Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / નેત્તિપ્પકરણ-ટીકા • Nettippakaraṇa-ṭīkā

    મિસ્સકહારસમ્પાતવણ્ણના

    Missakahārasampātavaṇṇanā

    ઇદાનિ યસ્મા સુત્તેસુ હારાનં યોજનાનયદસ્સનત્તા હારસમ્પાતદેસના હારવિભઙ્ગદેસના વિય ન હારસરૂપમત્તદસ્સનત્તા, તસ્મા પેટકોપદેસે આગતનયાનુસારેન અપરેહિ વિપરિયાયેહિ હારસમ્પાતયોજનાવિધિં દસ્સેન્તો ‘‘અપિચા’’તિઆદિમાહ. તત્થ વિજ્જાવિજ્જાય કુસલાકુસલચિત્તપ્પવત્તિયા અલોભાદોસલોભદોસાપિ પરમ્પરભાવેન પવત્તન્તિ નિદાનભાવતોતિ દસ્સેન્તો ‘‘છ ધમ્મા…પે॰… મૂલાની’’તિ આહ. યથા ચ નિદાનભાવેન પુબ્બઙ્ગમતા, એવં અત્તનો વસેવત્તનેનાપિ પુબ્બઙ્ગમતા લબ્ભતેવાતિ વુત્તં ‘‘સાધિપતિકાનં અધિપતિ, સબ્બચિત્તુપ્પાદાનં ઇન્દ્રિયાની’’તિ. અલોભસ્સાતિ અલોભયુત્તસ્સ ચિત્તુપ્પાદસ્સ. નેક્ખમ્મચ્છન્દેનાતિ કુસલચ્છન્દેન. નેક્ખમ્મસદ્દો પબ્બજ્જાદીસુ નિરુળ્હો. વુત્તઞ્હિ –

    Idāni yasmā suttesu hārānaṃ yojanānayadassanattā hārasampātadesanā hāravibhaṅgadesanā viya na hārasarūpamattadassanattā, tasmā peṭakopadese āgatanayānusārena aparehi vipariyāyehi hārasampātayojanāvidhiṃ dassento ‘‘apicā’’tiādimāha. Tattha vijjāvijjāya kusalākusalacittappavattiyā alobhādosalobhadosāpi paramparabhāvena pavattanti nidānabhāvatoti dassento ‘‘cha dhammā…pe… mūlānī’’ti āha. Yathā ca nidānabhāvena pubbaṅgamatā, evaṃ attano vasevattanenāpi pubbaṅgamatā labbhatevāti vuttaṃ ‘‘sādhipatikānaṃ adhipati, sabbacittuppādānaṃ indriyānī’’ti. Alobhassāti alobhayuttassa cittuppādassa. Nekkhammacchandenāti kusalacchandena. Nekkhammasaddo pabbajjādīsu niruḷho. Vuttañhi –

    ‘‘પબ્બજ્જા પઠમં ઝાનં, નિબ્બાનઞ્ચ વિપસ્સના;

    ‘‘Pabbajjā paṭhamaṃ jhānaṃ, nibbānañca vipassanā;

    સબ્બેપિ કુસલા ધમ્મા, ‘નેક્ખમ્મ’ન્તિ પવુચ્ચરે’’તિ. (ઇતિવુ॰ અટ્ઠ॰ ૧૦૯; દી॰ નિ॰ ટી॰ ૨.૩૫૯; અ॰ નિ॰ ટી॰ ૨.૨.૬૬) –

    Sabbepi kusalā dhammā, ‘nekkhamma’nti pavuccare’’ti. (itivu. aṭṭha. 109; dī. ni. ṭī. 2.359; a. ni. ṭī. 2.2.66) –

    તેસુ ઇધ કુસલા ધમ્મા અધિપ્પેતા. તેન વુત્તં ‘‘કુસલચ્છન્દેના’’તિ. નેક્ખમ્મચ્છન્દેન ઉપનિસ્સયભૂતેન, ન અધિપતિભૂતેન. ઇદં વુત્તં હોતિ – અલોભપ્પધાનો ચે ચિત્તુપ્પાદો હોતિ, નેક્ખમ્મચ્છન્દેન ઉપનિસ્સયભૂતેન મનો તસ્સ પુબ્બઙ્ગમો હોતિ. સેસપદદ્વયેપિ એસેવ નયો.

    Tesu idha kusalā dhammā adhippetā. Tena vuttaṃ ‘‘kusalacchandenā’’ti. Nekkhammacchandena upanissayabhūtena, na adhipatibhūtena. Idaṃ vuttaṃ hoti – alobhappadhāno ce cittuppādo hoti, nekkhammacchandena upanissayabhūtena mano tassa pubbaṅgamo hoti. Sesapadadvayepi eseva nayo.

    યદગ્ગેન તેસં ધમ્માનં મનો પુબ્બઙ્ગમં, તદગ્ગેન તેસં જેટ્ઠં, પધાનઞ્ચાતિ વુત્તં ‘‘મનોસેટ્ઠાતિ મનો તેસં ધમ્માન’’ન્તિઆદિ. મનોમયતા મનેન કતાદિભાવો, સો ચ મનસ્સ તેસં સહજાતાદિના પચ્ચયભાવો એવાતિ વુત્તં ‘‘મનોમયાતિ…પે॰… પચ્ચયો’’તિ. તે પનાતિ એત્થ પન-સદ્દો વિસેસત્થદીપકો, તેનેતં દસ્સેતિ – યદિપિ તેસં ધમ્માનં છન્દાદયોપિ પચ્ચયા એવ, ઇન્દ્રિયાદિપચ્ચયેન પન સવિસેસં પચ્ચયભૂતસ્સ મનસ્સેવ વસેનેવ વુત્તં ‘‘મનોમયા’’તિ. તત્થ છન્દસમુદાનીતાતિ યથાવુત્તનેક્ખમ્માદિછન્દેન સમ્મા ઉદ્ધમુદ્ધં નીતા, તતો સમુદાગતાતિ અત્થો. તતો એવ નેક્ખમ્મવિતક્કાદિતો સમુપ્પન્નત્તા અનાવિલસઙ્કપ્પસમુટ્ઠાના. તજ્જામનોવિઞ્ઞાણધાતુસમ્ફસ્સેન સહાધિટ્ઠાનતો ફસ્સસમોધાના. ‘‘ફુટ્ઠો, ભિક્ખવે, વેદેતિ, ફુટ્ઠો સઞ્જાનાતિ, ફુટ્ઠો ચેતેતી’’તિ (સં॰ નિ॰ ૪.૯૩) હિ વુત્તં. ઇદં મનોકમ્મન્તિ કાયઙ્ગવાચઙ્ગચોપનં અકત્વા સદ્ધાસમન્નાગતેન પસન્નેન મનસા પવત્તં ઇદં કુસલં મનોકમ્મં. તં પન અનભિજ્ઝાસહગતં, અબ્યાપાદસહગતં, સમ્માદિટ્ઠિસહગતન્તિ તિવિધં હોતિ.

