Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરગાથા-અટ્ઠકથા • Theragāthā-aṭṭhakathā |
૧૨. મુદિતત્થેરગાથાવણ્ણના
12. Muditattheragāthāvaṇṇanā
પબ્બજિન્તિઆદિકા આયસ્મતો મુદિતત્થેરસ્સ ગાથા. કા ઉપ્પત્તિ? અયમ્પિ પુરિમબુદ્ધેસુ કતાધિકારો તત્થ તત્થ ભવે પુઞ્ઞાનિ ઉપચિનન્તો વિપસ્સિસ્સ ભગવતો કાલે કુલગેહે નિબ્બત્તિત્વા વિઞ્ઞુતં પત્તો એકદિવસં સત્થારં દિસ્વા પસન્નમાનસો એકં મઞ્ચમદાસિ. સો તેન પુઞ્ઞકમ્મેન દેવમનુસ્સેસુ સંસરન્તો ઇમસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે કોસલરટ્ઠે ગહપતિકુલે નિબ્બત્તિત્વા મુદિતોતિ લદ્ધનામો વિઞ્ઞુતં પાપુણિ. તેન ચ સમયેન તં કુલં રઞ્ઞા કેનચિદેવ કરણીયેન પલિબુદ્ધં અહોસિ. મુદિતો રાજભયાભીતો પલાયિત્વા અરઞ્ઞં પવિટ્ઠો અઞ્ઞતરસ્સ ખીણાસવત્થેરસ્સ વસનટ્ઠાનં ઉપગચ્છિ. થેરો તસ્સ ભીતભાવં ઞત્વા ‘‘મા ભાયી’’તિ સમસ્સાસેસિ. સો ‘‘કિત્તકેન નુ ખો, ભન્તે, કાલેન ઇદં મે ભયં વૂપસમેસ્સતી’’તિ પુચ્છિત્વા ‘‘સત્તટ્ઠમાસે અતિક્કમિત્વા’’તિ વુત્તે – ‘‘એત્તકં કાલં અધિવાસેતું ન સક્કોમિ, પબ્બજિસ્સામહં, ભન્તે, પબ્બાજેથ મ’’ન્તિ જીવિતરક્ખણત્થં પબ્બજ્જં યાચિ. થેરો તં પબ્બાજેસિ. સો પબ્બજિત્વા સાસને પટિલદ્ધસદ્ધો ભયે વૂપસન્તેપિ સમણધમ્મંયેવ રોચેન્તો કમ્મટ્ઠાનં ગહેત્વા વિપસ્સનાય કમ્મં કરોન્તો – ‘‘અરહત્તં અપ્પત્વા ઇમસ્મા વસનગબ્ભા બહિ ન નિક્ખમિસ્સામી’’તિઆદિના પટિઞ્ઞં કત્વા વિપસ્સનં ઉસ્સુક્કાપેત્વા અરહત્તં પાપુણિ. તેન વુત્તં અપદાને (અપ॰ થેર ૧.૩૬.૩૦-૩૩) –
Pabbajintiādikā āyasmato muditattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto vipassissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ satthāraṃ disvā pasannamānaso ekaṃ mañcamadāsi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kosalaraṭṭhe gahapatikule nibbattitvā muditoti laddhanāmo viññutaṃ pāpuṇi. Tena ca samayena taṃ kulaṃ raññā kenacideva karaṇīyena palibuddhaṃ ahosi. Mudito rājabhayābhīto palāyitvā araññaṃ paviṭṭho aññatarassa khīṇāsavattherassa vasanaṭṭhānaṃ upagacchi. Thero tassa bhītabhāvaṃ ñatvā ‘‘mā bhāyī’’ti samassāsesi. So ‘‘kittakena nu kho, bhante, kālena idaṃ me bhayaṃ vūpasamessatī’’ti pucchitvā ‘‘sattaṭṭhamāse atikkamitvā’’ti vutte – ‘‘ettakaṃ kālaṃ adhivāsetuṃ na sakkomi, pabbajissāmahaṃ, bhante, pabbājetha ma’’nti jīvitarakkhaṇatthaṃ pabbajjaṃ yāci. Thero taṃ pabbājesi. So pabbajitvā sāsane paṭiladdhasaddho bhaye vūpasantepi samaṇadhammaṃyeva rocento kammaṭṭhānaṃ gahetvā vipassanāya kammaṃ karonto – ‘‘arahattaṃ appatvā imasmā vasanagabbhā bahi na nikkhamissāmī’’tiādinā paṭiññaṃ katvā vipassanaṃ ussukkāpetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.36.30-33) –
‘‘વિપસ્સિનો ભગવતો, લોકજેટ્ઠસ્સ તાદિનો;
‘‘Vipassino bhagavato, lokajeṭṭhassa tādino;
એકં મઞ્ચં મયા દિન્નં, પસન્નેન સપાણિના.
