Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરગાથા-અટ્ઠકથા • Theragāthā-aṭṭhakathā |
૪. ચતુત્થવગ્ગો
4. Catutthavaggo
૧. મિગસિરત્થેરગાથાવણ્ણના
1. Migasirattheragāthāvaṇṇanā
યતો અહં પબ્બજિતોતિ આયસ્મતો મિગસિરત્થેરસ્સ ગાથા. કા ઉપ્પત્તિ? અયમ્પિ પુરિમબુદ્ધેસુ કતાધિકારો તત્થ તત્થ ભવે પુઞ્ઞાનિ ઉપચિનન્તો કસ્સપસ્સ ભગવતો કાલે બ્રાહ્મણકુલે નિબ્બત્તિત્વા વિઞ્ઞુતં પત્તો એકદિવસં સત્થારં દિસ્વા પસન્નચિત્તો કુસટ્ઠકં અદાસિ. સો તેન પુઞ્ઞકમ્મેન દેવમનુસ્સેસુ સંસરન્તો ઇમસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે કોસલરટ્ઠે બ્રાહ્મણકુલે પટિસન્ધિં ગહેત્વા મિગસિરનક્ખત્તેન જાતત્તા મિગસિરોતિ લદ્ધનામો વયપ્પત્તો બ્રાહ્મણાનં વિજ્જાસિપ્પેસુ નિપ્ફત્તિં ગતો છવસીસમન્તં નામ સિક્ખિ, યં પરિજપ્પેત્વા તિવસ્સમત્થકે મતાનમ્પિ સીસં નખેન આકોટેત્વા ‘‘અયં સત્તો અસુકટ્ઠાને નિબ્બત્તો’’તિ જાનાતિ.
Yatoahaṃ pabbajitoti āyasmato migasirattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto kassapassa bhagavato kāle brāhmaṇakule nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ satthāraṃ disvā pasannacitto kusaṭṭhakaṃ adāsi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kosalaraṭṭhe brāhmaṇakule paṭisandhiṃ gahetvā migasiranakkhattena jātattā migasiroti laddhanāmo vayappatto brāhmaṇānaṃ vijjāsippesu nipphattiṃ gato chavasīsamantaṃ nāma sikkhi, yaṃ parijappetvā tivassamatthake matānampi sīsaṃ nakhena ākoṭetvā ‘‘ayaṃ satto asukaṭṭhāne nibbatto’’ti jānāti.
સો ઘરાવાસં અનિચ્છન્તો પરિબ્બાજકપબ્બજ્જં પબ્બજિત્વા તં વિજ્જં નિસ્સાય લોકેન સક્કતો ગરુકતો લાભી હુત્વા વિચરન્તો સાવત્થિં ઉપગતો સત્થુ સન્તિકં ગન્ત્વા અત્તનો આનુભાવં પકાસેન્તો – ‘‘અહં, ભો ગોતમ, મતાનં નિબ્બત્તટ્ઠાનં જાનામી’’તિ વત્વા, ‘‘કથં પન ત્વં જાનાસી’’તિ વુત્તે, ‘‘છવસીસાનિ આહરાપેત્વા મન્તં પરિજપ્પેત્વા નખેન સીસં આકોટેન્તો નિરયાદિકં તેહિ તેહિ નિબ્બત્તટ્ઠાનં જાનામી’’તિ કથેસિ. અથસ્સ ભગવા પરિનિબ્બુતસ્સ ભિક્ખુનો સીસકપાલં આહરાપેત્વા, ‘‘કથેહિ તાવ તસ્સ ગતિં, યસ્સિદં સીસકપાલ’’ન્તિ આહ. સો તં કપાલં મન્તં પરિજપ્પેત્વા નખેન આકોટેત્વા નેવ અન્તં ન કોટિં પસ્સતિ. અથ સત્થારા, ‘‘ન સક્કોસિ પરિબ્બાજકા’’તિ વુત્તે , ‘‘ઉપપરિક્ખિસ્સામિ તાવા’’તિ વત્વા પુનપ્પુનં પરિવત્તેન્તોપિ ન પસ્સતેવ. બાહિરકમન્તેન હિ ખીણાસવસ્સ ગતિં કથં જાનિસ્સતિ, અથસ્સ મત્થકતો કચ્છેહિ ચ સેદો મુચ્ચિ. સો લજ્જિત્વા તુણ્હીભૂતો અટ્ઠાસિ. સત્થા ‘‘કિલમસિ પરિબ્બાજકા’’તિ આહ. સો ‘‘આમ, કિલમામિ, ન ઇમસ્સ ગતિં જાનામિ, તુમ્હે પન જાનાથા’’તિ. ‘‘અહં એતં જાનામિ, ઇતો ઉત્તરિતરમ્પિ જાનામી’’તિ વત્વા ‘‘નિબ્બાનં ગતો સો’’તિ આહ. પરિબ્બાજકો ‘‘ઇમં વિજ્જં મય્હં દેથા’’તિ આહ. ‘‘તેન હિ પબ્બજા’’તિ વત્વા તં પબ્બાજેત્વા પઠમં સમથકમ્મટ્ઠાને નિયોજેત્વા ઝાનાભિઞ્ઞાસુ પતિટ્ઠિતસ્સ વિપસ્સનાય કમ્મં ઉપદિસિ. સો વિપસ્સનાય કમ્મં કરોન્તો નચિરસ્સેવ અરહત્તં પાપુણિ. તેન વુત્તં અપદાને (અપ॰ થેર ૨.૪૮.૫૬-૬૦) –
So gharāvāsaṃ anicchanto paribbājakapabbajjaṃ pabbajitvā taṃ vijjaṃ nissāya lokena sakkato garukato lābhī hutvā vicaranto sāvatthiṃ upagato satthu santikaṃ gantvā attano ānubhāvaṃ pakāsento – ‘‘ahaṃ, bho gotama, matānaṃ nibbattaṭṭhānaṃ jānāmī’’ti vatvā, ‘‘kathaṃ pana tvaṃ jānāsī’’ti vutte, ‘‘chavasīsāni āharāpetvā mantaṃ parijappetvā nakhena sīsaṃ ākoṭento nirayādikaṃ tehi tehi nibbattaṭṭhānaṃ jānāmī’’ti kathesi. Athassa bhagavā parinibbutassa bhikkhuno sīsakapālaṃ āharāpetvā, ‘‘kathehi tāva tassa gatiṃ, yassidaṃ sīsakapāla’’nti āha. So taṃ kapālaṃ mantaṃ parijappetvā nakhena ākoṭetvā neva antaṃ na koṭiṃ passati. Atha satthārā, ‘‘na sakkosi paribbājakā’’ti vutte , ‘‘upaparikkhissāmi tāvā’’ti vatvā punappunaṃ parivattentopi na passateva. Bāhirakamantena hi khīṇāsavassa gatiṃ kathaṃ jānissati, athassa matthakato kacchehi ca sedo mucci. So lajjitvā tuṇhībhūto aṭṭhāsi. Satthā ‘‘kilamasi paribbājakā’’ti āha. So ‘‘āma, kilamāmi, na imassa gatiṃ jānāmi, tumhe pana jānāthā’’ti. ‘‘Ahaṃ etaṃ jānāmi, ito uttaritarampi jānāmī’’ti vatvā ‘‘nibbānaṃ gato so’’ti āha. Paribbājako ‘‘imaṃ vijjaṃ mayhaṃ dethā’’ti āha. ‘‘Tena hi pabbajā’’ti vatvā taṃ pabbājetvā paṭhamaṃ samathakammaṭṭhāne niyojetvā jhānābhiññāsu patiṭṭhitassa vipassanāya kammaṃ upadisi. So vipassanāya kammaṃ karonto nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.48.56-60) –
‘‘કસ્સપસ્સ ભગવતો, બ્રાહ્મણસ્સ વુસીમતો;
‘‘Kassapassa bhagavato, brāhmaṇassa vusīmato;
પસન્નચિત્તો સુમનો, કુસટ્ઠકમદાસહં.
Pasannacitto sumano, kusaṭṭhakamadāsahaṃ.
‘‘ઇમસ્મિંયેવ કપ્પસ્મિં, કુસટ્ઠકમદાસહં;
‘‘Imasmiṃyeva kappasmiṃ, kusaṭṭhakamadāsahaṃ;
દુગ્ગતિં નાભિજાનામિ, કુસટ્ઠકસ્સિદં ફલં.
Duggatiṃ nābhijānāmi, kusaṭṭhakassidaṃ phalaṃ.
‘‘કિલેસા ઝાપિતા મય્હં…પે॰… કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
અરહત્તં પન પત્વા અઞ્ઞં બ્યાકરોન્તો –
Arahattaṃ pana patvā aññaṃ byākaronto –
૧૮૧.
