Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / વજિરબુદ્ધિ-ટીકા • Vajirabuddhi-ṭīkā |
૫. નિસીદનસન્થતસિક્ખાપદવણ્ણના
5. Nisīdanasanthatasikkhāpadavaṇṇanā
૫૬૫. નાસ્સુધ કોચીતિ એત્થ અસ્સુધ-ઇતિ અવધારણત્થે નિપાતો. તત્થ કિઞ્ચાપિ ‘‘એવં ભન્તેતિ ખો તે ભિક્ખૂ’’તિ બહુવચનં વુત્તં, તથાપિ તે ભિક્ખૂ ભગવતો પટિસ્સુણિત્વા ઇધ તેસુ ભિક્ખૂસુ કોચિ ભગવન્તં નાસ્સુધ ઉપસઙ્કમતિ અઞ્ઞત્ર એકેનાતિ અત્થો ગહેતબ્બો. તં સુગ્ગાહં એકાહં ભન્તે ભગવન્તં વરન્તિઆદીસુ (મહાવ॰ ૩૩૭) વિય, અનુજાનામિ…પે॰… યથાસુખં મં દસ્સનાય ઉપસઙ્કમન્તૂતિ દસ્સનત્થાય ઉપસઙ્કમન્તુ.
565.Nāssudha kocīti ettha assudha-iti avadhāraṇatthe nipāto. Tattha kiñcāpi ‘‘evaṃ bhanteti kho te bhikkhū’’ti bahuvacanaṃ vuttaṃ, tathāpi te bhikkhū bhagavato paṭissuṇitvā idha tesu bhikkhūsu koci bhagavantaṃ nāssudha upasaṅkamati aññatra ekenāti attho gahetabbo. Taṃ suggāhaṃ ekāhaṃ bhante bhagavantaṃ varantiādīsu (mahāva. 337) viya, anujānāmi…pe… yathāsukhaṃ maṃ dassanāya upasaṅkamantūti dassanatthāya upasaṅkamantu.
૫૬૬-૭. ‘‘મયં આયસ્મન્તં ઉપસેન’’ન્તિ તસ્સ ગણપામોક્ખત્તા વુત્તં. આરઞ્ઞિકપિણ્ડપાતિકપંસુકૂલિકવસેન સબ્બાનિ વુત્તાનિ. તેનેવાહ અટ્ઠકથાયં ‘‘સન્થતે ચતુત્થચીવરસઞ્ઞિતાયા’’તિ. કિં સબ્બેપિ તે ચીવરં ન બુજ્ઝન્તીતિ ચે? યથા હોતુ. કતમં ચીવરં નામાતિ? છન્નં અઞ્ઞતરં વિકપ્પનુપગં પચ્છિમન્તિ. કિઞ્ચ વાયિમં અવાયિમન્તિ? વાયિમમેવાતિ. કતરસુત્તેનાતિ? અદ્ધા સો સુત્તમેવ ન પસ્સતિ, સિવેય્યકં દુસ્સયુગં, ઇદ્ધિમયિકઞ્ચ દેવદત્તિયઞ્ચ અચીવરં કરોતિ. યદિ એવં અવાયિમમ્પીતિ વદામીતિ. એવં સન્તે સિદ્ધા સન્થતે ચીવરસઞ્ઞિતા કમ્બલસીસેન ઉણ્ણામયસામઞ્ઞતો. કિં પન તે સન્થતં અધિટ્ઠહિંસૂતિ? દુટ્ઠુ અધિટ્ઠહિંસુ અચીવરત્તા, ન અધિટ્ઠાનુપગત્તા ચ સન્થતસ્સ. અથ નાધિટ્ઠહિંસુ, પુબ્બેવ તત્થ અચીવરસઞ્ઞિનો એતેતિ કત્વા તત્થ ચીવરસઞ્ઞિતાય તદુભયં ન યુજ્જતીતિ. કિં પનેતં અધિટ્ઠાનુપગં નત્થીતિ? તત્થેવાગતં , અપિચેતં અવિકપ્પનુપગં ચે, ચીવરં ન હોતિ, અઞ્ઞથા ‘‘ચીવરં નામ છન્નં ચીવરાનં અઞ્ઞતર’’ન્તિ એત્તાવતા સિદ્ધં ‘‘વિકપ્પનુપગં પચ્છિમ’’ન્તિ ન વત્તબ્બં. અથ ન વિકપ્પનુપગમ્પિ ચીવરમેવ સિદ્ધં, અનધિટ્ઠાનુપગં , અવિકપ્પનુપગઞ્ચ એકજ્ઝં ‘‘ચીવર’’ન્તિ સઙ્ખ્યં ગચ્છતિ. તેનેવાહ ‘‘તેચીવરિકસ્સ ચતુત્થચીવરં વત્તમાનં અંસકાસાવમેવ વટ્ટતી’’તિ.
566-7. ‘‘Mayaṃ āyasmantaṃ upasena’’nti tassa gaṇapāmokkhattā vuttaṃ. Āraññikapiṇḍapātikapaṃsukūlikavasena sabbāni vuttāni. Tenevāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘santhate catutthacīvarasaññitāyā’’ti. Kiṃ sabbepi te cīvaraṃ na bujjhantīti ce? Yathā hotu. Katamaṃ cīvaraṃ nāmāti? Channaṃ aññataraṃ vikappanupagaṃ pacchimanti. Kiñca vāyimaṃ avāyimanti? Vāyimamevāti. Katarasuttenāti? Addhā so suttameva na passati, siveyyakaṃ dussayugaṃ, iddhimayikañca devadattiyañca acīvaraṃ karoti. Yadi evaṃ avāyimampīti vadāmīti. Evaṃ sante siddhā santhate cīvarasaññitā kambalasīsena uṇṇāmayasāmaññato. Kiṃ pana te santhataṃ adhiṭṭhahiṃsūti? Duṭṭhu adhiṭṭhahiṃsu acīvarattā, na adhiṭṭhānupagattā ca santhatassa. Atha nādhiṭṭhahiṃsu, pubbeva tattha acīvarasaññino eteti katvā tattha cīvarasaññitāya tadubhayaṃ na yujjatīti. Kiṃ panetaṃ adhiṭṭhānupagaṃ natthīti? Tatthevāgataṃ , apicetaṃ avikappanupagaṃ ce, cīvaraṃ na hoti, aññathā ‘‘cīvaraṃ nāma channaṃ cīvarānaṃ aññatara’’nti ettāvatā siddhaṃ ‘‘vikappanupagaṃ pacchima’’nti na vattabbaṃ. Atha na vikappanupagampi cīvarameva siddhaṃ, anadhiṭṭhānupagaṃ , avikappanupagañca ekajjhaṃ ‘‘cīvara’’nti saṅkhyaṃ gacchati. Tenevāha ‘‘tecīvarikassa catutthacīvaraṃ vattamānaṃ aṃsakāsāvameva vaṭṭatī’’ti.
અપિચ સન્થતે ચીવરસઞ્ઞિતા ન કેવલં તેસંયેવ, અઞ્ઞેસમ્પિ અનુબન્ધતિ એવ ‘‘પુરાણસન્થતં નામ સકિં નિવત્થમ્પિ સકિં પારુતમ્પી’’તિ વચનતો. અટ્ઠકથાચરિયો પનસ્સ અચીવરતં સન્ધાયભાસિતત્થદીપનેન દીપેતિ. નિવત્થપારુતન્તિ એતેસં નિસિન્નઞ્ચેવ નિપન્નઞ્ચાતિ અત્થો. અપિચ એવં સન્તેપિ સન્થતે ચીવરસઞ્ઞિતા અનુબન્ધતિ એવ. ખન્ધકે (મહાવ॰ ૩૫૮) હિ ‘‘નિસીદનં અધિટ્ઠાતું ન વિકપ્પેતુ’’ન્તિ ચ, પરિવારે (પરિ॰ ૩૨૯) ‘‘નવ ચીવરાનિ અધિટ્ઠાતબ્બાની’’તિ ચ નિસીદનસિક્ખાપદે ‘‘દસા વિદત્થી’’તિ ચ ઇધ ‘‘નિસીદનં નામ સદસં વુચ્ચતી’’તિ ચ વુત્તં, અટ્ઠકથાયઞ્ચસ્સ ‘‘સન્થતસદિસં સન્થરિત્વા એકસ્મિં અન્તે સુગતવિદત્થિયા વિદત્થિમત્તપદેસે દ્વીસુ ઠાનેસુ ફાલેત્વા તિસ્સો દસા કરીયન્તિ, તાહિ દસાહિ સદસં નામ વુચ્ચતી’’તિ ચ ‘‘નિસીદનં વુત્તનયેન અધિટ્ઠાતબ્બમેવ, તઞ્ચ ખો પમાણયુત્તં એકમેવ, દ્વે ન વટ્ટન્તી’’તિ ચ વુત્તં, તસ્મા નિસીદનં નામ નવન્નં ચીવરાનં અઞ્ઞતરં ચીવરં અધિટ્ઠાતબ્બં, તઞ્ચ સન્થતસદિસં એળકલોમમયસન્થતવિસેસન્તિ સિદ્ધં, તથા નિસીદનમેવ નિસીદનસન્થતઞ્ચ સિદ્ધં. પોરાણગણ્ઠિપદે ચ ‘‘એકમેવા’’તિ વુત્તં. તસ્મિં સિદ્ધે સિદ્ધા સન્થતે ચીવરસઞ્ઞિતાતિ અત્થો. કસ્મા? સન્થતસામઞ્ઞતો.
Apica santhate cīvarasaññitā na kevalaṃ tesaṃyeva, aññesampi anubandhati eva ‘‘purāṇasanthataṃ nāma sakiṃ nivatthampi sakiṃ pārutampī’’ti vacanato. Aṭṭhakathācariyo panassa acīvarataṃ sandhāyabhāsitatthadīpanena dīpeti. Nivatthapārutanti etesaṃ nisinnañceva nipannañcāti attho. Apica evaṃ santepi santhate cīvarasaññitā anubandhati eva. Khandhake (mahāva. 358) hi ‘‘nisīdanaṃ adhiṭṭhātuṃ na vikappetu’’nti ca, parivāre (pari. 329) ‘‘nava cīvarāni adhiṭṭhātabbānī’’ti ca nisīdanasikkhāpade ‘‘dasā vidatthī’’ti ca idha ‘‘nisīdanaṃ nāma sadasaṃ vuccatī’’ti ca vuttaṃ, aṭṭhakathāyañcassa ‘‘santhatasadisaṃ santharitvā ekasmiṃ ante sugatavidatthiyā vidatthimattapadese dvīsu ṭhānesu phāletvā tisso dasā karīyanti, tāhi dasāhi sadasaṃ nāma vuccatī’’ti ca ‘‘nisīdanaṃ vuttanayena adhiṭṭhātabbameva, tañca kho pamāṇayuttaṃ ekameva, dve na vaṭṭantī’’ti ca vuttaṃ, tasmā nisīdanaṃ nāma navannaṃ cīvarānaṃ aññataraṃ cīvaraṃ adhiṭṭhātabbaṃ, tañca santhatasadisaṃ eḷakalomamayasanthatavisesanti siddhaṃ, tathā nisīdanameva nisīdanasanthatañca siddhaṃ. Porāṇagaṇṭhipade ca ‘‘ekamevā’’ti vuttaṃ. Tasmiṃ siddhe siddhā santhate cīvarasaññitāti attho. Kasmā? Santhatasāmaññato.
એત્થાહ – કથં અદસમેવ સન્થતં ચીવરસઙ્ખ્યં ન ગચ્છતિ. અનેકમ્પિ અનધિટ્ઠિતમ્પિ મહન્તમ્પિ વટ્ટતિ, યતો સદસમેવ સન્થતં ચીવરસઙ્ખ્યં ગચ્છતિ, તતો અધિટ્ઠાનઞ્ચ ઉપગચ્છતીતિ. અસન્થતપરિયાપન્નત્તા ઓરેન ચ છન્નં વસ્સાનં વિનાપિ સમ્મુતિં, તઞ્ચ પોરાણં વિસ્સજ્જેત્વા એવ, ન અવિસ્સજ્જેત્વા ‘‘તઞ્ચ ખો પમાણયુત્તં એકમેવ, દ્વે ન વટ્ટન્તી’’તિ (પારા॰ અટ્ઠ॰ ૨.૪૬૯) વચનતોતિ. અથાપિ સિયા સન્થતં સયનત્થમેવ કરીયતિ, નિસીદનં અસન્થતમેવાતિ. તઞ્ચ ન નિયમતો ‘‘પુરાણસન્થતં નામ સકિં નિવત્થં સકિં પારુતમ્પી’’તિ વુત્તત્તાતિ. એત્થ વુચ્ચતિ, ન એત્થ કારણં પરિયેસિતબ્બં વિનયપઞ્ઞત્તિયા અનઞ્ઞવિસયત્તા.
Etthāha – kathaṃ adasameva santhataṃ cīvarasaṅkhyaṃ na gacchati. Anekampi anadhiṭṭhitampi mahantampi vaṭṭati, yato sadasameva santhataṃ cīvarasaṅkhyaṃ gacchati, tato adhiṭṭhānañca upagacchatīti. Asanthatapariyāpannattā orena ca channaṃ vassānaṃ vināpi sammutiṃ, tañca porāṇaṃ vissajjetvā eva, na avissajjetvā ‘‘tañca kho pamāṇayuttaṃ ekameva, dve na vaṭṭantī’’ti (pārā. aṭṭha. 2.469) vacanatoti. Athāpi siyā santhataṃ sayanatthameva karīyati, nisīdanaṃ asanthatamevāti. Tañca na niyamato ‘‘purāṇasanthataṃ nāma sakiṃ nivatthaṃ sakiṃ pārutampī’’ti vuttattāti. Ettha vuccati, na ettha kāraṇaṃ pariyesitabbaṃ vinayapaññattiyā anaññavisayattā.
સન્થતસ્સ પન અચીવરભાવે અયં યુત્તિ – આદિતો ‘‘તીણિ સન્થતાનિ પન વિનયકમ્મં કત્વા પટિલભિત્વા પરિભુઞ્જિતું ન વટ્ટન્તી’’તિ અટ્ઠકથાવચનતો તાનિ અકપ્પિયાનીતિ સિદ્ધં, ભગવતા ચ ખોમાદીનિ છ અનુઞ્ઞાતાનીતિ કોસેય્યં કપ્પિયન્તિ સિદ્ધં. એવં સન્તે સુદ્ધકોસેય્યમ્પિ ચીવરં કપ્પિયં જાતં, પગેવ કોસિયમિસ્સકસન્થતચીવરન્તિ આપજ્જતિ. તથા કમ્બલઞ્ચ અનુઞ્ઞાતં, તઞ્ચ સુદ્ધિકમ્પિ હોતિ જાતિકાળકભાવેન, પગેવ ઓદાતગોચરિયમિસ્સકસન્થતચીવરન્તિ આપજ્જતિ. તતો ચ અઞ્ઞમઞ્ઞવિરોધો, તસ્મા ન સન્થતં ચીવરં નામ હોતિ, નિસીદનં પન હોતિ તસ્સ પમાણસણ્ઠાનપરિચ્છેદસમ્ભવતો. એત્થાહુ કેચિ આચરિયા ‘‘દુવિધં નિસીદનં સન્થતં, અસન્થતઞ્ચ. તત્થ સન્થતં સન્થતમેવ. અસન્થતં ખોમાદિછબ્બિધં, તદનુલોમં વા હોતિ, અયમેતેસં વિસેસો’’તિ.
Santhatassa pana acīvarabhāve ayaṃ yutti – ādito ‘‘tīṇi santhatāni pana vinayakammaṃ katvā paṭilabhitvā paribhuñjituṃ na vaṭṭantī’’ti aṭṭhakathāvacanato tāni akappiyānīti siddhaṃ, bhagavatā ca khomādīni cha anuññātānīti koseyyaṃ kappiyanti siddhaṃ. Evaṃ sante suddhakoseyyampi cīvaraṃ kappiyaṃ jātaṃ, pageva kosiyamissakasanthatacīvaranti āpajjati. Tathā kambalañca anuññātaṃ, tañca suddhikampi hoti jātikāḷakabhāvena, pageva odātagocariyamissakasanthatacīvaranti āpajjati. Tato ca aññamaññavirodho, tasmā na santhataṃ cīvaraṃ nāma hoti, nisīdanaṃ pana hoti tassa pamāṇasaṇṭhānaparicchedasambhavato. Etthāhu keci ācariyā ‘‘duvidhaṃ nisīdanaṃ santhataṃ, asanthatañca. Tattha santhataṃ santhatameva. Asanthataṃ khomādichabbidhaṃ, tadanulomaṃ vā hoti, ayametesaṃ viseso’’ti.
