Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / પઞ્ચપકરણ-મૂલટીકા • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā |
નિદાનકથાવણ્ણના
Nidānakathāvaṇṇanā
અનુપાદિસેસાય નિબ્બાનધાતુયા પરિનિબ્બાયીતિ પરિનિબ્બાનમેવ પરિનિબ્બાનસ્સ પરિનિબ્બાનન્તરતો વિસેસનત્થં કરણભાવેન વુત્તં. યાય વા નિબ્બાનધાતુયા અધિગતાય પચ્છિમચિત્તં અપ્પટિસન્ધિકં જાતં, સા તસ્સ અપ્પટિસન્ધિવૂપસમસ્સ કરણભાવેન વુત્તાતિ. દુબ્બલપક્ખન્તિ ન કાળાસોકં વિય બલવન્તં, અથ ખો એકમણ્ડલિકન્તિ વદન્તિ. ધમ્મવાદીઅધમ્મવાદીવિસેસજનનસમત્થાય પન પઞ્ઞાય અભાવતો દુબ્બલતા વુત્તા. તેસંયેવાતિ બાહુલિયાનમેવ , બહુસ્સુતિકાતિપિ નામં. ભિન્નકાતિ મૂલસઙ્ગીતિતો મૂલનિકાયતો વા ભિન્ના, લદ્ધિયા સુત્તન્તેહિ લિઙ્ગાકપ્પેહિ ચ વિસદિસભાવં ગતાતિ અત્થો.
Anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyīti parinibbānameva parinibbānassa parinibbānantarato visesanatthaṃ karaṇabhāvena vuttaṃ. Yāya vā nibbānadhātuyā adhigatāya pacchimacittaṃ appaṭisandhikaṃ jātaṃ, sā tassa appaṭisandhivūpasamassa karaṇabhāvena vuttāti. Dubbalapakkhanti na kāḷāsokaṃ viya balavantaṃ, atha kho ekamaṇḍalikanti vadanti. Dhammavādīadhammavādīvisesajananasamatthāya pana paññāya abhāvato dubbalatā vuttā. Tesaṃyevāti bāhuliyānameva , bahussutikātipi nāmaṃ. Bhinnakāti mūlasaṅgītito mūlanikāyato vā bhinnā, laddhiyā suttantehi liṅgākappehi ca visadisabhāvaṃ gatāti attho.
મૂલસઙ્ગહન્તિ પઞ્ચસતિકસઙ્ગીતિં. અઞ્ઞત્ર સઙ્ગહિતાતિઆદીસુ દીઘાદીસુ અઞ્ઞત્ર સઙ્ગહિતતો સુત્તન્તરાસિતો તં તં સુત્તં નિક્કડ્ઢિત્વા અઞ્ઞત્ર અકરિંસૂતિ વુત્તં હોતિ. સઙ્ગહિતતો વા અઞ્ઞત્ર અસઙ્ગહિતં સુત્તં અઞ્ઞત્ર કત્થચિ અકરિંસુ, અઞ્ઞં વા અકરિંસૂતિ અત્થો. અત્થં ધમ્મઞ્ચાતિ પાળિયા અત્થં પાળિઞ્ચ. વિનયે નિકાયેસુ ચ પઞ્ચસૂતિ વિનયે ચ અવસેસપઞ્ચનિકાયેસુ ચ.
Mūlasaṅgahanti pañcasatikasaṅgītiṃ. Aññatra saṅgahitātiādīsu dīghādīsu aññatra saṅgahitato suttantarāsito taṃ taṃ suttaṃ nikkaḍḍhitvā aññatra akariṃsūti vuttaṃ hoti. Saṅgahitato vā aññatra asaṅgahitaṃ suttaṃ aññatra katthaci akariṃsu, aññaṃ vā akariṃsūti attho. Atthaṃ dhammañcāti pāḷiyā atthaṃ pāḷiñca. Vinaye nikāyesu ca pañcasūti vinaye ca avasesapañcanikāyesu ca.
