Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / વજિરબુદ્ધિ-ટીકા • Vajirabuddhi-ṭīkā |
નિસ્સયપટિપ્પસ્સદ્ધિકથાવણ્ણના
Nissayapaṭippassaddhikathāvaṇṇanā
૮૩. દિસં ગતોતિ તત્થ ધુરનિક્ખિત્તવાસો હુત્વા તિરોગામં ગતો. યત્થ નિસ્સયો લબ્ભતિ, તત્થ ગન્તબ્બન્તિ એત્થાપિ ઉપજ્ઝાયે વુત્તનયેનેવ ‘‘કતિપાહેન ગમિસ્સામી’’તિ ગમને ચેસ ઉસ્સાહો રક્ખતિ. મા ઇધ પટિક્કમીતિ મા ઇધ ગચ્છ. સભાગા નામ ઉપજ્ઝાયસ્સ સિસ્સા. તત્થ નિસ્સયં ગહેત્વા. યદિ એવં કો વિસેસોતિ ચે? તેન ઇદં વુચ્ચતિ ‘‘અપ્પેવ નામ ખમેય્યા’’તિ. વસિતું વટ્ટતીતિ ઉપજ્ઝાયેન પરિચ્ચત્તત્તા ઉપજ્ઝાયસમોધાનં નિરત્થકન્તિ અત્થો. સચે ઉપજ્ઝાયો ચિરેન અનુગ્ગહેતુકામો હોતિ, તતો પટ્ઠાય ઉપજ્ઝાયોવ નિસ્સયો. ઉપજ્ઝાયો ચે અલજ્જી હોતિ, સદ્ધિવિહારિકેન અનેકક્ખત્તું વારેત્વા અવિરમન્તં ઉપજ્ઝાયં પહાય વિનાપિ નિસ્સયપણામનેન અઞ્ઞસ્સ સન્તિકે નિસ્સયં ગહેત્વા વસિતબ્બં. ઉપજ્ઝાયસ્સ ચે લિઙ્ગં પરિવત્તતિ, એકદિવસમ્પિ ન રક્ખતિ. પક્ખપણ્ડકો ચે હોતિ, નિસ્સયજાતિકો ચે ‘‘ઉપજ્ઝાયસ્સ સુક્કપક્ખં આગમેહી’’તિ વદતિ, સયમેવ વા આગમેતિ, વટ્ટતિ. ઉપજ્ઝાયો ચે ઉક્ખેપનિયકમ્મકતો હોતિ, નાનાસંવાસકભૂમિયં ઠિતત્તા નિસ્સયો પટિપ્પસ્સમ્ભતિ. સમ્માવત્તન્તં પન પસ્સિત્વા કમ્મપટિપ્પસ્સદ્ધિં આગમેતું લભતિ. માનત્તાચારી ચે હોતિ, અબ્ભાનં આગમેતબ્બં. દીઘં ચે પરિવાસં ચરતિ, અઞ્ઞસ્સ સન્તિકે નિસ્સયો ગહેતબ્બો, ઉપજ્ઝાયસમોધાનં અપ્પમાણં. પરિવાસમાનત્તચારિના હિ ન નિસ્સયો દાતબ્બો. યં પન પારિવાસિકક્ખન્ધકટ્ઠકથાયં વુત્તં ‘‘સદ્ધિવિહારિકાનમ્પિ સાદિયન્તસ્સ દુક્કટમેવા’’તિઆદિ (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૭૫), તં યથાવુત્તમત્થં સાધેતિ એવ. યં પન વુત્તં ‘‘સચે સદ્ધાપબ્બજિતા કુલપુત્તા ‘તુમ્હે, ભન્તે, વિનયકમ્મમત્તં કરોથા’’તિ વત્વા વત્તં કરોન્તિયેવ, ગામપ્પવેસનં આપુચ્છન્તિયેવ, તં વારિતકાલતો પટ્ઠાય અનાપત્તી’’તિ. તં વત્તસાદિયનપચ્ચયા દુક્કટાભાવમત્તદીપનત્થં, સદ્ધિવિહારિકાનં સાપેક્ખતં વા સન્ધાય વુત્તન્તિ વેદિતબ્બં. તસ્મા તે ચે ઉપજ્ઝાયેન વારિતાનુરૂપમેવ પટિપજ્જન્તિ, નિસ્સયો તેસં પટિપ્પસ્સદ્ધોતિ સિદ્ધં હોતિ.