    Yadaggena tesaṃ dhammānaṃ mano pubbaṅgamaṃ, tadaggena tesaṃ jeṭṭhaṃ, padhānañcāti vuttaṃ ‘‘manoseṭṭhāti mano tesaṃ dhammāna’’ntiādi. Manomayatā manena katādibhāvo, so ca manassa tesaṃ sahajātādinā paccayabhāvo evāti vuttaṃ ‘‘manomayāti…pe… paccayo’’ti. Te panāti ettha pana-saddo visesatthadīpako, tenetaṃ dasseti – yadipi tesaṃ dhammānaṃ chandādayopi paccayā eva, indriyādipaccayena pana savisesaṃ paccayabhūtassa manasseva vaseneva vuttaṃ ‘‘manomayā’’ti. Tattha chandasamudānītāti yathāvuttanekkhammādichandena sammā uddhamuddhaṃ nītā, tato samudāgatāti attho. Tato eva nekkhammavitakkādito samuppannattā anāvilasaṅkappasamuṭṭhānā. Tajjāmanoviññāṇadhātusamphassena sahādhiṭṭhānato phassasamodhānā. ‘‘Phuṭṭho, bhikkhave, vedeti, phuṭṭho sañjānāti, phuṭṭho cetetī’’ti (saṃ. ni. 4.93) hi vuttaṃ. Idaṃ manokammanti kāyaṅgavācaṅgacopanaṃ akatvā saddhāsamannāgatena pasannena manasā pavattaṃ idaṃ kusalaṃ manokammaṃ. Taṃ pana anabhijjhāsahagataṃ, abyāpādasahagataṃ, sammādiṭṭhisahagatanti tividhaṃ hoti.

    ભાસતીતિ અવિસંવાદનાદિના વાચઙ્ગચોપનાવસેન પવત્તેન્તિયા વચીવિઞ્ઞત્તિયા સાધેતબ્બં સાધેતીતિ અત્થો, તેન કાયદ્વારતો પવત્તકુસલવચીકમ્મમ્પિ સઙ્ગહિતં હોતિ. તથા હિ વક્ખતિ ‘‘વચીવિઞ્ઞત્તિવિપ્ફારતો, તથા સાદિયનતો ચ ભાસતી’’તિ. સબ્બમ્પિ વચીકમ્મં સચ્ચાદિવસેન ચતુબ્બિધં. કરોતીતિ અત્તનો, પરેસઞ્ચ હિતાહિતાનિ કારણાકારણેહિ કાયઙ્ગચોપનાવસેન પવત્તેન્તિયા કાયવિઞ્ઞત્તિયા સાધેતબ્બં સાધેતીતિ અત્થો, તેન વચીદ્વારતો પવત્તકુસલકાયકમ્મમ્પિ સઙ્ગહિતં હોતિ. તથા ચ વક્ખતિ ‘‘કાયવિઞ્ઞત્તિવિપ્ફારતો, તથા સાદિયનતો ચ કરોતી’’તિ (નેત્તિ॰ અટ્ઠ॰ ૭૬ મિસ્સકહારસમ્પાતવણ્ણના). કમ્મપથવસેન ગય્હમાને પાણાતિપાતાદિવસેન તં તિવિધં હોતિ. તેનાહ ‘‘ઇતિ દસકુસલકમ્મપથાદસ્સિતા’’તિ. દસપુઞ્ઞકિરિયવત્થુવસેનાપિ ગાથાય અત્થો યુજ્જતિ. તથા હિ વક્ખતિ ‘‘સો પસન્નચિત્તો’’તિઆદિ. ભાસતિ વા કરોતિ વા કેવલં મનસા પવત્તતીતિ અનિયમત્થો વા-સદ્દો. તથા ચેવ સંવણ્ણિતં.

    Bhāsatīti avisaṃvādanādinā vācaṅgacopanāvasena pavattentiyā vacīviññattiyā sādhetabbaṃ sādhetīti attho, tena kāyadvārato pavattakusalavacīkammampi saṅgahitaṃ hoti. Tathā hi vakkhati ‘‘vacīviññattivipphārato, tathā sādiyanato ca bhāsatī’’ti. Sabbampi vacīkammaṃ saccādivasena catubbidhaṃ. Karotīti attano, paresañca hitāhitāni kāraṇākāraṇehi kāyaṅgacopanāvasena pavattentiyā kāyaviññattiyā sādhetabbaṃ sādhetīti attho, tena vacīdvārato pavattakusalakāyakammampi saṅgahitaṃ hoti. Tathā ca vakkhati ‘‘kāyaviññattivipphārato, tathā sādiyanato ca karotī’’ti (netti. aṭṭha. 76 missakahārasampātavaṇṇanā). Kammapathavasena gayhamāne pāṇātipātādivasena taṃ tividhaṃ hoti. Tenāha ‘‘iti dasakusalakammapathādassitā’’ti. Dasapuññakiriyavatthuvasenāpi gāthāya attho yujjati. Tathā hi vakkhati ‘‘so pasannacitto’’tiādi. Bhāsati vā karoti vā kevalaṃ manasā pavattatīti aniyamattho -saddo. Tathā ceva saṃvaṇṇitaṃ.

    દસવિધસ્સ કુસલકમ્મસ્સાતિ દસવિધસ્સ કુસલકમ્મપથકમ્મસ્સ, વક્ખમાનનયેન વા દસપુઞ્ઞકિરિયવત્થુસઙ્ખાતસ્સ કુસલકમ્મસ્સ. નનુ તત્થ દાનાદિમયં તિવિધમેવ પુઞ્ઞકિરિયવત્થુ વુત્તન્તિ? સચ્ચં, તં પન ઇતરેસં તદન્તોગધત્તા.

    Dasavidhassa kusalakammassāti dasavidhassa kusalakammapathakammassa, vakkhamānanayena vā dasapuññakiriyavatthusaṅkhātassa kusalakammassa. Nanu tattha dānādimayaṃ tividhameva puññakiriyavatthu vuttanti? Saccaṃ, taṃ pana itaresaṃ tadantogadhattā.

    ‘‘સુખમન્વેતી’’તિ સઙ્ખેપેન વુત્તં સુખાનુગમં વિત્થારેન દસ્સેન્તો ‘‘ઇધસ્સુ પુરિસો’’તિઆદિમાહ. તત્થ એવં સન્તન્તિ એવં ભૂતં, અપ્પહીનાનુસયો હુત્વા સુખવેદનીયફસ્સસમ્ભૂતન્તિ અત્થો.

    ‘‘Sukhamanvetī’’ti saṅkhepena vuttaṃ sukhānugamaṃ vitthārena dassento ‘‘idhassu puriso’’tiādimāha. Tattha evaṃ santanti evaṃ bhūtaṃ, appahīnānusayo hutvā sukhavedanīyaphassasambhūtanti attho.

    તત્થ ‘‘યં મનો’’તિઆદિના ગાથાત્થવસેન ચતુસચ્ચં નિદ્ધારેતિ. આદિતો વવત્થાપિતેસુ ખન્ધાદીસુ ખન્ધમુખેન સચ્ચાનં કથિતત્તા સત્તાનં ભિન્નરુચિભાવતો નાનાનયેહિ વિપસ્સનાભૂમિકોસલ્લત્થં, પુબ્બાપરસમ્બન્ધદસ્સનત્થઞ્ચ એવં વુત્તં ‘‘એવં…પે॰… નિદ્ધારેતબ્બાની’’તિ. સચ્ચમુખેન અસ્સાદાદિકે નિદ્ધારેત્વા દેસનાહારસમ્પાતં યોજેતું ‘‘તત્થ સમુદયેના’’તિઆદિમાહ, તં વુત્તનયમેવ. યઞ્હેત્થ અઞ્ઞમ્પિ અત્થતો ન વિભત્તં, તં હેટ્ઠા વુત્તનયત્તા, ઉત્તાનત્થત્તા ચાતિ વેદિતબ્બં.

