Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / વજિરબુદ્ધિ-ટીકા • Vajirabuddhi-ṭīkā |
મક્કટીવત્થુકથાવણ્ણના
Makkaṭīvatthukathāvaṇṇanā
૪૦-૧. દુતિયપઞ્ઞત્તિયં ‘‘ઇધ મલ્લા યુજ્ઝન્તી’’તિઆદીસુ વિય પટિસેવતીતિ વત્તમાનવચનં પચુરપટિસેવનવસેન વુત્તં, ‘‘તઞ્ચ ખો મનુસ્સિત્થિયા, નો તિરચ્છાનગતાયા’’તિ પરિપુણ્ણત્થમ્પિ પઠમં પઞ્ઞત્તિં અત્તનો મિચ્છાગાહેન વા લેસઓડ્ડનત્થાય વા એવમાહ. પરિપુણ્ણત્થતંયેવ નિયમેતું ‘‘નનુ આવુસો તથેવ તં હોતી’’તિ વુત્તં, તેનેવ મક્કટીવત્થુ વિનીતવત્થૂસુ પક્ખિત્તં અવિસેસત્તા, તથા વજ્જિપુત્તકવત્થુ. વિચારણા પનેત્થ તતિયપઞ્ઞત્તિયં આવિ ભવિસ્સતિ. ‘‘નનુ, આવુસો, ભગવતા અનેકપરિયાયેના’’તિઆદિ ન કેવલં સઉદ્દેસસિક્ખાપદેનેવ સિદ્ધં, ‘‘તિરચ્છાનગતાદીસુપિ પારાજિક’’ન્તિ અનુદ્દેસસિક્ખાપદેનપિ સિદ્ધન્તિ દસ્સનત્થં વુત્તં. અથ વા યદિ સઉદ્દેસસિક્ખાપદં સાવસેસન્તિ પઞ્ઞપેસિ, ઇમિના અનુદ્દેસસિક્ખાપદેનાપિ કિં ન સિદ્ધન્તિ દસ્સનત્થં વુત્તં. ‘‘તેન હિ, ભિક્ખવે, ભિક્ખૂનં સિક્ખાપદં પઞ્ઞપેસ્સામી’’તિ તદેવ સિક્ખાપદં પઠમપઞ્ઞત્તમેવ લેસત્થિકાનં અલેસોકાસં કત્વા આમેડિતત્થં કત્વા પઞ્ઞપેસ્સામીતિ અત્થો. અઞ્ઞથા ‘‘અઞ્ઞવાદકે વિહેસકે પાચિત્તિય’’ન્તિઆદીસુ (પાચિ॰ ૧૦૧) વિય વત્થુદ્વયેન આપત્તિદ્વયં આપજ્જતિ, ન ચાપજ્જતિ, સો એવત્થો અઞ્ઞેનાપિ વચનેન સુપ્પકાસિતો, સુપરિબ્યત્તકરણત્થેન દળ્હતરો કતોતિ અધિપ્પાયો. તતિયપઞ્ઞત્તિયમ્પિ અઞ્ઞેસુ ચ એવં વિસુદ્ધો.