એત્થાહ – કસ્મા પનેત્થ ‘‘સન્થતં પન ભિક્ખુના’’તિ સિક્ખાપદં અપઞ્ઞાપેત્વા ‘‘નિસીદનસન્થત’’ન્તિ પઞ્ઞત્તન્તિ? ચીવરસઞ્ઞિતાય સન્થતાનં ઉજ્ઝિતત્તા તેસં અચીવરભાવદસ્સનત્થં તથા પઞ્ઞત્તન્તિ વુત્તં હોતિ, તસ્મા તે ભિક્ખૂ ધુતઙ્ગભેદભયા તાનિ ઉજ્ઝિત્વા તેરસાપિ ધુતઙ્ગાનિ સમાદિયિંસુ, સીસદસ્સનવસેન તીણેવ વુત્તાનિ, ભગવા ચ તેસં સન્થતં અનુજાનિ, તતો નેસં એવં હોતિ ‘‘નિસીદનચીવરસણ્ઠાનમ્પેતં નિસીદનસન્થતં નો અનુઞ્ઞાતં, ચતુત્થચીવરભાવેન પગેવ કતસન્થતં વા’’તિ. તતો સન્થતે નેસં ચીવરસઞ્ઞિતા ન ભવિસ્સતીતિ તદત્થં ભગવતા નિસીદનસન્થતન્તિ પઞ્ઞત્તન્તિ અધિપ્પાયો. ‘‘પચ્છિમાનિ દ્વે વટ્ટન્તી’’તિ કથં પઞ્ઞાયતીતિ ચે? ‘‘અનાપત્તિ અઞ્ઞેન કતં પટિલભિત્વા પરિભુઞ્જતી’’તિ વચનતોતિ.
Etthāha – kasmā panettha ‘‘santhataṃ pana bhikkhunā’’ti sikkhāpadaṃ apaññāpetvā ‘‘nisīdanasanthata’’nti paññattanti? Cīvarasaññitāya santhatānaṃ ujjhitattā tesaṃ acīvarabhāvadassanatthaṃ tathā paññattanti vuttaṃ hoti, tasmā te bhikkhū dhutaṅgabhedabhayā tāni ujjhitvā terasāpi dhutaṅgāni samādiyiṃsu, sīsadassanavasena tīṇeva vuttāni, bhagavā ca tesaṃ santhataṃ anujāni, tato nesaṃ evaṃ hoti ‘‘nisīdanacīvarasaṇṭhānampetaṃ nisīdanasanthataṃ no anuññātaṃ, catutthacīvarabhāvena pageva katasanthataṃ vā’’ti. Tato santhate nesaṃ cīvarasaññitā na bhavissatīti tadatthaṃ bhagavatā nisīdanasanthatanti paññattanti adhippāyo. ‘‘Pacchimāni dve vaṭṭantī’’ti kathaṃ paññāyatīti ce? ‘‘Anāpatti aññena kataṃ paṭilabhitvā paribhuñjatī’’ti vacanatoti.
નિસીદનસન્થતસિક્ખાપદવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Nisīdanasanthatasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / વિનયપિટક • Vinayapiṭaka / મહાવિભઙ્ગ • Mahāvibhaṅga / ૫. નિસીદનસન્થતસિક્ખાપદં • 5. Nisīdanasanthatasikkhāpadaṃ
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / વિનયપિટક (અટ્ઠકથા) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / મહાવિભઙ્ગ-અટ્ઠકથા • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ૫. નિસીદનસન્થતસિક્ખાપદવણ્ણના • 5. Nisīdanasanthatasikkhāpadavaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / સારત્થદીપની-ટીકા • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ૫. નિસીદનસન્થતસિક્ખાપદવણ્ણના • 5. Nisīdanasanthatasikkhāpadavaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વિમતિવિનોદની-ટીકા • Vimativinodanī-ṭīkā / ૫. નિસીદનસન્થતસિક્ખાપદવણ્ણના • 5. Nisīdanasanthatasikkhāpadavaṇṇanā