Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / પઞ્ચપકરણ-અટ્ઠકથા • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
૧૯-૨૪. પચ્ચનીયાનુલોમપટ્ઠાનવણ્ણના
19-24. Paccanīyānulomapaṭṭhānavaṇṇanā
૧. ઇદાનિ કુસલાદીસુ ધમ્મેસુ પચ્ચયધમ્મં પટિક્ખિપિત્વા પચ્ચયુપ્પન્નસ્સ કુસલાદિભાવં અપ્પટિક્ખેપવસેન ધમ્માનં પચ્ચનીયાનુલોમતાય લદ્ધનામં પચ્ચનીયાનુલોમપટ્ઠાનં દસ્સેતું નકુસલં ધમ્મં પટિચ્ચ અકુસલો ધમ્મો ઉપ્પજ્જતિ હેતુપચ્ચયાતિઆદિ આરદ્ધં. તત્થ નકુસલં ધમ્મં પટિચ્ચાતિ કુસલસ્સ પચ્ચયભાવં વારેતિ. અકુસલો ધમ્મો ઉપ્પજ્જતીતિ અકુસલસ્સ ઉપ્પત્તિં અનુજાનાતિ. નકુસલઞ્હિ અકુસલં અબ્યાકતં વા, તઞ્ચ સહજાતપચ્ચયં કત્વા ઉપ્પજ્જમાનો કુસલો નામ નત્થિ, તસ્મા અકુસલાબ્યાકતવસેન દેસના કતા. તત્થ ‘‘અકુસલં એકં ખન્ધં પટિચ્ચ તયો ખન્ધા’’તિ એવં નકુસલં ધમ્મં પટિચ્ચ વિસ્સજ્જનં વેદિતબ્બં. અબ્યાકતો ધમ્મો ઉપ્પજ્જતિ હેતુપચ્ચયાતિ અયં પન પઞ્હો ‘‘વિપાકાબ્યાકતં કિરિયાબ્યાકતં એકં ખન્ધં પટિચ્ચ તયો ખન્ધા ચિત્તસમુટ્ઠાનઞ્ચ રૂપ’’ન્તિ વિસ્સજ્જિતોવ. ઇતિ સબ્બપઞ્હેસુ અવિસ્સજ્જિતસ્સ અત્થાનુરૂપં વિસ્સજ્જિતસ્સ ચ પાળિઆગતમેવ વિસ્સજ્જનં. એકેકસ્મિઞ્ચ તિકદુકે વારપ્પભેદપચ્ચયગણનવિધાનં સબ્બં હેટ્ઠા વુત્તનયાનુસારેનેવ વેદિતબ્બં.
1. Idāni kusalādīsu dhammesu paccayadhammaṃ paṭikkhipitvā paccayuppannassa kusalādibhāvaṃ appaṭikkhepavasena dhammānaṃ paccanīyānulomatāya laddhanāmaṃ paccanīyānulomapaṭṭhānaṃ dassetuṃ nakusalaṃ dhammaṃ paṭicca akusalo dhammo uppajjati hetupaccayātiādi āraddhaṃ. Tattha nakusalaṃ dhammaṃ paṭiccāti kusalassa paccayabhāvaṃ vāreti. Akusalo dhammo uppajjatīti akusalassa uppattiṃ anujānāti. Nakusalañhi akusalaṃ abyākataṃ vā, tañca sahajātapaccayaṃ katvā uppajjamāno kusalo nāma natthi, tasmā akusalābyākatavasena desanā katā. Tattha ‘‘akusalaṃ ekaṃ khandhaṃ paṭicca tayo khandhā’’ti evaṃ nakusalaṃ dhammaṃ paṭicca vissajjanaṃ veditabbaṃ. Abyākato dhammo uppajjati hetupaccayāti ayaṃ pana pañho ‘‘vipākābyākataṃ kiriyābyākataṃ ekaṃ khandhaṃ paṭicca tayo khandhā cittasamuṭṭhānañca rūpa’’nti vissajjitova. Iti sabbapañhesu avissajjitassa atthānurūpaṃ vissajjitassa ca pāḷiāgatameva vissajjanaṃ. Ekekasmiñca tikaduke vārappabhedapaccayagaṇanavidhānaṃ sabbaṃ heṭṭhā vuttanayānusāreneva veditabbaṃ.