40-1. Dutiyapaññattiyaṃ ‘‘idha mallā yujjhantī’’tiādīsu viya paṭisevatīti vattamānavacanaṃ pacurapaṭisevanavasena vuttaṃ, ‘‘tañca kho manussitthiyā, no tiracchānagatāyā’’ti paripuṇṇatthampi paṭhamaṃ paññattiṃ attano micchāgāhena vā lesaoḍḍanatthāya vā evamāha. Paripuṇṇatthataṃyeva niyametuṃ ‘‘nanu āvuso tatheva taṃ hotī’’ti vuttaṃ, teneva makkaṭīvatthu vinītavatthūsu pakkhittaṃ avisesattā, tathā vajjiputtakavatthu. Vicāraṇā panettha tatiyapaññattiyaṃ āvi bhavissati. ‘‘Nanu, āvuso, bhagavatā anekapariyāyenā’’tiādi na kevalaṃ sauddesasikkhāpadeneva siddhaṃ, ‘‘tiracchānagatādīsupi pārājika’’nti anuddesasikkhāpadenapi siddhanti dassanatthaṃ vuttaṃ. Atha vā yadi sauddesasikkhāpadaṃ sāvasesanti paññapesi, iminā anuddesasikkhāpadenāpi kiṃ na siddhanti dassanatthaṃ vuttaṃ. ‘‘Tena hi, bhikkhave, bhikkhūnaṃ sikkhāpadaṃ paññapessāmī’’ti tadeva sikkhāpadaṃ paṭhamapaññattameva lesatthikānaṃ alesokāsaṃ katvā āmeḍitatthaṃ katvā paññapessāmīti attho. Aññathā ‘‘aññavādake vihesake pācittiya’’ntiādīsu (pāci. 101) viya vatthudvayena āpattidvayaṃ āpajjati, na cāpajjati, so evattho aññenāpi vacanena suppakāsito, suparibyattakaraṇatthena daḷhataro katoti adhippāyo. Tatiyapaññattiyampi aññesu ca evaṃ visuddho.
યસ્સ સચિત્તકપક્ખેતિઆદિમ્હિ પન ગણ્ઠિપદનયો તાવ પઠમં વુચ્ચતિ, સચિત્તકપક્ખેતિ સુરાપાનાદિઅચિત્તકે સન્ધાય વુત્તં. સચિત્તકેસુ પન યં એકન્તમકુસલેનેવ સમુટ્ઠાપિતઞ્ચ. ઉભયં લોકવજ્જં નામ. સુરાપાનસ્મિઞ્હિ ‘‘સુરા’’તિ વા ‘‘પાતું ન વટ્ટતી’’તિ વા જાનિત્વા પિવને અકુસલમેવ, તથા ભિક્ખુનીનં ગન્ધવણ્ણકત્થાય લેપને, ભેસજ્જત્થાય લેપને અદોસત્તા ‘‘અવિચારણીય’’ન્તિ એત્તકં વુત્તં. તત્થ ન વટ્ટતીતિ ‘‘જાનિત્વા’’તિ વુત્તવચનં ન યુજ્જતિ પણ્ણત્તિવજ્જસ્સાપિ લોકવજ્જભાવપ્પસઙ્ગતો. ઇમં અનિટ્ઠપ્પસઙ્ગં પરિહરિતુકામતાય વજિરબુદ્ધિત્થેરસ્સ ગણ્ઠિપદે વુત્તં ‘‘ઇધ સચિત્તકન્તિ ચ અચિત્તકન્તિ ચ વિચારણા વત્થુવિજાનનેયેવ હોતિ, ન પઞ્ઞત્તિવિજાનને. યદિ પઞ્ઞત્તિવિજાનને હોતિ, સબ્બસિક્ખાપદાનિ લોકવજ્જાનેવ સિયું, ન ચ સબ્બસિક્ખાપદાનિ લોકવજ્જાનિ , તસ્મા વત્થુવિજાનનેયેવ હોતી’’તિ, ઇદં યુજ્જતિ. કસ્મા? યસ્મા સેખિયેસુ પઞ્ઞત્તિજાનનમેવ પમાણં, ન વત્થુમત્તજાનનન્તિ, યં પન તત્થેવ વુત્તં ‘‘પસુત્તસ્સ મુખે કોચિ સુરં પક્ખિપેય્ય, અન્તો ચે પવિસેય્ય, આપત્તિ, તત્થ યથા ભિક્ખુનિયા અધક્ખકં ઉબ્ભજાણુમણ્ડલં પરસ્સ આમસનાદિકાલે કાયં અચાલેત્વા ચિત્તેનેવ સાદિયન્તિયા આપત્તિ ‘કિરિયાવ હોતી’તિ વુત્તા યેભુય્યેન કિરિયસમ્ભવતો, તથા અયમ્પિ તદા કિરિયાવ હોતી’’તિ, તં સુવિચારિતં અનેકન્તાકુસલભાવસાધનતો. સુરાપાનાપત્તિયા એકન્તાકુસલતા પન મજ્જસઞ્ઞિનોપિ સકિં પયોગેન પિવતો હોતીતિ કત્વા વુત્તા.
