| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / પઞ્ચપકરણ-અનુટીકા • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā |
નિદાનકથાવણ્ણના
Nidānakathāvaṇṇanā
પરિનિબ્બાનમેવ …પે॰… વુત્તં. અભિન્નસભાવમ્પિ હિ અત્થં તદઞ્ઞધમ્મતો વિસેસાવબોધનત્થં અઞ્ઞં વિય કત્વા વોહરન્તિ યથા ‘‘અત્તનો સભાવં ધારેન્તીતિ ધમ્મા’’તિ (ધ॰ સ॰ અટ્ઠ॰ ૧). સાતિ અસઙ્ખતા ધાતુ. કરણભાવેન વુત્તા યથાવુત્તસ્સ ઉપસમસ્સ સાધકતમભાવં સન્ધાય. ધમ્મવાદી…પે॰… દુબ્બલતા વુત્તા તથારૂપાય પઞ્ઞાય ભાવે તાદિસાનં પક્ખભાવાભાવતો. લદ્ધિયાતિ ‘‘અત્થિ પુગ્ગલો સચ્ચિકટ્ઠપરમત્થેન, પરિહાયતિ અરહા અરહત્તા’’તિઆદિલદ્ધિયા. સુત્તન્તેહીતિ દેવતાસંયુત્તાદીહિ. લિઙ્ગાકપ્પભેદં પરતો સયમેવ વક્ખતિ.
Parinibbānameva…pe… vuttaṃ. Abhinnasabhāvampi hi atthaṃ tadaññadhammato visesāvabodhanatthaṃ aññaṃ viya katvā voharanti yathā ‘‘attano sabhāvaṃ dhārentīti dhammā’’ti (dha. sa. aṭṭha. 1). Sāti asaṅkhatā dhātu. Karaṇabhāvena vuttā yathāvuttassa upasamassa sādhakatamabhāvaṃ sandhāya. Dhammavādī…pe… dubbalatā vuttā tathārūpāya paññāya bhāve tādisānaṃ pakkhabhāvābhāvato. Laddhiyāti ‘‘atthi puggalo saccikaṭṭhaparamatthena, parihāyati arahā arahattā’’tiādiladdhiyā. Suttantehīti devatāsaṃyuttādīhi. Liṅgākappabhedaṃ parato sayameva vakkhati.
ભિન્દિત્વા મૂલસઙ્ગહન્તિ મૂલસઙ્ગીતિં વિનાસેત્વા, ભેદં વા કત્વા યથા સા ઠિતા, તતો અઞ્ઞથા કત્વા. સઙ્ગહિતતો વા અઞ્ઞત્રાતિ મૂલસઙ્ગીતિયા સઙ્ગહિતતો અઞ્ઞત્ર. તેનાહ ‘‘અસઙ્ગહિતં સુત્ત’’ન્તિ. નીતત્થં યથારુતવસેન વિઞ્ઞેય્યત્થત્તા. નેય્યત્થં વિપરિણામદુક્ખતાદિવસેન નિદ્ધારેતબ્બત્થત્તા. તીહિ ઠાનેહીતિ ‘‘સૂરા સતિમન્તો ઇધ બ્રહ્મચરિયવાસો’’તિ (અ॰ નિ॰ ૯.૨૧) એવં વુત્તેહિ તીહિ કારણેહિ. અઞ્ઞં સન્ધાય ભણિતન્તિ એકં પબ્બજ્જાસઙ્ખાતં બ્રહ્મચરિયવાસં સન્ધાય ભણિતં. અઞ્ઞં અત્થં ઠપયિંસૂતિ સબ્બસ્સપિ બ્રહ્મચરિયવાસસ્સ વસેન ‘‘નત્થિ દેવેસુ બ્રહ્મચરિયવાસો’’તિઆદિકં (કથા॰ ૨૬૯) અઞ્ઞં અત્થં ઠપયિંસુ. સુત્તઞ્ચ અઞ્ઞં સન્ધાય ભણિતં તતો અઞ્ઞં સન્ધાય ભણિતં કત્વા ઠપયિંસુ, તસ્સ અત્થઞ્ચ અઞ્ઞં ઠપયિંસૂતિ એવમેત્થ યોજના વેદિતબ્બા. સુઞ્ઞતાદીતિ આદિ-સદ્દેન અનિચ્ચતાદિં સઙ્ગણ્હાતિ.
Bhinditvā mūlasaṅgahanti mūlasaṅgītiṃ vināsetvā, bhedaṃ vā katvā yathā sā ṭhitā, tato aññathā katvā. Saṅgahitato vā aññatrāti mūlasaṅgītiyā saṅgahitato aññatra. Tenāha ‘‘asaṅgahitaṃ sutta’’nti. Nītatthaṃ yathārutavasena viññeyyatthattā. Neyyatthaṃ vipariṇāmadukkhatādivasena niddhāretabbatthattā. Tīhi ṭhānehīti ‘‘sūrā satimanto idha brahmacariyavāso’’ti (a. ni. 9.21) evaṃ vuttehi tīhi kāraṇehi. Aññaṃ sandhāya bhaṇitanti ekaṃ pabbajjāsaṅkhātaṃ brahmacariyavāsaṃ sandhāya bhaṇitaṃ. Aññaṃ atthaṃ ṭhapayiṃsūti sabbassapi brahmacariyavāsassa vasena ‘‘natthi devesu brahmacariyavāso’’tiādikaṃ (kathā. 269) aññaṃ atthaṃ ṭhapayiṃsu. Suttañca aññaṃ sandhāya bhaṇitaṃ tato aññaṃ sandhāya bhaṇitaṃ katvā ṭhapayiṃsu, tassa atthañca aññaṃ ṭhapayiṃsūti evamettha yojanā veditabbā. Suññatādīti ādi-saddena aniccatādiṃ saṅgaṇhāti.