‘‘દ્વેપાનન્દ , વેદના વુત્તા મયા પરિયાયેના’’તિઆદિ (મ॰ નિ॰ ૨.૮૯) પરિયાયદેસિતં. ઉપેક્ખાવેદના હિ સન્તસ્મિં પણીતે સુખે વુત્તા ભગવતાતિ અયઞ્હેત્થ પરિયાયો. ‘‘તિસ્સો ઇમા, ભિક્ખવે, વેદના સુખા દુક્ખા ઉપેક્ખા વેદના’’તિઆદિ (સં॰ નિ॰ ૪.૨૪૯-૨૫૧) નિપ્પરિયાયદેસિતં. વેદનાસભાવો હિ તિવિધોતિ અયમેત્થ નિપ્પરિયાયતા. ‘‘સુખાપિ વેદના અનિચ્ચા સઙ્ખતા’’તિઆદિ (દી॰ નિ॰ ૨.૧૨૩) નીતત્થં. ‘‘યં કિઞ્ચિ વેદયિતં, સબ્બં તં દુક્ખ’’ન્તિઆદિ (સં॰ નિ॰ ૨.૩૨) નેય્યત્થં. ‘‘તીહિ, ભિક્ખવે, ઠાનેહિ જમ્બુદીપકા મનુસ્સા ઉત્તરકુરુકે ચ મનુસ્સે અધિગ્ગણ્હન્તિ દેવે ચ તાવતિંસે’’તિઆદિકં (અ॰ નિ॰ ૯.૨૧) અઞ્ઞં સન્ધાય ભણિતં ગહેત્વા અઞ્ઞં અત્થં ઠપયિંસુ. ‘‘નત્થિ દેવેસુ બ્રહ્મચરિયવાસો’’તિઆદિકં (કથા॰ ૨૭૦) સુત્તઞ્ચ અઞ્ઞં સન્ધાય ભણિતં અત્થઞ્ચ અઞ્ઞં ઠપયિંસૂતિ એવમેત્થ અત્થો દટ્ઠબ્બો. ‘‘અત્થેકચ્ચો પુગ્ગલો અત્તહિતાય પટિપન્નો’’તિઆદિ (પુ॰ પ॰ માતિકા ૪.૨૪) બ્યઞ્જનચ્છાયાય સણ્હસુખુમં સુઞ્ઞતાદિઅત્થં બહું વિનાસયું.
‘‘Dvepānanda , vedanā vuttā mayā pariyāyenā’’tiādi (ma. ni. 2.89) pariyāyadesitaṃ. Upekkhāvedanā hi santasmiṃ paṇīte sukhe vuttā bhagavatāti ayañhettha pariyāyo. ‘‘Tisso imā, bhikkhave, vedanā sukhā dukkhā upekkhā vedanā’’tiādi (saṃ. ni. 4.249-251) nippariyāyadesitaṃ. Vedanāsabhāvo hi tividhoti ayamettha nippariyāyatā. ‘‘Sukhāpi vedanā aniccā saṅkhatā’’tiādi (dī. ni. 2.123) nītatthaṃ. ‘‘Yaṃ kiñci vedayitaṃ, sabbaṃ taṃ dukkha’’ntiādi (saṃ. ni. 2.32) neyyatthaṃ. ‘‘Tīhi, bhikkhave, ṭhānehi jambudīpakā manussā uttarakuruke ca manusse adhiggaṇhanti deve ca tāvatiṃse’’tiādikaṃ (a. ni. 9.21) aññaṃ sandhāya bhaṇitaṃ gahetvā aññaṃ atthaṃ ṭhapayiṃsu. ‘‘Natthi devesu brahmacariyavāso’’tiādikaṃ (kathā. 270) suttañca aññaṃ sandhāya bhaṇitaṃ atthañca aññaṃ ṭhapayiṃsūti evamettha attho daṭṭhabbo. ‘‘Atthekacco puggalo attahitāya paṭipanno’’tiādi (pu. pa. mātikā 4.24) byañjanacchāyāya saṇhasukhumaṃ suññatādiatthaṃ bahuṃ vināsayuṃ.
વિનયગમ્ભીરન્તિ વિનયે ગમ્ભીરઞ્ચ એકદેસં છડ્ડેત્વાતિ અત્થો. કિલેસવિનયેન વા ગમ્ભીરં એકદેસં સુત્તં છડ્ડેત્વાતિ અત્થો. પતિરૂપન્તિ અત્તનો અધિપ્પાયાનુરૂપં સુત્તં, સુત્તપતિરૂપકં વા અસુત્તં. એકચ્ચે અટ્ઠકથાકણ્ડમેવ વિસ્સજ્જિંસુ, એકચ્ચે સકલં અભિધમ્મપિટકન્તિ આહ ‘‘અત્થુદ્ધારં અભિધમ્મં છપ્પકરણ’’ન્તિ. કથાવત્થુસ્સ સવિવાદત્તેપિ અવિવાદાનિ છપ્પકરણાનિ પઠિતબ્બાનિ સિયું, તાનિ નપ્પવત્તન્તીતિ હિ દસ્સનત્થં ‘‘છપ્પકરણ’’ન્તિ વુત્તન્તિ. તતિયસઙ્ગીતિતો વા પુબ્બે પવત્તમાનાનં વસેન ‘‘છપ્પકરણ’’ન્તિ વુત્તં . અઞ્ઞાનીતિ અઞ્ઞાનિ અભિધમ્મપકરણાદીનિ. નામન્તિ યં બુદ્ધાદિપટિસંયુત્તં ન હોતિ મઞ્જુસિરીતિઆદિકં, તં નિકાયનામં. લિઙ્ગન્તિ નિવાસનપારુપનાદિવિસેસકતં સણ્ઠાનવિસેસં. સિક્કાદિકં પરિક્ખારં. આકપ્પો ઠાનાદીસુ અઙ્ગટ્ઠપનવિસેસો દટ્ઠબ્બો. કરણન્તિ ચીવરસિબ્બનાદિકિચ્ચવિસેસો.