Yassa sacittakapakkhetiādimhi pana gaṇṭhipadanayo tāva paṭhamaṃ vuccati, sacittakapakkheti surāpānādiacittake sandhāya vuttaṃ. Sacittakesu pana yaṃ ekantamakusaleneva samuṭṭhāpitañca. Ubhayaṃ lokavajjaṃ nāma. Surāpānasmiñhi ‘‘surā’’ti vā ‘‘pātuṃ na vaṭṭatī’’ti vā jānitvā pivane akusalameva, tathā bhikkhunīnaṃ gandhavaṇṇakatthāya lepane, bhesajjatthāya lepane adosattā ‘‘avicāraṇīya’’nti ettakaṃ vuttaṃ. Tattha na vaṭṭatīti ‘‘jānitvā’’ti vuttavacanaṃ na yujjati paṇṇattivajjassāpi lokavajjabhāvappasaṅgato. Imaṃ aniṭṭhappasaṅgaṃ pariharitukāmatāya vajirabuddhittherassa gaṇṭhipade vuttaṃ ‘‘idha sacittakanti ca acittakanti ca vicāraṇā vatthuvijānaneyeva hoti, na paññattivijānane. Yadi paññattivijānane hoti, sabbasikkhāpadāni lokavajjāneva siyuṃ, na ca sabbasikkhāpadāni lokavajjāni , tasmā vatthuvijānaneyeva hotī’’ti, idaṃ yujjati. Kasmā? Yasmā sekhiyesu paññattijānanameva pamāṇaṃ, na vatthumattajānananti, yaṃ pana tattheva vuttaṃ ‘‘pasuttassa mukhe koci suraṃ pakkhipeyya, anto ce paviseyya, āpatti, tattha yathā bhikkhuniyā adhakkhakaṃ ubbhajāṇumaṇḍalaṃ parassa āmasanādikāle kāyaṃ acāletvā citteneva sādiyantiyā āpatti ‘kiriyāva hotī’ti vuttā yebhuyyena kiriyasambhavato, tathā ayampi tadā kiriyāva hotī’’ti, taṃ suvicāritaṃ anekantākusalabhāvasādhanato. Surāpānāpattiyā ekantākusalatā pana majjasaññinopi sakiṃ payogena pivato hotīti katvā vuttā.