    Tattha ‘‘yaṃ mano’’tiādinā gāthātthavasena catusaccaṃ niddhāreti. Ādito vavatthāpitesu khandhādīsu khandhamukhena saccānaṃ kathitattā sattānaṃ bhinnarucibhāvato nānānayehi vipassanābhūmikosallatthaṃ, pubbāparasambandhadassanatthañca evaṃ vuttaṃ ‘‘evaṃ…pe… niddhāretabbānī’’ti. Saccamukhena assādādike niddhāretvā desanāhārasampātaṃ yojetuṃ ‘‘tattha samudayenā’’tiādimāha, taṃ vuttanayameva. Yañhettha aññampi atthato na vibhattaṃ, taṃ heṭṭhā vuttanayattā, uttānatthattā cāti veditabbaṃ.

    મનનલક્ખણેતિ મનનલક્ખણહેતુ. ‘‘મનનલક્ખણેના’’તિ વા પાઠો. ઈહાભાવતો બ્યાપારાભાવતો. યેન પસાદેન સમન્નાગતત્તા મનો ‘‘પસન્નો’’તિ વુત્તો, તસ્સ પસાદસ્સ કિચ્ચં મને આરોપેત્વા આહ ‘‘અકાલુસિયતો, આરમ્મણસ્સ ઓકપ્પનતો ચ પસન્નેના’’તિ. તથા સાદિયનતોતિ વાચાય વત્તબ્બં અવત્વાવ ફસ્સસાદિયનતો અનુજાનતો. દુતિયે તથા સાદિયનતોતિ કાયેન કાતબ્બં યથા કતં હોતિ, તથા વાચાય સંવિધાનતો. તથા પસુતત્તાતિ યથા સુખમન્વેતિ, તથા ઉપચિતત્તા એવાતિ અત્થો. તતોતિ તતો કારણા, મનસા પસન્નેન, ભાસનેન, કરણેન ચ હેતુનાતિ વુત્તં હોતિ. અનઞ્ઞત્થાતિ એતસ્મિં પન અત્થે. તતોતિ તતો એવ. યો હિ પસન્નમનો તેન યં ભાસનં, કરણઞ્ચ, તતો એવ નં સુખમન્વેતીતિ વુત્તં હોતિ. સાતભાવતોતિ સાતવેદનાભાવતો. ઇટ્ઠભાવતોતિ મનાપભાવતો. કમ્મતો વિપાકુપ્પત્તિફલદાનસમત્થભાવેન કમ્મસ્સ નિબ્બત્તત્તા વિપાકસ્સેવ અનિબ્બત્તત્તાતિ આહ ‘‘કતૂ…પે॰… અન્વેતીતિ વુત્ત’’ન્તિ કારણાયત્ત વુત્તિતોતિ કતભાવહેતુકત્તા કમ્મસ્સાતિ અધિપ્પાયો. અસઙ્કન્તિતોતિ યસ્મિં સન્તાને કમ્મં નિબ્બત્તં, તદઞ્ઞસન્તાના સઙ્કમનતો.

    Mananalakkhaṇeti mananalakkhaṇahetu. ‘‘Mananalakkhaṇenā’’ti vā pāṭho. Īhābhāvato byāpārābhāvato. Yena pasādena samannāgatattā mano ‘‘pasanno’’ti vutto, tassa pasādassa kiccaṃ mane āropetvā āha ‘‘akālusiyato, ārammaṇassa okappanato ca pasannenā’’ti. Tathā sādiyanatoti vācāya vattabbaṃ avatvāva phassasādiyanato anujānato. Dutiye tathā sādiyanatoti kāyena kātabbaṃ yathā kataṃ hoti, tathā vācāya saṃvidhānato. Tathā pasutattāti yathā sukhamanveti, tathā upacitattā evāti attho. Tatoti tato kāraṇā, manasā pasannena, bhāsanena, karaṇena ca hetunāti vuttaṃ hoti. Anaññatthāti etasmiṃ pana atthe. Tatoti tato eva. Yo hi pasannamano tena yaṃ bhāsanaṃ, karaṇañca, tato eva naṃ sukhamanvetīti vuttaṃ hoti. Sātabhāvatoti sātavedanābhāvato. Iṭṭhabhāvatoti manāpabhāvato. Kammato vipākuppattiphaladānasamatthabhāvena kammassa nibbattattā vipākasseva anibbattattāti āha ‘‘katū…pe… anvetīti vutta’’nti kāraṇāyatta vuttitoti katabhāvahetukattā kammassāti adhippāyo. Asaṅkantitoti yasmiṃ santāne kammaṃ nibbattaṃ, tadaññasantānā saṅkamanato.

    આધિપચ્ચયોગતોતિ સહજાતાધિપતિવસેન આધિપચ્ચયુત્તત્તા. સહજાતધમ્માનઞ્હિ તંસમ્પયુત્તસ્સ મનસ્સ વસેન પુબ્બઙ્ગમતા ઇધાધિપ્પેતા. તતો એવાતિ આધિપચ્ચયોગતો એવ. મનસ્સાતિ ઉપયોગત્થે સામિવચનં. તેસં ધમ્માનન્તિ સમ્બન્ધો. કુસલભાવો યુજ્જતિ પસાદસ્સ યોનિસોમનસિકારહેતુકત્તા . નનુ વિભજ્જબ્યાકરણેસુ તેસં સાવકાનં સદ્ધા ઉપ્પજ્જતીતિ? નાયં સદ્ધા, તદાકારા પન અકુસલા ધમ્મા તથા વુચ્ચન્તીતિ વેદિતબ્બં. તથા હિ વક્ખતિ ‘‘નાયં પસાદો’’તિઆદિ (નેત્તિ॰ અટ્ઠ॰ ૭૬ મિસ્સકહારસમ્પાતવણ્ણના). સુખં અન્વેતીતિ યુજ્જતિ કમ્મસ્સ ફલદાને સમત્થભાવતો. યથા હિ કતં કમ્મં ફલદાનસમત્થં હોતિ, તથા કતં ઉપચિતન્તિ વુચ્ચતીતિ.

    Ādhipaccayogatoti sahajātādhipativasena ādhipaccayuttattā. Sahajātadhammānañhi taṃsampayuttassa manassa vasena pubbaṅgamatā idhādhippetā. Tato evāti ādhipaccayogato eva. Manassāti upayogatthe sāmivacanaṃ. Tesaṃ dhammānanti sambandho. Kusalabhāvo yujjati pasādassa yonisomanasikārahetukattā . Nanu vibhajjabyākaraṇesu tesaṃ sāvakānaṃ saddhā uppajjatīti? Nāyaṃ saddhā, tadākārā pana akusalā dhammā tathā vuccantīti veditabbaṃ. Tathā hi vakkhati ‘‘nāyaṃ pasādo’’tiādi (netti. aṭṭha. 76 missakahārasampātavaṇṇanā). Sukhaṃ anvetīti yujjati kammassa phaladāne samatthabhāvato. Yathā hi kataṃ kammaṃ phaladānasamatthaṃ hoti, tathā kataṃ upacitanti vuccatīti.

