Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / અપદાન-અટ્ઠકથા • Apadāna-aṭṭhakathā |
૩. નન્દત્થેરઅપદાનવણ્ણના
3. Nandattheraapadānavaṇṇanā
પદુમુત્તરસ્સ ભગવતોતિઆદિકં આયસ્મતો નન્દત્થેરસ્સ અપદાનં. અયમ્પિ પુરિમબુદ્ધેસુ કતાધિકારો તત્થ તત્થ ભવે વિવટ્ટૂપનિસ્સયાનિ પુઞ્ઞાનિ ઉપચિનન્તો પદુમુત્તરસ્સ ભગવતો કાલે હંસવતીનગરે એકસ્મિં કુલે નિબ્બત્તિત્વા વિઞ્ઞુતં પત્તો ભગવતો સન્તિકે ધમ્મં સુણન્તો સત્થારં એકં ભિક્ખું ઇન્દ્રિયેસુ ગુત્તદ્વારાનં અગ્ગટ્ઠાને ઠપેન્તં દિસ્વા સયં તં ઠાનન્તરં પત્થેન્તો ભગવતો ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ ચ પૂજાસક્કારબહુલં મહાદાનં પવત્તેત્વા ‘‘અહં, ભન્તે, અનાગતે તુમ્હાદિસસ્સ બુદ્ધસ્સ એવરૂપો સાવકો ભવેય્ય’’ન્તિ પણિધાનં અકાસિ.
Padumuttarassabhagavatotiādikaṃ āyasmato nandattherassa apadānaṃ. Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayāni puññāni upacinanto padumuttarassa bhagavato kāle haṃsavatīnagare ekasmiṃ kule nibbattitvā viññutaṃ patto bhagavato santike dhammaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ indriyesu guttadvārānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā sayaṃ taṃ ṭhānantaraṃ patthento bhagavato bhikkhusaṅghassa ca pūjāsakkārabahulaṃ mahādānaṃ pavattetvā ‘‘ahaṃ, bhante, anāgate tumhādisassa buddhassa evarūpo sāvako bhaveyya’’nti paṇidhānaṃ akāsi.
સો તતો પટ્ઠાય દેવમનુસ્સેસુ સંસરન્તો અત્થદસ્સિસ્સ ભગવતો કાલે ધમ્મતાય નામ નદિયા મહન્તો કચ્છપો હુત્વા નિબ્બત્તો એકદિવસં સત્થારં નદિં તરિતું તીરે ઠિતં દિસ્વા સયં ભગવન્તં તારેતુકામો સત્થુ પાદમૂલે નિપજ્જિ. સત્થા તસ્સ અજ્ઝાસયં ઞત્વા પિટ્ઠિં અભિરુહિ. સો હટ્ઠતુટ્ઠો વેગેન સોતં છિન્દન્તો સીઘતરં પરતીરં પાપેસિ. ભગવા તસ્સ અનુમોદનં વદન્તો ભાવિનિં સમ્પત્તિં કથેત્વા પક્કામિ.
So tato paṭṭhāya devamanussesu saṃsaranto atthadassissa bhagavato kāle dhammatāya nāma nadiyā mahanto kacchapo hutvā nibbatto ekadivasaṃ satthāraṃ nadiṃ tarituṃ tīre ṭhitaṃ disvā sayaṃ bhagavantaṃ tāretukāmo satthu pādamūle nipajji. Satthā tassa ajjhāsayaṃ ñatvā piṭṭhiṃ abhiruhi. So haṭṭhatuṭṭho vegena sotaṃ chindanto sīghataraṃ paratīraṃ pāpesi. Bhagavā tassa anumodanaṃ vadanto bhāviniṃ sampattiṃ kathetvā pakkāmi.
સો તેન પુઞ્ઞકમ્મેન સુગતીસુયેવ સંસરન્તો ઇમસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે કપિલવત્થુસ્મિં સુદ્ધોદનમહારાજસ્સ અગ્ગમહેસિયા મહાપજાપતિગોતમિયા કુચ્છિમ્હિ નિબ્બત્તો, તસ્સ નામગ્ગહણદિવસે ઞાતિસઙ્ઘં નન્દયન્તો જાતોતિ ‘‘નન્દો’’ત્વેવ નામં અકંસુ. તસ્સ વયપ્પત્તકાલે ભગવા પવત્તિતવરધમ્મચક્કો લોકાનુગ્ગહં કરોન્તો અનુક્કમેન કપિલવત્થું ગન્ત્વા ઞાતિસમાગમે પોક્ખરવસ્સં અટ્ઠુપ્પત્તિં કત્વા વેસ્સન્તરજાતકં (જા॰ ૨.૨૨.૧૬૫૫ આદયો) કથેત્વા દુતિયદિવસે પિણ્ડાય પવિટ્ઠો ‘‘ઉત્તિટ્ઠે નપ્પમજ્જેય્યા’’તિ (ધ॰ પ॰ ૧૬૮) ગાથાય પિતરં સોતાપત્તિફલે પતિટ્ઠાપેત્વા નિવેસનં ગન્ત્વા ‘‘ધમ્મઞ્ચરે સુચરિત’’ન્તિ (ધ॰ પ॰ ૧૬૯) ગાથાય મહાપજાપતિં સોતાપત્તિફલે રાજાનં સકદાગામિફલે પતિટ્ઠાપેત્વા તતિયદિવસે નન્દકુમારસ્સ અભિસેકગેહપવેસનઆવાહમઙ્ગલેસુ વત્તમાનેસુ પિણ્ડાય પાવિસિ. સત્થા નન્દકુમારસ્સ હત્થે પત્તં દત્વા મઙ્ગલં વત્વા તસ્સ હત્થતો પત્તં અગ્ગહેત્વાવ વિહારં ગતો , તં પત્તહત્થં વિહારં આગતં અનિચ્છમાનંયેવ પબ્બાજેત્વા તથાપબ્બાજિતત્તાયેવ અનભિરતિયા પીળિતં ઞત્વા ઉપાયેન તસ્સ તં અનભિરતિં વિનોદેસિ. સો યોનિસો પટિસઙ્ખાય વિપસ્સનં પટ્ઠપેત્વા નચિરસ્સેવ અરહત્તં પાપુણિ. થેરો પુન દિવસે ભગવન્તં ઉપસઙ્કમિત્વા એવમાહ – ‘‘યં મે, ભન્તે, ભગવા પાટિભોગો પઞ્ચન્નં અચ્છરાસતાનં પટિલાભાય કકુટપાદાનં, મુઞ્ચામહં, ભન્તે, ભગવન્તં એતસ્મા પટિસ્સવા’’તિ. ભગવાપિ ‘‘યદેવ તે, નન્દ, અનુપાદાય આસવેહિ ચિત્તં વિમુત્તં, તદાહં મુત્તો એતસ્મા પટિસ્સવા’’તિ આહ. અથસ્સ ભગવા સવિસેસં ઇન્દ્રિયેસુ ગુત્તદ્વારતં ઞત્વા તં ગુણં વિભાવેન્તો ‘‘એતદગ્ગં, ભિક્ખવે, મમ સાવકાનં ભિક્ખૂનં ઇન્દ્રિયેસુ ગુત્તદ્વારાનં યદિદં નન્દો’’તિ (અ॰ નિ॰ ૧.૨૧૯, ૨૩૦) ઇન્દ્રિયેસુ ગુત્તદ્વારભાવેન નં એતદગ્ગે ઠપેસિ. થેરો હિ ‘‘ઇન્દ્રિયાસંવરં નિસ્સાય ઇમં વિપ્પકારં પત્તો, તમહં સુટ્ઠુ નિગ્ગણ્હિસ્સામી’’તિ ઉસ્સાહજાતો બલવહિરોત્તપ્પો તત્થ ચ કતાધિકારત્તા ઇન્દ્રિયસંવરે ઉક્કંસપારમિં અગમાસિ.
So tena puññakammena sugatīsuyeva saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kapilavatthusmiṃ suddhodanamahārājassa aggamahesiyā mahāpajāpatigotamiyā kucchimhi nibbatto, tassa nāmaggahaṇadivase ñātisaṅghaṃ nandayanto jātoti ‘‘nando’’tveva nāmaṃ akaṃsu. Tassa vayappattakāle bhagavā pavattitavaradhammacakko lokānuggahaṃ karonto anukkamena kapilavatthuṃ gantvā ñātisamāgame pokkharavassaṃ aṭṭhuppattiṃ katvā vessantarajātakaṃ (jā. 2.22.1655 ādayo) kathetvā dutiyadivase piṇḍāya paviṭṭho ‘‘uttiṭṭhe nappamajjeyyā’’ti (dha. pa. 168) gāthāya pitaraṃ sotāpattiphale patiṭṭhāpetvā nivesanaṃ gantvā ‘‘dhammañcare sucarita’’nti (dha. pa. 169) gāthāya mahāpajāpatiṃ sotāpattiphale rājānaṃ sakadāgāmiphale patiṭṭhāpetvā tatiyadivase nandakumārassa abhisekagehapavesanaāvāhamaṅgalesu vattamānesu piṇḍāya pāvisi. Satthā nandakumārassa hatthe pattaṃ datvā maṅgalaṃ vatvā tassa hatthato pattaṃ aggahetvāva vihāraṃ gato , taṃ pattahatthaṃ vihāraṃ āgataṃ anicchamānaṃyeva pabbājetvā tathāpabbājitattāyeva anabhiratiyā pīḷitaṃ ñatvā upāyena tassa taṃ anabhiratiṃ vinodesi. So yoniso paṭisaṅkhāya vipassanaṃ paṭṭhapetvā nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Thero puna divase bhagavantaṃ upasaṅkamitvā evamāha – ‘‘yaṃ me, bhante, bhagavā pāṭibhogo pañcannaṃ accharāsatānaṃ paṭilābhāya kakuṭapādānaṃ, muñcāmahaṃ, bhante, bhagavantaṃ etasmā paṭissavā’’ti. Bhagavāpi ‘‘yadeva te, nanda, anupādāya āsavehi cittaṃ vimuttaṃ, tadāhaṃ mutto etasmā paṭissavā’’ti āha. Athassa bhagavā savisesaṃ indriyesu guttadvārataṃ ñatvā taṃ guṇaṃ vibhāvento ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ indriyesu guttadvārānaṃ yadidaṃ nando’’ti (a. ni. 1.219, 230) indriyesu guttadvārabhāvena naṃ etadagge ṭhapesi. Thero hi ‘‘indriyāsaṃvaraṃ nissāya imaṃ vippakāraṃ patto, tamahaṃ suṭṭhu niggaṇhissāmī’’ti ussāhajāto balavahirottappo tattha ca katādhikārattā indriyasaṃvare ukkaṃsapāramiṃ agamāsi.
૨૭. એવં સો એતદગ્ગટ્ઠાનં પત્વા અત્તનો પુબ્બકમ્મં સરિત્વા સોમનસ્સપ્પત્તો પુબ્બચરિતાપદાનં પકાસેન્તો પદુમુત્તરસ્સ ભગવતોતિઆદિમાહ. વત્થં ખોમં મયા દિન્નન્તિ ખોમરટ્ઠે જાતં વત્થં ભગવતિ ચિત્તપ્પસાદેન ગારવબહુમાનેન મયા પરમસુખુમં ખોમવત્થં દિન્નન્તિ અત્થો. સયમ્ભુસ્સાતિ સયમેવ ભૂતસ્સ જાતસ્સ અરિયાય જાતિયા નિબ્બત્તસ્સ. મહેસિનોતિ મહન્તે સીલસમાધિપઞ્ઞાવિમુત્તિવિમુત્તિઞાણદસ્સનક્ખન્ધે એસિ ગવેસીતિ મહેસિ, તસ્સ મહેસિનો સયમ્ભુસ્સ ચીવરત્થાય ખોમવત્થં મયા દિન્નન્તિ સમ્બન્ધો.
27. Evaṃ so etadaggaṭṭhānaṃ patvā attano pubbakammaṃ saritvā somanassappatto pubbacaritāpadānaṃ pakāsento padumuttarassa bhagavatotiādimāha. Vatthaṃ khomaṃ mayā dinnanti khomaraṭṭhe jātaṃ vatthaṃ bhagavati cittappasādena gāravabahumānena mayā paramasukhumaṃ khomavatthaṃ dinnanti attho. Sayambhussāti sayameva bhūtassa jātassa ariyāya jātiyā nibbattassa. Mahesinoti mahante sīlasamādhipaññāvimuttivimuttiñāṇadassanakkhandhe esi gavesīti mahesi, tassa mahesino sayambhussa cīvaratthāya khomavatthaṃ mayā dinnanti sambandho.
૨૮. તં મે બુદ્ધો વિયાકાસીતિ એત્થ તન્તિ સામ્યત્થે ઉપયોગવચનં, તસ્સ વત્થદાયકસ્સ મે દાનફલં વિસેસેન અકાસિ કથેસિ બુદ્ધોતિ અત્થો. જલજુત્તમનામકોતિ પદુમુત્તરનામકો. ‘‘જલરુત્તમનાયકો’’તિપિ પાઠો, તસ્સ જલમાનાનં દેવબ્રહ્માનં ઉત્તમનાયકો પધાનોતિ અત્થો. ઇમિના વત્થદાનેનાતિ ઇમિના વત્થદાનસ્સ નિસ્સન્દેન ત્વં અનાગતે હેમવણ્ણો સુવણ્ણવણ્ણો ભવિસ્સસિ.
28.Taṃ me buddho viyākāsīti ettha tanti sāmyatthe upayogavacanaṃ, tassa vatthadāyakassa me dānaphalaṃ visesena akāsi kathesi buddhoti attho. Jalajuttamanāmakoti padumuttaranāmako. ‘‘Jalaruttamanāyako’’tipi pāṭho, tassa jalamānānaṃ devabrahmānaṃ uttamanāyako padhānoti attho. Iminā vatthadānenāti iminā vatthadānassa nissandena tvaṃ anāgate hemavaṇṇo suvaṇṇavaṇṇo bhavissasi.
૨૯. દ્વે સમ્પત્તિં અનુભોત્વાતિ દિબ્બમનુસ્સસઙ્ખાતા દ્વે સમ્પત્તિયો અનુભવિત્વા. કુસલમૂલેહિ ચોદિતોતિ કુસલાવયવેહિ કુસલકોટ્ઠાસેહિ ચોદિતો પેસિતો, ‘‘ત્વં ઇમિના પુઞ્ઞેન સત્થુ કુલં પસવાહી’’તિ પેસિતો વિયાતિ અત્થો. ‘‘ગોતમસ્સ ભગવતો કનિટ્ઠો ત્વં ભવિસ્સસી’’તિ બ્યાકાસીતિ સમ્બન્ધો.
29.Dvesampattiṃ anubhotvāti dibbamanussasaṅkhātā dve sampattiyo anubhavitvā. Kusalamūlehi coditoti kusalāvayavehi kusalakoṭṭhāsehi codito pesito, ‘‘tvaṃ iminā puññena satthu kulaṃ pasavāhī’’ti pesito viyāti attho. ‘‘Gotamassa bhagavato kaniṭṭho tvaṃ bhavissasī’’ti byākāsīti sambandho.
૩૦. રાગરત્તો સુખસીલોતિ કિલેસકામેહિ રત્તો અલ્લીનો કાયસુખચિત્તસુખાનુભવનસભાવો. કામેસુ ગેધમાયુતોતિ વત્થુકામેસુ ગેધસઙ્ખાતાય તણ્હાય આયુતો યોજિતોતિ અત્થો. બુદ્ધેન ચોદિતો સન્તો, તદા ત્વન્તિ યસ્મા કામેસુ ગેધિતો, તદા તસ્મા ત્વં અત્તનો ભાતુકેન ગોતમબુદ્ધેન ચોદિતો પબ્બજ્જાય ઉય્યોજિતો તસ્સ સન્તિકે પબ્બજિસ્સસીતિ સમ્બન્ધો.
30.Rāgaratto sukhasīloti kilesakāmehi ratto allīno kāyasukhacittasukhānubhavanasabhāvo. Kāmesu gedhamāyutoti vatthukāmesu gedhasaṅkhātāya taṇhāya āyuto yojitoti attho. Buddhena codito santo, tadā tvanti yasmā kāmesu gedhito, tadā tasmā tvaṃ attano bhātukena gotamabuddhena codito pabbajjāya uyyojito tassa santike pabbajissasīti sambandho.
૩૧. પબ્બજિત્વાન ત્વં તત્થાતિ તસ્મિં ગોતમસ્સ ભગવતો સાસને ત્વં પબ્બજિત્વા કુસલમૂલેન મૂલભૂતેન પુઞ્ઞસમ્ભારેન ચોદિતો ભાવનાયં નિયોજિતો સબ્બાસવે સકલાસવે પરિઞ્ઞાય જાનિત્વા પજહિત્વા અનામયો નિદ્દુક્ખો નિબ્બાયિસ્સસિ અદસ્સનં પાપેસ્સસિ, અપણ્ણત્તિકભાવં ગમિસ્સસીતિ અત્થો.
31.Pabbajitvāna tvaṃ tatthāti tasmiṃ gotamassa bhagavato sāsane tvaṃ pabbajitvā kusalamūlena mūlabhūtena puññasambhārena codito bhāvanāyaṃ niyojito sabbāsave sakalāsave pariññāya jānitvā pajahitvā anāmayo niddukkho nibbāyissasi adassanaṃ pāpessasi, apaṇṇattikabhāvaṃ gamissasīti attho.
૩૨. સતકપ્પસહસ્સમ્હીતિ ઇતો કપ્પતો પુબ્બે સતકપ્પાધિકે સહસ્સમે કપ્પમ્હિ ચેળનામકા ચત્તારો ચક્કવત્તિરાજાનો અહેસુન્તિ અત્થો. સટ્ઠિ કપ્પસહસ્સાનીતિ કપ્પસહસ્સાનિ સટ્ઠિ ચ અતિક્કમિત્વા હેટ્ઠા એકસ્મિં કપ્પે ચત્તારો જના ઉપચેળા નામ ચક્કવત્તિરાજાનો ચતૂસુ જાતીસુ અહેસુન્તિ અત્થો.
32.Satakappasahassamhīti ito kappato pubbe satakappādhike sahassame kappamhi ceḷanāmakā cattāro cakkavattirājāno ahesunti attho. Saṭṭhi kappasahassānīti kappasahassāni saṭṭhi ca atikkamitvā heṭṭhā ekasmiṃ kappe cattāro janā upaceḷā nāma cakkavattirājāno catūsu jātīsu ahesunti attho.
૩૩. પઞ્ચકપ્પસહસ્સમ્હીતિ પઞ્ચકપ્પાધિકે સહસ્સમે કપ્પમ્હિ ચેળા નામ ચત્તારો જના ચક્કવત્તિરાજાનો સત્તહિ રતનેહિ સમ્પન્ના સમઙ્ગીભૂતા જમ્બુદીપઅપરગોયાનઉત્તરકુરુપુબ્બવિદેહદીપસઙ્ખાતે ચતુદીપમ્હિ ઇસ્સરા પધાના વિસું અહેસુન્તિ અત્થો. સેસં વુત્તનયમેવાતિ.
33.Pañcakappasahassamhīti pañcakappādhike sahassame kappamhi ceḷā nāma cattāro janā cakkavattirājāno sattahi ratanehi sampannā samaṅgībhūtā jambudīpaaparagoyānauttarakurupubbavidehadīpasaṅkhāte catudīpamhi issarā padhānā visuṃ ahesunti attho. Sesaṃ vuttanayamevāti.
નન્દત્થેરઅપદાનવણ્ણના સમત્તા.
Nandattheraapadānavaṇṇanā samattā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / અપદાનપાળિ • Apadānapāḷi / ૩. નન્દત્થેરઅપદાનં • 3. Nandattheraapadānaṃ