Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરગાથા-અટ્ઠકથા • Theragāthā-aṭṭhakathā |
૧૧. ન્હાતકમુનિત્થેરગાથાવણ્ણના
11. Nhātakamunittheragāthāvaṇṇanā
વાતરોગાભિનીતોતિઆદિકા આયસ્મતો ન્હાતકમુનિસ્સ ગાથા. કા ઉપ્પત્તિ? અયમ્પિ પુરિમબુદ્ધેસુ કતાધિકારો તત્થ તત્થ ભવે પુઞ્ઞાનિ ઉપચિનિત્વા ઇમસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે રાજગહે બ્રાહ્મણકુલે નિબ્બત્તિત્વા વયપ્પત્તો વિજ્જાટ્ઠાનાદીસુ નિપ્ફત્તિં ગતો ન્હાતકલક્ખણયોગેન ન્હાતકોતિ પઞ્ઞાયિત્થ. સો તાપસપબ્બજ્જં પબ્બજિત્વા રાજગહસ્સ તિયોજનપ્પમાણે ઠાને અરઞ્ઞાયતને નીવારેહિ યાપેન્તો અગ્ગિં પરિચારયમાનો વસતિ. તસ્સ સત્થા ઘટે વિય પદીપં હદયબ્ભન્તરે પજ્જલન્તં અરહત્તૂપનિસ્સયં દિસ્વા અસ્સમપદં અગમાસિ. સો ભગવન્તં દિસ્વા હટ્ઠતુટ્ઠો અત્તનો ઉપકપ્પનનિયામેન આહારં ઉપનેસિ. તં ભગવા પરિભુઞ્જિ. એવં તયો દિવસે દત્વા ચતુત્થદિવસે ‘‘ભગવા તુમ્હે પરમસુખુમાલા, કથં ઇમિના આહારેન યાપેથા’’તિ આહ. તસ્સ સત્થા અરિયસન્તોસગુણં પકાસેન્તો ધમ્મં દેસેસિ. તાપસો તં સુત્વા સોતાપન્નો હુત્વા પબ્બજિત્વા અરહત્તં પાપુણિ. ભગવા તં અરહત્તે પતિટ્ઠપેત્વા ગતો. સો પન તત્થેવ વિહરન્તો અપરભાગે વાતાબાધેન ઉપદ્દુતો અહોસિ. સત્થા તત્થ ગન્ત્વા પટિસન્થારમુખેન તસ્સ વિહારં પુચ્છન્તો –
Vātarogābhinītotiādikā āyasmato nhātakamunissa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinitvā imasmiṃ buddhuppāde rājagahe brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto vijjāṭṭhānādīsu nipphattiṃ gato nhātakalakkhaṇayogena nhātakoti paññāyittha. So tāpasapabbajjaṃ pabbajitvā rājagahassa tiyojanappamāṇe ṭhāne araññāyatane nīvārehi yāpento aggiṃ paricārayamāno vasati. Tassa satthā ghaṭe viya padīpaṃ hadayabbhantare pajjalantaṃ arahattūpanissayaṃ disvā assamapadaṃ agamāsi. So bhagavantaṃ disvā haṭṭhatuṭṭho attano upakappananiyāmena āhāraṃ upanesi. Taṃ bhagavā paribhuñji. Evaṃ tayo divase datvā catutthadivase ‘‘bhagavā tumhe paramasukhumālā, kathaṃ iminā āhārena yāpethā’’ti āha. Tassa satthā ariyasantosaguṇaṃ pakāsento dhammaṃ desesi. Tāpaso taṃ sutvā sotāpanno hutvā pabbajitvā arahattaṃ pāpuṇi. Bhagavā taṃ arahatte patiṭṭhapetvā gato. So pana tattheva viharanto aparabhāge vātābādhena upadduto ahosi. Satthā tattha gantvā paṭisanthāramukhena tassa vihāraṃ pucchanto –
૪૩૫.
435.
‘‘વાતરોગાભિનીતો ત્વં, વિહરં કાનને વને;
‘‘Vātarogābhinīto tvaṃ, viharaṃ kānane vane;
પવિદ્ધગોચરે લૂખે, કથં ભિક્ખુ કરિસ્સસી’’તિ. – ગાથમાહ; અથ થેરો –
Paviddhagocare lūkhe, kathaṃ bhikkhu karissasī’’ti. – gāthamāha; Atha thero –
૪૩૬.
436.
‘‘પીતિસુખેન વિપુલેન, ફરિત્વાન સમુસ્સયં;
‘‘Pītisukhena vipulena, pharitvāna samussayaṃ;
લૂખમ્પિ અભિસમ્ભોન્તો, વિહરિસ્સામિ કાનને.
