Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરીગાથા-અટ્ઠકથા • Therīgāthā-aṭṭhakathā

    ૭. મિત્તાથેરીગાથાવણ્ણના

    7. Mittātherīgāthāvaṇṇanā

    ચાતુદ્દસિં પઞ્ચદસિન્તિઆદિકા અપરાય મિત્તાય થેરિયા ગાથા. અયમ્પિ પુરિમબુદ્ધેસુ કતાધિકારા તત્થ તત્થ ભવે વિવટ્ટૂપનિસ્સયં કુસલં ઉપચિનન્તી વિપસ્સિસ્સ ભગવતો કાલે ખત્તિયકુલે નિબ્બત્તિત્વા વિઞ્ઞુતં પત્વા બન્ધુમસ્સ રઞ્ઞો અન્તેપુરિકા હુત્વા વિપસ્સિસ્સ ભગવતો સાવિકં એકં ખીણાસવત્થેરિં દિસ્વા પસન્નમાનસા હુત્વા તસ્સા હત્થતો પત્તં ગહેત્વા પણીતસ્સ ખાદનીયભોજનીયસ્સ પૂરેત્વા મહગ્ઘેન સાટકયુગેન સદ્ધિં અદાસિ. સા તેન પુઞ્ઞકમ્મેન દેવમનુસ્સેસુ સંસરન્તી ઇમસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે કપિલવત્થુસ્મિં સક્યરાજકુલે નિબ્બત્તિત્વા વિઞ્ઞુતં પત્વા સત્થુ સન્તિકે ધમ્મં સુત્વા પટિલદ્ધસદ્ધા ઉપાસિકા અહોસિ. સા અપરભાગે મહાપજાપતિગોતમિયા સન્તિકે પબ્બજિત્વા કતપુબ્બકિચ્ચા વિપસ્સનાય કમ્મં કરોન્તી ન ચિરસ્સેવ સહ પટિસમ્ભિદાહિ અરહત્તં પાપુણિ. તેન વુત્તં અપદાને (અપ॰ થેરી ૨.૧.૪૬-૫૯) –

    Cātuddasiṃ pañcadasintiādikā aparāya mittāya theriyā gāthā. Ayampi purimabuddhesu katādhikārā tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinantī vipassissa bhagavato kāle khattiyakule nibbattitvā viññutaṃ patvā bandhumassa rañño antepurikā hutvā vipassissa bhagavato sāvikaṃ ekaṃ khīṇāsavattheriṃ disvā pasannamānasā hutvā tassā hatthato pattaṃ gahetvā paṇītassa khādanīyabhojanīyassa pūretvā mahagghena sāṭakayugena saddhiṃ adāsi. Sā tena puññakammena devamanussesu saṃsarantī imasmiṃ buddhuppāde kapilavatthusmiṃ sakyarājakule nibbattitvā viññutaṃ patvā satthu santike dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddhā upāsikā ahosi. Sā aparabhāge mahāpajāpatigotamiyā santike pabbajitvā katapubbakiccā vipassanāya kammaṃ karontī na cirasseva saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. therī 2.1.46-59) –

    ‘‘નગરે બન્ધુમતિયા, બન્ધુમા નામ ખત્તિયો;

    ‘‘Nagare bandhumatiyā, bandhumā nāma khattiyo;

    તસ્સ રઞ્ઞો અહું ભરિયા, એકજ્ઝં ચારયામહં.

    Tassa rañño ahuṃ bhariyā, ekajjhaṃ cārayāmahaṃ.

    ‘‘રહોગતા નિસીદિત્વા, એવં ચિન્તેસહં તદા;

    ‘‘Rahogatā nisīditvā, evaṃ cintesahaṃ tadā;

    આદાય ગમનીયઞ્હિ, કુસલં નત્થિ મે કતં.

    Ādāya gamanīyañhi, kusalaṃ natthi me kataṃ.

    ‘‘મહાભિતાપં કટુકં, ઘોરરૂપં સુદારુણં;

    ‘‘Mahābhitāpaṃ kaṭukaṃ, ghorarūpaṃ sudāruṇaṃ;

    નિરયં નૂન ગચ્છામિ, એત્થ મે નત્થિ સંસયો.

    Nirayaṃ nūna gacchāmi, ettha me natthi saṃsayo.

    ‘‘રાજાનં ઉપસઙ્કમ્મ, ઇદં વચનમબ્રવિં;

    ‘‘Rājānaṃ upasaṅkamma, idaṃ vacanamabraviṃ;

    એકં મે સમણં દેહિ, ભોજયિસ્સામિ ખત્તિય.

    Ekaṃ me samaṇaṃ dehi, bhojayissāmi khattiya.

    ‘‘અદાસિ મે મહારાજા, સમણં ભાવિતિન્દ્રિયં;

    ‘‘Adāsi me mahārājā, samaṇaṃ bhāvitindriyaṃ;

    તસ્સ પત્તં ગહેત્વાન, પરમન્નેન પૂરયિં.