Ekaṃ mañcaṃ mayā dinnaṃ, pasannena sapāṇinā.
‘‘હત્થિયાનં અસ્સયાનં, દિબ્બયાનં સમજ્ઝગં;
‘‘Hatthiyānaṃ assayānaṃ, dibbayānaṃ samajjhagaṃ;
તેન મઞ્ચકદાનેન, પત્તોમ્હિ આસવક્ખયં.
Tena mañcakadānena, pattomhi āsavakkhayaṃ.
‘‘એકનવુતિતો કપ્પે, યં મઞ્ચમદદિં તદા;
‘‘Ekanavutito kappe, yaṃ mañcamadadiṃ tadā;
દુગ્ગતિં નાભિજાનામિ, મઞ્ચદાનસ્સિદં ફલં.
Duggatiṃ nābhijānāmi, mañcadānassidaṃ phalaṃ.
‘‘કિલેસા ઝાપિતા મય્હં…પે॰… કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
અરહત્તં પન પત્વા વિમુત્તિસુખં પટિસંવેદેન્તો સહાયભિક્ખૂહિ અધિગતં પુચ્છિતો અત્તનો પટિપન્નાકારં કથેન્તો –
Arahattaṃ pana patvā vimuttisukhaṃ paṭisaṃvedento sahāyabhikkhūhi adhigataṃ pucchito attano paṭipannākāraṃ kathento –
૩૧૧.
311.
‘‘પબ્બજિં જીવિકત્થોહં, લદ્ધાન ઉપસમ્પદં;
‘‘Pabbajiṃ jīvikatthohaṃ, laddhāna upasampadaṃ;
તતો સદ્ધં પટિલભિં, દળ્હવીરિયો પરક્કમિં.
Tato saddhaṃ paṭilabhiṃ, daḷhavīriyo parakkamiṃ.
૩૧૨.
312.
‘‘કામં ભિજ્જતુયં કાયો, મંસપેસી વિસીયરું;
‘‘Kāmaṃ bhijjatuyaṃ kāyo, maṃsapesī visīyaruṃ;
ઉભો જણ્ણુકસન્ધીહિ, જઙ્ઘાયો પપતન્તુ મે.
Ubho jaṇṇukasandhīhi, jaṅghāyo papatantu me.
૩૧૩.
313.
‘‘નાસિસ્સં ન પિવિસ્સામિ, વિહારા ચ ન નિક્ખમે;
‘‘Nāsissaṃ na pivissāmi, vihārā ca na nikkhame;
નપિ પસ્સં નિપાતેસ્સં, તણ્હાસલ્લે અનૂહતે.
Napi passaṃ nipātessaṃ, taṇhāsalle anūhate.
૩૧૪.
314.
‘‘તસ્સ મેવં વિહરતો, પસ્સ વીરિયપરક્કમં;
‘‘Tassa mevaṃ viharato, passa vīriyaparakkamaṃ;
તિસ્સો વિજ્જા અનુપ્પત્તા, કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ. –
Tisso vijjā anuppattā, kataṃ buddhassa sāsana’’nti. –
ચતસ્સો ગાથા અભાસિ.
Catasso gāthā abhāsi.
તત્થ જીવિકત્થોતિ જીવિકાય અત્થિકો જીવિકપ્પયોજનો. ‘‘એત્થ પબ્બજિત્વા નિબ્ભયો સુખેન અકિલમન્તો જીવિસ્સામી’’તિ એવં જીવિકત્થાય પબ્બજિન્તિ અત્થો. લદ્ધાન ઉપસમ્પદન્તિ પઠમં સામણેરપબ્બજ્જાયં ઠિતો ઞત્તિચતુત્થેન કમ્મેન ઉપસમ્પદં લભિત્વા. તતો સદ્ધં પટિલભિન્તિ તતો ઉપસમ્પન્નકાલતો પટ્ઠાય કલ્યાણમિત્તે સેવન્તો દ્વે માતિકા, તિસ્સો અનુમોદના, એકચ્ચં સુત્તં, સમથકમ્મટ્ઠાનં, વિપસ્સનાવિધિઞ્ચ ઉગ્ગણ્હન્તો બુદ્ધાદીનં મહાનુભાવતં દિસ્વા – ‘‘સમ્માસમ્બુદ્ધો ભગવા, સ્વાક્ખાતો ધમ્મો, સુપ્પટિપન્નો સઙ્ઘો’’તિ રતનત્તયે સદ્ધં પટિલભિં. દળ્હવીરિયો પરક્કમિન્તિ એવં પટિલદ્ધસદ્ધો હુત્વા વિપસ્સનાય કમ્મં કરોન્તો નચિરસ્સેવ સચ્ચપટિવેધાય દળ્હવીરિયો થિરવીરિયો હુત્વા પરક્કમિં, અકુસલાનં ધમ્માનં પહાનાય કુસલાનં ધમ્માનં ઉપસમ્પદાય સમ્મદેવ પદહિં.
