Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરગાથા-અટ્ઠકથા • Theragāthā-aṭṭhakathā |
૮. નિસભત્થેરગાથાવણ્ણના
8. Nisabhattheragāthāvaṇṇanā
પઞ્ચ કામગુણે હિત્વાતિ આયસ્મતો નિસભત્થેરસ્સ ગાથા. કા ઉપ્પત્તિ? અયમ્પિ પુરિમબુદ્ધેસુ કતાધિકારો તત્થ તત્થ ભવે પુઞ્ઞાનિ ઉપચિનન્તો વિપસ્સિસ્સ ભગવતો કાલે કુલગેહે નિબ્બત્તિત્વા વિઞ્ઞુતં પત્તો એકદિવસં સત્થારં પિણ્ડાય ચરન્તં દિસ્વા પસન્નચિત્તો કપિત્થફલમદાસિ. સો તેન પુઞ્ઞકમ્મેન સુગતીસુયેવ સંસરન્તો ઇમસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે કોલિયજનપદે કુલગેહે નિબ્બત્તિત્વા નિસભોતિ લદ્ધનામો વયપ્પત્તો સાકિયકોલિયાનં સઙ્ગામે બુદ્ધાનુભાવં દિસ્વા પટિલદ્ધસદ્ધો પબ્બજિત્વા તદહેવ અરહત્તં પાપુણિ. તેન વુત્તં અપદાને (અપ॰ થેર ૨.૫૨.૭-૧૧) –
Pañcakāmaguṇe hitvāti āyasmato nisabhattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto vipassissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ satthāraṃ piṇḍāya carantaṃ disvā pasannacitto kapitthaphalamadāsi. So tena puññakammena sugatīsuyeva saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde koliyajanapade kulagehe nibbattitvā nisabhoti laddhanāmo vayappatto sākiyakoliyānaṃ saṅgāme buddhānubhāvaṃ disvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā tadaheva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.52.7-11) –
‘‘સુવણ્ણવણ્ણં સમ્બુદ્ધં, આહુતીનં પટિગ્ગહં;
‘‘Suvaṇṇavaṇṇaṃ sambuddhaṃ, āhutīnaṃ paṭiggahaṃ;
રથિયં પટિપજ્જન્તં, કપિત્થં અદદિં ફલં.
Rathiyaṃ paṭipajjantaṃ, kapitthaṃ adadiṃ phalaṃ.
‘‘એકનવુતિતો કપ્પે, યં ફલં અદદિં તદા;
‘‘Ekanavutito kappe, yaṃ phalaṃ adadiṃ tadā;
દુગ્ગતિં નાભિજાનામિ, ફલદાનસ્સિદં ફલં.
Duggatiṃ nābhijānāmi, phaladānassidaṃ phalaṃ.
‘‘કિલેસા ઝાપિતા મય્હં…પે॰… કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
સો અરહત્તં પન પત્વા અત્તનો સહાયભિક્ખૂ પમાદવિહારેન કાલં વીતિનામેન્તે દિસ્વા તે ઓવદન્તો –
So arahattaṃ pana patvā attano sahāyabhikkhū pamādavihārena kālaṃ vītināmente disvā te ovadanto –
૧૯૫.
195.
‘‘પઞ્ચ કામગુણે હિત્વા, પિયરૂપે મનોરમે;
‘‘Pañca kāmaguṇe hitvā, piyarūpe manorame;
સદ્ધાય ઘરા નિક્ખમ્મ, દુક્ખસ્સન્તકરો ભવે’’તિ. –
Saddhāya gharā nikkhamma, dukkhassantakaro bhave’’ti. –
પઠમં ગાથં અભાસિ.
Paṭhamaṃ gāthaṃ abhāsi.
તસ્સત્થો – બાલપુથુજ્જનસ્સ પિયાયિતબ્બસભાવતાય પિયરૂપે મનુઞ્ઞસભાવતાય મનોરમે રૂપાદિકે પઞ્ચ કામગુણે કામકોટ્ઠાસે હિત્વા પહાય પરિચ્ચજિત્વા કમ્મફલસદ્ધાય રતનત્તયસદ્ધાય ચ વસેન ઘરા ઘરબન્ધનતો નિક્ખમ્મ નિક્ખમિત્વા પબ્બજ્જં ઉપગતો વિઞ્ઞુજાતિકો પબ્બજિતકાલતો પટ્ઠાય ઘટેન્તો વાયમન્તો વટ્ટદુક્ખસ્સ અન્તકરો ભવે ભવેય્યાતિ. એવં તે ભિક્ખૂ ઓવદિત્વા ‘‘અયં પરે એવ સઞ્ઞાપેન્તો વિહરતિ, ‘‘સયં પન અકારકો’તિ મા ચિન્તયિત્થા’’તિ તેસં અત્તનો પટિપન્નભાવં પકાસેન્તો –
Tassattho – bālaputhujjanassa piyāyitabbasabhāvatāya piyarūpe manuññasabhāvatāya manorame rūpādike pañca kāmaguṇe kāmakoṭṭhāse hitvā pahāya pariccajitvā kammaphalasaddhāya ratanattayasaddhāya ca vasena gharā gharabandhanato nikkhamma nikkhamitvā pabbajjaṃ upagato viññujātiko pabbajitakālato paṭṭhāya ghaṭento vāyamanto vaṭṭadukkhassa antakaro bhave bhaveyyāti. Evaṃ te bhikkhū ovaditvā ‘‘ayaṃ pare eva saññāpento viharati, ‘‘sayaṃ pana akārako’ti mā cintayitthā’’ti tesaṃ attano paṭipannabhāvaṃ pakāsento –
૧૯૬.