83.Disaṃ gatoti tattha dhuranikkhittavāso hutvā tirogāmaṃ gato. Yattha nissayo labbhati, tattha gantabbanti etthāpi upajjhāye vuttanayeneva ‘‘katipāhena gamissāmī’’ti gamane cesa ussāho rakkhati. Mā idha paṭikkamīti mā idha gaccha. Sabhāgā nāma upajjhāyassa sissā. Tattha nissayaṃ gahetvā. Yadi evaṃ ko visesoti ce? Tena idaṃ vuccati ‘‘appeva nāma khameyyā’’ti. Vasituṃ vaṭṭatīti upajjhāyena pariccattattā upajjhāyasamodhānaṃ niratthakanti attho. Sace upajjhāyo cirena anuggahetukāmo hoti, tato paṭṭhāya upajjhāyova nissayo. Upajjhāyo ce alajjī hoti, saddhivihārikena anekakkhattuṃ vāretvā aviramantaṃ upajjhāyaṃ pahāya vināpi nissayapaṇāmanena aññassa santike nissayaṃ gahetvā vasitabbaṃ. Upajjhāyassa ce liṅgaṃ parivattati, ekadivasampi na rakkhati. Pakkhapaṇḍako ce hoti, nissayajātiko ce ‘‘upajjhāyassa sukkapakkhaṃ āgamehī’’ti vadati, sayameva vā āgameti, vaṭṭati. Upajjhāyo ce ukkhepaniyakammakato hoti, nānāsaṃvāsakabhūmiyaṃ ṭhitattā nissayo paṭippassambhati. Sammāvattantaṃ pana passitvā kammapaṭippassaddhiṃ āgametuṃ labhati. Mānattācārī ce hoti, abbhānaṃ āgametabbaṃ. Dīghaṃ ce parivāsaṃ carati, aññassa santike nissayo gahetabbo, upajjhāyasamodhānaṃ appamāṇaṃ. Parivāsamānattacārinā hi na nissayo dātabbo. Yaṃ pana pārivāsikakkhandhakaṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ ‘‘saddhivihārikānampi sādiyantassa dukkaṭamevā’’tiādi (cūḷava. aṭṭha. 75), taṃ yathāvuttamatthaṃ sādheti eva. Yaṃ pana vuttaṃ ‘‘sace saddhāpabbajitā kulaputtā ‘tumhe, bhante, vinayakammamattaṃ karothā’’ti vatvā vattaṃ karontiyeva, gāmappavesanaṃ āpucchantiyeva, taṃ vāritakālato paṭṭhāya anāpattī’’ti. Taṃ vattasādiyanapaccayā dukkaṭābhāvamattadīpanatthaṃ, saddhivihārikānaṃ sāpekkhataṃ vā sandhāya vuttanti veditabbaṃ. Tasmā te ce upajjhāyena vāritānurūpameva paṭipajjanti, nissayo tesaṃ paṭippassaddhoti siddhaṃ hoti.
દ્વે લેડ્ડુપાતે અતિક્કમિત્વા નિવત્તતીતિ ‘‘એત્તાવતા દિસાપક્કન્તો નામ હોતિ, તસ્મા અન્તેવાસિકે અનિક્ખિત્તધુરેપિ નિસ્સયો પટિપ્પસ્સમ્ભતિ. આચરિયુપજ્ઝાયા દ્વે લેડ્ડુપાતે અનતિક્કમ્મ લેડ્ડુપાતદ્વયબ્ભન્તરે તિરોવિહારેપિ પરિક્ખિત્તે, અપરિક્ખિત્તે વા વસિતું વટ્ટતી’’તિ લિખિતં. અપરિક્ખિત્તેયેવાતિ નો તક્કોતિ આચરિયો, એત્થ પન અપરિક્ખિત્તસ્સ પરિક્ખેપારહટ્ઠાનતો વિમુત્તે અઞ્ઞસ્મિં વિહારે વસન્તીતિ અધિપ્પાયો. વિહારોતિ ચેત્થ ‘‘તાદિસસ્સ વિહારસ્સ અન્તે ઠિતા એકા કુટિકા અધિપ્પેતાતિ ઉપતિસ્સત્થેરો’’તિ વુત્તં. તત્થ ‘‘સચે ઉભોપિ આચરિયન્તેવાસિકા કેનચિ…પે॰… નિસ્સયો ન પટિપ્પસ્સમ્ભતી’’તિ ઇમિના સામઞ્ઞતો વુત્તેન અટ્ઠકથાવચનેન ધમ્મસિરિત્થેરવાદો સમેતિ. અપરિક્ખિત્તે વાતિ દ્વિન્નં લેડ્ડુપાતાનં અન્તો પરિક્ખિત્તો વા હોતિ અપરિક્ખિત્તો વા. ‘‘બહિસીમ’’ન્તિ ચ વુત્તત્તા અન્તોવિહારસીમાયં દ્વે લેડ્ડુપાતે અતિક્કમિત્વાપિ વસિતું વટ્ટતીતિ સિદ્ધત્તા પન ઉપતિસ્સત્થેરવાદો ન સમેતિ. એકાવાસે હિ પરિક્ખિત્તે વા અપરિક્ખિત્તે વા અન્તમસો અન્તોતિયોજનેપિ વસતો નિસ્સયો ન પટિપ્પસ્સમ્ભતિ. સો ચ ઉપચારસીમાય પરિચ્છિન્નો, સા ચ ઉપચારસીમા પરિક્ખિત્તસ્સ વિહારસ્સ પરિક્ખેપેન અપરિક્ખિત્તસ્સ પરિક્ખેપારહટ્ઠાનેન પરિચ્છિન્નો એકાવાસો.
Dve leḍḍupāte atikkamitvā nivattatīti ‘‘ettāvatā disāpakkanto nāma hoti, tasmā antevāsike anikkhittadhurepi nissayo paṭippassambhati. Ācariyupajjhāyā dve leḍḍupāte anatikkamma leḍḍupātadvayabbhantare tirovihārepi parikkhitte, aparikkhitte vā vasituṃ vaṭṭatī’’ti likhitaṃ. Aparikkhitteyevāti no takkoti ācariyo, ettha pana aparikkhittassa parikkhepārahaṭṭhānato vimutte aññasmiṃ vihāre vasantīti adhippāyo. Vihāroti cettha ‘‘tādisassa vihārassa ante ṭhitā ekā kuṭikā adhippetāti upatissatthero’’ti vuttaṃ. Tattha ‘‘sace ubhopi ācariyantevāsikā kenaci…pe… nissayo na paṭippassambhatī’’ti iminā sāmaññato vuttena aṭṭhakathāvacanena dhammasirittheravādo sameti. Aparikkhitte vāti dvinnaṃ leḍḍupātānaṃ anto parikkhitto vā hoti aparikkhitto vā. ‘‘Bahisīma’’nti ca vuttattā antovihārasīmāyaṃ dve leḍḍupāte atikkamitvāpi vasituṃ vaṭṭatīti siddhattā pana upatissattheravādo na sameti. Ekāvāse hi parikkhitte vā aparikkhitte vā antamaso antotiyojanepi vasato nissayo na paṭippassambhati. So ca upacārasīmāya paricchinno, sā ca upacārasīmā parikkhittassa vihārassa parikkhepena aparikkhittassa parikkhepārahaṭṭhānena paricchinno ekāvāso.
ઉપોસથક્ખન્ધકે એકાવાસવિમતિયં સીમાય અનુઞ્ઞાતત્તાતિ ચે? ન, ચીવરક્ખન્ધકટ્ઠકથાય વિચારિતત્તા. યથાહ ‘‘સીમટ્ઠકસઙ્ઘો ભાજેત્વા ગણ્હાતૂ’’તિ (મહાવ॰ અટ્ઠ॰ ૩૭૯). કતરસીમાય ભાજેતબ્બં? મહાસિવત્થેરો કિરાહ ‘‘અવિપ્પવાસસીમાયા’’તિ. તતો નં આહંસુ ‘‘અવિપ્પવાસસીમા નામ તિયોજનાપિ હોતિ, એવં સન્તે તિયોજને ઠિતા લાભં ગણ્હિસ્સન્તિ, તિયોજને ઠત્વા આગન્તુકવત્તં પૂરેત્વા આરામં પવિસિતબ્બં ભવિસ્સતિ, ગમિકો તિયોજનં ગન્ત્વા સેનાસનં આપુચ્છિસ્સતિ, નિસ્સયપટિપ્પન્નસ્સ તિયોજનાતિક્કમે નિસ્સયો પટિપ્પસ્સમ્ભિસ્સતિ, પારિવાસિકેન તિયોજનં અતિક્કમિત્વા અરુણં ઉટ્ઠાપેતબ્બં ભવિસ્સતિ, ભિક્ખુનિયા તિયોજને ઠત્વા આરામપ્પવેસના આપુચ્છિતબ્બા ભવિસ્સતિ, સબ્બમેતં ઉપચારસીમાપરિચ્છેદવસેન કાતું વટ્ટતીતિ. તસ્મા અન્તોઉપચારસીમાય લેડ્ડુપાતદ્વયં અતિક્કમિત્વાપિ વસતો નિસ્સયો તિયોજનાતિક્કમે નિસ્સયો ન પટિપ્પસ્સમ્ભતીતિ સિદ્ધં. કામઞ્ચેત્થ ઉપચારસીમાય તિયોજનપ્પમાણાય, અતિરેકાય વા યથાવુત્તદોસપ્પસઙ્ગો સિયાતિ. સા હિ આવાસેસુ વડ્ઢન્તેસુ વડ્ઢતિ, પરિહાયન્તેસુ પરિહાયતીતિ વુત્તત્તા, તસ્મા તાદિસસ્સ વિહારસ્સ અન્તે ઠિતા એકા કુટિ વિહારોતિ ઇધાધિપ્પેતા. સાપિ તસ્સેવ વિહારસ્સ કુટિકાવ હોતીતિ કત્વા સો આવાસો હોતિ. નાનાવાસો એવ ચે અધિપ્પેતો, ‘‘અન્તે ઠિતા કુટિકા’’તિ ન વત્તબ્બં. દ્વિન્નં લેડ્ડુપાતાનં અબ્ભન્તરે પન અપરિક્ખિત્તે નાનાવાસે નિસ્સયો ન પટિપ્પસ્સમ્ભતીતિ ય્વાયં ‘‘નો તક્કો’’તિ વુત્તો, સો તાદિસે નાનાવાસે સેનાસનગ્ગાહસ્સ અપ્પટિપ્પસ્સદ્ધિનયેન વુત્તો. સેનાસનગ્ગાહો હિ ‘‘ગહણેન ગહણં આલયો પટિપ્પસ્સમ્ભતી’’તિ લક્ખણત્તા ઇતરત્થ પટિપ્પસ્સમ્ભતિ. તત્રાયં પાળિ ‘‘તેન ખો પન સમયેન આયસ્મા ઉપનન્દો સક્યપુત્તો એકો દ્વીસુ આવાસેસુ વસ્સં વસિ…પે॰… દેથ, ભિક્ખવે, મોઘપુરિસસ્સ એકાધિપ્પાય’’ન્તિ (મહાવ॰ ૩૬૪). અટ્ઠકથાયઞ્ચસ્સ એવં વુત્તં ‘‘ઇદઞ્ચ નાનાલાભેહિ નાનૂપચારેહિ એકસીમવિહારેહિ કથિતં, નાનાસીમવિહારે પન સેનાસનગ્ગાહો પટિપ્પસ્સમ્ભતી’’તિ (મહાવ॰ અટ્ઠ॰ ૩૬૪). અપરિક્ખિત્તા નાનાવાસા એકૂપચારસઙ્ખ્યં ગચ્છન્તિ. પરિક્ખિત્તઞ્ચ એકૂપચારં અપરિક્ખિત્તસઙ્ખ્યં ગચ્છતિ. એત્તાવતા લેડ્ડુપાતદ્વયબ્ભન્તરે અપરિક્ખિત્તે અઞ્ઞસ્મિં વિહારે વસતો નિસ્સયો પન ન પટિપ્પસ્સમ્ભતિ, પરિક્ખિત્તે પટિપ્પસ્સમ્ભતિ એવાતિ અયમત્થો સાધિતોતિ. એત્થાહ – દ્વે લેડ્ડુપાતે અતિક્કમિત્વાવ સતોપિ નિસ્સયો ન પટિપ્પસ્સમ્ભતિ. વુત્તઞ્હિ નિસ્સગ્ગિયટ્ઠકથાયં ‘‘સચે ગચ્છન્તાનંયેવ અસમ્પત્તેસુ દહરેસુ અરુણં ઉગ્ગચ્છતિ, ચીવરં નિસ્સગ્ગિયં હોતિ, નિસ્સયો પન ન પટિપ્પસ્સમ્ભતી’’તિ (પારા॰ અટ્ઠ॰ ૨.