| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / સંયુત્તનિકાય (ટીકા) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
૩. ઞાણવત્થુસુત્તવણ્ણના
3. Ñāṇavatthusuttavaṇṇanā
૩૩. ઞાણમેવ ઞાણવત્થુ સમ્પત્તીનં કારણભાવતો. ચતૂસૂતિ ચતુસચ્ચસ્સ બોધનવસેન વુત્તેસુ ચતૂસુ ઞાણેસુ. પઠમન્તિ ‘‘જરામરણે ઞાણ’’ન્તિ એવં વુત્તં ઞાણં, યેન ધારણપરિચયમનસિકારવસેન પવત્તં સબ્બં ગણ્હિ. સન્નિચયઞાણમયં સવનમયં નામત્વેવ વેદિતબ્બં. સભાવતો પચ્ચયતો ચસ્સ પરિગ્ગણ્હનઞાણં સમ્મસનઞાણંત્વેવ વેદિતબ્બં. જરામરણસીસેન ચેત્થ જરામરણવન્તોવ ધમ્મા ગહિતા. પટિવેધઞાણન્તિ અસમ્મોહતો પટિવિજ્ઝનઞાણં. ઇમિના ધમ્મેનાતિ હેતુમ્હિ કરણવચનં. ઇમસ્સ હિ ધમ્મસ્સ અધિગમહેતુ અયં અરિયો અતીતાનાગતે નયેનપિ ચતુસચ્ચધમ્મે અભિસમ્બુજ્ઝતિ. મગ્ગઞાણમેવ પન અતીતાનાગતે નયનસદિસં કત્વા દસ્સેતું ‘‘મગ્ગઞાણધમ્મેન વા’’તિ દુતિયવિકપ્પો વુત્તો. એવઞ્હિ ‘‘અકાલિક’’ન્તિ સમત્થિતં હોતિ.
33.Ñāṇameva ñāṇavatthu sampattīnaṃ kāraṇabhāvato. Catūsūti catusaccassa bodhanavasena vuttesu catūsu ñāṇesu. Paṭhamanti ‘‘jarāmaraṇe ñāṇa’’nti evaṃ vuttaṃ ñāṇaṃ, yena dhāraṇaparicayamanasikāravasena pavattaṃ sabbaṃ gaṇhi. Sannicayañāṇamayaṃ savanamayaṃ nāmatveva veditabbaṃ. Sabhāvato paccayato cassa pariggaṇhanañāṇaṃ sammasanañāṇaṃtveva veditabbaṃ. Jarāmaraṇasīsena cettha jarāmaraṇavantova dhammā gahitā. Paṭivedhañāṇanti asammohato paṭivijjhanañāṇaṃ. Iminā dhammenāti hetumhi karaṇavacanaṃ. Imassa hi dhammassa adhigamahetu ayaṃ ariyo atītānāgate nayenapi catusaccadhamme abhisambujjhati. Maggañāṇameva pana atītānāgate nayanasadisaṃ katvā dassetuṃ ‘‘maggañāṇadhammena vā’’ti dutiyavikappo vutto. Evañhi ‘‘akālika’’nti samatthitaṃ hoti.
ઞાણચક્ખુના દિટ્ઠેનાતિ ધમ્મચક્ખુભૂતેન ઞાણચક્ખુના અસમ્મોહપટિવેધવસેન પચ્ચક્ખતો દિટ્ઠેન. પઞ્ઞાય વિદિતેનાતિ મગ્ગપઞ્ઞાય તથેવ વિદિતેન. યસ્મા તથા દિટ્ઠં વિદિતં સબ્બસો પત્તં મહાઉપાયો હોતિ, તસ્મા વુત્તં ‘‘પરિયોગાળ્હેના’’તિ. દિટ્ઠેનાતિ વા દસ્સનેન, ધમ્મં પસ્સિત્વા ઠિતેનાતિ અત્થો. વિદિતેનાતિ ચત્તારિ સચ્ચાનિ વિદિત્વા પાકટાનિ કત્વા ઠિતેન. અકાલિકેનાતિ ન કાલન્તરવિપાકદાયિના. પત્તેનાતિ ચત્તારિ સચ્ચાનિ પત્વા ઠિતત્તા ધમ્મં પત્તેન. પરિયોગાળ્હેનાતિ ચતુસચ્ચધમ્મે પરિયોગાહિત્વા ઠિતેન. અતીતાનાગતે નયં નેતીતિ અતીતે ચ અનાગતે ચ નયં નેતિ હરતિ પેસેતિ. ઇદં પન પચ્ચવેક્ખણઞાણસ્સ કિચ્ચં, સત્થારા પન મગ્ગઞાણં અતીતાનાગતે નયનસદિસં કતં તંમૂલકત્તા. અતીતમગ્ગસ્સ હિ પચ્ચવેક્ખણં નામ હોતિ, તસ્મા મગ્ગઞાણં નયનસદિસં કતં નામ હોતિ, પચ્ચવેક્ખણઞાણેન પન નયં નેતિ. તેનાહ ‘‘એત્થ ચા’’તિઆદિ. યથા પન તેન નયં નેતિ. તં આકારં દસ્સેતું ‘‘યે ખો કેચી’’તિઆદિ વુત્તં. એત્થ ચ નયનુપ્પાદનં નયઞાણસ્સેવ પવત્તિવિસેસો. તેન વુત્તં ‘‘પચ્ચવેક્ખણઞાણસ્સ કિચ્ચ’’ન્તિ. કિઞ્ચાપિ ‘‘ઇમિનાતિ મગ્ગઞાણધમ્મેન વા’’તિ વુત્તં, દુવિધં પન મગ્ગફલઞાણં સમ્મસનઞાણપચ્ચવેક્ખણાય મૂલકારણં, ન નયનસ્સાતિ દુવિધેન ઞાણધમ્મેનાતિ ન ન યુજ્જતિ. તથા ચતુસચ્ચધમ્મસ્સ ઞાતત્તા મગ્ગફલસઙ્ખાતસ્સ વા ધમ્મસ્સ સચ્ચપટિવેધસમ્પયોગં ગતત્તા ‘‘નયનં હોતૂ’’તિ તેન ‘‘ઇમિના ધમ્મેના’’તિ ઞાણસ્સ વિસયભાવેન ઞાણસમ્પયોગેન તદઞાતેનાતિ ચ અત્થો ન ન યુજ્જતિ. અનુઅયેતિ ધમ્મઞાણસ્સ અનુરૂપવસેન અયે બુજ્ઝનઞાણે દિટ્ઠાનં અદિટ્ઠાનયનતો અદિટ્ઠસ્સ દિટ્ઠતાય ઞાપનતો ચ. તેનાહ ‘‘ધમ્મઞાણસ્સ અનુગમને ઞાણ’’ન્તિ. ખીણાસવસ્સ સેક્ખભૂમિ નામ અગ્ગમગ્ગક્ખણો . કસ્મા પનેતં એવં વુત્તન્તિ ચે? ‘‘એવં જરામરણં પજાનાતી’’તિઆદિના વત્તમાનવસેન દેસનાય પવત્તત્તા.
Ñāṇacakkhunā diṭṭhenāti dhammacakkhubhūtena ñāṇacakkhunā asammohapaṭivedhavasena paccakkhato diṭṭhena. Paññāya viditenāti maggapaññāya tatheva viditena. Yasmā tathā diṭṭhaṃ viditaṃ sabbaso pattaṃ mahāupāyo hoti, tasmā vuttaṃ ‘‘pariyogāḷhenā’’ti. Diṭṭhenāti vā dassanena, dhammaṃ passitvā ṭhitenāti attho. Viditenāti cattāri saccāni viditvā pākaṭāni katvā ṭhitena. Akālikenāti na kālantaravipākadāyinā. Pattenāti cattāri saccāni patvā ṭhitattā dhammaṃ pattena. Pariyogāḷhenāti catusaccadhamme pariyogāhitvā ṭhitena. Atītānāgate nayaṃ netīti atīte ca anāgate ca nayaṃ neti harati peseti. Idaṃ pana paccavekkhaṇañāṇassa kiccaṃ, satthārā pana maggañāṇaṃ atītānāgate nayanasadisaṃ kataṃ taṃmūlakattā. Atītamaggassa hi paccavekkhaṇaṃ nāma hoti, tasmā maggañāṇaṃ nayanasadisaṃ kataṃ nāma hoti, paccavekkhaṇañāṇena pana nayaṃ neti. Tenāha ‘‘ettha cā’’tiādi. Yathā pana tena nayaṃ neti. Taṃ ākāraṃ dassetuṃ ‘‘ye kho kecī’’tiādi vuttaṃ. Ettha ca nayanuppādanaṃ nayañāṇasseva pavattiviseso. Tena vuttaṃ ‘‘paccavekkhaṇañāṇassa kicca’’nti. Kiñcāpi ‘‘imināti maggañāṇadhammena vā’’ti vuttaṃ, duvidhaṃ pana maggaphalañāṇaṃ sammasanañāṇapaccavekkhaṇāya mūlakāraṇaṃ, na nayanassāti duvidhena ñāṇadhammenāti na na yujjati. Tathā catusaccadhammassa ñātattā maggaphalasaṅkhātassa vā dhammassa saccapaṭivedhasampayogaṃ gatattā ‘‘nayanaṃ hotū’’ti tena ‘‘iminā dhammenā’’ti ñāṇassa visayabhāvena ñāṇasampayogena tadañātenāti ca attho na na yujjati. Anuayeti dhammañāṇassa anurūpavasena aye bujjhanañāṇe diṭṭhānaṃ adiṭṭhānayanato adiṭṭhassa diṭṭhatāya ñāpanato ca. Tenāha ‘‘dhammañāṇassa anugamane ñāṇa’’nti. Khīṇāsavassa sekkhabhūmi nāma aggamaggakkhaṇo . Kasmā panetaṃ evaṃ vuttanti ce? ‘‘Evaṃ jarāmaraṇaṃ pajānātī’’tiādinā vattamānavasena desanāya pavattattā.
ઞાણવત્થુસુત્તવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Ñāṇavatthusuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / સંયુત્તનિકાય • Saṃyuttanikāya / ૩. ઞાણવત્થુસુત્તં • 3. Ñāṇavatthusuttaṃ
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / સુત્તપિટક (અટ્ઠકથા) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / સંયુત્તનિકાય (અટ્ઠકથા) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ૩. ઞાણવત્થુસુત્તવણ્ણના • 3. Ñāṇavatthusuttavaṇṇanā