Tattha jīvikatthoti jīvikāya atthiko jīvikappayojano. ‘‘Ettha pabbajitvā nibbhayo sukhena akilamanto jīvissāmī’’ti evaṃ jīvikatthāya pabbajinti attho. Laddhāna upasampadanti paṭhamaṃ sāmaṇerapabbajjāyaṃ ṭhito ñatticatutthena kammena upasampadaṃ labhitvā. Tato saddhaṃ paṭilabhinti tato upasampannakālato paṭṭhāya kalyāṇamitte sevanto dve mātikā, tisso anumodanā, ekaccaṃ suttaṃ, samathakammaṭṭhānaṃ, vipassanāvidhiñca uggaṇhanto buddhādīnaṃ mahānubhāvataṃ disvā – ‘‘sammāsambuddho bhagavā, svākkhāto dhammo, suppaṭipanno saṅgho’’ti ratanattaye saddhaṃ paṭilabhiṃ. Daḷhavīriyo parakkaminti evaṃ paṭiladdhasaddho hutvā vipassanāya kammaṃ karonto nacirasseva saccapaṭivedhāya daḷhavīriyo thiravīriyo hutvā parakkamiṃ, akusalānaṃ dhammānaṃ pahānāya kusalānaṃ dhammānaṃ upasampadāya sammadeva padahiṃ.
યથા પન પરક્કમિં, તં દસ્સેતું ‘‘કામ’’ન્તિઆદિ વુત્તં. તત્થ કામન્તિ યથાકામં એકંસતો વા ભિજ્જતુ. અયં કાયોતિ અયં મમ પૂતિકાયો, ઇમિના વીરિયપતાપેન ભિજ્જતિ ચે, ભિજ્જતુ છિન્નભિન્નં હોતુ. મંસપેસી વિસીયરુન્તિ ઇમિના દળ્હપરક્કમેન ઇમસ્મા કાયા મંસપેસિયો વિસીયન્તિ ચે, વિસીયન્તુ ઇતો ચિતો વિદ્ધંસન્તુ. ઉભો જણ્ણુકસન્ધીહિ, જઙ્ઘાયો પપતન્તુ મેતિ ઉભોહિ જણ્ણુકસન્ધીહિ સહ મમ ઉભો જઙ્ઘાયો સત્થિયો ઊરુબન્ધતો ભિજ્જિત્વા ભૂમિયં પપતન્તુ. ‘‘મ’’ન્તિપિ પાઠો, સો એવત્થો. સેસં હેટ્ઠા વુત્તનયમેવ.
Yathā pana parakkamiṃ, taṃ dassetuṃ ‘‘kāma’’ntiādi vuttaṃ. Tattha kāmanti yathākāmaṃ ekaṃsato vā bhijjatu. Ayaṃ kāyoti ayaṃ mama pūtikāyo, iminā vīriyapatāpena bhijjati ce, bhijjatu chinnabhinnaṃ hotu. Maṃsapesī visīyarunti iminā daḷhaparakkamena imasmā kāyā maṃsapesiyo visīyanti ce, visīyantu ito cito viddhaṃsantu. Ubho jaṇṇukasandhīhi, jaṅghāyo papatantu meti ubhohi jaṇṇukasandhīhi saha mama ubho jaṅghāyo satthiyo ūrubandhato bhijjitvā bhūmiyaṃ papatantu. ‘‘Ma’’ntipi pāṭho, so evattho. Sesaṃ heṭṭhā vuttanayameva.
મુદિતત્થેરગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Muditattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
ચતુક્કનિપાતવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Catukkanipātavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરગાથાપાળિ • Theragāthāpāḷi / ૧૨. મુદિતત્થેરગાથા • 12. Muditattheragāthā