    મનોપવિચારા ઇધ નેક્ખમ્મસિતા સોમનસ્સૂપવિચારા, ઉપેક્ખૂપવિચારા ચ વેદિતબ્બા કુસલાધિકારત્તા. તે પન યસ્મા ચિત્તં નિસ્સાયેવ પવત્તન્તિ, નાનિસ્સાય, તસ્મા વુત્તં ‘‘મનો મનોપવિચારાનં પદટ્ઠાન’’ન્તિ. કુસલપક્ખસ્સ પદટ્ઠાનન્તિ એત્થ કુસલો તાવ ફસ્સો કુસલસ્સ વેદનાક્ખન્ધસ્સ સઞ્ઞાક્ખન્ધસ્સ સઙ્ખારક્ખન્ધસ્સ સહજાતાદિના પચ્ચયો હોતિ. ‘‘ફુટ્ઠો, ભિક્ખવે, વેદેતિ, ફુટ્ઠો સઞ્જાનાતિ, ફુટ્ઠો ચેતેતી’’તિ (સં॰ નિ॰ ૪.૯૩) વુત્તં. એવં વેદનાદીનમ્પિ વેદિતબ્બં. સદ્ધાદીનમ્પિ પચ્ચયભાવે વત્તબ્બમેવ નત્થિ. સબ્બસ્સાતિ ચતુભૂમકસ્સ. કામાવચરા હિ કુસલા ધમ્મા યથારહં ચતુભૂમકસ્સાપિ કુસલસ્સ પચ્ચયા હોન્તિ, એવં ઇતરભૂમકાપિ.

    Manopavicārā idha nekkhammasitā somanassūpavicārā, upekkhūpavicārā ca veditabbā kusalādhikārattā. Te pana yasmā cittaṃ nissāyeva pavattanti, nānissāya, tasmā vuttaṃ ‘‘mano manopavicārānaṃ padaṭṭhāna’’nti. Kusalapakkhassa padaṭṭhānanti ettha kusalo tāva phasso kusalassa vedanākkhandhassa saññākkhandhassa saṅkhārakkhandhassa sahajātādinā paccayo hoti. ‘‘Phuṭṭho, bhikkhave, vedeti, phuṭṭho sañjānāti, phuṭṭho cetetī’’ti (saṃ. ni. 4.93) vuttaṃ. Evaṃ vedanādīnampi veditabbaṃ. Saddhādīnampi paccayabhāve vattabbameva natthi. Sabbassāti catubhūmakassa. Kāmāvacarā hi kusalā dhammā yathārahaṃ catubhūmakassāpi kusalassa paccayā honti, evaṃ itarabhūmakāpi.

    ‘‘પસન્નેન મનસા ભાસતી’’તિ વુત્તત્તા વિસેસતો સમ્માવાચાપચ્ચયં ભાસનં ઇધાધિપ્પેતન્તિ વુત્તં ‘‘ભાસતીતિ સમ્માવાચા’’તિ. તત્થાયમધિપ્પાયો ‘‘ભાસતીતિ યમિદં પદં, ઇમિના સમ્માવાચા ગહિતા હોતી’’તિ. કરોતીતિ સમ્માકમ્મન્તોતિ એત્થાપિ એસેવ નયો. સુપરિસુદ્ધે કાયવચીકમ્મે ઠિતસ્સ આજીવપારિસુદ્ધિ, ન ઇતરસ્સાતિ વુત્તં ‘‘તે સમ્માઆજીવસ્સ પદટ્ઠાન’’ન્તિ. તત્થ તેતિ સમ્માવાચાકમ્મન્તા. યસ્મા પન આજીવટ્ઠમકે સીલે પતિટ્ઠિતસ્સ ઉપ્પન્નાનુપ્પન્નાનં અકુસલધમ્માનં પહાનાનુપ્પાદનાનિ, અનુપ્પન્નુપ્પન્નાનં કુસલધમ્માનં ઉપ્પાદનપારિપૂરિયા ચ સમ્ભવન્તિ, તથા સમ્માવાયામે ઠિતસ્સેવ કાયાદીસુ સુભસઞ્ઞાદિવિદ્ધંસિની સમ્માસતિ સમ્ભવતિ, તસ્મા વુત્તં ‘‘સમ્માઆજીવો…પે॰…પદટ્ઠાન’’ન્તિ. જેટ્ઠકસીલં પાતિમોક્ખસંવરો, સદ્ધાસાધનો ચ સોતિ આહ ‘‘તં સીલસ્સ પદટ્ઠાન’’ન્તિ.

    ‘‘Pasannena manasā bhāsatī’’ti vuttattā visesato sammāvācāpaccayaṃ bhāsanaṃ idhādhippetanti vuttaṃ ‘‘bhāsatīti sammāvācā’’ti. Tatthāyamadhippāyo ‘‘bhāsatīti yamidaṃ padaṃ, iminā sammāvācā gahitā hotī’’ti. Karotīti sammākammantoti etthāpi eseva nayo. Suparisuddhe kāyavacīkamme ṭhitassa ājīvapārisuddhi, na itarassāti vuttaṃ ‘‘te sammāājīvassa padaṭṭhāna’’nti. Tattha teti sammāvācākammantā. Yasmā pana ājīvaṭṭhamake sīle patiṭṭhitassa uppannānuppannānaṃ akusaladhammānaṃ pahānānuppādanāni, anuppannuppannānaṃ kusaladhammānaṃ uppādanapāripūriyā ca sambhavanti, tathā sammāvāyāme ṭhitasseva kāyādīsu subhasaññādividdhaṃsinī sammāsati sambhavati, tasmā vuttaṃ ‘‘sammāājīvo…pe…padaṭṭhāna’’nti. Jeṭṭhakasīlaṃ pātimokkhasaṃvaro, saddhāsādhano ca soti āha ‘‘taṃ sīlassa padaṭṭhāna’’nti.

    તેસન્તિ કાયવચીકમ્માનં. કમ્મપચ્ચયતાયાતિ કુસલકમ્મહેતુકતાય.

    Tesanti kāyavacīkammānaṃ. Kammapaccayatāyāti kusalakammahetukatāya.

    પદત્થો ચ વુત્તનયેનાતિ ‘‘મનનતો આરમ્મણવિજાનનતો’’તિઆદિના.

    Padattho ca vuttanayenāti ‘‘mananato ārammaṇavijānanato’’tiādinā.

    અયં આવટ્ટોતિ અયં સભાગવિસભાગધમ્માવટ્ટનવસેન આવટ્ટો. એત્થ હિ કુસલમૂલસમ્મત્તમગ્ગાદિનિદ્ધારણા સભાગધમ્માવટ્ટના. અવિજ્જાભવતણ્હાનં નિદ્ધારણા વિસભાગધમ્માવટ્ટના.

    Ayaṃāvaṭṭoti ayaṃ sabhāgavisabhāgadhammāvaṭṭanavasena āvaṭṭo. Ettha hi kusalamūlasammattamaggādiniddhāraṇā sabhāgadhammāvaṭṭanā. Avijjābhavataṇhānaṃ niddhāraṇā visabhāgadhammāvaṭṭanā.

