Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરગાથા-અટ્ઠકથા • Theragāthā-aṭṭhakathā |
૬. મેળજિનત્થેરગાથાવણ્ણના
6. Meḷajinattheragāthāvaṇṇanā
યદાહં ધમ્મમસ્સોસિન્તિઆદિકા આયસ્મતો મેળજિનત્થેરસ્સ ગાથા. કા ઉપ્પત્તિ? અયમ્પિ પુરિમબુદ્ધેસુ કતાધિકારો તત્થ તત્થ ભવે પુઞ્ઞાનિ ઉપચિનન્તો સુમેધસ્સ ભગવતો કાલે કુલગેહે નિબ્બત્તિત્વા વિઞ્ઞુતં પત્તો એકદિવસં ભગવન્તં પિણ્ડાય ગચ્છન્તં દિસ્વા પસન્નમાનસો મધુરં આમોદફલં અદાસિ. સો તેન પુઞ્ઞકમ્મેન દેવમનુસ્સેસુ સંસરન્તો ઇમસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે બારાણસિયં ખત્તિયકુલે નિબ્બત્તિત્વા મેળજિનોતિ લદ્ધનામો વિજ્જાસિપ્પેસુ નિપ્ફત્તિં ગતો પણ્ડિતો બ્યત્તો દિસાસુ પાકટો અહોસિ. સો ભગવતિ બારાણસિયં ઇસિપતને વિહરન્તે વિહારં ગન્ત્વા સત્થારં ઉપસઙ્કમિત્વા ધમ્મં સુત્વા પટિલદ્ધસદ્ધો પબ્બજિત્વા વિપસ્સનં પટ્ઠપેત્વા તદહેવ અરહત્તં પાપુણિ. તેન વુત્તં અપદાને (અપ॰ થેર ૨.૫૧.૫૭-૬૨) –
Yadāhaṃdhammamassosintiādikā āyasmato meḷajinattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto sumedhassa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ bhagavantaṃ piṇḍāya gacchantaṃ disvā pasannamānaso madhuraṃ āmodaphalaṃ adāsi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde bārāṇasiyaṃ khattiyakule nibbattitvā meḷajinoti laddhanāmo vijjāsippesu nipphattiṃ gato paṇḍito byatto disāsu pākaṭo ahosi. So bhagavati bārāṇasiyaṃ isipatane viharante vihāraṃ gantvā satthāraṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā tadaheva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.51.57-62) –
‘‘સહસ્સરંસી ભગવા, સયમ્ભૂ અપરાજિતો;
‘‘Sahassaraṃsī bhagavā, sayambhū aparājito;
વિવેકા વુટ્ઠહિત્વાન, ગોચરાયાભિનિક્ખમિ.
Vivekā vuṭṭhahitvāna, gocarāyābhinikkhami.
‘‘ફલહત્થો અહં દિસ્વા, ઉપગચ્છિં નરાસભં;
‘‘Phalahattho ahaṃ disvā, upagacchiṃ narāsabhaṃ;
પસન્નચિત્તો સુમનો, અવટં અદદિં ફલં.
Pasannacitto sumano, avaṭaṃ adadiṃ phalaṃ.
‘‘ચતુન્નવુતિતો કપ્પે, યં ફલં અદદિં તદા;
‘‘Catunnavutito kappe, yaṃ phalaṃ adadiṃ tadā;
દુગ્ગતિં નાભિજાનામિ, ફલદાનસ્સિદં ફલં.
Duggatiṃ nābhijānāmi, phaladānassidaṃ phalaṃ.
‘‘કિલેસા ઝાપિતા મય્હં…પે॰… કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
અરહત્તં પન પત્વા અપરભાગે ભિક્ખૂહિ, ‘‘આવુસો, કિં તયા ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મો અધિગતો’’તિ પુટ્ઠો સીહનાદં નદન્તો –
Arahattaṃ pana patvā aparabhāge bhikkhūhi, ‘‘āvuso, kiṃ tayā uttarimanussadhammo adhigato’’ti puṭṭho sīhanādaṃ nadanto –
૧૩૧.
131.
‘‘યદાહં ધમ્મમસ્સોસિં, ભાસમાનસ્સ સત્થુનો;
‘‘Yadāhaṃ dhammamassosiṃ, bhāsamānassa satthuno;
ન કઙ્ખમભિજાનામિ, સબ્બઞ્ઞૂ અપરાજિતે.
Na kaṅkhamabhijānāmi, sabbaññū aparājite.
૧૩૨.
132.
‘‘સત્થવાહે મહાવીરે, સારથીનં વરુત્તમે;
‘‘Satthavāhe mahāvīre, sārathīnaṃ varuttame;
મગ્ગે પટિપદાયં વા, કઙ્ખા મય્હં ન વિજ્જતી’’તિ. – ગાથાદ્વયં અભાસિ;
Magge paṭipadāyaṃ vā, kaṅkhā mayhaṃ na vijjatī’’ti. – gāthādvayaṃ abhāsi;
તત્થ યદાતિ યસ્મિં કાલે. અહન્તિ અત્તાનં નિદ્દિસતિ. ધમ્મન્તિ ચતુસચ્ચધમ્મં. અસ્સોસિન્તિ સુણિં. સત્થુનોતિ દિટ્ઠધમ્મિકાદિઅત્થેહિ વેનેય્યાનં સાસનટ્ઠેન સત્થુનો. કઙ્ખન્તિ સંસયં. સઙ્ખતમસઙ્ખતઞ્ચ અનવસેસતો જાનનટ્ઠેન સબ્બઞ્ઞૂ. કુતોચિપિ પરાજિતા ભાવેન અપરાજિતે. વેનેય્યસત્તાનં સંસારકન્તારતો નિબ્બાનં પટિવાહનટ્ઠેન સત્થવાહે. ઇદં વુત્તં હોતિ – યતો પભુતિ અહં સત્થુનો ધમ્મં દેસેન્તસ્સ ચતુસચ્ચધમ્મં અસ્સોસિં સોતદ્વારાનુસારેન ઉપધારેસિં ઉપલભિં, તતો પટ્ઠાય અનવસેસસઙ્ખતાસઙ્ખતસમ્મુતિધમ્માનં સયમ્ભૂઞાણેન જાનનતો સબ્બઞ્ઞૂ અનાવરણદસ્સાવિમ્હિ, પઞ્ચન્નમ્પિ મારાનં અભિભવનતો તેહિ અપરાજિતત્તા સદેવકે લોકે અપ્પટિહતધમ્મચક્કત્તા ચ અપરાજિતે, વેનેય્યસત્તાનં લોભકન્તારાદિતો વાહનટ્ઠેન સત્થવાહે, મહાવિક્કન્તતાય મહાવીરે, અઞ્ઞેહિ દુદ્દમાનં પુરિસદમ્માનં સરણતો અચ્ચન્તિકેન દમથેન દમનતો સારથીનં પવરભૂતે ઉત્તમે સમ્માસમ્બુદ્ધે , ‘‘બુદ્ધો નુ ખો નો નુ ખો’’તિ કઙ્ખં નાભિજાનામિ અપરપ્પચ્ચયભાવતો. તથારૂપે દેસિતે અરિયમગ્ગે તદુપાદાયભૂતાય ચ સીલાદિપટિપદાય ‘‘નિય્યાનિકો નુ ખો ન નુ ખો’’તિ કઙ્ખા વિચિકિચ્છા ન વિજ્જતિ નત્થીતિ. એત્થ ચ અરિયધમ્મે સંસયાભાવકથનેન અરિયસઙ્ઘેપિ સંસયાભાવો કથિતોયેવાતિ દટ્ઠબ્બં તત્થ પતિટ્ઠિતસ્સ અનઞ્ઞથાભાવતોતિ.
Tattha yadāti yasmiṃ kāle. Ahanti attānaṃ niddisati. Dhammanti catusaccadhammaṃ. Assosinti suṇiṃ. Satthunoti diṭṭhadhammikādiatthehi veneyyānaṃ sāsanaṭṭhena satthuno. Kaṅkhanti saṃsayaṃ. Saṅkhatamasaṅkhatañca anavasesato jānanaṭṭhena sabbaññū. Kutocipi parājitā bhāvena aparājite. Veneyyasattānaṃ saṃsārakantārato nibbānaṃ paṭivāhanaṭṭhena satthavāhe. Idaṃ vuttaṃ hoti – yato pabhuti ahaṃ satthuno dhammaṃ desentassa catusaccadhammaṃ assosiṃ sotadvārānusārena upadhāresiṃ upalabhiṃ, tato paṭṭhāya anavasesasaṅkhatāsaṅkhatasammutidhammānaṃ sayambhūñāṇena jānanato sabbaññū anāvaraṇadassāvimhi, pañcannampi mārānaṃ abhibhavanato tehi aparājitattā sadevake loke appaṭihatadhammacakkattā ca aparājite, veneyyasattānaṃ lobhakantārādito vāhanaṭṭhena satthavāhe, mahāvikkantatāya mahāvīre, aññehi duddamānaṃ purisadammānaṃ saraṇato accantikena damathena damanato sārathīnaṃ pavarabhūte uttame sammāsambuddhe , ‘‘buddho nu kho no nu kho’’ti kaṅkhaṃ nābhijānāmi aparappaccayabhāvato. Tathārūpe desite ariyamagge tadupādāyabhūtāya ca sīlādipaṭipadāya ‘‘niyyāniko nu kho na nu kho’’ti kaṅkhā vicikicchā na vijjati natthīti. Ettha ca ariyadhamme saṃsayābhāvakathanena ariyasaṅghepi saṃsayābhāvo kathitoyevāti daṭṭhabbaṃ tattha patiṭṭhitassa anaññathābhāvatoti.
મેળજિનત્થેરગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Meḷajinattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરગાથાપાળિ • Theragāthāpāḷi / ૬. મેળજિનત્થેરગાથા • 6. Meḷajinattheragāthā