196.
‘‘નાભિનન્દામિ મરણં, નાભિનન્દામિ જીવિતં;
‘‘Nābhinandāmi maraṇaṃ, nābhinandāmi jīvitaṃ;
કાલઞ્ચ પટિકઙ્ખામિ, સમ્પજાનો પતિસ્સતો’’તિ. –
Kālañca paṭikaṅkhāmi, sampajāno patissato’’ti. –
દુતિયગાથાય અઞ્ઞં બ્યાકાસિ. તત્થ નાભિનન્દામિ મરણન્તિ મરણં ન અભિકઙ્ખામિ. નાભિનન્દામિ જીવિતન્તિ ઇદં પન તસ્સ કારણવચનં, યસ્મા નાભિનન્દામિ જીવિતં, તસ્મા નાભિનન્દામિ મરણન્તિ. યો હિ આયતિં જાતિજરામરણાય કિલેસાભિસઙ્ખારે આચિનોતિ ઉપચિનોતિ, સો પુનબ્ભવાભિનિબ્બત્તિં અભિનન્દન્તો નાન્તરિયકતાય અત્તનો મરણમ્પિ અભિનન્દતિ નામ કારણસ્સ અપ્પહીનત્તા, ખીણાસવો પન સબ્બસો આચયગામિધમ્મે પહાય અપચયગામિધમ્મે પતિટ્ઠિતો પરિઞ્ઞાતવત્થુકો સબ્બસો જીવિતં અનભિનન્દન્તો મરણમ્પિ અનભિનન્દતિ નામ કારણસ્સ એવ સુપ્પહીનત્તા. તેનાહ – ‘‘નાભિનન્દામિ મરણં, નાભિનન્દામિ જીવિત’’ન્તિ. યદિ એવં ખીણાસવસ્સ પરિનિબ્બાનાભિકઙ્ખા, યાવ પરિનિબ્બાના અવટ્ઠાનઞ્ચ કથન્તિ આહ ‘‘કાલઞ્ચ પટિકઙ્ખામિ, સમ્પજાનો પતિસ્સતો’’તિ, કિલેસપરિનિબ્બાને સિદ્ધે સતિપઞ્ઞાવેપુલ્લપ્પત્તિયા સતો સમ્પજાનો કેવલં ખન્ધપરિનિબ્બાનકાલં પટિકઙ્ખામિ, તં ઉદિક્ખમાનો આગમયમાનો વિહરામિ, ન પન મે મરણે જીવિતે વા અભિનન્દના અત્થિ અરહત્તમગ્ગેનેવ તસ્સ સમુગ્ઘાટિતત્તાતિ.
Dutiyagāthāya aññaṃ byākāsi. Tattha nābhinandāmi maraṇanti maraṇaṃ na abhikaṅkhāmi. Nābhinandāmi jīvitanti idaṃ pana tassa kāraṇavacanaṃ, yasmā nābhinandāmi jīvitaṃ, tasmā nābhinandāmi maraṇanti. Yo hi āyatiṃ jātijarāmaraṇāya kilesābhisaṅkhāre ācinoti upacinoti, so punabbhavābhinibbattiṃ abhinandanto nāntariyakatāya attano maraṇampi abhinandati nāma kāraṇassa appahīnattā, khīṇāsavo pana sabbaso ācayagāmidhamme pahāya apacayagāmidhamme patiṭṭhito pariññātavatthuko sabbaso jīvitaṃ anabhinandanto maraṇampi anabhinandati nāma kāraṇassa eva suppahīnattā. Tenāha – ‘‘nābhinandāmi maraṇaṃ, nābhinandāmi jīvita’’nti. Yadi evaṃ khīṇāsavassa parinibbānābhikaṅkhā, yāva parinibbānā avaṭṭhānañca kathanti āha ‘‘kālañca paṭikaṅkhāmi, sampajāno patissato’’ti, kilesaparinibbāne siddhe satipaññāvepullappattiyā sato sampajāno kevalaṃ khandhaparinibbānakālaṃ paṭikaṅkhāmi, taṃ udikkhamāno āgamayamāno viharāmi, na pana me maraṇe jīvite vā abhinandanā atthi arahattamaggeneva tassa samugghāṭitattāti.
નિસભત્થેરગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Nisabhattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરગાથાપાળિ • Theragāthāpāḷi / ૮. નિસભત્થેરગાથા • 8. Nisabhattheragāthā