    Tassa pattaṃ gahetvāna, paramannena pūrayiṃ.

    ‘‘પૂરયિત્વા પરમન્નં, ગન્ધાલેપં અકાસહં;

    ‘‘Pūrayitvā paramannaṃ, gandhālepaṃ akāsahaṃ;

    જાલેન પિદહિત્વાન, વત્થયુગેન છાદયિં.

    Jālena pidahitvāna, vatthayugena chādayiṃ.

    ‘‘આરમ્મણં મમં એતં, સરામિ યાવજીવિતં;

    ‘‘Ārammaṇaṃ mamaṃ etaṃ, sarāmi yāvajīvitaṃ;

    તત્થ ચિત્તં પસાદેત્વા, તાવતિંસમગચ્છહં.

    Tattha cittaṃ pasādetvā, tāvatiṃsamagacchahaṃ.

    ‘‘તિંસાનં દેવરાજૂનં, મહેસિત્તમકારયિં;

    ‘‘Tiṃsānaṃ devarājūnaṃ, mahesittamakārayiṃ;

    મનસા પત્થિતં મય્હં, નિબ્બત્તતિ યથિચ્છિતં.

    Manasā patthitaṃ mayhaṃ, nibbattati yathicchitaṃ.

    ‘‘વીસાનં ચક્કવત્તીનં, મહેસિત્તમકારયિં;

    ‘‘Vīsānaṃ cakkavattīnaṃ, mahesittamakārayiṃ;

    ઓચિતત્તાવ હુત્વાન, સંસરામિ ભવેસ્વહં.

    Ocitattāva hutvāna, saṃsarāmi bhavesvahaṃ.

    ‘‘સબ્બબન્ધનમુત્તાહં , અપેતા મે ઉપાદિકા;

    ‘‘Sabbabandhanamuttāhaṃ , apetā me upādikā;

    સબ્બાસવપરિક્ખીણા, નત્થિ દાનિ પુનબ્ભવો.

    Sabbāsavaparikkhīṇā, natthi dāni punabbhavo.

    ‘‘એકનવુતિતો કપ્પે, યં દાનમદદિં તદા;

    ‘‘Ekanavutito kappe, yaṃ dānamadadiṃ tadā;

    દુગ્ગતિં નાભિજાનામિ, પિણ્ડપાતસ્સિદં ફલં.

    Duggatiṃ nābhijānāmi, piṇḍapātassidaṃ phalaṃ.

    ‘‘કિલેસા ઝાપિતા મય્હં…પે॰… કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ. (અપ॰ થેરી ૨.૧.૪૬-૫૯);

    ‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti. (apa. therī 2.1.46-59);

    અરહત્તં પન પત્વા અત્તનો પટિપત્તિં પચ્ચવેક્ખિત્વા પીતિસોમનસ્સજાતા ઉદાનવસેન –

    Arahattaṃ pana patvā attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā pītisomanassajātā udānavasena –

    ૩૧.

    31.

    ‘‘ચાતુદ્દસિં પઞ્ચદસિં, યા ચ પક્ખસ્સ અટ્ઠમી;

    ‘‘Cātuddasiṃ pañcadasiṃ, yā ca pakkhassa aṭṭhamī;

    પાટિહારિયપક્ખઞ્ચ, અટ્ઠઙ્ગસુસમાગતં.

    Pāṭihāriyapakkhañca, aṭṭhaṅgasusamāgataṃ.

    ૩૨.

    32.

    ‘‘ઉપોસથં ઉપાગચ્છિં, દેવકાયાભિનન્દિની;

    ‘‘Uposathaṃ upāgacchiṃ, devakāyābhinandinī;

    સાજ્જ એકેન ભત્તેન, મુણ્ડા સઙ્ઘાટિપારુતા;

    Sājja ekena bhattena, muṇḍā saṅghāṭipārutā;

    દેવકાયં ન પત્થેહં, વિનેય્ય હદયે દર’’ન્તિ. – ઇમા દ્વે ગાથા અભાસિ;

    Devakāyaṃ na patthehaṃ, vineyya hadaye dara’’nti. – imā dve gāthā abhāsi;

    તત્થ ચાતુદ્દસિં પઞ્ચદસિન્તિ ચતુદ્દસન્નં પૂરણી ચાતુદ્દસી, પઞ્ચદસન્નં પૂરણી પઞ્ચદસી, તં ચાતુદ્દસિં પઞ્ચદસિઞ્ચ, પક્ખસ્સાતિ સમ્બન્ધો. અચ્ચન્તસંયોગે ચેતં ઉપયોગવચનં. યા ચ પક્ખસ્સ અટ્ઠમી, તઞ્ચાતિ યોજના. પાટિહારિયપક્ખઞ્ચાતિ પરિહરણકપક્ખઞ્ચ ચાતુદ્દસીપઞ્ચદસીઅટ્ઠમીનં યથાક્કમં આદિતો અન્તતો વા પવેસનિગ્ગમવસેન ઉપોસથસીલસ્સ પરિહરિતબ્બપક્ખઞ્ચ તેરસીપાટિપદસત્તમીનવમીસુ ચાતિ અત્થો. અટ્ઠઙ્ગસુસમાગતન્તિ પાણાતિપાતા વેરમણિઆદીહિ અટ્ઠહિ અઙ્ગેહિ સુટ્ઠુ સમન્નાગતં. ઉપોસથં ઉપાગચ્છિન્તિ ઉપવાસં ઉપગમિં, ઉપવસિન્તિ અત્થો. યં સન્ધાય વુત્તં –

