvā tatiyaṃ gāthamāha –
૮૪.
84.
‘‘મમેવાયં મઞ્ઞમાનો, અઞ્ઞેપેવં કરિસ્સતિ;
‘‘Mamevāyaṃ maññamāno, aññepevaṃ karissati;
તે નં તત્થ વધિસ્સન્તિ, સા મે મુત્તિ ભવિસ્સતી’’તિ.
Te naṃ tattha vadhissanti, sā me mutti bhavissatī’’ti.
કતિપાહચ્ચયેન પન બોધિસત્તો અઞ્ઞત્થ ગતો. અઞ્ઞો ચણ્ડમહિંસો તત્થ આગન્ત્વા અટ્ઠાસિ. દુટ્ઠમક્કટો ‘‘સોયેવ અય’’ન્તિ સઞ્ઞાય તસ્સ પિટ્ઠિં અભિરુહિત્વા તથેવ અનાચારં ચરિ. અથ નં સો વિધુનન્તો ભૂમિયં પાતેત્વા સિઙ્ગેન હદયે વિજ્ઝિત્વા પાદેહિ મદ્દિત્વા સઞ્ચુણ્ણેસિ.
Katipāhaccayena pana bodhisatto aññattha gato. Añño caṇḍamahiṃso tattha āgantvā aṭṭhāsi. Duṭṭhamakkaṭo ‘‘soyeva aya’’nti saññāya tassa piṭṭhiṃ abhiruhitvā tatheva anācāraṃ cari. Atha naṃ so vidhunanto bhūmiyaṃ pātetvā siṅgena hadaye vijjhitvā pādehi madditvā sañcuṇṇesi.
સત્થા ઇમં ધમ્મદેસનં આહરિત્વા સચ્ચાનિ પકાસેત્વા જાતકં સમોધાનેસિ – ‘‘તદા દુટ્ઠમહિંસો અયં દુટ્ઠહત્થી અહોસિ, દુટ્ઠમક્કટો એતરહિ અયં મક્કટો, સીલવા મહિંસરાજા પન અહમેવ અહોસિ’’ન્તિ.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā duṭṭhamahiṃso ayaṃ duṭṭhahatthī ahosi, duṭṭhamakkaṭo etarahi ayaṃ makkaṭo, sīlavā mahiṃsarājā pana ahameva ahosi’’nti.
મહિંસરાજજાતકવણ્ણના અટ્ઠમા.
Mahiṃsarājajātakavaṇṇanā aṭṭhamā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / જાતકપાળિ • Jātakapāḷi / ૨૭૮. મહિંસરાજજાતકં • 278. Mahiṃsarājajātakaṃ