    વિભત્તિહારે પદટ્ઠાનભૂમિવિભાગા વુત્તનયા, સુવિઞ્ઞેય્યા ચાતિ ધમ્મવિભાગમેવ દસ્સેન્તો ‘‘નયિદ’’ન્તિઆદિમાહ. તત્થ ‘‘નયિદં યથારુતવસેન ગહેતબ્બ’’ન્તિ સુત્તસ્સ નેય્યત્થતં વત્વા ‘‘યોહી’’તિઆદિના તં વિવરતિ. ‘‘દુક્ખમેવ અન્વેતી’’તિ કસ્મા વુત્તં, નનુ યત્થ કત્થચિ હિતેસિતા કુસલમેવાતિ? નયિદમીદિસં સન્ધાય વુત્તં, અધમ્મં પન ધમ્મોતિ, ધમ્મઞ્ચ પન અધમ્મોતિ દીપનેન લોકસ્સ સબ્બાનત્થબીજભૂતેસુ સકલહિતસુખુપાયપટિક્ખેપકેસુ તિત્થકરેસુ અસન્તગુણસમ્ભાવનવસેન પવત્તમિચ્છાધિમોક્ખં સન્ધાય વુત્તં. યો હિ લોકે અપ્પમત્તકમ્પિ પુઞ્ઞં કાતુકામં પાપિકં દિટ્ઠિં નિસ્સાય પટિબાહતિ, સોપિ ગારય્હો, કિમઙ્ગં પન અરિયવિનયે સમ્માપટિપત્તિં પટિબાહન્તેસૂતિ દુક્ખફલાવ તત્થ સમ્ભાવનાપસંસા પયિરુપાસના. તથા હિ વુત્તં – ‘‘ન ખો અહં, મોઘપુરિસ, અરહત્તસ્સ મચ્છરાયામિ, અપિચ તુય્હેવેતં પાપકં દિટ્ઠિગતં…પે॰… દીઘરત્તં અહિતાય દુક્ખાય સંવત્તતી’’તિ (દી॰ નિ॰ ૩.૭), ‘‘યો નિન્દિયં પસંસતિ (સુ॰ નિ॰ ૬૬૩; સં॰ નિ॰ ૧.૧૮૦, ૧૮૧; અ॰ નિ॰ ૪.૩; નેત્તિ॰ ૯૨), સબ્બસ્સાપિ અનત્થસ્સ મૂલં બાલૂપસેવના’’તિ ચ.

    Vibhattihāre padaṭṭhānabhūmivibhāgā vuttanayā, suviññeyyā cāti dhammavibhāgameva dassento ‘‘nayida’’ntiādimāha. Tattha ‘‘nayidaṃ yathārutavasena gahetabba’’nti suttassa neyyatthataṃ vatvā ‘‘yohī’’tiādinā taṃ vivarati. ‘‘Dukkhameva anvetī’’ti kasmā vuttaṃ, nanu yattha katthaci hitesitā kusalamevāti? Nayidamīdisaṃ sandhāya vuttaṃ, adhammaṃ pana dhammoti, dhammañca pana adhammoti dīpanena lokassa sabbānatthabījabhūtesu sakalahitasukhupāyapaṭikkhepakesu titthakaresu asantaguṇasambhāvanavasena pavattamicchādhimokkhaṃ sandhāya vuttaṃ. Yo hi loke appamattakampi puññaṃ kātukāmaṃ pāpikaṃ diṭṭhiṃ nissāya paṭibāhati, sopi gārayho, kimaṅgaṃ pana ariyavinaye sammāpaṭipattiṃ paṭibāhantesūti dukkhaphalāva tattha sambhāvanāpasaṃsā payirupāsanā. Tathā hi vuttaṃ – ‘‘na kho ahaṃ, moghapurisa, arahattassa maccharāyāmi, apica tuyhevetaṃ pāpakaṃ diṭṭhigataṃ…pe… dīgharattaṃ ahitāya dukkhāya saṃvattatī’’ti (dī. ni. 3.7), ‘‘yo nindiyaṃ pasaṃsati (su. ni. 663; saṃ. ni. 1.180, 181; a. ni. 4.3; netti. 92), sabbassāpi anatthassa mūlaṃ bālūpasevanā’’ti ca.

    ઇદઞ્હિ સુત્તન્તિ ‘‘મનોપુબ્બઙ્ગમા…પે॰…પદ’’ન્તિ (ધ॰ પ॰ ૧, ૨) પઠમં ગાથં સન્ધાય વદતિ. એતસ્સાતિ સંવણ્ણિયમાનસુત્તસ્સ.

    Idañhi suttanti ‘‘manopubbaṅgamā…pe…pada’’nti (dha. pa. 1, 2) paṭhamaṃ gāthaṃ sandhāya vadati. Etassāti saṃvaṇṇiyamānasuttassa.

    કિચ્ચપઞ્ઞત્તીતિ અધિપતિપચ્ચયસઙ્ખાતસ્સ કિચ્ચસ્સ પઞ્ઞાપનં. પધાનપઞ્ઞત્તીતિ પધાનભાવસ્સ પઞ્ઞાપના. સહજાતપઞ્ઞત્તીતિ તેસં ધમ્માનં મનસા સહભાવપઞ્ઞાપના.

    Kiccapaññattīti adhipatipaccayasaṅkhātassa kiccassa paññāpanaṃ. Padhānapaññattīti padhānabhāvassa paññāpanā. Sahajātapaññattīti tesaṃ dhammānaṃ manasā sahabhāvapaññāpanā.

    મહાભૂતાતીતિ ઇતિસદ્દો આદિઅત્થો, તેન મહાભૂતાવિનાભાવી સબ્બો રૂપધમ્મો સઙ્ગય્હતિ.

    Mahābhūtātīti itisaddo ādiattho, tena mahābhūtāvinābhāvī sabbo rūpadhammo saṅgayhati.

    ‘‘મનોપુબ્બઙ્ગમા’’તિ સમાસપદે ‘‘મનો’’તિ પદં તદવયવમત્તન્તિ આહ ‘‘નેવ પદસુદ્ધી’’તિ. તેનેવાહ ‘‘મનોપુબ્બઙ્ગમાતિ પદસુદ્ધી’’તિ. ‘‘છાયાવ અનપાયિની’’તિ ઇદં સુખાનુગમસ્સ ઉદાહરણમત્તં, ન યથાધિપ્પેતત્થપરિસમાપનં. ‘‘સુખમન્વેતી’’તિ પન યથાધિપ્પેતત્થપરિસમાપનન્તિ વુત્તં ‘‘પદસુદ્ધિ ચેવ આરમ્ભસુદ્ધિ ચા’’તિ.

    ‘‘Manopubbaṅgamā’’ti samāsapade ‘‘mano’’ti padaṃ tadavayavamattanti āha ‘‘neva padasuddhī’’ti. Tenevāha ‘‘manopubbaṅgamāti padasuddhī’’ti. ‘‘Chāyāva anapāyinī’’ti idaṃ sukhānugamassa udāharaṇamattaṃ, na yathādhippetatthaparisamāpanaṃ. ‘‘Sukhamanvetī’’ti pana yathādhippetatthaparisamāpananti vuttaṃ ‘‘padasuddhi ceva ārambhasuddhi cā’’ti.

    એકત્તતાતિ મનોપુબ્બઙ્ગમાદિસામઞ્ઞં સન્ધાય વદતિ. એવં સેસેસુપિ. વેમત્તતા ‘‘મનોપુબ્બઙ્ગમા’’તિઆદિના સામઞ્ઞતો વુત્તધમ્મે પસાદો ધારણાય નિવત્તેત્વા પસન્નસઙ્ખાતે વિસેસે અવટ્ઠાપનતો. સેસેસુપિ એસેવ નયો. પસાદો સિનેહસભાવો, અસ્સદ્ધિયં વિય લૂખસભાવં દોસં વિનોદેતીતિ આહ ‘‘બ્યાપાદવિક્ખમ્ભનતો’’તિ. બહિદ્ધાતિ સદ્ધેય્યવત્થું સન્ધાયાહ. ઓકપ્પનતોતિ આરમ્મણં અનુપવિસિત્વા અનુપક્ખન્દિત્વા સદ્દહનતો.

