Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / જાતક-અટ્ઠકથા • Jātaka-aṭṭhakathā |
[૩૭૯] ૪. નેરુજાતકવણ્ણના
[379] 4. Nerujātakavaṇṇanā
કાકોલા કાકસઙ્ઘા ચાતિ ઇદં સત્થા જેતવને વિહરન્તો અઞ્ઞતરં ભિક્ખું આરબ્ભ કથેસિ. સો કિર સત્થુ સન્તિકે કમ્મટ્ઠાનં ગહેત્વા એકં પચ્ચન્તગામં અગમાસિ. મનુસ્સા તસ્સ ઇરિયાપથે પસીદિત્વા તં ભોજેત્વા પટિઞ્ઞં ગહેત્વા અરઞ્ઞે પણ્ણસાલં કત્વા તત્થ વસાપેસું, અતિવિય ચસ્સ સક્કારં કરિંસુ. અથેકે સસ્સતવાદા આગમંસુ. તે તેસં વચનં સુત્વા થેરસ્સ વાદં વિસ્સજ્જેત્વા સસ્સતવાદં ગહેત્વા તેસઞ્ઞેવ સક્કારં કરિંસુ. તતો ઉચ્છેદવાદા આગમંસુ તે સસ્સતવાદં વિસ્સજ્જેત્વા ઉચ્છેદવાદમેવ ગણ્હિંસુ. અથઞ્ઞે અચેલકા આગમિંસુ. તે ઉચ્છેદવાદં વિસ્સજ્જેત્વા અચેલકવાદં ગણ્હિંસુ. સો તેસં ગુણાગુણં અજાનન્તાનં મનુસ્સાનં સન્તિકે દુક્ખેન વસિત્વા વુત્થવસ્સો પવારેત્વા સત્થુ સન્તિકં ગન્ત્વા કતપટિસન્થારો ‘‘કહં વસ્સંવુત્થોસી’’તિ વુત્તે ‘‘પચ્ચન્તં નિસ્સાય, ભન્તે’’તિ વત્વા ‘‘સુખં વુત્થોસી’’તિ પુટ્ઠો ‘‘ભન્તે, ગુણાગુણં અજાનન્તાનં સન્તિકે દુક્ખં વુત્થોસ્મી’’તિ આહ. સત્થા ‘‘ભિક્ખુ પોરાણકપણ્ડિતા તિરચ્છાનયોનિયં નિબ્બત્તાપિ ગુણાગુણં અજાનન્તેહિ સદ્ધિં એકદિવસમ્પિ ન વસિંસુ, ત્વં અત્તનો ગુણાગુણં અજાનનટ્ઠાને કસ્મા વસી’’તિ વત્વા તેન યાચિતો અતીતં આહરિ.
Kākolā kākasaṅghā cāti idaṃ satthā jetavane viharanto aññataraṃ bhikkhuṃ ārabbha kathesi. So kira satthu santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā ekaṃ paccantagāmaṃ agamāsi. Manussā tassa iriyāpathe pasīditvā taṃ bhojetvā paṭiññaṃ gahetvā araññe paṇṇasālaṃ katvā tattha vasāpesuṃ, ativiya cassa sakkāraṃ kariṃsu. Atheke sassatavādā āgamaṃsu. Te tesaṃ vacanaṃ sutvā therassa vādaṃ vissajjetvā sassatavādaṃ gahetvā tesaññeva sakkāraṃ kariṃsu. Tato ucchedavādā āgamaṃsu te sassatavādaṃ vissajjetvā ucchedavādameva gaṇhiṃsu. Athaññe acelakā āgamiṃsu. Te ucchedavādaṃ vissajjetvā acelakavādaṃ gaṇhiṃsu. So tesaṃ guṇāguṇaṃ ajānantānaṃ manussānaṃ santike dukkhena vasitvā vutthavasso pavāretvā satthu santikaṃ gantvā katapaṭisanthāro ‘‘kahaṃ vassaṃvutthosī’’ti vutte ‘‘paccantaṃ nissāya, bhante’’ti vatvā ‘‘sukhaṃ vutthosī’’ti puṭṭho ‘‘bhante, guṇāguṇaṃ ajānantānaṃ santike dukkhaṃ vutthosmī’’ti āha. Satthā ‘‘bhikkhu porāṇakapaṇḍitā tiracchānayoniyaṃ nibbattāpi guṇāguṇaṃ ajānantehi saddhiṃ ekadivasampi na vasiṃsu, tvaṃ attano guṇāguṇaṃ ajānanaṭṭhāne kasmā vasī’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