૪૯૫)? વુચ્ચતે – તં ઉપજ્ઝાયેન સમાગમે સઉસ્સાહતાય વુત્તં. ઇધ ધુવવાસં સન્ધાય, તસ્મા અઞ્ઞમઞ્ઞં ન વિલોમેન્તિ . કેચિ પન ‘‘દ્વે લેડ્ડુપાતં અતિક્કમ્માતિ ઇદં દેવસિકં આરોચેત્વા વસનવસેન વુત્ત’’ન્તિ વદન્તિ, તં તેસં મતિમત્તમેવાતિ મમ તક્કો. દેવસિકં આરોચેત્વા વત્થબ્બન્તિ હિ નેવ પાળિયં ન અટ્ઠકથાયં દિસ્સતિ, તઞ્ચ પન અપકતઞ્ઞૂહિ આચિણ્ણન્તિ વેદિતબ્બં.
Uposathakkhandhake ekāvāsavimatiyaṃ sīmāya anuññātattāti ce? Na, cīvarakkhandhakaṭṭhakathāya vicāritattā. Yathāha ‘‘sīmaṭṭhakasaṅgho bhājetvā gaṇhātū’’ti (mahāva. aṭṭha. 379). Katarasīmāya bhājetabbaṃ? Mahāsivatthero kirāha ‘‘avippavāsasīmāyā’’ti. Tato naṃ āhaṃsu ‘‘avippavāsasīmā nāma tiyojanāpi hoti, evaṃ sante tiyojane ṭhitā lābhaṃ gaṇhissanti, tiyojane ṭhatvā āgantukavattaṃ pūretvā ārāmaṃ pavisitabbaṃ bhavissati, gamiko tiyojanaṃ gantvā senāsanaṃ āpucchissati, nissayapaṭippannassa tiyojanātikkame nissayo paṭippassambhissati, pārivāsikena tiyojanaṃ atikkamitvā aruṇaṃ uṭṭhāpetabbaṃ bhavissati, bhikkhuniyā tiyojane ṭhatvā ārāmappavesanā āpucchitabbā bhavissati, sabbametaṃ upacārasīmāparicchedavasena kātuṃ vaṭṭatīti. Tasmā antoupacārasīmāya leḍḍupātadvayaṃ atikkamitvāpi vasato nissayo tiyojanātikkame nissayo na paṭippassambhatīti siddhaṃ. Kāmañcettha upacārasīmāya tiyojanappamāṇāya, atirekāya vā yathāvuttadosappasaṅgo siyāti. Sā hi āvāsesu vaḍḍhantesu vaḍḍhati, parihāyantesu parihāyatīti vuttattā, tasmā tādisassa vihārassa ante ṭhitā ekā kuṭi vihāroti idhādhippetā. Sāpi tasseva vihārassa kuṭikāva hotīti katvā so āvāso hoti. Nānāvāso eva ce adhippeto, ‘‘ante ṭhitā kuṭikā’’ti na vattabbaṃ. Dvinnaṃ leḍḍupātānaṃ abbhantare pana aparikkhitte nānāvāse nissayo na paṭippassambhatīti yvāyaṃ ‘‘no takko’’ti vutto, so tādise nānāvāse senāsanaggāhassa appaṭippassaddhinayena vutto. Senāsanaggāho hi ‘‘gahaṇena gahaṇaṃ ālayo paṭippassambhatī’’ti lakkhaṇattā itarattha paṭippassambhati. Tatrāyaṃ pāḷi ‘‘tena kho pana samayena āyasmā upanando sakyaputto eko dvīsu āvāsesu vassaṃ vasi…pe… detha, bhikkhave, moghapurisassa ekādhippāya’’nti (mahāva. 