    Ekattatāti manopubbaṅgamādisāmaññaṃ sandhāya vadati. Evaṃ sesesupi. Vemattatā ‘‘manopubbaṅgamā’’tiādinā sāmaññato vuttadhamme pasādo dhāraṇāya nivattetvā pasannasaṅkhāte visese avaṭṭhāpanato. Sesesupi eseva nayo. Pasādo sinehasabhāvo, assaddhiyaṃ viya lūkhasabhāvaṃ dosaṃ vinodetīti āha ‘‘byāpādavikkhambhanato’’ti. Bahiddhāti saddheyyavatthuṃ sandhāyāha. Okappanatoti ārammaṇaṃ anupavisitvā anupakkhanditvā saddahanato.

    દેય્યધમ્માદયોતિ એત્થ આદિસદ્દેન સંવેગહિરોત્તપ્પકસિણમણ્ડલાદયો સઙ્ગય્હન્તિ. ઇટ્ઠારમ્મણાદયોતિ આદિસદ્દેન ઇટ્ઠમજ્ઝત્તારમ્મણા, દ્વારધમ્મા, મનસિકારોતિ એવમાદીનં સઙ્ગહો દટ્ઠબ્બો. તથા ફસ્સોતિ યથા વેદનાદીનં ઇટ્ઠારમ્મણાદયો પચ્ચયો, એવં ફસ્સોપીતિ પચ્ચયતાસામઞ્ઞમેવ ઉપસંહરતિ તથા-સદ્દો. વેદનાદીનન્તિ હિ વેદનાદયો તયો ખન્ધા ગહિતા. વિઞ્ઞાણસ્સ વેદનાદયોતિ નામરૂપં સન્ધાય વદતિ.

    Deyyadhammādayoti ettha ādisaddena saṃvegahirottappakasiṇamaṇḍalādayo saṅgayhanti. Iṭṭhārammaṇādayoti ādisaddena iṭṭhamajjhattārammaṇā, dvāradhammā, manasikāroti evamādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Tathā phassoti yathā vedanādīnaṃ iṭṭhārammaṇādayo paccayo, evaṃ phassopīti paccayatāsāmaññameva upasaṃharati tathā-saddo. Vedanādīnanti hi vedanādayo tayo khandhā gahitā. Viññāṇassa vedanādayoti nāmarūpaṃ sandhāya vadati.

    ‘‘સીલમયસ્સ અદોસો પદટ્ઠાન’’ન્તિ વુત્તં ખન્તિપધાનત્તા સીલસ્સ. અધિટ્ઠાતીતિ અનુયુઞ્જતિ ઉપ્પાદેતિ. સોતિ એવં કુસલચિત્તં ભાવેન્તો. ‘‘અનુપ્પન્નાન’’ન્તિઆદિના ભાવનાપહાનસમારોપનાનિ દસ્સેન્તો નિબ્બેધભાગિયવસેન ગાથાય અત્થં વિચિનિત્વા સમારોપેતિ, એવમ્પિ સક્કા યોજેતુન્તિ વાસનાભાગિયવસેન પદટ્ઠાનનિદ્દેસે ઉદાહરીયતિ.

    ‘‘Sīlamayassa adoso padaṭṭhāna’’nti vuttaṃ khantipadhānattā sīlassa. Adhiṭṭhātīti anuyuñjati uppādeti. Soti evaṃ kusalacittaṃ bhāvento. ‘‘Anuppannāna’’ntiādinā bhāvanāpahānasamāropanāni dassento nibbedhabhāgiyavasena gāthāya atthaṃ vicinitvā samāropeti, evampi sakkā yojetunti vāsanābhāgiyavasena padaṭṭhānaniddese udāharīyati.

    એવં ‘‘મનોપુબ્બઙ્ગમા ધમ્મા’’તિ ગાથાય વસેન હારસમ્પાતયોજનાવિધિં દસ્સેત્વા ઇદાનિ ગાથાન્તરેન દસ્સેતું ‘‘તથા દદતો પુઞ્ઞ’’ન્તિઆદિમાહ. તત્થ ભાવનામયન્તિ પઞ્ઞાભાવનામયં.

    Evaṃ ‘‘manopubbaṅgamā dhammā’’ti gāthāya vasena hārasampātayojanāvidhiṃ dassetvā idāni gāthāntarena dassetuṃ ‘‘tathā dadato puñña’’ntiādimāha. Tattha bhāvanāmayanti paññābhāvanāmayaṃ.

    ‘‘અલોભો કુસલમૂલ’’ન્તિઆદિ દાનાદીનં અલોભાદિપધાનત્તા વુત્તં, સબ્બત્થ ચ ‘‘વુત્ત’’ન્તિ પદં આનેત્વા યોજેતબ્બં. તેસન્તિ રાગાદીનં. નિસ્સરણન્તિ ચ પરિનિબ્બાનમેવ સન્ધાય વદતિ.

    ‘‘Alobho kusalamūla’’ntiādi dānādīnaṃ alobhādipadhānattā vuttaṃ, sabbattha ca ‘‘vutta’’nti padaṃ ānetvā yojetabbaṃ. Tesanti rāgādīnaṃ. Nissaraṇanti ca parinibbānameva sandhāya vadati.

    પરિચ્ચાગસીલો અલોભજ્ઝાસયો કામેસુ આદીનવદસ્સાવી સમ્મદેવ સીલં પરિપૂરેતીતિ આહ ‘‘દદતો…પે॰… પદટ્ઠાન’’ન્તિ. ઇધ ઓળારિકા નામ કિલેસા વીતિક્કમાવત્થાનં, તપ્પહાનં તદઙ્ગપ્પહાનેન વેદિતબ્બં. મજ્ઝિમાનન્તિ પરિયુટ્ઠાનાવત્થાનં. સુખુમાનન્તિ અનુસયાવત્થાનં. કતાવીભૂમિ ન્તિ ખીણાસવભૂમિં.

    Pariccāgasīlo alobhajjhāsayo kāmesu ādīnavadassāvī sammadeva sīlaṃ paripūretīti āha ‘‘dadato…pe… padaṭṭhāna’’nti. Idha oḷārikā nāma kilesā vītikkamāvatthānaṃ, tappahānaṃ tadaṅgappahānena veditabbaṃ. Majjhimānanti pariyuṭṭhānāvatthānaṃ. Sukhumānanti anusayāvatthānaṃ. Katāvībhūmi nti khīṇāsavabhūmiṃ.

    દદતોતિ મગ્ગસહગતેન અલોભેન સદેવકસ્સ લોકસ્સ અભયદાનં દદતો. પુઞ્ઞન્તિ લોકુત્તરકુસલં. સંયમતોતિ મગ્ગપરિયાપન્નેહિ સમ્માવાચાકમ્મન્તાજીવેહિ દિટ્ઠેકટ્ઠાદિસંકિલેસતો મગ્ગસંયમેન સંયમન્તસ્સ. વેરન્તિ પાણાતિપાતાદિપાપં. કુસલોતિ મગ્ગસમ્માદિટ્ઠિયા કુસલો વિચક્ખણો. જહાતિ પાપકન્તિ તેહિ તેહિ મગ્ગેહિ તં તં પહાતબ્બં પાપધમ્મં ઓધિસો જહાતિ સમુચ્છિન્દતિ. તેનાહ ‘‘મગ્ગો વુત્તો’’તિ.