અયં પનેત્થ અત્થો – સિક્ખાપદસીસેન આપત્તિં ગહેત્વા યસ્સ સિક્ખાપદસ્સ સચિત્તકસ્સ ચિત્તં અકુસલમેવ હોતિ, તં લોકવજ્જં. સચિત્તકાચિત્તકસઙ્ખાતસ્સ અચિત્તકસ્સ ચ સચિત્તકપક્ખે ચિત્તં અકુસલમેવ હોતિ, તમ્પિ સુરાપાનાદિ લોકવજ્જન્તિ ઇમમત્થં સમ્પિણ્ડેત્વા ‘‘યસ્સ સચિત્તકપક્ખે ચિત્તં અકુસલમેવ હોતિ, તં લોકવજ્જ’’ન્તિ વુત્તં. સચિત્તકપક્ખેતિ હિ ઇદં વચનં અચિત્તકં સન્ધાયાહ. ન હિ એકંસતો સચિત્તકસ્સ સચિત્તકપક્ખેતિ વિસેસને પયોજનં અત્થિ. યસ્મા પનેત્થ પણ્ણત્તિવજ્જસ્સ પઞ્ઞત્તિજાનનચિત્તેન સચિત્તકપક્ખે ચિત્તં અકુસલમેવ, વત્થુજાનનચિત્તેન સચિત્તકપક્ખે ચિત્તં સિયા કુસલં સિયા અકુસલં સિયા અબ્યાકતં, તસ્મા ‘‘તસ્સ સચિત્તકપક્ખે ચિત્તં અકુસલમેવા’’તિ ન વુચ્ચતીતિ ‘‘સેસં પણ્ણત્તિવજ્જ’’ન્તિ વુત્તં. અધિમાને વીતિક્કમાભાવા, સુપિનન્તે અબ્બોહારિકત્તા સુપિનન્તે વિજ્જમાનાપિ વીતિક્કમછાયા અબ્બોહારિકભાવેનાતિ વુત્તં હોતિ. ઇદં પન વચનં દળ્હીકમ્મસિથિલકરણપ્પયોજનત્તા ચ વુત્તં, તેન યં વુત્તં બાહિરનિદાનકથાધિકારે ‘‘દળ્હીકમ્મસિથિલકરણપ્પયોજનાતિ યેભુય્યતાય વુત્ત’’ન્તિઆદિ, તં સુવુત્તમેવાતિ વેદિતબ્બં.
Ayaṃ panettha attho – sikkhāpadasīsena āpattiṃ gahetvā yassa sikkhāpadassa sacittakassa cittaṃ akusalameva hoti, taṃ lokavajjaṃ. Sacittakācittakasaṅkhātassa acittakassa ca sacittakapakkhe cittaṃ akusalameva hoti, tampi surāpānādi lokavajjanti imamatthaṃ sampiṇḍetvā ‘‘yassa sacittakapakkhe cittaṃ akusalameva hoti, taṃ lokavajja’’nti vuttaṃ. Sacittakapakkheti hi idaṃ vacanaṃ acittakaṃ sandhāyāha. Na hi ekaṃsato sacittakassa sacittakapakkheti visesane payojanaṃ atthi. Yasmā panettha paṇṇattivajjassa paññattijānanacittena sacittakapakkhe cittaṃ akusalameva, vatthujānanacittena sacittakapakkhe cittaṃ siyā kusalaṃ siyā akusalaṃ siyā abyākataṃ, tasmā ‘‘tassa sacittakapakkhe cittaṃ akusalamevā’’ti na vuccatīti ‘‘sesaṃ paṇṇattivajja’’nti vuttaṃ. Adhimāne vītikkamābhāvā, supinante abbohārikattā supinante vijjamānāpi vītikkamachāyā abbohārikabhāvenāti vuttaṃ hoti. Idaṃ pana vacanaṃ daḷhīkammasithilakaraṇappayojanattā ca vuttaṃ, tena yaṃ vuttaṃ bāhiranidānakathādhikāre ‘‘daḷhīkammasithilakaraṇappayojanāti yebhuyyatāya vutta’’ntiādi, taṃ suvuttamevāti veditabbaṃ.
મક્કટીવત્થુકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Makkaṭīvatthukathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / વિનયપિટક • Vinayapiṭaka / મહાવિભઙ્ગ • Mahāvibhaṅga / ૧. પઠમપારાજિકં • 1. Paṭhamapārājikaṃ
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / વિનયપિટક (અટ્ઠકથા) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / મહાવિભઙ્ગ-અટ્ઠકથા • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ૧. પઠમપારાજિકં • 1. Paṭhamapārājikaṃ
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / સારત્થદીપની-ટીકા • Sāratthadīpanī-ṭīkā / મક્કટિવત્થુકથાવણ્ણના • Makkaṭivatthukathāvaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વિમતિવિનોદની-ટીકા • Vimativinodanī-ṭīkā / મક્કટીવત્થુકથાવણ્ણના • Makkaṭīvatthukathāvaṇṇanā