Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરીગાથા-અટ્ઠકથા • Therīgāthā-aṭṭhakathā |
૧૧. મુત્તાથેરીગાથાવણ્ણના
11. Muttātherīgāthāvaṇṇanā
સુમુત્તા સાધુમુત્તામ્હીતિઆદિકા મુત્તાથેરિયા ગાથા. અયમ્પિ પુરિમબુદ્ધેસુ કતાધિકારા તત્થ તત્થ ભવે કુસલં ઉપચિનિત્વા ઇમસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે કોસલજનપદે ઓઘાતકસ્સ નામ દલિદ્દબ્રાહ્મણસ્સ ધીતા હુત્વા નિબ્બત્તિ, તં વયપ્પત્તકાલે માતાપિતરો એકસ્સ ખુજ્જબ્રાહ્મણસ્સ અદંસુ. સા તેન ઘરાવાસં અરોચન્તી તં અનુજાનાપેત્વા પબ્બજિત્વા વિપસ્સનાય કમ્મં કરોતિ. તસ્સા બહિદ્ધારમ્મણેસુ ચિત્તં વિધાવતિ, સા તં નિગ્ગણ્હન્તી ‘‘સુમુત્તા સાધુમુત્તામ્હી’’તિ ગાથં વદન્તીયેવ વિપસ્સનં ઉસ્સુક્કાપેત્વા સહ પટિસમ્ભિદાહિ અરહત્તં પાપુણિ. તેન વુત્તં અપદાને –
Sumuttāsādhumuttāmhītiādikā muttātheriyā gāthā. Ayampi purimabuddhesu katādhikārā tattha tattha bhave kusalaṃ upacinitvā imasmiṃ buddhuppāde kosalajanapade oghātakassa nāma daliddabrāhmaṇassa dhītā hutvā nibbatti, taṃ vayappattakāle mātāpitaro ekassa khujjabrāhmaṇassa adaṃsu. Sā tena gharāvāsaṃ arocantī taṃ anujānāpetvā pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karoti. Tassā bahiddhārammaṇesu cittaṃ vidhāvati, sā taṃ niggaṇhantī ‘‘sumuttā sādhumuttāmhī’’ti gāthaṃ vadantīyeva vipassanaṃ ussukkāpetvā saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne –
‘‘પદુમુત્તરો નામ જિનો, સબ્બધમ્મેસુ ચક્ખુમા;
‘‘Padumuttaro nāma jino, sabbadhammesu cakkhumā;
પાણિને અનુગણ્હન્તો, પિણ્ડાય પાવિસી પુરં.
Pāṇine anugaṇhanto, piṇḍāya pāvisī puraṃ.
‘‘તસ્સ આગચ્છતો સત્થુ, સબ્બે નગરવાસિનો;
‘‘Tassa āgacchato satthu, sabbe nagaravāsino;
હટ્ઠતુટ્ઠા સમાગન્ત્વા, વાલિકા આકિરિંસુ તે.
Haṭṭhatuṭṭhā samāgantvā, vālikā ākiriṃsu te.
‘‘વીથિસમ્મજ્જનં કત્વા, કદલિપુણ્ણકદ્ધજે;
‘‘Vīthisammajjanaṃ katvā, kadalipuṇṇakaddhaje;
ધૂમં ચુણ્ણઞ્ચ માસઞ્ચ, સક્કારં કચ્ચ સત્થુનો.
Dhūmaṃ cuṇṇañca māsañca, sakkāraṃ kacca satthuno.
‘‘મણ્ડપં પટિયાદેત્વા, નિમન્તેત્વા વિનાયકં;
‘‘Maṇḍapaṃ paṭiyādetvā, nimantetvā vināyakaṃ;
મહાદાનં દદિત્વાન, સમ્બોધિં અભિપત્થયિ.
Mahādānaṃ daditvāna, sambodhiṃ abhipatthayi.
‘‘પદુમુત્તરો મહાવીરો, હારકો સબ્બપાણિનં;
‘‘Padumuttaro mahāvīro, hārako sabbapāṇinaṃ;
અનુમોદનિયં કત્વા, બ્યાકાસિ અગ્ગપુગ્ગલો.
Anumodaniyaṃ katvā, byākāsi aggapuggalo.
‘‘સતસહસ્સે અતિક્કન્તે, કપ્પો હેસ્સતિ ભદ્દકો;
‘‘Satasahasse atikkante, kappo hessati bhaddako;
ભવાભવે સુખં લદ્ધા, પાપુણિસ્સસિ બોધિયં.
Bhavābhave sukhaṃ laddhā, pāpuṇissasi bodhiyaṃ.
‘‘હત્થકમ્મઞ્ચ યે કેચિ, કતાવી નરનારિયો;
‘‘Hatthakammañca ye keci, katāvī naranāriyo;
અનાગતમ્હિ અદ્ધાને, સબ્બા હેસ્સન્તિ સમ્મુખા.
Anāgatamhi addhāne, sabbā hessanti sammukhā.
‘‘તેન કમ્મવિપાકેન, ચેતનાપણિધીહિ ચ;
‘‘Tena kammavipākena, cetanāpaṇidhīhi ca;
ઉપ્પન્નદેવભવને, તુય્હં તા પરિચારિકા.
Uppannadevabhavane, tuyhaṃ tā paricārikā.
‘‘દિબ્બં સુખમસઙ્ખ્યેય્યં, માનુસઞ્ચ અસઙ્ખિયં;
‘‘Dibbaṃ sukhamasaṅkhyeyyaṃ, mānusañca asaṅkhiyaṃ;
અનુભોન્તિ ચિરં કાલં, સંસરિમ્હ ભવાભવે.
Anubhonti ciraṃ kālaṃ, saṃsarimha bhavābhave.
‘‘સતસહસ્સિતો કપ્પે, યં કમ્મમકરિં તદા;
‘‘Satasahassito kappe, yaṃ kammamakariṃ tadā;
સુખુમાલા મનુસ્સેસુ, અથો દેવપુરેસુ ચ.
Sukhumālā manussesu, atho devapuresu ca.
‘‘રૂપં ભોગં યસં આયું, અથો કિત્તિસુખં પિયં;
‘‘Rūpaṃ bhogaṃ yasaṃ āyuṃ, atho kittisukhaṃ piyaṃ;
લભામિ સતતં સબ્બં, સુકતં કમ્મસમ્પદં.
Labhāmi satataṃ sabbaṃ, sukataṃ kammasampadaṃ.
‘‘પચ્છિમે ભવે સમ્પત્તે, જાતાહં બ્રાહ્મણે કુલે;
‘‘Pacchime bhave sampatte, jātāhaṃ brāhmaṇe kule;
સુખુમાલહત્થપાદા , રમણિયે નિવેસને.
Sukhumālahatthapādā , ramaṇiye nivesane.
‘‘સબ્બકાલમ્પિ પથવી, ન પસ્સામનલઙ્કતં;
‘‘Sabbakālampi pathavī, na passāmanalaṅkataṃ;
ચિક્ખલ્લભૂમિં અસુચિં, ન પસ્સામિ કુદાચનં.
Cikkhallabhūmiṃ asuciṃ, na passāmi kudācanaṃ.
‘‘કિલેસા ઝાપિતા મય્હં…પે॰… કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
અરહત્તં પન પત્વા ઉદાનેન્તી –
Arahattaṃ pana patvā udānentī –
૧૧.
11.
‘‘સુમુત્તા સાધુમુત્તામ્હિ, તીહિ ખુજ્જેહિ મુત્તિયા;
‘‘Sumuttā sādhumuttāmhi, tīhi khujjehi muttiyā;
ઉદુક્ખલેન મુસલેન, પતિના ખુજ્જકેન ચ;
Udukkhalena musalena, patinā khujjakena ca;
મુત્તામ્હિ જાતિમરણા, ભવનેત્તિ સમૂહતા’’તિ. – ઇમં ગાથં અભાસિ;
Muttāmhi jātimaraṇā, bhavanetti samūhatā’’ti. – imaṃ gāthaṃ abhāsi;
તત્થ સુમુત્તાતિ સુટ્ઠુ મુત્તા. સાધુમુત્તામ્હીતિ સાધુ સમ્મદેવ મુત્તા અમ્હિ. કુતો પન સુમુત્તા સાધુમુત્તાતિ આહ ‘‘તીહિ ખુજ્જેહિ મુત્તિયા’’તિ, તીહિ વઙ્કકેહિ પરિમુત્તિયાતિ અત્થો. ઇદાનિ તાનિ સરૂપતો દસ્સેન્તી ‘‘ઉદુક્ખલેન મુસલેન, પતિના ખુજ્જકેન ચા’’તિ આહ. ઉદુક્ખલે હિ ધઞ્ઞં પક્ખિપન્તિયા પરિવત્તેન્તિયા મુસલેન કોટ્ટેન્તિયા ચ પિટ્ઠિ ઓનામેતબ્બા હોતીતિ ખુજ્જકરણહેતુતાય તદુભયં ‘‘ખુજ્જ’’ન્તિ વુત્તં. સામિકો પનસ્સા ખુજ્જો એવ. ઇદાનિ યસ્સા મુત્તિયા નિદસ્સનવસેન તીહિ ખુજ્જેહિ મુત્તિ વુત્તા. તમેવ દસ્સેન્તી ‘‘મુત્તામ્હિ જાતિમરણા’’તિ વત્વા તત્થ કારણમાહ ‘‘ભવનેત્તિ સમૂહતા’’તિ. તસ્સત્થો – ન કેવલમહં તીહિ ખુજ્જેહિ એવ મુત્તા, અથ ખો સબ્બસ્મા જાતિમરણાપિ, યસ્મા સબ્બસ્સાપિ ભવસ્સ નેત્તિ નાયિકા તણ્હા અગ્ગમગ્ગેન મયા સમુગ્ઘાટિતાતિ.
Tattha sumuttāti suṭṭhu muttā. Sādhumuttāmhīti sādhu sammadeva muttā amhi. Kuto pana sumuttā sādhumuttāti āha ‘‘tīhi khujjehi muttiyā’’ti, tīhi vaṅkakehi parimuttiyāti attho. Idāni tāni sarūpato dassentī ‘‘udukkhalena musalena, patinā khujjakena cā’’ti āha. Udukkhale hi dhaññaṃ pakkhipantiyā parivattentiyā musalena koṭṭentiyā ca piṭṭhi onāmetabbā hotīti khujjakaraṇahetutāya tadubhayaṃ ‘‘khujja’’nti vuttaṃ. Sāmiko panassā khujjo eva. Idāni yassā muttiyā nidassanavasena tīhi khujjehi mutti vuttā. Tameva dassentī ‘‘muttāmhi jātimaraṇā’’ti vatvā tattha kāraṇamāha ‘‘bhavanetti samūhatā’’ti. Tassattho – na kevalamahaṃ tīhi khujjehi eva muttā, atha kho sabbasmā jātimaraṇāpi, yasmā sabbassāpi bhavassa netti nāyikā taṇhā aggamaggena mayā samugghāṭitāti.
મુત્તાથેરીગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Muttātherīgāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરીગાથાપાળિ • Therīgāthāpāḷi / ૧૧. મુત્તાથેરીગાથા • 11. Muttātherīgāthā