181.
‘‘યતો અહં પબ્બજિતો, સમ્માસમ્બુદ્ધસાસને;
‘‘Yato ahaṃ pabbajito, sammāsambuddhasāsane;
વિમુચ્ચમાનો ઉગ્ગચ્છિં, કામધાતું ઉપચ્ચગં.
Vimuccamāno uggacchiṃ, kāmadhātuṃ upaccagaṃ.
૧૮૨.
182.
‘‘બ્રહ્મુનો પેક્ખમાનસ્સ, તતો ચિત્તં વિમુચ્ચિ મે;
‘‘Brahmuno pekkhamānassa, tato cittaṃ vimucci me;
અકુપ્પા મે વિમુત્તીતિ, સબ્બસંયોજનક્ખયા’’તિ. – ગાથાદ્વયં અભાસિ;
Akuppā me vimuttīti, sabbasaṃyojanakkhayā’’ti. – gāthādvayaṃ abhāsi;
તત્થ યતો અહં પબ્બજિતો, સમ્માસમ્બુદ્ધસાસનેતિ યતો પભુતિ અહં પબ્બજિતો બુદ્ધસ્સ ભગવતો સાસને, પબ્બજિતકાલતો પટ્ઠાય. વિમુચ્ચમાનો ઉગ્ગચ્છિન્તિ સંકિલેસપક્ખતો પઠમં તાવ સમથવિપસ્સનાહિ વિમુચ્ચમાનો વોદાનધમ્મસવનેન ઉટ્ઠહિં. એવં ઉગ્ગચ્છન્તો કામધાતું ઉપચ્ચગં અનાગામિમગ્ગેન અચ્ચન્તમેવ કામધાતું અતિક્કમિં.
Tattha yato ahaṃ pabbajito, sammāsambuddhasāsaneti yato pabhuti ahaṃ pabbajito buddhassa bhagavato sāsane, pabbajitakālato paṭṭhāya. Vimuccamāno uggacchinti saṃkilesapakkhato paṭhamaṃ tāva samathavipassanāhi vimuccamāno vodānadhammasavanena uṭṭhahiṃ. Evaṃ uggacchanto kāmadhātuṃ upaccagaṃ anāgāmimaggena accantameva kāmadhātuṃ atikkamiṃ.
બ્રહ્મુનો પેક્ખમાનસ્સ, તતો ચિત્તં વિમુચ્ચિ મેતિ સદેવકસ્સ લોકસ્સ અગ્ગભૂતત્તા સેટ્ઠટ્ઠેન બ્રહ્મુનો બુદ્ધસ્સ ભગવતો મહાકરુણાયોગેન ‘‘અયં કુલપુત્તો મમ સાસને પબ્બજિત્વા કથં નુ ખો પટિપજ્જતી’’તિ પેક્ખન્તસ્સ તતો અનાગામિમગ્ગાધિગમતો પચ્છા અગ્ગમગ્ગાધિગમેન મમ ચિત્તં સબ્બસંકિલેસતો અચ્ચન્તમેવ મુચ્ચિ. અકુપ્પા મે વિમુત્તીતિ, સબ્બસંયોજનક્ખયાતિ તથાવિમુત્તચિત્તત્તા એવ સબ્બેસં સંયોજનાનં ખયા પરિક્ખયા ઇતિ એવં અકુપ્પા મે વિમુત્તીતિ અઞ્ઞં બ્યાકાસિ.
Brahmuno pekkhamānassa, tato cittaṃ vimucci meti sadevakassa lokassa aggabhūtattā seṭṭhaṭṭhena brahmuno buddhassa bhagavato mahākaruṇāyogena ‘‘ayaṃ kulaputto mama sāsane pabbajitvā kathaṃ nu kho paṭipajjatī’’ti pekkhantassa tato anāgāmimaggādhigamato pacchā aggamaggādhigamena mama cittaṃ sabbasaṃkilesato accantameva mucci. Akuppāme vimuttīti, sabbasaṃyojanakkhayāti tathāvimuttacittattā eva sabbesaṃ saṃyojanānaṃ khayā parikkhayā iti evaṃ akuppā me vimuttīti aññaṃ byākāsi.
મિગસિરત્થેરગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Migasirattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરગાથાપાળિ • Theragāthāpāḷi / ૧. મિગસિરત્થેરગાથા • 1. Migasirattheragāthā