    Tattha cātuddasiṃ pañcadasinti catuddasannaṃ pūraṇī cātuddasī, pañcadasannaṃ pūraṇī pañcadasī, taṃ cātuddasiṃ pañcadasiñca, pakkhassāti sambandho. Accantasaṃyoge cetaṃ upayogavacanaṃ. Yā ca pakkhassa aṭṭhamī, tañcāti yojanā. Pāṭihāriyapakkhañcāti pariharaṇakapakkhañca cātuddasīpañcadasīaṭṭhamīnaṃ yathākkamaṃ ādito antato vā pavesaniggamavasena uposathasīlassa pariharitabbapakkhañca terasīpāṭipadasattamīnavamīsu cāti attho. Aṭṭhaṅgasusamāgatanti pāṇātipātā veramaṇiādīhi aṭṭhahi aṅgehi suṭṭhu samannāgataṃ. Uposathaṃ upāgacchinti upavāsaṃ upagamiṃ, upavasinti attho. Yaṃ sandhāya vuttaṃ –

    ‘‘પાણં ન હને ન ચાદિન્નમાદિયે, મુસા ન ભાસે ન ચ મજ્જપો સિયા;

    ‘‘Pāṇaṃ na hane na cādinnamādiye, musā na bhāse na ca majjapo siyā;

    અબ્રહ્મચરિયા વિરમેય્ય મેથુના, રત્તિં ન ભુઞ્જેય્ય વિકાલભોજનં.

    Abrahmacariyā virameyya methunā, rattiṃ na bhuñjeyya vikālabhojanaṃ.

    ‘‘માલં ન ધારે ન ચ ગન્ધમાચરે, મઞ્ચે છમાયં વ સયેથ સન્થતે;

    ‘‘Mālaṃ na dhāre na ca gandhamācare, mañce chamāyaṃ va sayetha santhate;

    એતઞ્હિ અટ્ઠઙ્ગિકમાહુપોસથં, બુદ્ધેન દુક્ખન્તગુના પકાસિત’’ન્તિ. (સુ॰ નિ॰ ૪૦૨-૪૦૩);

    Etañhi aṭṭhaṅgikamāhuposathaṃ, buddhena dukkhantagunā pakāsita’’nti. (su. ni. 402-403);

    દેવકાયાભિનન્દિનીતિ તત્રૂપપત્તિઆકઙ્ખાવસેન ચાતુમહારાજિકાદિં દેવકાયં અભિપત્થેન્તી ઉપોસથં ઉપાગચ્છિન્તિ યોજના. સાજ્જ એકેન ભત્તેનાતિ સા અહં અજ્જ ઇમસ્મિંયેવ દિવસે એકેન ભત્તભોજનક્ખણેન. મુણ્ડા સઙ્ઘાટિપારુતાતિ મુણ્ડિતકેસા સઙ્ઘાટિપારુતસરીરા ચ હુત્વા પબ્બજિતાતિ અત્થો. દેવકાયં ન પત્થેહન્તિ અગ્ગમગ્ગસ્સ અધિગતત્તા કઞ્ચિ દેવનિકાયં અહં ન પત્થયે. તેનેવાહ – ‘‘વિનેય્ય હદયે દર’’ન્તિ, ચિત્તગતં કિલેસદરથં સમુચ્છેદવસેન વિનેત્વાતિ અત્થો. ઇદમેવ ચસ્સા અઞ્ઞાબ્યાકરણં અહોસિ.

    Devakāyābhinandinīti tatrūpapattiākaṅkhāvasena cātumahārājikādiṃ devakāyaṃ abhipatthentī uposathaṃ upāgacchinti yojanā. Sājja ekenabhattenāti sā ahaṃ ajja imasmiṃyeva divase ekena bhattabhojanakkhaṇena. Muṇḍā saṅghāṭipārutāti muṇḍitakesā saṅghāṭipārutasarīrā ca hutvā pabbajitāti attho. Devakāyaṃ na patthehanti aggamaggassa adhigatattā kañci devanikāyaṃ ahaṃ na patthaye. Tenevāha – ‘‘vineyya hadaye dara’’nti, cittagataṃ kilesadarathaṃ samucchedavasena vinetvāti attho. Idameva cassā aññābyākaraṇaṃ ahosi.

    મિત્તાથેરીગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Mittātherīgāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરીગાથાપાળિ • Therīgāthāpāḷi / ૭. મિત્તાથેરીગાથા • 7. Mittātherīgāthā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact