Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / જાતક-અટ્ઠકથા • Jātaka-aṭṭhakathā |
[૪૪૯] ૧૧. મટ્ઠકુણ્ડલીજાતકવણ્ણના
[449] 11. Maṭṭhakuṇḍalījātakavaṇṇanā
અલઙ્કતો મટ્ઠકુણ્ડલીતિ ઇદં સત્થા જેતવને વિહરન્તો એકં મતપુત્તં કુટુમ્બિકં આરબ્ભ કથેસિ. સાવત્થિયં કિરેકસ્સ બુદ્ધુપટ્ઠાકસ્સ કુટુમ્બિકસ્સ પિયપુત્તો કાલમકાસિ. સો પુત્તસોકસમપ્પિતો ન ન્હાયતિ ન ભુઞ્જતિ ન કમ્મન્તે વિચારેતિ, ન બુદ્ધુપટ્ઠાનં ગચ્છતિ, કેવલં ‘‘પિયપુત્તક, મં ઓહાય પઠમતરં ગતોસી’’તિઆદીનિ વત્વા વિપ્પલપતિ. સત્થા પચ્ચૂસસમયે લોકં ઓલોકેન્તો તસ્સ સોતાપત્તિફલૂપનિસ્સયં દિસ્વા પુનદિવસે ભિક્ખુસઙ્ઘપરિવુતો સાવત્થિયં પિણ્ડાય ચરિત્વા કતભત્તકિચ્ચો ભિક્ખૂ ઉય્યોજેત્વા આનન્દત્થેરેન પચ્છાસમણેન તસ્સ ઘરદ્વારં અગમાસિ. સત્થુ આગતભાવં કુટુમ્બિકસ્સ આરોચેસું. અથસ્સ ગેહજનો આસનં પઞ્ઞપેત્વા સત્થારં નિસીદાપેત્વા કુટુમ્બિકં પરિગ્ગહેત્વા સત્થુ સન્તિકં આનેસિ. તં વન્દિત્વા એકમન્તં નિસિન્નં સત્થા કરુણાસીતલેન વચનેન આમન્તેત્વા ‘‘કિં, ઉપાસક, પુત્તકં અનુસોચસી’’તિ પુચ્છિત્વા ‘‘આમ, ભન્તે’’તિ વુત્તે ‘‘ઉપાસક, પોરાણકપણ્ડિતા પુત્તે કાલકતે સોકસમપ્પિતા વિચરન્તાપિ પણ્ડિતાનં કથં સુત્વા ‘અલબ્ભનીયટ્ઠાન’ન્તિ તથતો ઞત્વા અપ્પમત્તકમ્પિ સોકં ન કરિંસૂ’’તિ વત્વા તેન યાચિતો અતીતં આહરિ.
Alaṅkato maṭṭhakuṇḍalīti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ mataputtaṃ kuṭumbikaṃ ārabbha kathesi. Sāvatthiyaṃ kirekassa buddhupaṭṭhākassa kuṭumbikassa piyaputto kālamakāsi. So puttasokasamappito na nhāyati na bhuñjati na kammante vicāreti, na buddhupaṭṭhānaṃ gacchati, kevalaṃ ‘‘piyaputtaka, maṃ ohāya paṭhamataraṃ gatosī’’tiādīni vatvā vippalapati. Satthā paccūsasamaye lokaṃ olokento tassa sotāpattiphalūpanissayaṃ disvā punadivase bhikkhusaṅghaparivuto sāvatthiyaṃ piṇḍāya caritvā katabhattakicco bhikkhū uyyojetvā ānandattherena pacchāsamaṇena tassa gharadvāraṃ agamāsi. Satthu āgatabhāvaṃ kuṭumbikassa ārocesuṃ. Athassa gehajano āsanaṃ paññapetvā satthāraṃ nisīdāpetvā kuṭumbikaṃ pariggahetvā satthu santikaṃ ānesi. Taṃ vanditvā ekamantaṃ nisinnaṃ satthā karuṇāsītalena vacanena āmantetvā ‘‘kiṃ, upāsaka, puttakaṃ anusocasī’’ti pucchitvā ‘‘āma, bhante’’ti vutte ‘‘upāsaka, porāṇakapaṇḍitā putte kālakate sokasamappitā vicarantāpi paṇḍitānaṃ kathaṃ sutvā ‘alabbhanīyaṭṭhāna’nti tathato ñatvā appamattakampi sokaṃ na kariṃsū’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
અતીતે બારાણસિયં બ્રહ્મદત્તે રજ્જં કારેન્તે એકસ્સ મહાવિભવસ્સ બ્રાહ્મણસ્સ પુત્તો પઞ્ચદસસોળસવસ્સકાલે એકેન બ્યાધિના ફુટ્ઠો કાલં કત્વા દેવલોકે નિબ્બત્તિ. બ્રાહ્મણો તસ્સ કાલકિરિયતો પટ્ઠાય સુસાનં ગન્ત્વા છારિકપુઞ્જં આવિજ્ઝન્તો પરિદેવતિ, સબ્બકમ્મન્તે પરિચ્ચજિત્વા સોકસમપ્પિતો વિચરતિ. તદા દેવપુત્તો અનુવિચરન્તો તં દિસ્વા ‘‘એકં ઉપમં કત્વા સોકં હરિસ્સામી’’તિ તસ્સ સુસાનં ગન્ત્વા પરિદેવનકાલે તસ્સેવ પુત્તવણ્ણી હુત્વા સબ્બાભરણપટિમણ્ડિતો એકસ્મિં પદેસે ઠત્વા ઉભો હત્થે સીસે ઠપેત્વા મહાસદ્દેન પરિદેવિ. બ્રાહ્મણો સદ્દં સુત્વા તં ઓલોકેત્વા પુત્તપેમં પટિલભિત્વા તસ્સ સન્તિકે ઠત્વા ‘‘તાત માણવ, ઇમસ્મિં સુસાનમજ્ઝે કસ્મા પરિદેવસી’’તિ પુચ્છન્તો પઠમં ગાથમાહ –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente ekassa mahāvibhavassa brāhmaṇassa putto pañcadasasoḷasavassakāle ekena byādhinā phuṭṭho kālaṃ katvā devaloke nibbatti. Brāhmaṇo tassa kālakiriyato paṭṭhāya susānaṃ gantvā chārikapuñjaṃ āvijjhanto paridevati, sabbakammante pariccajitvā sokasamappito vicarati. Tadā devaputto anuvicaranto taṃ disvā ‘‘ekaṃ upamaṃ katvā sokaṃ harissāmī’’ti tassa susānaṃ gantvā paridevanakāle tasseva puttavaṇṇī hutvā sabbābharaṇapaṭimaṇḍito ekasmiṃ padese ṭhatvā ubho hatthe sīse ṭhapetvā mahāsaddena paridevi. Brāhmaṇo saddaṃ sutvā taṃ oloketvā puttapemaṃ paṭilabhitvā tassa santike ṭhatvā ‘‘tāta māṇava, imasmiṃ susānamajjhe kasmā paridevasī’’ti pucchanto paṭhamaṃ gāthamāha –
૧૧૫.
115.
‘‘અલઙ્કતો મટ્ઠકુણ્ડલી, માલધારી હરિચન્દનુસ્સદો;
‘‘Alaṅkato maṭṭhakuṇḍalī, māladhārī haricandanussado;
બાહા પગ્ગય્હ કન્દસિ, વનમજ્ઝે કિં દુક્ખિતો તુવ’’ન્તિ.
Bāhā paggayha kandasi, vanamajjhe kiṃ dukkhito tuva’’nti.
તત્થ અલઙ્કતોતિ નાનાભરણવિભૂસિતો. મટ્ઠકુણ્ડલીતિ કરણપરિનિટ્ઠિતેહિ મટ્ઠેહિ કુણ્ડલેહિ સમન્નાગતો. માલધારીતિ વિચિત્રકુસુમમાલધરો. હરિચન્દનુસ્સદોતિ સુવણ્ણવણ્ણેન ચન્દનેન અનુલિત્તો. વનમજ્ઝેતિ સુસાનમજ્ઝે. કિં દુક્ખિતો તુવન્તિ કિંકારણા દુક્ખિતો ત્વં, આચિક્ખ, અહં તે યં ઇચ્છસિ, તં દસ્સામીતિ આહ.
Tattha alaṅkatoti nānābharaṇavibhūsito. Maṭṭhakuṇḍalīti karaṇapariniṭṭhitehi maṭṭhehi kuṇḍalehi samannāgato. Māladhārīti vicitrakusumamāladharo. Haricandanussadoti suvaṇṇavaṇṇena candanena anulitto. Vanamajjheti susānamajjhe. Kiṃ dukkhito tuvanti kiṃkāraṇā dukkhito tvaṃ, ācikkha, ahaṃ te yaṃ icchasi, taṃ dassāmīti āha.
અથસ્સ કથેન્તો માણવો દુતિયં ગાથમાહ –
Athassa kathento māṇavo dutiyaṃ gāthamāha –
૧૧૬.
116.
‘‘સોવણ્ણમયો પભસ્સરો, ઉપ્પન્નો રથપઞ્જરો મમ;
‘‘Sovaṇṇamayo pabhassaro, uppanno rathapañjaro mama;
તસ્સ ચક્કયુગં ન વિન્દામિ, તેન દુક્ખેન જહામિ જીવિત’’ન્તિ.
Tassa cakkayugaṃ na vindāmi, tena dukkhena jahāmi jīvita’’nti.
બ્રાહ્મણો સમ્પટિચ્છન્તો તતિયં ગાથમાહ –
Brāhmaṇo sampaṭicchanto tatiyaṃ gāthamāha –
૧૧૭.
117.
‘‘સોવણ્ણમયં મણીમયં, લોહમયં અથ રૂપિયામયં;
‘‘Sovaṇṇamayaṃ maṇīmayaṃ, lohamayaṃ atha rūpiyāmayaṃ;
પાવદ રથં કરિસ્સામિ તે, ચક્કયુગં પટિપાદયામિ ત’’ન્તિ.
Pāvada rathaṃ karissāmi te, cakkayugaṃ paṭipādayāmi ta’’nti.
તત્થ પાવદાતિ યાદિસેન તે અત્થો યાદિસં રોચેસિ, તાદિસં વદ, અહં તે રથ કરિસ્સામિ. પટિપાદયામિ તન્તિ તં પઞ્જરાનુરૂપં ચક્કયુગં અધિગચ્છાપેમિ.
Tattha pāvadāti yādisena te attho yādisaṃ rocesi, tādisaṃ vada, ahaṃ te ratha karissāmi. Paṭipādayāmi tanti taṃ pañjarānurūpaṃ cakkayugaṃ adhigacchāpemi.
તં સુત્વા માણવેન કથિતાય ગાથાય પઠમપાદં સત્થા અભિસમ્બુદ્ધો હુત્વા કથેસિ, સેસં માણવો.
Taṃ sutvā māṇavena kathitāya gāthāya paṭhamapādaṃ satthā abhisambuddho hutvā kathesi, sesaṃ māṇavo.
૧૧૮.
118.
‘‘સો માણવો તસ્સ પાવદિ, ચન્દસૂરિયા ઉભયેત્થ ભાતરો;
‘‘So māṇavo tassa pāvadi, candasūriyā ubhayettha bhātaro;
સોવણ્ણમયો રથો મમ, તેન ચક્કયુગેન સોભતી’’તિ.
Sovaṇṇamayo ratho mama, tena cakkayugena sobhatī’’ti.
બ્રાહ્મણો તદનન્તરં આહ –
Brāhmaṇo tadanantaraṃ āha –
૧૧૯.
119.
‘‘બાલો ખો ત્વંસિ માણવ, યો ત્વં પત્થયસિ અપત્થિયં;
‘‘Bālo kho tvaṃsi māṇava, yo tvaṃ patthayasi apatthiyaṃ;
મઞ્ઞામિ તુવં મરિસ્સસિ, ન હિ ત્વં લચ્છસિ ચન્દસૂરિયે’’તિ. –
Maññāmi tuvaṃ marissasi, na hi tvaṃ lacchasi candasūriye’’ti. –
બ્રાહ્મણેન વુત્તગાથાય અપત્થિયન્તિ અપત્થેતબ્બં.
Brāhmaṇena vuttagāthāya apatthiyanti apatthetabbaṃ.
તતો માણવો આહ –
Tato māṇavo āha –
૧૨૦.
120.
‘‘ગમનાગમનમ્પિ દિસ્સતિ, વણ્ણધાતુ ઉભયેત્થ વીથિયો;
‘‘Gamanāgamanampi dissati, vaṇṇadhātu ubhayettha vīthiyo;
પેતો પન નેવ દિસ્સતિ, કો નુ ખો કન્દતં બાલ્યતરો’’તિ.
Peto pana neva dissati, ko nu kho kandataṃ bālyataro’’ti.
માણવેન વુત્તગાથાય ગમનાગમનન્તિ ઉગ્ગમનઞ્ચ અત્થગમનઞ્ચ. વણ્ણોયેવ વણ્ણધાતુ. ઉભયેત્થ વીથિયોતિ એત્થ આકાસે ‘‘અયં ચન્દસ્સ વીથિ, અયં સૂરિયસ્સ વીથી’’તિ એવં ઉભયગમનાગમનભૂમિયોપિ પઞ્ઞાયન્તિ. પેતો પનાતિ પરલોકં ગતસત્તો પન ન દિસ્સતેવ. કો નુ ખોતિ એવં સન્તે અમ્હાકં દ્વિન્નં કન્દન્તાનં કો નુ ખો બાલ્યતરોતિ.
Māṇavena vuttagāthāya gamanāgamananti uggamanañca atthagamanañca. Vaṇṇoyeva vaṇṇadhātu. Ubhayettha vīthiyoti ettha ākāse ‘‘ayaṃ candassa vīthi, ayaṃ sūriyassa vīthī’’ti evaṃ ubhayagamanāgamanabhūmiyopi paññāyanti. Peto panāti paralokaṃ gatasatto pana na dissateva. Ko nu khoti evaṃ sante amhākaṃ dvinnaṃ kandantānaṃ ko nu kho bālyataroti.