Lūkhampi abhisambhonto, viharissāmi kānane.
૪૩૭.
437.
‘‘ભાવેન્તો સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે, ઇન્દ્રિયાનિ બલાનિ ચ;
‘‘Bhāvento satta bojjhaṅge, indriyāni balāni ca;
ઝાનસોખુમ્મસમ્પન્નો, વિહરિસ્સં અનાસવો.
Jhānasokhummasampanno, viharissaṃ anāsavo.
૪૩૮.
438.
‘‘વિપ્પમુત્તં કિલેસેહિ, સુદ્ધચિત્તં અનાવિલં;
‘‘Vippamuttaṃ kilesehi, suddhacittaṃ anāvilaṃ;
અભિણ્હં પચ્ચવેક્ખન્તો, વિહરિસ્સં અનાસવો.
Abhiṇhaṃ paccavekkhanto, viharissaṃ anāsavo.
૪૩૯.
439.
‘‘અજ્ઝત્તઞ્ચ બહિદ્ધા ચ, યે મે વિજ્જિંસુ આસવા;
‘‘Ajjhattañca bahiddhā ca, ye me vijjiṃsu āsavā;
સબ્બે અસેસા ઉચ્છિન્ના, ન ચ ઉપ્પજ્જરે પુન.
Sabbe asesā ucchinnā, na ca uppajjare puna.
૪૪૦.
440.
‘‘પઞ્ચક્ખન્ધા પરિઞ્ઞાતા, તિટ્ઠન્તિ છિન્નમૂલકા;
‘‘Pañcakkhandhā pariññātā, tiṭṭhanti chinnamūlakā;
દુક્ખક્ખયો અનુપ્પત્તો, નત્થિ દાનિ પુનબ્ભવો’’તિ. –
Dukkhakkhayo anuppatto, natthi dāni punabbhavo’’ti. –
ઇમાહિ સેસગાથાહિ અત્તનો વિહારં સત્થુ પવેદેસિ.
Imāhi sesagāthāhi attano vihāraṃ satthu pavedesi.
તત્થ ઝાનસોખુમ્મસમ્પન્નોતિ ઝાનસુખુમભાવેન સમન્નાગતો. ઝાનસુખુમં નામ અરૂપજ્ઝાનં, તસ્મા અટ્ઠસમાપત્તિલાભિમ્હીતિ વુત્તં હોતિ. તેન અત્તનો ઉભતોભાગવિમુત્તિતં દસ્સેતિ. અપરે પનાહુ – ‘‘સોખુમ્મન્તિ અગ્ગમગ્ગફલેસુ અધિપઞ્ઞાસિક્ખા અધિપ્પેતા, તતો ઝાનગ્ગહણેન અત્તનો ઉભતોભાગવિમુત્તિતં વિભાવેતી’’તિ. વિપ્પમુત્તં કિલેસેહીતિ પટિપ્પસ્સદ્ધિવિમુત્તિયા સબ્બકિલેસેહિ વિમુત્તં, તતો એવ સુદ્ધચિત્તં, અનાવિલસઙ્કપ્પતાય અનાવિલં, તીહિપિ પદેહિ અરહત્તફલચિત્તમેવ વદતિ. સેસં હેટ્ઠા વુત્તનયમેવ. ઇમમેવ ચ થેરસ્સ અઞ્ઞાબ્યાકરણં અહોસીતિ.
Tattha jhānasokhummasampannoti jhānasukhumabhāvena samannāgato. Jhānasukhumaṃ nāma arūpajjhānaṃ, tasmā aṭṭhasamāpattilābhimhīti vuttaṃ hoti. Tena attano ubhatobhāgavimuttitaṃ dasseti. Apare panāhu – ‘‘sokhummanti aggamaggaphalesu adhipaññāsikkhā adhippetā, tato jhānaggahaṇena attano ubhatobhāgavimuttitaṃ vibhāvetī’’ti. Vippamuttaṃ kilesehīti paṭippassaddhivimuttiyā sabbakilesehi vimuttaṃ, tato eva suddhacittaṃ, anāvilasaṅkappatāya anāvilaṃ, tīhipi padehi arahattaphalacittameva vadati. Sesaṃ heṭṭhā vuttanayameva. Imameva ca therassa aññābyākaraṇaṃ ahosīti.
ન્હાતકમુનિત્થેરગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Nhātakamunittheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરગાથાપાળિ • Theragāthāpāḷi / ૧૧. ન્હાતકમુનિત્થેરગાથા • 11. Nhātakamunittheragāthā