Vinayagambhīranti vinaye gambhīrañca ekadesaṃ chaḍḍetvāti attho. Kilesavinayena vā gambhīraṃ ekadesaṃ suttaṃ chaḍḍetvāti attho. Patirūpanti attano adhippāyānurūpaṃ suttaṃ, suttapatirūpakaṃ vā asuttaṃ. Ekacce aṭṭhakathākaṇḍameva vissajjiṃsu, ekacce sakalaṃ abhidhammapiṭakanti āha ‘‘atthuddhāraṃ abhidhammaṃ chappakaraṇa’’nti. Kathāvatthussa savivādattepi avivādāni chappakaraṇāni paṭhitabbāni siyuṃ, tāni nappavattantīti hi dassanatthaṃ ‘‘chappakaraṇa’’nti vuttanti. Tatiyasaṅgītito vā pubbe pavattamānānaṃ vasena ‘‘chappakaraṇa’’nti vuttaṃ . Aññānīti aññāni abhidhammapakaraṇādīni. Nāmanti yaṃ buddhādipaṭisaṃyuttaṃ na hoti mañjusirītiādikaṃ, taṃ nikāyanāmaṃ. Liṅganti nivāsanapārupanādivisesakataṃ saṇṭhānavisesaṃ. Sikkādikaṃ parikkhāraṃ. Ākappo ṭhānādīsu aṅgaṭṭhapanaviseso daṭṭhabbo. Karaṇanti cīvarasibbanādikiccaviseso.
સઙ્કન્તિકસ્સપિકેન નિકાયેન વાદેન વા ભિન્ના સઙ્કન્તિકાતિ અત્થો. સઙ્કન્તિકાનં ભેદા સુત્તવાદી અનુપુબ્બેન ભિજ્જથ ભિજ્જિંસૂતિ અત્થો. ભિન્નવાદેનાતિ ભિન્ના વાદા એતસ્મિન્તિ ભિન્નવાદો, તેન અભિન્નેન થેરવાદેન સહ અટ્ઠારસ હોન્તીતિ વુત્તં હોતિ. ભિન્નવાદેનાતિ વા ભિન્નાય લદ્ધિયા અટ્ઠારસ હોન્તિ, તે સબ્બેપિ સહાતિ અત્થો. થેરવાદાનમુત્તમોતિ એત્થ થેર-ઇતિ અવિભત્તિકો નિદ્દેસો. થેરાનં અયન્તિ થેરો. કો સો? વાદો. થેરો વાદાનમુત્તમોતિ અયમેત્થ અત્થો.
Saṅkantikassapikena nikāyena vādena vā bhinnā saṅkantikāti attho. Saṅkantikānaṃ bhedā suttavādī anupubbena bhijjatha bhijjiṃsūti attho. Bhinnavādenāti bhinnā vādā etasminti bhinnavādo, tena abhinnena theravādena saha aṭṭhārasa hontīti vuttaṃ hoti. Bhinnavādenāti vā bhinnāya laddhiyā aṭṭhārasa honti, te sabbepi sahāti attho. Theravādānamuttamoti ettha thera-iti avibhattiko niddeso. Therānaṃ ayanti thero. Ko so? Vādo. Thero vādānamuttamoti ayamettha attho.
ઉપ્પન્ને વાદે સન્ધાય ‘‘પરપ્પવાદમથન’’ન્તિ આહ. આયતિં ઉપ્પજ્જનકવાદાનં પટિસેધનલક્ખણભાવતો ‘‘આયતિલક્ખણ’’ન્તિ વુત્તં.
Uppanne vāde sandhāya ‘‘parappavādamathana’’nti āha. Āyatiṃ uppajjanakavādānaṃ paṭisedhanalakkhaṇabhāvato ‘‘āyatilakkhaṇa’’nti vuttaṃ.
નિદાનકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Nidānakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.