અતીતે બારાણસિયં બ્રહ્મદત્તે રજ્જં કારેન્તે બોધિસત્તો સુવણ્ણહંસયોનિયં નિબ્બત્તિ, કનિટ્ઠભાતાપિસ્સ અત્થિ. તે ચિત્તકૂટપબ્બતે વસન્તા હિમવન્તપદેસે સયંજાતસાલિં ખાદન્તિ. તે એકદિવસં તત્થ ચરિત્વા ચિત્તકૂટં આગચ્છન્તા અન્તરામગ્ગે એકં નેરું નામ કઞ્ચનપબ્બતં દિસ્વા તસ્સ મત્થકે નિસીદિંસુ. તં પન પબ્બતં નિસ્સાય વસન્તા સકુણસઙ્ઘા ચતુપ્પદા ચ ગોચરભૂમિયં નાનાવણ્ણા હોન્તિ, પબ્બતં પવિટ્ઠકાલતો પટ્ઠાય તે સબ્બે તસ્સોભાસેન સુવણ્ણવણ્ણા હોન્તિ. તં દિસ્વા બોધિસત્તસ્સ કનિટ્ઠો તં કારણં અજાનિત્વા ‘‘કિં નુ ખો એત્થ કારણ’’ન્તિ ભાતરા સદ્ધિં સલ્લપન્તો દ્વે ગાથા અભાસિ –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto suvaṇṇahaṃsayoniyaṃ nibbatti, kaniṭṭhabhātāpissa atthi. Te cittakūṭapabbate vasantā himavantapadese sayaṃjātasāliṃ khādanti. Te ekadivasaṃ tattha caritvā cittakūṭaṃ āgacchantā antarāmagge ekaṃ neruṃ nāma kañcanapabbataṃ disvā tassa matthake nisīdiṃsu. Taṃ pana pabbataṃ nissāya vasantā sakuṇasaṅghā catuppadā ca gocarabhūmiyaṃ nānāvaṇṇā honti, pabbataṃ paviṭṭhakālato paṭṭhāya te sabbe tassobhāsena suvaṇṇavaṇṇā honti. Taṃ disvā bodhisattassa kaniṭṭho taṃ kāraṇaṃ ajānitvā ‘‘kiṃ nu kho ettha kāraṇa’’nti bhātarā saddhiṃ sallapanto dve gāthā abhāsi –
૨૦.
20.
‘‘કાકોલા કાકસઙ્ઘા ચ, મયઞ્ચ પતતં વરા;
‘‘Kākolā kākasaṅghā ca, mayañca patataṃ varā;
સબ્બેવ સદિસા હોમ, ઇમં આગમ્મ પબ્બતં.
Sabbeva sadisā homa, imaṃ āgamma pabbataṃ.
૨૧.
21.
‘‘ઇધ સીહા ચ બ્યગ્ઘા ચ, સિઙ્ગાલા ચ મિગાધમા;
‘‘Idha sīhā ca byagghā ca, siṅgālā ca migādhamā;
સબ્બેવ સદિસા હોન્તિ, અયં કો નામ પબ્બતો’’તિ.
Sabbeva sadisā honti, ayaṃ ko nāma pabbato’’ti.
તત્થ કાકોલાતિ વનકાકા. કાકસઙ્ઘાતિ પકતિકાકસઙ્ઘા ચ. પતતં વરાતિ પક્ખીનં સેટ્ઠા. સદિસા હોમાતિ સદિસવણ્ણા હોમ.
Tattha kākolāti vanakākā. Kākasaṅghāti pakatikākasaṅghā ca. Patataṃ varāti pakkhīnaṃ seṭṭhā. Sadisā homāti sadisavaṇṇā homa.
તસ્સ વચનં સુત્વા બોધિસત્તો તતિયં ગાથમાહ –
Tassa vacanaṃ sutvā bodhisatto tatiyaṃ gāthamāha –
૨૨.
22.
‘‘ઇમં નેરૂતિ જાનન્તિ, મનુસ્સા પબ્બતુત્તમં;
‘‘Imaṃ nerūti jānanti, manussā pabbatuttamaṃ;
ઇધ વણ્ણેન સમ્પન્ના, વસન્તિ સબ્બપાણિનો’’તિ.
Idha vaṇṇena sampannā, vasanti sabbapāṇino’’ti.