ગમ્ભીરં એકદેસં મહાપદેસપરિવારાદિં. એકચ્ચે સકલં અભિધમ્મં વિસ્સજ્જિંસુ છડ્ડયિંસુ સેય્યથાપિ સુત્તન્તિકા. તે હિ તં ન જિનવચનન્તિ વદન્તિ. કથાવત્થુસ્સ સવિવાદત્તેતિઆદિ હેટ્ઠા નિદાનટ્ઠકથાય આગતનયં સન્ધાય વુત્તં. કેચિ પન પુગ્ગલપઞ્ઞત્તિયાપિ સવિવાદત્તં મઞ્ઞન્તિ. ‘‘તતિયસઙ્ગીતિતો પુબ્બે પવત્તમાનાનં વસેના’’તિ ઇદં કસ્મા વુત્તં, નનુ તતિયસઙ્ગીતિતો પુબ્બેપિ તં માતિકારૂપેન પવત્તતેવ? નિદ્દેસં વા સન્ધાય તથા વુત્તન્તિ વેદિતબ્બં. અઞ્ઞાનીતિ અઞ્ઞાકારાનિ અભિધમ્મપકરણાદીનિ અકરિંસુ, પવત્તન્તાનિપિ તાનિ અઞ્ઞથા કત્વા પઠિંસૂતિ અત્થો . મઞ્જુસિરીતિ ઇદં કસ્મા વુત્તં. ન હિ તં નામં પિટકત્તયં અનુવત્તન્તેહિ ભિક્ખૂહિ ગય્હતિ? ઇતરેહિ ગય્હમાનમ્પિ વા સાસનિકપરિઞ્ઞેહિ ન સાસનાવચરં ગય્હતીતિ કત્વા વુત્તં. નિકાયનામન્તિ મહાસઙ્ઘિકાદિનિકાયનામં, દુત્તગુત્તાદિવગ્ગનામઞ્ચ.
Gambhīraṃ ekadesaṃ mahāpadesaparivārādiṃ. Ekacce sakalaṃ abhidhammaṃ vissajjiṃsu chaḍḍayiṃsu seyyathāpi suttantikā. Te hi taṃ na jinavacananti vadanti. Kathāvatthussa savivādattetiādi heṭṭhā nidānaṭṭhakathāya āgatanayaṃ sandhāya vuttaṃ. Keci pana puggalapaññattiyāpi savivādattaṃ maññanti. ‘‘Tatiyasaṅgītito pubbe pavattamānānaṃ vasenā’’ti idaṃ kasmā vuttaṃ, nanu tatiyasaṅgītito pubbepi taṃ mātikārūpena pavattateva? Niddesaṃ vā sandhāya tathā vuttanti veditabbaṃ. Aññānīti aññākārāni abhidhammapakaraṇādīni akariṃsu, pavattantānipi tāni aññathā katvā paṭhiṃsūti attho . Mañjusirīti idaṃ kasmā vuttaṃ. Na hi taṃ nāmaṃ piṭakattayaṃ anuvattantehi bhikkhūhi gayhati? Itarehi gayhamānampi vā sāsanikapariññehi na sāsanāvacaraṃ gayhatīti katvā vuttaṃ. Nikāyanāmanti mahāsaṅghikādinikāyanāmaṃ, duttaguttādivagganāmañca.
સઙ્કન્તિકાનં ભેદો સુત્તવાદીતિ સઙ્કન્તિકાનં અનન્તરે એકો નિકાયભેદો સુત્તવાદી નામ ભિજ્જિત્થ. સહાતિ એકજ્ઝં કત્વા, ગણિયમાનાતિ અત્થો.
Saṅkantikānaṃ bhedo suttavādīti saṅkantikānaṃ anantare eko nikāyabhedo suttavādī nāma bhijjittha. Sahāti ekajjhaṃ katvā, gaṇiyamānāti attho.
ઉપ્પન્ને વાદે સન્ધાયાતિ તતિયસઙ્ગીતિકાલે ઉપ્પન્ને વાદે સન્ધાય. ઉપ્પજ્જનકેતિ તતો પટ્ઠાય યાવ સદ્ધમ્મન્તરધાના એત્થન્તરે ઉપ્પજ્જનકે. સુત્તસહસ્સાહરણઞ્ચેત્થ પરવાદભઞ્જનત્થઞ્ચ સકવાદપતિટ્ઠાપનત્થઞ્ચ. સુત્તેકદેસોપિ હિ ‘‘સુત્ત’’ન્તિ વુચ્ચતિ સમુદાયવોહારસ્સ અવયવેસુપિ દિસ્સનતો યથા ‘‘પટો દડ્ઢો, સમુદ્દો દિટ્ઠો’’તિ ચ. તે પનેત્થ સુત્તપદેસા ‘‘અત્થિ પુગ્ગલો અત્તહિતાય પટિપન્નો’’તિઆદિના આગતા વેદિતબ્બા.
Uppanne vāde sandhāyāti tatiyasaṅgītikāle uppanne vāde sandhāya. Uppajjanaketi tato paṭṭhāya yāva saddhammantaradhānā etthantare uppajjanake. Suttasahassāharaṇañcettha paravādabhañjanatthañca sakavādapatiṭṭhāpanatthañca. Suttekadesopi hi ‘‘sutta’’nti vuccati samudāyavohārassa avayavesupi dissanato yathā ‘‘paṭo daḍḍho, samuddo diṭṭho’’ti ca. Te panettha suttapadesā ‘‘atthi puggalo attahitāya paṭipanno’’tiādinā āgatā veditabbā.
નિદાનકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Nidānakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