    Dadatoti maggasahagatena alobhena sadevakassa lokassa abhayadānaṃ dadato. Puññanti lokuttarakusalaṃ. Saṃyamatoti maggapariyāpannehi sammāvācākammantājīvehi diṭṭhekaṭṭhādisaṃkilesato maggasaṃyamena saṃyamantassa. Veranti pāṇātipātādipāpaṃ. Kusaloti maggasammādiṭṭhiyā kusalo vicakkhaṇo. Jahāti pāpakanti tehi tehi maggehi taṃ taṃ pahātabbaṃ pāpadhammaṃ odhiso jahāti samucchindati. Tenāha ‘‘maggo vutto’’ti.

    ‘‘દદતો’’તિઆદિના પુબ્બે અવિભાગેન કુસલમૂલાનિ ઉદ્ધટાનીતિ ઇદાનિ વિભાગેન તાનિ ઉદ્ધરન્તો ‘‘લોકિયકુસલમૂલ’’ન્તિઆદિમાહ.

    ‘‘Dadato’’tiādinā pubbe avibhāgena kusalamūlāni uddhaṭānīti idāni vibhāgena tāni uddharanto ‘‘lokiyakusalamūla’’ntiādimāha.

    પુથુજ્જનભૂમિ સેક્ખભૂમિ દસ્સિતા પહાનસ્સ વિપ્પકતભાવદીપનતો. અસેક્ખભૂમિ દસ્સિતા અનુપાદાપરિનિબ્બાનદીપનતો.

    Puthujjanabhūmi sekkhabhūmi dassitā pahānassa vippakatabhāvadīpanato. Asekkhabhūmi dassitā anupādāparinibbānadīpanato.

    સગ્ગગામિની પટિપદા પુબ્બભાગપ્પટિપત્તિ.

    Saggagāminī paṭipadā pubbabhāgappaṭipatti.

    પુઞ્ઞે કથિતે પુઞ્ઞફલમ્પિ કથિતમેવ હોતીતિ વુત્તં ‘‘દદતો…પે॰… દેસનમાહા’’તિ. સચ્ચકમ્મટ્ઠાનેન વિના સંકિલેસપ્પહાનં નત્થીતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘કુસલો…પે॰… દેસનમાહા’’તિ.

    Puññe kathite puññaphalampi kathitameva hotīti vuttaṃ ‘‘dadato…pe… desanamāhā’’ti. Saccakammaṭṭhānena vinā saṃkilesappahānaṃ natthīti dassento āha ‘‘kusalo…pe… desanamāhā’’ti.

    વેરસદ્દો અદિન્નાદાનાદિપાપધમ્મેસુપિ નિરુળ્હોતિ વુત્તં ‘‘એવં સબ્બાનિપિ સિક્ખાપદાનિ વિત્થારેતબ્બાની’’તિ. દ્વેપિ વિમુત્તિયો સેક્ખાસેક્ખવિમુત્તિયો, સઉપાદિસેસઅનુપાદિસેસવિમુત્તિયો ચ. તથા હિ વક્ખતિ ‘‘નિબ્બુતોતિ દ્વે નિબ્બાનધાતુયો’’તિઆદિ (નેત્તિ॰ અટ્ઠ॰ ૭૬).

    Verasaddo adinnādānādipāpadhammesupi niruḷhoti vuttaṃ ‘‘evaṃ sabbānipi sikkhāpadāni vitthāretabbānī’’ti. Dvepi vimuttiyo sekkhāsekkhavimuttiyo, saupādisesaanupādisesavimuttiyo ca. Tathā hi vakkhati ‘‘nibbutoti dve nibbānadhātuyo’’tiādi (netti. aṭṭha. 76).

    કારણૂપચારેન, કારણગ્ગહણેન વા ફલં ગહિતન્તિ આહ ‘‘દ્વે સુગતિયો’’તિઆદિ. વટ્ટવિવટ્ટસમ્પત્તિયો ઇમિસ્સા દેસનાય ફલં, તસ્સ દાનં સીલં ભાવના ઉપાયો, ‘‘સમ્પત્તિદ્વયં ઇચ્છન્તેન દાનાદીસુ અપ્પમત્તેન ભવિતબ્બ’’ન્તિ અયમેત્થ ભગવતો આણત્તીતિ ઇમમત્થં સન્ધાયાહ ‘‘ફલાદીનિ યથારહં વેદિતબ્બાની’’તિ.

    Kāraṇūpacārena, kāraṇaggahaṇena vā phalaṃ gahitanti āha ‘‘dve sugatiyo’’tiādi. Vaṭṭavivaṭṭasampattiyo imissā desanāya phalaṃ, tassa dānaṃ sīlaṃ bhāvanā upāyo, ‘‘sampattidvayaṃ icchantena dānādīsu appamattena bhavitabba’’nti ayamettha bhagavato āṇattīti imamatthaṃ sandhāyāha ‘‘phalādīni yathārahaṃ veditabbānī’’ti.

    વિચયોતિ વિચયહારસમ્પાતો, સો વુચ્ચતીતિ અત્થો. એસ નયો ઇતો પરેસુપિ. ‘‘તિવિધમ્પિ દાનમય’’ન્તિઆદિના પદત્થવિચયં દસ્સેતિ, તેન અસ્સાદાદયો, ઇતરે ચ વિચયહારપદત્થા અત્થતો વિચિતા એવ હોન્તીતિ. રૂપાદિઆરમ્મણસ્સ પરિચ્ચાગો વુત્તોતિ સમ્બન્ધો. સબ્બોતિ સકલો અનવસેસતો કિચ્ચસ્સ વુત્તત્તા.

    Vicayoti vicayahārasampāto, so vuccatīti attho. Esa nayo ito paresupi. ‘‘Tividhampi dānamaya’’ntiādinā padatthavicayaṃ dasseti, tena assādādayo, itare ca vicayahārapadatthā atthato vicitā eva hontīti. Rūpādiārammaṇassa pariccāgo vuttoti sambandho. Sabboti sakalo anavasesato kiccassa vuttattā.

    દાનાભિરતસ્સ ચાગાધિટ્ઠાનં પારિપૂરિં ગચ્છતીતિ વુત્તં ‘‘દદતો…પે॰… પદટ્ઠાન’’ન્તિ. વિરતિસચ્ચે, વચીસચ્ચે ચ તિટ્ઠતો સચ્ચાધિટ્ઠાનં પારિપૂરિં ગચ્છતીતિ વુત્તં ‘‘સંયમ…પે॰… પદટ્ઠાન’’ન્તિ. કોસલ્લયોગતો ચ પાપપ્પહાનતો ચ પઞ્ઞાપારિપૂરિં ગચ્છતીતિ વુત્તં ‘‘કુસલો…પે॰… પદટ્ઠાન’’ન્તિ. અનવસેસરાગાદીસુ પહીનેસુ ઉપસમો ઉપટ્ઠિતો નામ હોતીતિ વુત્તં ‘‘રાગ…પે॰… પદટ્ઠાન’’ન્તિ.

    Dānābhiratassa cāgādhiṭṭhānaṃ pāripūriṃ gacchatīti vuttaṃ ‘‘dadato…pe… padaṭṭhāna’’nti. Viratisacce, vacīsacce ca tiṭṭhato saccādhiṭṭhānaṃ pāripūriṃ gacchatīti vuttaṃ ‘‘saṃyama…pe… padaṭṭhāna’’nti. Kosallayogato ca pāpappahānato ca paññāpāripūriṃ gacchatīti vuttaṃ ‘‘kusalo…pe… padaṭṭhāna’’nti. Anavasesarāgādīsu pahīnesu upasamo upaṭṭhito nāma hotīti vuttaṃ ‘‘rāga…pe… padaṭṭhāna’’nti.