એવં માણવે કથેન્તે બ્રાહ્મણો સલ્લક્ખેત્વા ગાથમાહ –
Evaṃ māṇave kathente brāhmaṇo sallakkhetvā gāthamāha –
૧૨૧.
121.
‘‘સચ્ચં ખો વદેસિ માણવ, અહમેવ કન્દતં બાલ્યતરો;
‘‘Saccaṃ kho vadesi māṇava, ahameva kandataṃ bālyataro;
ચન્દં વિય દારકો રુદં, પેતં કાલકતાભિપત્થયે’’તિ.
Candaṃ viya dārako rudaṃ, petaṃ kālakatābhipatthaye’’ti.
તત્થ ચન્દં વિય દારકોતિ યથા દહરો ગામદારકો ‘‘ચન્દં દેથા’’તિ ચન્દસ્સત્થાય રોદેય્ય, એવં અહમ્પિ પેતં કાલકતં અભિપત્થેમીતિ.
Tattha candaṃ viya dārakoti yathā daharo gāmadārako ‘‘candaṃ dethā’’ti candassatthāya rodeyya, evaṃ ahampi petaṃ kālakataṃ abhipatthemīti.
ઇતિ બ્રાહ્મણો માણવસ્સ કથાય નિસ્સોકો હુત્વા તસ્સ થુતિં કરોન્તો સેસગાથા અભાસિ –
Iti brāhmaṇo māṇavassa kathāya nissoko hutvā tassa thutiṃ karonto sesagāthā abhāsi –
૧૨૨.
122.
‘‘આદિત્તં વત મં સન્તં, ઘતસિત્તંવ પાવકં;
‘‘Ādittaṃ vata maṃ santaṃ, ghatasittaṃva pāvakaṃ;
વારિના વિય ઓસિઞ્ચં, સબ્બં નિબ્બાપયે દરં.
Vārinā viya osiñcaṃ, sabbaṃ nibbāpaye daraṃ.
૧૨૩.
123.
‘‘અબ્બહી વત મે સલ્લં, યમાસિ હદયસ્સિતં;
‘‘Abbahī vata me sallaṃ, yamāsi hadayassitaṃ;
યો મે સોકપરેતસ્સ, પુત્તસોકં અપાનુદિ.
Yo me sokaparetassa, puttasokaṃ apānudi.
૧૨૪.
124.
‘‘સોહં અબ્બૂળ્હસલ્લોસ્મિ, વીતસોકો અનાવિલો;
‘‘Sohaṃ abbūḷhasallosmi, vītasoko anāvilo;
ન સોચામિ ન રોદામિ, તવ સુત્વાન માણવા’’તિ.
Na socāmi na rodāmi, tava sutvāna māṇavā’’ti.
અથ નં માણવો ‘‘બ્રાહ્મણ, યસ્સત્થાય ત્વં રોદસિ, અહં તે પુત્તો, અહં દેવલોકે નિબ્બત્તો, ઇતો પટ્ઠાય મા મં અનુસોચિ, દાનં દેહિ, સીલં રક્ખાહિ, ઉપોસથં કરોહી’’તિ ઓવદિત્વા સકટ્ઠાનમેવ ગતો. બ્રાહ્મણોપિ તસ્સોવાદે ઠત્વા દાનાદીનિ પુઞ્ઞાનિ કત્વા કાલકતો દેવલોકે નિબ્બત્તિ.
Atha naṃ māṇavo ‘‘brāhmaṇa, yassatthāya tvaṃ rodasi, ahaṃ te putto, ahaṃ devaloke nibbatto, ito paṭṭhāya mā maṃ anusoci, dānaṃ dehi, sīlaṃ rakkhāhi, uposathaṃ karohī’’ti ovaditvā sakaṭṭhānameva gato. Brāhmaṇopi tassovāde ṭhatvā dānādīni puññāni katvā kālakato devaloke nibbatti.
સત્થા ઇમં ધમ્મદેસનં આહરિત્વા સચ્ચાનિ પકાસેત્વા જાતકં સમોધાનેહિ, સચ્ચપરિયોસાને કુટુમ્બિકો સોતાપત્તિફલે પતિટ્ઠહિ.તદા ધમ્મદેસકદેવપુત્તો અહમેવ અહોસિન્તિ.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānehi, saccapariyosāne kuṭumbiko sotāpattiphale patiṭṭhahi.Tadā dhammadesakadevaputto ahameva ahosinti.
મટ્ઠકુણ્ડલીજાતકવણ્ણના એકાદસમા.
Maṭṭhakuṇḍalījātakavaṇṇanā ekādasamā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / જાતકપાળિ • Jātakapāḷi / ૪૪૯. મટ્ઠકુણ્ડલીજાતકં • 449. Maṭṭhakuṇḍalījātakaṃ