Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરગાથા-અટ્ઠકથા • Theragāthā-aṭṭhakathā |
૫. મલિતવમ્ભત્થેરગાથાવણ્ણના
5. Malitavambhattheragāthāvaṇṇanā
ઉક્કણ્ઠિતોતિ આયસ્મતો મલિતવમ્ભત્થેરસ્સ ગાથા. કા ઉપ્પત્તિ? અયં કિર પદુમુત્તરસ્સ ભગવતો કાલે હિમવન્તતો અવિદૂરે અઞ્ઞતરસ્મિં જાતસ્સરે સકુણો હુત્વા નિબ્બત્તિ, પદુમુત્તરો ભગવા તં અનુગ્ગણ્હન્તો તત્થ ગન્ત્વા જાતસ્સરતીરે ચઙ્કમતિ. સકુણો ભગવન્તં દિસ્વા પસન્નમાનસો સરે કુમુદાનિ ગહેત્વા ભગવન્તં પૂજેસિ. સો તેન પુઞ્ઞકમ્મેન દેવમનુસ્સેસુ સંસરન્તો ઇમસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે કુરુકચ્છનગરે અઞ્ઞતરસ્સ બ્રાહ્મણસ્સ પુત્તો હુત્વા નિબ્બત્તિ, મલિતવમ્ભોતિસ્સ નામં અહોસિ. સો વિઞ્ઞુતં પત્તો પચ્છાભૂમહાથેરં ઉપસઙ્કમિત્વા તસ્સ સન્તિકે ધમ્મં સુત્વા પટિલદ્ધસદ્ધો પબ્બજિત્વા વિપસ્સનાય કમ્મં કરોન્તો વિહરતિ. તસ્સ ચ અયં સભાવો, યત્થ ભોજનસપ્પાયો દુલ્લભો, ઇતરે સુલભા, તતો ન પક્કમતિ. યત્થ પન ભોજનસપ્પાયો સુલભો, ઇતરે દુલ્લભા, તત્થ ન વસતિ પક્કમતેવ. એવં વિહરન્તો ચ હેતુસમ્પન્નતાય મહાપુરિસજાતિકતાય ચ નચિરસ્સેવ વિપસ્સનં વડ્ઢેત્વા અરહત્તં પાપુણિ. તેન વુત્તં અપદાને (અપ॰ થેર ૧.૧૬.૫૧-૫૭) –
Ukkaṇṭhitoti āyasmato malitavambhattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayaṃ kira padumuttarassa bhagavato kāle himavantato avidūre aññatarasmiṃ jātassare sakuṇo hutvā nibbatti, padumuttaro bhagavā taṃ anuggaṇhanto tattha gantvā jātassaratīre caṅkamati. Sakuṇo bhagavantaṃ disvā pasannamānaso sare kumudāni gahetvā bhagavantaṃ pūjesi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kurukacchanagare aññatarassa brāhmaṇassa putto hutvā nibbatti, malitavambhotissa nāmaṃ ahosi. So viññutaṃ patto pacchābhūmahātheraṃ upasaṅkamitvā tassa santike dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karonto viharati. Tassa ca ayaṃ sabhāvo, yattha bhojanasappāyo dullabho, itare sulabhā, tato na pakkamati. Yattha pana bhojanasappāyo sulabho, itare dullabhā, tattha na vasati pakkamateva. Evaṃ viharanto ca hetusampannatāya mahāpurisajātikatāya ca nacirasseva vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.16.51-57) –
‘‘હિમવન્તસ્સાવિદૂરે , મહાજાતસ્સરો અહુ;
‘‘Himavantassāvidūre , mahājātassaro ahu;
પદુમુપ્પલસઞ્છન્નો, પુણ્ડરીકસમોત્થટો.
Padumuppalasañchanno, puṇḍarīkasamotthaṭo.
‘‘કુકુત્થો નામ નામેન, તત્થાસિં સકુણો તદા;
‘‘Kukuttho nāma nāmena, tatthāsiṃ sakuṇo tadā;
સીલવા બુદ્ધિસમ્પન્નો, પુઞ્ઞાપુઞ્ઞેસુ કોવિદો.
Sīlavā buddhisampanno, puññāpuññesu kovido.
‘‘પદુમુત્તરો લોકવિદૂ, આહુતીનં પટિગ્ગહો;
‘‘Padumuttaro lokavidū, āhutīnaṃ paṭiggaho;
જાતસ્સરસ્સાવિદૂરે, સઞ્ચરિત્થ મહામુનિ.
Jātassarassāvidūre, sañcarittha mahāmuni.
‘‘જલજં કુમુદં છેત્વા, ઉપનેસિં મહેસિનો;
‘‘Jalajaṃ kumudaṃ chetvā, upanesiṃ mahesino;
મમ સઙ્કપ્પમઞ્ઞાય, પટિગ્ગહિ મહામુનિ.
Mama saṅkappamaññāya, paṭiggahi mahāmuni.
‘‘તઞ્ચ દાનં દદિત્વાન, સુક્કમૂલેન ચોદિતો;
‘‘Tañca dānaṃ daditvāna, sukkamūlena codito;
કપ્પાનં સતસહસ્સં, દુગ્ગતિં નુપપજ્જહં.
Kappānaṃ satasahassaṃ, duggatiṃ nupapajjahaṃ.