એત્તાવતા ચ –
Ettāvatā ca –
તિકઞ્ચ પટ્ઠાનવરં દુકુત્તમં,
Tikañca paṭṭhānavaraṃ dukuttamaṃ,
દુકં તિકઞ્ચેવ તિકં દુકઞ્ચ;
Dukaṃ tikañceva tikaṃ dukañca;
તિકં તિકઞ્ચેવ દુકં દુકઞ્ચ,
Tikaṃ tikañceva dukaṃ dukañca,
છ પચ્ચનીયાનુલોમમ્હિ નયા સુગમ્ભીરાતિ. –
Cha paccanīyānulomamhi nayā sugambhīrāti. –
અટ્ઠકથાયં વુત્તગાથાય દીપિતા. ધમ્મપચ્ચનીયાનુલોમપટ્ઠાને છ નયા નિદ્દિટ્ઠા હોન્તિ. પચ્ચયવસેન પનેત્થ એકેકસ્મિં પટ્ઠાને અનુલોમાદયો ચત્તારો ચત્તારો નયાતિ એકેન પરિયાયેન ચતુવીસતિનયપટિમણ્ડિતં પચ્ચનીયાનુલોમપટ્ઠાનઞ્ઞેવ વેદિતબ્બં.
Aṭṭhakathāyaṃ vuttagāthāya dīpitā. Dhammapaccanīyānulomapaṭṭhāne cha nayā niddiṭṭhā honti. Paccayavasena panettha ekekasmiṃ paṭṭhāne anulomādayo cattāro cattāro nayāti ekena pariyāyena catuvīsatinayapaṭimaṇḍitaṃ paccanīyānulomapaṭṭhānaññeva veditabbaṃ.
પચ્ચનીયાનુલોમપટ્ઠાનવણ્ણના.
Paccanīyānulomapaṭṭhānavaṇṇanā.
એવં ધમ્માનુલોમાદિવસેન ચતૂસુ વારેસુ એકેકસ્મિં ચતુવીસતિયા ચતુવીસતિયા નયાનં વસેન છન્નવુતિ નયા હોન્તિ. તત્થ પચ્ચયનયે અગ્ગહેત્વા એકેકસ્મિં પટ્ઠાને તિકદુકાદીનઞ્ઞેવ છન્નં છન્નં નયાનં વસેનેતં ચતુવીસતિનયપટિમણ્ડિતં સમન્તપટ્ઠાનમહાપકરણં વેદિતબ્બં. કેચિ પન ‘‘કુસલારમ્મણો ધમ્મો અકુસલારમ્મણો ધમ્મો’’તિઆદિના નયેન આરમ્મણમાતિકં નામ ઠપેત્વા ‘‘કુસલારમ્મણો ધમ્મો કુસલારમ્મણસ્સ ધમ્મસ્સ હેતુપચ્ચયેન પચ્ચયો’’તિઆદિના નયેન આરમ્મણપટ્ઠાનં નામ દસ્સેત્વા અપરમ્પિ ફસ્સાદીનં વસેનપિ ફસ્સપટ્ઠાનં નામ ઉદ્ધરિત્વા દસ્સેન્તિ. તં નેવ પાળિયં ન અટ્ઠકથાસુ સન્દિસ્સતીતિ ઇધ ન વિચારિતં. સઙ્ગીતિઆરુળ્હપાળિવસેનેવ પનેત્થ વણ્ણના કતાતિ વેદિતબ્બા.
Evaṃ dhammānulomādivasena catūsu vāresu ekekasmiṃ catuvīsatiyā catuvīsatiyā nayānaṃ vasena channavuti nayā honti. Tattha paccayanaye aggahetvā ekekasmiṃ paṭṭhāne tikadukādīnaññeva channaṃ channaṃ nayānaṃ vasenetaṃ catuvīsatinayapaṭimaṇḍitaṃ samantapaṭṭhānamahāpakaraṇaṃ veditabbaṃ. Keci pana ‘‘kusalārammaṇo dhammo akusalārammaṇo dhammo’’tiādinā nayena ārammaṇamātikaṃ nāma ṭhapetvā ‘‘kusalārammaṇo dhammo kusalārammaṇassa dhammassa hetupaccayena paccayo’’tiādinā nayena ārammaṇapaṭṭhānaṃ nāma dassetvā aparampi phassādīnaṃ vasenapi phassapaṭṭhānaṃ nāma uddharitvā dassenti. Taṃ neva pāḷiyaṃ na aṭṭhakathāsu sandissatīti idha na vicāritaṃ. Saṅgītiāruḷhapāḷivaseneva panettha vaṇṇanā katāti veditabbā.
એત્તાવતા ચ –
Ettāvatā ca –
સમ્મૂળ્હા યત્થ પજા, તન્તાકુલાદિભાવમાપન્ના;
Sammūḷhā yattha pajā, tantākulādibhāvamāpannā;
નેકવિધદુક્ખગહનં, સંસારં નાતિવત્તન્તિ.
Nekavidhadukkhagahanaṃ, saṃsāraṃ nātivattanti.
પચ્ચયભેદે કુસલો, લોકે ગરુતમ્પિ પચ્ચયાકારં;
Paccayabhede kusalo, loke garutampi paccayākāraṃ;
અતિનિપ્પુણગમ્ભીરં, જવનબ્ભૂમિં બુદ્ધઞાણસ્સ.
Atinippuṇagambhīraṃ, javanabbhūmiṃ buddhañāṇassa.
કુસલાદિધમ્મભેદં, નિસ્સાય નયેહિ વિવિધગણનેહિ;
Kusalādidhammabhedaṃ, nissāya nayehi vividhagaṇanehi;
વિત્થારેન્તો સત્તમ-મભિધમ્મપ્પકરણં સત્થા.
Vitthārento sattama-mabhidhammappakaraṇaṃ satthā.
સુવિહિતસન્નિટ્ઠાનો , પટ્ઠાનં નામ યં પકાસેસિ;
Suvihitasanniṭṭhāno , paṭṭhānaṃ nāma yaṃ pakāsesi;
સદ્ધાય સમારદ્ધા, યા અટ્ઠકથા મયા તસ્સ.
Saddhāya samāraddhā, yā aṭṭhakathā mayā tassa.
આચરિયાનં વાદં, અવિહાય વિભજ્જવાદિસિસ્સાનં;
Ācariyānaṃ vādaṃ, avihāya vibhajjavādisissānaṃ;
અતિબહુવિધન્તરાયે, લોકમ્હિ અનન્તરાયેન.
Atibahuvidhantarāye, lokamhi anantarāyena.
સા એવં અજ્જ કતા, ચુદ્દસમત્તેહિ ભાણવારેહિ;
Sā evaṃ ajja katā, cuddasamattehi bhāṇavārehi;
અત્થં પકાસયન્તી, પટ્ઠાનવરસ્સ સકલસ્સ.
Atthaṃ pakāsayantī, paṭṭhānavarassa sakalassa.
સન્નિટ્ઠાનં પત્તા યથેવ નિટ્ઠં તથા બહુજનસ્સ;
Sanniṭṭhānaṃ pattā yatheva niṭṭhaṃ tathā bahujanassa;
સમ્પાપુણન્તુ સીઘં, કલ્યાણા સબ્બસઙ્કપ્પા.
Sampāpuṇantu sīghaṃ, kalyāṇā sabbasaṅkappā.
એત્તાવતા –
Ettāvatā –
સત્તપ્પકરણં નાથો, અભિધમ્મમદેસયિ;
Sattappakaraṇaṃ nātho, abhidhammamadesayi;
દેવાતિદેવો દેવાનં, દેવલોકમ્હિ યં પુરે.
Devātidevo devānaṃ, devalokamhi yaṃ pure.
તસ્સ અટ્ઠકથા એસા, સકલસ્સાપિ નિટ્ઠિતા;
Tassa aṭṭhakathā esā, sakalassāpi niṭṭhitā;
ચિરટ્ઠિતત્થં ધમ્મસ્સ, નિટ્ઠપેન્તેન તં મયા.
Ciraṭṭhitatthaṃ dhammassa, niṭṭhapentena taṃ mayā.
યં પત્તં કુસલં તસ્સ, આનુભાવેન પાણિનો;
Yaṃ pattaṃ kusalaṃ tassa, ānubhāvena pāṇino;
સબ્બે સદ્ધમ્મરાજસ્સ, ઞત્વા ધમ્મં સુખાવહં.
Sabbe saddhammarājassa, ñatvā dhammaṃ sukhāvahaṃ.
પાપુણન્તુ વિસુદ્ધાય, સુખાય પટિપત્તિયા;
Pāpuṇantu visuddhāya, sukhāya paṭipattiyā;
અસોકમનુપાયાસં, નિબ્બાનસુખમુત્તમં.
Asokamanupāyāsaṃ, nibbānasukhamuttamaṃ.
ચિરં તિટ્ઠતુ સદ્ધમ્મો, ધમ્મે હોન્તુ સગારવા;
Ciraṃ tiṭṭhatu saddhammo, dhamme hontu sagāravā;
સબ્બેપિ સત્તા કાલેન, સમ્મા દેવો પવસ્સતુ.
Sabbepi sattā kālena, sammā devo pavassatu.
યથા રક્ખિંસુ પોરાણા, સુરાજાનો તથેવિમં;
Yathā rakkhiṃsu porāṇā, surājāno tathevimaṃ;
રાજા રક્ખતુ ધમ્મેન, અત્તનોવ પજં પજન્તિ.
Rājā rakkhatu dhammena, attanova pajaṃ pajanti.
પટ્ઠાનપ્પકરણ-અટ્ઠકથા નિટ્ઠિતા.
Paṭṭhānappakaraṇa-aṭṭhakathā niṭṭhitā.
નિટ્ઠિતા ચ પઞ્ચપકરણટ્ઠકથાતિ.
Niṭṭhitā ca pañcapakaraṇaṭṭhakathāti.