Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરગાથા-અટ્ઠકથા • Theragāthā-aṭṭhakathā |
૮. મેણ્ડસિરત્થેરગાથાવણ્ણના
8. Meṇḍasirattheragāthāvaṇṇanā
અનેકજાતિસંસારન્તિ આયસ્મતો મેણ્ડસિરત્થેરસ્સ ગાથા. કા ઉપ્પત્તિ? સોપિ કિર પુરિમબુદ્ધેસુ કતાધિકારો તત્થ તત્થ ભવે વિવટ્ટૂપનિસ્સયાનિ પુઞ્ઞાનિ કરોન્તો ઇતો એકનવુતે કપ્પે બ્રાહ્મણકુલે નિબ્બત્તિત્વા વયપ્પત્તો કામે પહાય ઇસિપબ્બજ્જં પબ્બજિત્વા મહતા ઇસિગણેન સદ્ધિં હિમવન્તે વસન્તો સત્થારં દિસ્વા પસન્નમાનસો ઇસિગણેન પદુમાનિ આહરાપેત્વા સત્થુ પુપ્ફપૂજં કત્વા સાવકે અપ્પમાદપટિપત્તિયં ઓવદિત્વા કાલં કત્વા દેવલોકે નિબ્બત્તો અપરાપરં સંસરન્તો ઇમસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે સાકેતે ગહપતિકુલે નિબ્બત્તિ, તસ્સ મેણ્ડસરિક્ખસીસતાય મેણ્ડસિરોત્વેવ સમઞ્ઞા અહોસિ. સો ભગવતિ સાકેતે અઞ્જનવને વિહરન્તે સત્થારં ઉપસઙ્કમિત્વા પટિલદ્ધસદ્ધો પબ્બજિત્વા સમથવિપસ્સનાસુ કમ્મં કરોન્તો છળભિઞ્ઞો અહોસિ. તેવ વુત્તં અપદાને (અપ॰ થેર ૧.૧૩.૯૭-૧૦૫) –
Anekajātisaṃsāranti āyasmato meṇḍasirattherassa gāthā. Kā uppatti? Sopi kira purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayāni puññāni karonto ito ekanavute kappe brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto kāme pahāya isipabbajjaṃ pabbajitvā mahatā isigaṇena saddhiṃ himavante vasanto satthāraṃ disvā pasannamānaso isigaṇena padumāni āharāpetvā satthu pupphapūjaṃ katvā sāvake appamādapaṭipattiyaṃ ovaditvā kālaṃ katvā devaloke nibbatto aparāparaṃ saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sākete gahapatikule nibbatti, tassa meṇḍasarikkhasīsatāya meṇḍasirotveva samaññā ahosi. So bhagavati sākete añjanavane viharante satthāraṃ upasaṅkamitvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā samathavipassanāsu kammaṃ karonto chaḷabhiñño ahosi. Teva vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.13.97-105) –
‘‘હિમવન્તસ્સાવિદૂરે, ગોતમો નામ પબ્બતો;
‘‘Himavantassāvidūre, gotamo nāma pabbato;
નાનારુક્ખેહિ સઞ્છન્નો, મહાભૂતગણાલયો.
Nānārukkhehi sañchanno, mahābhūtagaṇālayo.
‘‘વેમજ્ઝમ્હિ ચ તસ્સાસિ, અસ્સમો અભિનિમ્મિતો;
‘‘Vemajjhamhi ca tassāsi, assamo abhinimmito;
પુરક્ખતો સસિસ્સેહિ, વસામિ અસ્સમે અહં.
Purakkhato sasissehi, vasāmi assame ahaṃ.
‘‘આયન્તુ મે સિસ્સગણા, પદુમં આહરન્તુ મે;
‘‘Āyantu me sissagaṇā, padumaṃ āharantu me;
બુદ્ધપૂજં કરિસ્સામિ, દ્વિપદિન્દસ્સ તાદિનો.
Buddhapūjaṃ karissāmi, dvipadindassa tādino.
‘‘એવન્તિ તે પટિસ્સુત્વા, પદુમં આહરિંસુ મે;
‘‘Evanti te paṭissutvā, padumaṃ āhariṃsu me;
તથા નિમિત્તં કત્વાહં, બુદ્ધસ્સ અભિરોપયિં.
Tathā nimittaṃ katvāhaṃ, buddhassa abhiropayiṃ.
‘‘સિસ્સે તદા સમાનેત્વા, સાધુકં અનુસાસહં;
‘‘Sisse tadā samānetvā, sādhukaṃ anusāsahaṃ;
મા ખો તુમ્હે પમજ્જિત્થ, અપ્પમાદો સુખાવહો.
Mā kho tumhe pamajjittha, appamādo sukhāvaho.
‘‘એવં સમનુસાસિત્વા, તે સિસ્સે વચનક્ખમે;
‘‘Evaṃ samanusāsitvā, te sisse vacanakkhame;
અપ્પમાદગુણે યુત્તો, તદા કાલઙ્કતો અહં.
Appamādaguṇe yutto, tadā kālaṅkato ahaṃ.
‘‘એકનવુતિતો કપ્પે, યં પુપ્ફમભિરોપયિં;
‘‘Ekanavutito kappe, yaṃ pupphamabhiropayiṃ;
દુગ્ગતિં નાભિજાનામિ, બુદ્ધપૂજાયિદં ફલં.
Duggatiṃ nābhijānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘એકપઞ્ઞાસકપ્પમ્હિ , રાજા આસિં જલુત્તમો;
‘‘Ekapaññāsakappamhi , rājā āsiṃ jaluttamo;
સત્તરતનસમ્પન્નો, ચક્કવત્તી મહબ્બલો.
Sattaratanasampanno, cakkavattī mahabbalo.
‘‘કિલેસા ઝાપિતા મય્હં…પે॰… કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
સો અત્તનો પુબ્બેનિવાસં અનુસ્સરન્તો –
So attano pubbenivāsaṃ anussaranto –
૭૮.
78.
‘‘અનેકજાતિસંસારં, સન્ધાવિસ્સં અનિબ્બિસં;
‘‘Anekajātisaṃsāraṃ, sandhāvissaṃ anibbisaṃ;
તસ્સ મે દુક્ખજાતસ્સ, દુક્ખક્ખન્ધો અપરદ્ધો’’તિ. – ગાથં અભાસિ;
Tassa me dukkhajātassa, dukkhakkhandho aparaddho’’ti. – gāthaṃ abhāsi;
તત્થ અનેકજાતિસંસારન્તિ અનેકજાતિસતસહસ્સસઙ્ખ્યં ઇદં સંસારવટ્ટં, અદ્ધુનો અધિપ્પેતત્તા અચ્ચન્તસંયોગેકવચનં. સન્ધાવિસ્સન્તિ સંસરિં, અપરાપરં ચવનુપ્પજ્જનવસેન પરિબ્ભમિં. અનિબ્બિસન્તિ તસ્સ નિવત્તકઞાણં અવિન્દન્તો અલભન્તો. તસ્સ મેતિ એવં સંસરન્તસ્સ મે. દુક્ખજાતસ્સાતિ જાતિઆદિવસેન ઉપ્પન્નદુક્ખસ્સ, તિસ્સન્નં વા દુક્ખતાનં વસેન દુક્ખસભાવસ્સ. દુક્ખક્ખન્ધોતિ કમ્મકિલેસવિપાકવટ્ટપ્પકારો દુક્ખરાસિ. અપરદ્ધોતિ અરહત્તમગ્ગપ્પત્તિતો પટ્ઠાય પરિબ્ભટ્ઠો ચુતો ન અભિનિબ્બત્તિસ્સતિ. ‘‘અપરટ્ઠો’’તિ વા પાઠો, અપગતસમિદ્ધિતો સમુચ્છિન્નકારણત્તા અપગતોતિ અત્થો. ઇદમેવ ચ થેરસ્સ અઞ્ઞાબ્યાકરણં અહોસિ.
Tattha anekajātisaṃsāranti anekajātisatasahassasaṅkhyaṃ idaṃ saṃsāravaṭṭaṃ, addhuno adhippetattā accantasaṃyogekavacanaṃ. Sandhāvissanti saṃsariṃ, aparāparaṃ cavanuppajjanavasena paribbhamiṃ. Anibbisanti tassa nivattakañāṇaṃ avindanto alabhanto. Tassa meti evaṃ saṃsarantassa me. Dukkhajātassāti jātiādivasena uppannadukkhassa, tissannaṃ vā dukkhatānaṃ vasena dukkhasabhāvassa. Dukkhakkhandhoti kammakilesavipākavaṭṭappakāro dukkharāsi. Aparaddhoti arahattamaggappattito paṭṭhāya paribbhaṭṭho cuto na abhinibbattissati. ‘‘Aparaṭṭho’’ti vā pāṭho, apagatasamiddhito samucchinnakāraṇattā apagatoti attho. Idameva ca therassa aññābyākaraṇaṃ ahosi.
મેણ્ડસિરત્થેરગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Meṇḍasirattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરગાથાપાળિ • Theragāthāpāḷi / ૮. મેણ્ડસિરત્થેરગાથા • 8. Meṇḍasirattheragāthā