‘‘સોળસેતો કપ્પસતે, આસું વરુણનામકા;
‘‘Soḷaseto kappasate, āsuṃ varuṇanāmakā;
અટ્ઠ એતે જનાધિપા, ચક્કવત્તી મહબ્બલા.
Aṭṭha ete janādhipā, cakkavattī mahabbalā.
‘‘કિલેસા ઝાપિતા મય્હં…પે॰… કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
અરહત્તં પન પત્વા અત્તનો પટિપત્તિં પચ્ચવેક્ખિત્વા ઉદાનેન્તો –
Arahattaṃ pana patvā attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā udānento –
૧૦૫.
105.
‘‘ઉક્કણ્ઠિતોપિ ન વસે, રમમાનોપિ પક્કમે;
‘‘Ukkaṇṭhitopi na vase, ramamānopi pakkame;
ન ત્વેવાનત્થસંહિતં, વસે વાસં વિચક્ખણો’’તિ. – ગાથં અભાસિ;
Na tvevānatthasaṃhitaṃ, vase vāsaṃ vicakkhaṇo’’ti. – gāthaṃ abhāsi;
તત્થ ઉક્કણ્ઠિતોપિ ન વસેતિ યસ્મિં આવાસે વસન્તસ્સ મે ભોજનસપ્પાયાલાભેન અધિકુસલેસુ ધમ્મેસુ ઉક્કણ્ઠા અનભિરતિ ઉપ્પજ્જતિ, તત્થ ઉક્કણ્ઠિતોપિ વસામિયેવ ઇતરસપ્પાયલાભેન ન પક્કમે ન પક્કમામિ. ન વસેતિ એત્થ ન-કારેનપિ પક્કમેતિપદં સમ્બન્ધિતબ્બં. રમમાનોપિ પક્કમેતિ યસ્મિં પન આવાસે વસન્તસ્સ મે પચ્ચયવેકલ્લાભાવેન નત્થિ ઉક્કણ્ઠા, અઞ્ઞદત્થુ અભિરમામિ, એવં અભિરમમાનોપિ અવસેસસપ્પાયાલાભેન તતો પક્કમે, ન વસેય્યં. એવં પટિપજ્જન્તોવાહં નચિરસ્સેવ સકત્થં પચ્ચુપાદિન્તિ. અયઞ્ચેત્થ અત્તપટિપત્તિપચ્ચવેક્ખણાયં યોજના. પરસ્સ ઓવાદદાને પન વસેય્ય ન પક્કમેય્યાતિ વિધાનવસેન યોજેતબ્બં. ન ત્વેવાનત્થસંહિતં, વસે વાસં વિચક્ખણોતિ યસ્મિં આવાસે પચ્ચયા સુલભા , સમણધમ્મો ન પારિપૂરિં ગચ્છતિ, યસ્મિઞ્ચ આવાસે પચ્ચયા દુલ્લભા, સમણધમ્મોપિ પારિપૂરિં ન ગચ્છતિ, એવરૂપો આવાસો ઇધ અનત્થસંહિતો નામ અવડ્ઢિસહિતોતિ કત્વા. એવરૂપં વાસં વિચક્ખણો વિઞ્ઞુજાતિકો સકત્થં પરિપૂરેતુકામો નત્વેવ વસેય્ય. યત્થ પન પઞ્ચઙ્ગસમન્નાગતો આવાસો લબ્ભતિ, સત્તપિ સપ્પાયા લબ્ભન્તિ, તત્થેવ વસેય્યાતિ અત્થો.
Tattha ukkaṇṭhitopi na vaseti yasmiṃ āvāse vasantassa me bhojanasappāyālābhena adhikusalesu dhammesu ukkaṇṭhā anabhirati uppajjati, tattha ukkaṇṭhitopi vasāmiyeva itarasappāyalābhena na pakkame na pakkamāmi. Na vaseti ettha na-kārenapi pakkametipadaṃ sambandhitabbaṃ. Ramamānopi pakkameti yasmiṃ pana āvāse vasantassa me paccayavekallābhāvena natthi ukkaṇṭhā, aññadatthu abhiramāmi, evaṃ abhiramamānopi avasesasappāyālābhena tato pakkame, na vaseyyaṃ. Evaṃ paṭipajjantovāhaṃ nacirasseva sakatthaṃ paccupādinti. Ayañcettha attapaṭipattipaccavekkhaṇāyaṃ yojanā. Parassa ovādadāne pana vaseyya na pakkameyyāti vidhānavasena yojetabbaṃ. Na tvevānatthasaṃhitaṃ, vase vāsaṃ vicakkhaṇoti yasmiṃ āvāse paccayā sulabhā , samaṇadhammo na pāripūriṃ gacchati, yasmiñca āvāse paccayā dullabhā, samaṇadhammopi pāripūriṃ na gacchati, evarūpo āvāso idha anatthasaṃhito nāma avaḍḍhisahitoti katvā. Evarūpaṃ vāsaṃ vicakkhaṇo viññujātiko sakatthaṃ paripūretukāmo natveva vaseyya. Yattha pana pañcaṅgasamannāgato āvāso labbhati, sattapi sappāyā labbhanti, tattheva vaseyyāti attho.
મલિતવમ્ભત્થેરગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Malitavambhattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરગાથાપાળિ • Theragāthāpāḷi / ૫. મલિતવમ્ભત્થેરગાથા • 5. Malitavambhattheragāthā