તત્થ ઇધ વણ્ણેનાતિ ઇમસ્મિં નેરુપબ્બતે ઓભાસેન વણ્ણસમ્પન્ના હુત્વા.
Tattha idha vaṇṇenāti imasmiṃ nerupabbate obhāsena vaṇṇasampannā hutvā.
તં સુત્વા કનિટ્ઠો સેસગાથા અભાસિ –
Taṃ sutvā kaniṭṭho sesagāthā abhāsi –
૨૩.
23.
‘‘અમાનના યત્થ સિયા, અન્તાનં વા વિમાનના;
‘‘Amānanā yattha siyā, antānaṃ vā vimānanā;
હીનસમ્માનના વાપિ, ન તત્થ વિસતિંવસે.
Hīnasammānanā vāpi, na tattha visatiṃvase.
૨૪.
24.
‘‘યત્થાલસો ચ દક્ખો ચ, સૂરો ભીરુ ચ પૂજિયા;
‘‘Yatthālaso ca dakkho ca, sūro bhīru ca pūjiyā;
ન તત્થ સન્તો વસન્તિ, અવિસેસકરે નરે.
Na tattha santo vasanti, avisesakare nare.
૨૫.
25.
‘‘નાયં નેરુ વિભજતિ, હીનઉક્કટ્ઠમજ્ઝિમે;
‘‘Nāyaṃ neru vibhajati, hīnaukkaṭṭhamajjhime;
અવિસેસકરો નેરુ, હન્દ નેરું જહામસે’’તિ.
Avisesakaro neru, handa neruṃ jahāmase’’ti.
તત્થ પઠમગાથાય અયમત્થો – યત્થ સન્તાનં પણ્ડિતાનં સીલસમ્પન્નાનં માનનસ્સ અભાવેન અમાનના અવમઞ્ઞના ચ અવમાનવસેન વિમાનના વા હીનાનં વા દુસ્સીલાનં સમ્માનના સિયા, તત્થ નિવાસે ન વસેય્ય. પૂજિયાતિ એતે એત્થ એકસદિસાય પૂજાય પૂજનીયા હોન્તિ, સમકં સક્કારં લભન્તિ. હીનઉક્કટ્ઠમજ્ઝિમેતિ જાતિગોત્તકુલપ્પદેસસીલાચારઞાણાદીહિ હીને ચ મજ્ઝિમે ચ ઉક્કટ્ઠે ચ અયં ન વિભજતિ. હન્દાતિ વવસ્સગ્ગત્થે નિપાતો. જહામસેતિ પરિચ્ચજામ. એવઞ્ચ પન વત્વા ઉભોપિ તે હંસા ઉપ્પતિત્વા ચિત્તકૂટમેવ ગતા.
Tattha paṭhamagāthāya ayamattho – yattha santānaṃ paṇḍitānaṃ sīlasampannānaṃ mānanassa abhāvena amānanā avamaññanā ca avamānavasena vimānanā vā hīnānaṃ vā dussīlānaṃ sammānanā siyā, tattha nivāse na vaseyya. Pūjiyāti ete ettha ekasadisāya pūjāya pūjanīyā honti, samakaṃ sakkāraṃ labhanti. Hīnaukkaṭṭhamajjhimeti jātigottakulappadesasīlācārañāṇādīhi hīne ca majjhime ca ukkaṭṭhe ca ayaṃ na vibhajati. Handāti vavassaggatthe nipāto. Jahāmaseti pariccajāma. Evañca pana vatvā ubhopi te haṃsā uppatitvā cittakūṭameva gatā.
સત્થા ઇમં ધમ્મદેસનં આહરિત્વા સચ્ચાનિ પકાસેત્વા જાતકં સમોધાનેસિ, સચ્ચપરિયોસાને સો ભિક્ખુ સોતાપત્તિફલે પતિટ્ઠહિ. તદા કનિટ્ઠહંસો આનન્દો અહોસિ, જેટ્ઠકહંસો પન અહમેવ અહોસિન્તિ.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne so bhikkhu sotāpattiphale patiṭṭhahi. Tadā kaniṭṭhahaṃso ānando ahosi, jeṭṭhakahaṃso pana ahameva ahosinti.
નેરુજાતકવણ્ણના ચતુત્થા.
Nerujātakavaṇṇanā catutthā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / જાતકપાળિ • Jātakapāḷi / ૩૭૯. નેરુજાતકં • 379. Nerujātakaṃ