364). Aṭṭhakathāyañcassa evaṃ vuttaṃ ‘‘idañca nānālābhehi nānūpacārehi ekasīmavihārehi kathitaṃ, nānāsīmavihāre pana senāsanaggāho paṭippassambhatī’’ti (mahāva. aṭṭha. 364). Aparikkhittā nānāvāsā ekūpacārasaṅkhyaṃ gacchanti. Parikkhittañca ekūpacāraṃ aparikkhittasaṅkhyaṃ gacchati. Ettāvatā leḍḍupātadvayabbhantare aparikkhitte aññasmiṃ vihāre vasato nissayo pana na paṭippassambhati, parikkhitte paṭippassambhati evāti ayamattho sādhitoti. Etthāha – dve leḍḍupāte atikkamitvāva satopi nissayo na paṭippassambhati. Vuttañhi nissaggiyaṭṭhakathāyaṃ ‘‘sace gacchantānaṃyeva asampattesu daharesu aruṇaṃ uggacchati, cīvaraṃ nissaggiyaṃ hoti, nissayo pana na paṭippassambhatī’’ti (pārā. aṭṭha. 2.495)? Vuccate – taṃ upajjhāyena samāgame saussāhatāya vuttaṃ. Idha dhuvavāsaṃ sandhāya, tasmā aññamaññaṃ na vilomenti . Keci pana ‘‘dve leḍḍupātaṃ atikkammāti idaṃ devasikaṃ ārocetvā vasanavasena vutta’’nti vadanti, taṃ tesaṃ matimattamevāti mama takko. Devasikaṃ ārocetvā vatthabbanti hi neva pāḷiyaṃ na aṭṭhakathāyaṃ dissati, tañca pana apakataññūhi āciṇṇanti veditabbaṃ.
નિસ્સયપટિપ્પસ્સદ્ધિકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Nissayapaṭippassaddhikathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / વિનયપિટક • Vinayapiṭaka / મહાવગ્ગપાળિ • Mahāvaggapāḷi / ૨૨. નિસ્સયપટિપ્પસ્સદ્ધિકથા • 22. Nissayapaṭippassaddhikathā
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / વિનયપિટક (અટ્ઠકથા) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / મહાવગ્ગ-અટ્ઠકથા • Mahāvagga-aṭṭhakathā / નિસ્સયપટિપ્પસ્સદ્ધિકથા • Nissayapaṭippassaddhikathā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / સારત્થદીપની-ટીકા • Sāratthadīpanī-ṭīkā / નિસ્સયપટિપ્પસ્સદ્ધિકથાવણ્ણના • Nissayapaṭippassaddhikathāvaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વિમતિવિનોદની-ટીકા • Vimativinodanī-ṭīkā / નિસ્સયપટિપ્પસ્સદ્ધિકથાવણ્ણના • Nissayapaṭippassaddhikathāvaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / પાચિત્યાદિયોજનાપાળિ • Pācityādiyojanāpāḷi / ૨૨. નિસ્સયપટિપ્પસ્સદ્ધિકથા • 22. Nissayapaṭippassaddhikathā