    કુસલોતિ પુગ્ગલાધિટ્ઠાનેન કોસલ્લસમ્માદિટ્ઠિ વુત્તાતિ આહ ‘‘કુસલો…પે॰… મગ્ગઙ્ગાદિભાવેન એકલક્ખણત્તા’’તિ. આદિસદ્દેન બોધિપક્ખિયભાવાદિં સઙ્ગણ્હાતિ. ખેપેતબ્બભાવેનાતિ પહાતબ્બભાવેન.

    Kusaloti puggalādhiṭṭhānena kosallasammādiṭṭhi vuttāti āha ‘‘kusalo…pe… maggaṅgādibhāvena ekalakkhaṇattā’’ti. Ādisaddena bodhipakkhiyabhāvādiṃ saṅgaṇhāti. Khepetabbabhāvenāti pahātabbabhāvena.

    અવેરતન્તિ અસપત્તતં. કુસલધમ્મેહીતિ અનવજ્જધમ્મેહિ, ફલનિબ્બાનેહીતિ અધિપ્પાયો. દાનસ્સ મહપ્ફલતા, સીલાદિગુણેહિ સત્થુ અનુત્તરદક્ખિણેય્યભાવો, અનુપાદાપરિનિબ્બાનન્તિ ઇમેસં પચ્ચવેક્ખણા ઇમસ્સ દાનસ્સ નિદાનન્તિ અયમત્થો પાળિયં નિરુળ્હોવ. નિબ્બચનનિદાનસન્ધયો સુવિઞ્ઞેય્યાવાતિ આહ ‘‘નિબ્બચનનિદાનસન્ધયો વત્તબ્બા’’તિ.

    Averatanti asapattataṃ. Kusaladhammehīti anavajjadhammehi, phalanibbānehīti adhippāyo. Dānassa mahapphalatā, sīlādiguṇehi satthu anuttaradakkhiṇeyyabhāvo, anupādāparinibbānanti imesaṃ paccavekkhaṇā imassa dānassa nidānanti ayamattho pāḷiyaṃ niruḷhova. Nibbacananidānasandhayo suviññeyyāvāti āha ‘‘nibbacananidānasandhayo vattabbā’’ti.

    પટિપક્ખનિદ્દેસેન સમુદયોતિ દેસનત્થં પટિપક્ખનિદ્દેસનેન નિદ્ધારિતો અયં મચ્છરિયાદિસંકિલેસપક્ખિકો સમુદયો. અલોભેન…પે॰… દાનાદીહીતિ યેહિ અલોભાદીહિ દાનાદયો ધમ્મા સમ્ભવન્તિ, તાનિ દાનાદિગ્ગહણેનેવ ગહિતાનીતિ કુસલમૂલાનિ નિદ્ધારેતિ ‘‘ઇમાનિ તીણિ કુસલાની’’તિ. તેસન્તિ કુસલમૂલાનં.

    Paṭipakkhaniddesena samudayoti desanatthaṃ paṭipakkhaniddesanena niddhārito ayaṃ macchariyādisaṃkilesapakkhiko samudayo. Alobhena…pe… dānādīhīti yehi alobhādīhi dānādayo dhammā sambhavanti, tāni dānādiggahaṇeneva gahitānīti kusalamūlāni niddhāreti ‘‘imāni tīṇi kusalānī’’ti. Tesanti kusalamūlānaṃ.

    ભયહેતુ દેતિ પણ્ણાકારાદિવસેન. રાગહેતુ દેતિ સભાગવત્થુસ્સ. આમિસકિઞ્ચિક્ખહેતુ દેતિ લઞ્જાદિવસેન. અનુકમ્પન્તો વા કરુણાખેત્તે. અપચયમાનો ગુણખેત્તે, ઉપકારખેત્તે વા. ભયૂપરતોતિ ભયેન ઓરતો. તેન તથારૂપેન સંયમેન વેરં ન ચિયતેવ. એવં સબ્બસ્સ અકુસલસ્સ પાપકો વિપાકોતિ યોજના.

    Bhayahetu deti paṇṇākārādivasena. Rāgahetu deti sabhāgavatthussa. Āmisakiñcikkhahetu deti lañjādivasena. Anukampanto vā karuṇākhette. Apacayamāno guṇakhette, upakārakhette vā. Bhayūparatoti bhayena orato. Tena tathārūpena saṃyamena veraṃ na ciyateva. Evaṃ sabbassa akusalassa pāpako vipākoti yojanā.

    ‘‘દદતો’’તિઆદિના યથા દાનપટિક્ખેપેન પરિવત્તનં દસ્સિતં, એવં પહાનપટિક્ખેપેનપિ પરિવત્તનં દસ્સેતબ્બન્તિ વુત્તં ‘‘અકુસલો પન ન જહાતી’’તિ.

    ‘‘Dadato’’tiādinā yathā dānapaṭikkhepena parivattanaṃ dassitaṃ, evaṃ pahānapaṭikkhepenapi parivattanaṃ dassetabbanti vuttaṃ ‘‘akusalo pana na jahātī’’ti.

    કમ્મફલં સદ્દહન્તો દાનકિરિયાયં પદહન્તો યેન વિધિના દાનં દાતબ્બં, તત્થ સતિં ઉપટ્ઠપેન્તો ચિત્તં સમાદહન્તો સમ્માદિટ્ઠિં પુરક્ખરોન્તો દાને સમ્માપટિપન્નો હોતીતિ આહ ‘‘દાનં નામ…પે॰… હોતી’’તિ.

    Kammaphalaṃ saddahanto dānakiriyāyaṃ padahanto yena vidhinā dānaṃ dātabbaṃ, tattha satiṃ upaṭṭhapento cittaṃ samādahanto sammādiṭṭhiṃ purakkharonto dāne sammāpaṭipanno hotīti āha ‘‘dānaṃ nāma…pe… hotī’’ti.

    ભાવનાપહાનસમારોપનાનિ પાળિયં સરૂપતો વિઞ્ઞાયન્તીતિ પદટ્ઠાનવેવચનસમારોપનાનિ દસ્સેતું ‘‘તં સીલસ્સ પદટ્ઠાન’’ન્તિઆદિ વુત્તં, તં સુવિઞ્ઞેય્યં. અઞ્ઞઞ્ચ યદેત્થ અત્થતો ન વિભત્તં, તં વુત્તનયત્તા, ઉત્તાનત્થત્તા ચાતિ વેદિતબ્બં.

    Bhāvanāpahānasamāropanāni pāḷiyaṃ sarūpato viññāyantīti padaṭṭhānavevacanasamāropanāni dassetuṃ ‘‘taṃ sīlassa padaṭṭhāna’’ntiādi vuttaṃ, taṃ suviññeyyaṃ. Aññañca yadettha atthato na vibhattaṃ, taṃ vuttanayattā, uttānatthattā cāti veditabbaṃ.

    હારસમ્પાતવારવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Hārasampātavāravaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / સુત્તપિટક (અટ્ઠકથા) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ખુદ્દકનિકાય (અટ્ઠકથા) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / નેત્તિપ્પકરણ-અટ્ઠકથા • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / મિસ્સકહારસમ્પાતવણ્ણના • Missakahārasampātavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact