Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / પઞ્ચપકરણ-મૂલટીકા • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā |
૩. નયમુખમાતિકાવણ્ણના
3. Nayamukhamātikāvaṇṇanā
૩. નયાનં પવત્તિદ્વારભૂતા સઙ્ગહાસઙ્ગહવિયોગીસહયોગીધમ્મા નયમુખાનીતિ તેસં ઉદ્દેસો નયમુખમાતિકા. ચુદ્દસપિ હિ સઙ્ગહાસઙ્ગહસમ્પયોગવિપ્પયોગાનં વોમિસ્સકતાવસેન પવત્તાતિ યેહિ તે ચત્તારોપિ હોન્તિ, તે ધમ્મા ચુદ્દસન્નમ્પિ નયાનં મુખાનિ હોન્તીતિ. તત્થ સઙ્ગહિતેનઅસઙ્ગહિતપદાદીસુ સચ્ચાદીહિપિ યથાસમ્ભવં સઙ્ગહાસઙ્ગહો યદિપિ વુત્તો, સો પન સઙ્ગાહકભૂતેહિ તેહિ વુત્તો, ન સઙ્ગહભૂતેહિ, સોપિ ‘‘ચક્ખાયતનેન યે ધમ્મા ખન્ધસઙ્ગહેન સઙ્ગહિતા આયતનસઙ્ગહેન અસઙ્ગહિતા’’તિઆદિના પુચ્છિતબ્બવિસ્સજ્જિતબ્બધમ્મુદ્ધારે તત્થાપિ ખન્ધાદીહેવ સઙ્ગહેહિ નિયમેત્વા વુત્તો, તસ્મા ‘‘તીહિ સઙ્ગહો, તીહિ અસઙ્ગહો’’તિ વુત્તં. પુચ્છિતબ્બવિસ્સજ્જિતબ્બધમ્મુદ્ધારેપિ પન પુચ્છાવિસ્સજ્જનેસુ ચ રૂપક્ખન્ધાદીનં અરણન્તાનં યથાસમ્ભવં સમ્પયોગવિપ્પયોગા ચતૂહેવ ખન્ધેહિ હોન્તીતિ ‘‘ચતૂહિ સમ્પયોગો, ચતૂહિ વિપ્પયોગો’’તિ વુત્તં.
3. Nayānaṃ pavattidvārabhūtā saṅgahāsaṅgahaviyogīsahayogīdhammā nayamukhānīti tesaṃ uddeso nayamukhamātikā. Cuddasapi hi saṅgahāsaṅgahasampayogavippayogānaṃ vomissakatāvasena pavattāti yehi te cattāropi honti, te dhammā cuddasannampi nayānaṃ mukhāni hontīti. Tattha saṅgahitenaasaṅgahitapadādīsu saccādīhipi yathāsambhavaṃ saṅgahāsaṅgaho yadipi vutto, so pana saṅgāhakabhūtehi tehi vutto, na saṅgahabhūtehi, sopi ‘‘cakkhāyatanena ye dhammā khandhasaṅgahena saṅgahitā āyatanasaṅgahena asaṅgahitā’’tiādinā pucchitabbavissajjitabbadhammuddhāre tatthāpi khandhādīheva saṅgahehi niyametvā vutto, tasmā ‘‘tīhi saṅgaho, tīhi asaṅgaho’’ti vuttaṃ. Pucchitabbavissajjitabbadhammuddhārepi pana pucchāvissajjanesu ca rūpakkhandhādīnaṃ araṇantānaṃ yathāsambhavaṃ sampayogavippayogā catūheva khandhehi hontīti ‘‘catūhi sampayogo,catūhi vippayogo’’ti vuttaṃ.
નનુ ચ વિપ્પયોગો રૂપનિબ્બાનેહિપિ હોતિ, કસ્મા ‘‘ચતૂહિ વિપ્પયોગો’’તિ વુત્તન્તિ? રૂપનિબ્બાનેહિ ભવન્તસ્સપિ ચતૂહેવ ભાવતો. ન હિ રૂપં રૂપેન નિબ્બાનેન વા વિપ્પયુત્તં હોતિ, નિબ્બાનં વા રૂપેન, ચતૂહેવ પન ખન્ધેહિ હોતીતિ ચતુન્નં ખન્ધાનં રૂપનિબ્બાનેહિ વિપ્પયોગોપિ વિપ્પયુજ્જમાનેહિ ચતૂહિ ખન્ધેહિ નિયમિતો તેહિ વિના વિપ્પયોગાભાવતો. સો ચાયં વિપ્પયોગો અનારમ્મણસ્સ, અનારમ્મણઅનારમ્મણમિસ્સકેહિ મિસ્સકસ્સ ચ ન હોતિ, અનારમ્મણસ્સ પન મિસ્સકસ્સ ચ સારમ્મણેન, સારમ્મણસ્સ સારમ્મણેન અનારમ્મણેન મિસ્સકેન ચ હોતીતિ વેદિતબ્બો.
Nanu ca vippayogo rūpanibbānehipi hoti, kasmā ‘‘catūhi vippayogo’’ti vuttanti? Rūpanibbānehi bhavantassapi catūheva bhāvato. Na hi rūpaṃ rūpena nibbānena vā vippayuttaṃ hoti, nibbānaṃ vā rūpena, catūheva pana khandhehi hotīti catunnaṃ khandhānaṃ rūpanibbānehi vippayogopi vippayujjamānehi catūhi khandhehi niyamito tehi vinā vippayogābhāvato. So cāyaṃ vippayogo anārammaṇassa, anārammaṇaanārammaṇamissakehi missakassa ca na hoti, anārammaṇassa pana missakassa ca sārammaṇena, sārammaṇassa sārammaṇena anārammaṇena missakena ca hotīti veditabbo.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / અભિધમ્મપિટક • Abhidhammapiṭaka / ધાતુકથાપાળિ • Dhātukathāpāḷi / ૩. નયમુખમાતિકા • 3. Nayamukhamātikā
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / અભિધમ્મપિટક (અટ્ઠકથા) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / પઞ્ચપકરણ-અટ્ઠકથા • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā / ૩. નયમુખમાતિકાવણ્ણના • 3. Nayamukhamātikāvaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / અભિધમ્મપિટક (ટીકા) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / પઞ્ચપકરણ-અનુટીકા • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ૩. નયમુખમાતિકાવણ્ણના • 3. Nayamukhamātikāvaṇṇanā